Όργουελ, ο προφήτης του παρόντος

 

 Marcello Veneziani

Αν με ρωτούσαν ποιος είναι ο συγγραφέας του παρελθόντος ή του πολυπληθούς εικοστού αιώνα, πιο επίκαιρου στο παρόν μας, δεν θα δίσταζα να επισημάνω τον Τζορτζ Όργουελ. Είναι πιο επίκαιρο σήμερα από την εποχή του και κινδυνεύει να είναι ακόμη πιο σχετικό στο μέλλον. Πέθανε στις 21 Ιανουαρίου 1950, ο Όργουελ – γεννημένος ως Έρικ Άρθουρ Μπλερ – είναι ο πιο ζωντανός συγγραφέας την εποχή της πολιτικής ορθότητας και της κουλτούρας ακύρωσης, του Μεγάλου Αδελφού και της βετεράνου εποχής της υγειονομικής δικτατορίας την εποχή της πανδημίας, με το παγκόσμιο καθεστώς επιτήρησης. Αλλά αυτή είναι επίσης η εποχή των ψευδών ειδήσεων, της νέας ομιλίας και της λογοκρισίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στο διαδίκτυο. Αυτός, με το 1984, με τη Φάρμα των ζώων, με τα γραπτά του για τον νεοολοκληρωτισμό που προσποιείται ότι είναι ελεύθερος, ανθρώπινος και δημοκρατικός, καταφέρνει να μας δώσει κλειδιά για την ερμηνεία του παρόντος. Στην πραγματικότητα, είναι ο πιο αναφερόμενος και χειραγωγημένος συγγραφέας. Το πιο σκωπτικό και «οργουελιανό» πράγμα που του έχει συμβεί είναι ακριβώς ότι αναφέρεται και χρησιμοποιείται από τους ίδιους φύλακες και χειριστές του νέου κομφορμισμού, τους επιμελείς αξιωματούχους και πράκτορες της δυστοπίας που είχε καταγγείλει πριν από το litteram. Περιγράφοντας τους ολοκληρωτισμούς της εποχής του, ο Όργουελ στη δεκαετία του '40 προσποιήθηκε ότι περιέγραφε ένα μέλλον που είχε ήδη περάσει, το 1984. Αλλά ακόμη περισσότερο απεικόνισε τον ολοκληρωτισμό του σημερινού μας μέλλοντος σε βιοτεχνολογικές και ψυχογλωσσικές βάσεις. Όταν, για παράδειγμα, ο Όργουελ λέει ότι η ψυχή του σοσιαλισμού (βαπτισμένη Socing) βρίσκεται σε διπλή σκέψη, με την αμφίβια σχιζοφρένεια που καλωσορίζει «ταυτόχρονα δύο αντικρουόμενες απόψεις, αποδεχόμενη και τις δύο». «Το να λες ψέματα και να τα πιστεύεις πραγματικά» βρίσκεται στη ρίζα της διπλής σκέψης. Ή το να είσαι φιλόξενος στους μουσουλμάνους, με την πατριαρχία τους, την υποταγή των γυναικών και την ομοφοβία τους και ταυτόχρονα ανοιχτός στον ρευστό LGBTQ κόσμο και τον φεμινισμό είναι επίσης ένα σημάδι διπλής σκέψης.

Ο διπολικός χειρισμός είναι εμφανής όταν η ίδια ενέργεια ή η ίδια λέξη παίρνει αντίθετες τιμές ανάλογα με το ποιος την προφέρει ή την εκτελεί. Όταν ο Orwell περιγράφει τη νεφελώδη ασάφεια του Newspeak, σκέφτεστε βαγόνια σημερινών ηγετών και επιρροών. Η γλώσσα και η σκέψη διαφθείρουν η μία την άλλη, και με το να γίνουν πράξεις διαφθείρουν τον κόσμο: δεν μπορείς παρά να σκεφτείς το παρόν.

Όταν ο Όργουελ υποστηρίζει ότι ο Μεγάλος Αδελφός χειραγωγεί το παρελθόν που γίνεται μεταβλητό (σε αντίθεση με το μέλλον, που έχει ήδη σημειωθεί), δεν μυρίζετε ιστορικά σωστή και ακυρώνετε την κουλτούρα; Ή η υποκρισία της γλώσσας, η καταναγκαστική εργασία που γίνεται παιδική χαρά, το υπουργείο πολέμου που γίνεται υπουργείο ειρήνης. Η εξαφάνιση λέξεων όπως τιμή, ηθική, θρησκεία κ.λπ., δεν μοιάζουν πολύ με τις σημερινές λεξιλογικές μυθοπλασίες όπως άτομα με προβλήματα όρασης, με διαφορετικές ικανότητες, οικολογικός χειριστής (οδοκαθαριστής), σχολικός συνεργάτης (επιστάτης) και όλη η ρητορική για τους ομοφυλόφιλους, τους μαύρους, τους μετανάστες; Και σε άλλα επίπεδα, ο ιερός όρκος να γίνεις δεκτός στο Κόμμα, η προθυμία να πλαστογραφήσεις και να δωροδοκήσεις, να εκβιάσεις και να διώξεις, ακόμα και «να πουλήσεις τη χώρα σου σε ξένες δυνάμεις» είναι ενοχλητικός. Ο εξισωτισμός είναι επίσης ανησυχητικός, επιδεινώνεται – όπως στη Φάρμα των Ζώων – από τη διόρθωση ότι κάποιοι «είναι πιο ίσοι από άλλους». Ο Όργουελ περιέγραψε τον κομμουνισμό της εποχής του αλλά και τον Μεγάλο Αδελφό που σέρνεται στο παρόν και απειλεί το μέλλον μας.

Όταν ο Croce παρουσίασε το 1984 την Il Mondo στο ιταλικό κοινό, ο Togliatti την χαρακτήρισε ως «ένα άμορφο και βαρετό αστείο» γραμμένο από έναν «κατάσκοπο». Τα δοκίμια του Orwell που συλλέχθηκαν στους μεσημβρινούς του Mondadori είναι επίσης ενδιαφέροντα. Ο Όργουελ, ένας αντιφασίστας, καταγράφει τη διεθνή συναίνεση που είχε ο Μουσολίνι και σημειώνει: «Δεν υπάρχει ούτε ένα παράπτωμα (του) που να μην έχει επαινεθεί ιδιαίτερα από εκείνους που θέλουν τώρα να τον δικάσουν ... Πώς είναι δυνατόν μια πράξη που κρίθηκε αξιέπαινη την εποχή που εκτελέστηκε, τώρα ξαφνικά να γίνεται καταδικαστέα;». Στην πραγματικότητα, προσθέτει, «είναι ένοχος για το μόνο έγκλημα που μετράει, αυτό του ότι έχασε». Ο Όργουελ σημειώνει ότι οι τύραννοι «πρέπει να καταδικάζονται από τους υπηκόους τους. Άνθρωποι σαν τον Ναπολέοντα, τιμωρημένοι από ξένη αρχή, μετατρέπονται σε μάρτυρες και θρύλους». Η περιγραφή του το 1943 για την απόδραση του Μουσολίνι με μια βαλίτσα στην Ελβετία είναι προφητική.

Ο Όργουελ δεν ήταν άνθρωπος της δεξιάς, αλλά σοσιαλδημοκράτης, πήγε να πολεμήσει για την αντιφασιστική δημοκρατία στην Ισπανία, αλλά αφού είδε τις φρικαλεότητες που διέπραξαν οι κομμουνιστές και αφού υπέστη την κομμουνιστική κατηγορία ότι ήταν προδότης τροτσκιστής, από την πλευρά του Φράνκο, κατάλαβε ότι το κύριο κακό θηρίο ήταν ο κομμουνισμός και τον κατήγγειλε με ξεκάθαρους όρους. Ο Randolfo Pacciardi και η Simone Weil είχαν την ίδια εμπειρία, σπεύδοντας στην Ισπανία για τον δημοκρατικό και αντιφασιστικό πόλεμο και τρομοκρατημένοι από τη φρίκη και τα εγκλήματα των κομμουνιστών εναντίον των φαλαγγιτών, των απλών ανθρώπων, των θρησκευόμενων, ακόμη και των αναρχικών.

Το 1949, ο Aldous Huxley έγραψε στον Orwell ότι ο εφιάλτης του 1984 συνέπεσε με αυτόν που περιέγραψε στο Brave New World: οι κυρίαρχοι του κόσμου θα έκαναν τους ανθρώπους να αγαπήσουν τη σκλαβιά τους. Η αποπλάνηση αναισθητοποιεί την ανθρωπότητα. Το οργουελιανό σενάριο έχει παγκόσμια και ιογενή διάσταση. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό: ο Όργουελ συλλαμβάνει το σημείο μετάβασης από τον κομμουνιστικό ολοκληρωτισμό στην τεχνο-δικτατορία της πολιτικής ορθότητας, την οποία ο Όργουελ περιέγραψε χωρίς να γνωρίζει τους γίγαντες του διαδικτύου και τους απεριόριστους και ενοχλητικούς πόρους του διαδικτύου και της τεχνητής νοημοσύνης.

Το παράρτημα του 1984 είναι ανησυχητικό όπου ο Όργουελ προβλέπει ότι με τον εικοστό πρώτο αιώνα θα λάβει χώρα η μετάλλαξη της γλώσσας και της λογοτεχνίας, μεταφρασμένη εκ νέου στη νέα ιδεολογία, με το σχέδιο στα μέσα του αιώνα μας να φτάσει στην πλήρη υιοθέτηση του Newspeak. Φτάνουμε στην ώρα μας για το ραντεβού. Η παραποιημένη γλώσσα, η πολιτική ορθότητα, η ιδεολογικο-υγειονομική επαγρύπνηση, το σβησμένο και ξαναγραμμένο παρελθόν, το καθεστώς των γιγάντων του διαδικτύου, η παγκόσμια άνοδος της κομμουνιστικής Κίνας και ο παγκόσμιος ιός της είναι σημάδια ότι ο Όργουελ είναι δυστυχώς πιο ζωντανός από ποτέ. Εβδομήντα πέντε χρόνια μετά το θάνατό του, τα δικαιώματά του έχουν λήξει προ πολλού, σίγουρα όχι οι προειδοποιήσεις του.

(The Bourgeois, Φεβρουάριος)