Η πολιτική στην Τουρκία, ιδιαίτερα η εξωτερική της πολιτική, είναι ένα κωδικοποιημένο παιχνίδι συμβολισμού και θεάματος. Η πρόσφατη δήλωση του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, «Αν το σπαθί φύγει από τη θήκη του, δεν θα υπάρχει χώρος για την πένα και τη λέξη», που εκδόθηκε κατά τη διάρκεια των εορτασμών του 954ου Η επέτειος της μάχης του Malazgirt (η νίκη των Σελτζούκων το 1071 που σηματοδότησε την έναρξη της τουρκικής κυριαρχίας στην Ανατολία), ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μια ρητορική άνθηση.

Ήταν ένα μήνυμα - ένα αμβλύ μανιφέστο για την προώθηση της στρατιωτικής ατζέντας της Άγκυρας και την πολιτική αναβαθμονόμηση στο εσωτερικό της Συρίας.

Αυτή η δήλωση ήρθε εν μέσω ανανεωμένης κυβερνητικής πλαισίωσης του κουρδικού ζητήματος ως μέρος μιας «Τουρκίας χωρίς τρομοκρατία». Ο Ερντογάν συνέχισε:«Όπως όλοι οι αδελφοί λαοί στη Συρία, η ασφάλεια, η ειρήνη και η ευημερία των Κούρδων είναι εγγυημένες στην Τουρκία. Εκείνοι που στρέφουν την κατεύθυνσή τους προς την Άγκυρα και τη Δαμασκό θα κερδίσουν. Εκείνοι που σέβονται το νόμο της αδελφοσύνης και της γειτονίας θα νικήσουν. Εκείνοι που χάνουν το δρόμο τους και αναζητούν νέους ξένους προστάτες για τον εαυτό τους, τελικά θα χάσουν».

Η φράση που συνοψίζει αυτές τις δηλώσεις, «Αν το σπαθί φύγει από το θηκάρι του, δεν θα υπάρχει χώρος για την πένα και τη λέξη», δεν είναι μια απλή μεταφορά, καθώς αντικατοπτρίζει την πρόθεση της Άγκυρας να αναμορφώσει τόσο τις εγχώριες όσο και τις περιφερειακές εξισώσεις μέσω αποφασιστικής, πιθανώς μη αναστρέψιμης, στρατιωτικής δράσης.

Εκμετάλλευση της ισραηλινής κλιμάκωσης

Για να αποκρυπτογραφήσουμε την πολιτική της Άγκυρας στη Συρία, είναι σημαντικό να διαβάσουμε πέρα από τα πρωτοσέλιδα. Ενώ οι ισραηλινές κλιμακώσεις στη Συρία κυριαρχούν στον περιφερειακό διάλογο, για την Turkiye, προσφέρουν ένα στρατηγικό προπέτασμα καπνού. Αντί να αντιμετωπίσει άμεσα το κράτος κατοχής, η Άγκυρα χρησιμοποιεί αυτές τις στιγμές για να διερευνήσει τις απαντήσεις των μεγάλων παικτών - Ρωσία, ΗΠΑ, Ιράν - και να δοκιμάσει την ανθεκτικότητα των κουρδικών και δρούζικων δομών αυτονομίας στο βορρά.

Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν επανέλαβε αυτή την προσέγγιση λέγοντας: «Δεν αποτελούμε απειλή για άλλο κράτος, εφόσον ένα άλλο κράτος δεν αποτελεί απειλή για εμάς».

Η Άγκυρα βλέπει ευκαιρία σε κάθε θραύσμα. Η αστάθεια που υποδαυλίζεται από τις ισραηλινές επιθέσεις ανοίγει χώρο ελιγμών για την Τουρκία να εδραιώσει την επιρροή της στο Χαλέπι και πέρα από αυτό, όχι «αντιμετωπίζοντας» το Τελ Αβίβ, αλλά ευθυγραμμίζοντας εκ νέου τα κομμάτια που διασκορπίζουν.

Προς το Χαλέπι: Εκστρατείες κατάκτησης και αντιπερισπασμού

Στην πρώτη γραμμή αυτών των στόχων είναι το Χαλέπι και τα περίχωρά του, ακόμη και η Rojava.

Εν μέσω αυξανόμενων εικασιών για πρόωρες εκλογές, ο Ερντογάν επιδιώκει έναν θρίαμβο της εξωτερικής πολιτικής για να αντισταθμίσει τις εγχώριες κρίσεις, ιδιαίτερα την οικονομική παρακμή. Κινήσεις όπως οι κοινοβουλευτικές επιτροπές και οι ειρηνευτικές πρωτοβουλίες «νέας γενιάς» χρησιμεύουν ως περισπασμοί.

Ο πραγματικός στόχος είναι πολύ πιο τολμηρός: μια εκστρατεία για την απορρόφηση του Χαλεπίου και της Rojava στη σφαίρα επιρροής της Turkiye πριν από τις κάλπες.

Εξετάζονται δύο σενάρια:

Η πρώτη περιλαμβάνει μια κοινή επιχείρηση των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων και του Συριακού Εθνικού Στρατού για τη δημιουργία ενός διαδρόμου που θα φτάσει στο κέντρο του Χαλεπίου. Αυτό θα έδινε στον Ερντογάν ένα εθνικιστικό προπαγανδιστικό πραξικόπημα – τον «Κατακτητή του Χαλεπίου» – και θα έπνιγε βολικά τα οικονομικά παράπονα.

Το δεύτερο, πιο ριζοσπαστικό σενάριο, προβλέπει δημοψηφίσματα στο Χαλέπι και τη βόρεια Συρία υπό τουρκικό έλεγχο, ανοίγοντας το δρόμο για την καθυστέρηση των εκλογών υπό το πρόσχημα της «εθνικής ασφάλειας» και της «περιφερειακής σταθερότητας». Σε αυτή την περίπτωση, η κυβέρνηση θα κερδίσει χρόνο και θα ενισχύσει την πολιτική της νομιμοποίηση.

Σε κάθε περίπτωση, το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) στοχεύει να ξαναγράψει τον πολιτικό χάρτη της Turkiye αλλάζοντας την εδαφική πραγματικότητα της Συρίας.

Το φάντασμα του Εθνικού Συμφώνου

Τέτοιες κινήσεις απαιτούν ιστορική κάλυψη. Μπείτε στο «Misak-i Milli» (το Εθνικό Σύμφωνο), κάποτε μια ξεθωριασμένη οθωμανική μνήμη, που τώρα αναβιώνει ως στρατηγικό δόγμα. Είτε μέσω της οθωμανικής νοσταλγίας είτε μέσω του τουρκικού στρατού, και οι δύο αφηγήσεις συγκλίνουν σε ένα μόνο σημείο: το Χαλέπι, η Λαττάκεια και το Deir Ezzor αναδιατυπώνονται ως προγονικές αξιώσεις.

Σε ομιλία του τον Οκτώβριο του περασμένου έτους, ο Ερντογάν δήλωσε:

«Όποιος απειλεί την πατρίδα μας, δεν θα διστάσουμε να δράσουμε, ανεξάρτητα από το ποιος είναι. Δεν θα επιτρέψουμε καμία παρέμβαση ή αλλοίωση, είτε στα 782.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα της εθνικής μας επικράτειας είτε εντός των συνόρων του Εθνικού Συμφώνου».

Σαφώς, αυτό δεν είναι ένας απλός ρεβιζιονισμός, αλλά μια μορφή πολιτικής μυθολογίας που χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για την επαναχάραξη των συνόρων, καλυμμένη με τη γλώσσα του πνευματικού και ιστορικού καθήκοντος. Η Άγκυρα σχεδιάζει μια ιερή αποστολή από γεωπολιτική φιλοδοξία.

Οικονομικά της προσάρτησης: Ενέργεια, εμπόριο και γεωργικό βραβείο

Η πιθανή παρουσία της Turkiye στον άξονα του Χαλεπίου και στη βόρεια Συρία είναι στρατηγικής σημασίας στρατιωτικά, πολιτικά, αλλά και οικονομικά και ενεργειακά. Το γεωργικό δυναμικό της περιοχής και η θέση της σε ενεργειακούς διαδρόμους και εμπορικούς δρόμους που συνδέουν το Λεβάντε με την Ανατολία διαμορφώνουν επίσης τα μακροπρόθεσμα οικονομικά συμφέροντα της Άγκυρας.

Στο πλαίσιο αυτό, το όραμα Misak-i Milli θα πρέπει να αξιολογηθεί όχι μόνο από την άποψη της εδαφικής ακεραιότητας, αλλά και από την προοπτική της οικονομικής ανεξαρτησίας και της ενεργειακής ασφάλειας σε μια ολοένα και πιο πολυπολική τάξη.

Κίνδυνοι και ανακατατάξεις σε μια πολυπολική καταιγίδα

Τίποτα από αυτά δεν εκτυλίσσεται στο κενό. Κάθε κίνηση που κάνει η Άγκυρα για να επανασχεδιάσει τα σύνορα ή να εδραιωθεί βαθύτερα στο έδαφος της Συρίας προσκρούει στα όρια που θέτει το διεθνές δίκαιο και η γεωπολιτική αντιπαλότητα.

Οι αλλαγές συνόρων με τη βία παραμένουν ραδιενεργές υπό την τρέχουσα τάξη, μια πραγματικότητα που δεν χάθηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, την ΕΕ ή την Ουάσιγκτον. Εάν το Τελ Αβίβ εντείνει την επιθετικότητα, οι ήδη λεπτές περιφερειακές ευθυγραμμίσεις της Turkiye θα μπορούσαν να διαρραγούν περαιτέρω.

Το ίδιο το πεδίο της μάχης είναι υπερπλήρες. Απομεινάρια του κατακερματισμένου μηχανισμού της πρώην κυβέρνησης εξακολουθούν να προσκολλώνται σε τμήματα του κράτους. Οι υποστηριζόμενες από τη Δύση κουρδικές πολιτοφυλακές κυριαρχούν σε τμήματα του βορρά. Η θρησκευτική σύγκρουση με τη μειονότητα των Δρούζων παραμένει ανεπίλυτη, οι ρωσικές δυνάμεις παραμένουν ενσωματωμένες, ενώ δεκαετίες σκληρής ιρανικής επιρροής είναι βαθιές. Αυτές οι ανταγωνιστικές παρουσίες όχι μόνο περιπλέκουν τους υπολογισμούς της Άγκυρας, αλλά απειλούν επίσης να μετατρέψουν οποιαδήποτε εισβολή σε ευρύτερη αντιπαράθεση.

Ωστόσο, για τον Ερντογάν, αυτή η αστάθεια είναι ένα πλεονέκτημα. Το θέαμα της σύγκρουσης αποσπά την προσοχή από την εγχώρια κρίση. Η αίσθηση της πολιορκίας γίνεται πολιτικός πόρος. Η διπλωματία, σε ένα τέτοιο κλίμα, γίνεται απόδοση. Αυτό που έχει σημασία είναι ποιος ελέγχει την επικράτεια, ποιος υπαγορεύει τον ρυθμό και ποιος αναδύεται με την αφήγηση. Για τον Ερντογάν, δεν υπάρχει περιθώριο για αποκλιμάκωση.

Η επόμενη φάση της πολιτικής της Τουρκίας στη Συρία δεν θα γραφτεί σε ανακοινωθέντα ή συμφωνίες κατάπαυσης του πυρός. Θα εγγραφεί στο έδαφος, σε στρατιωτικά φυλάκια, αλλαγμένα σύνορα και πολιτικά τετελεσμένα. Και μόλις κατακαθίσει αυτή η σκόνη, η ιστορία δεν θα ειπωθεί από διπλωμάτες. Θα ειπωθεί από όποιον εξακολουθεί να κρατά το «σπαθί».