Ελληνικές και ιαπωνικές στάσεις απέναντι στην αυτοαντίληψη

 

Τρόι Σάουθγκεϊτ

ΥΠΑΡΧΕΙ ένα αίνιγμα που επινόησε ο φιλόσοφος-ποιητής, Επιμενίδης ο Κνωσός, ο οποίος καταγόταν από την Κρήτη. Μεταξύ του έβδομου και του έκτου αιώνα π.Χ., όταν ο Επιμενίδης ανέπτυξε ενεργά τη σκέψη του, άρχισε να εξετάζει τη δύναμη του υποθετικού ισχυρισμού ότι «όλοι οι Κρήτες είναι ψεύτες». Ως εκ τούτου, αποφάσισε να ελέγξει την αλήθεια αυτού του ισχυρισμού από διάφορες οπτικές γωνίες, ώσπου, μια μέρα, συνειδητοποίησε ότι, αν ένας Κρητικός έκανε μια τέτοια δήλωση και όμως δεν ήταν στην πραγματικότητα ψεύτης, θα έλεγε ξεκάθαρα ψέματα. Από την άλλη, αν αυτό που είπε ήταν αλήθεια, τότε θα εξακολουθούσε να είναι ψεύτης. Ο Επιμενίδης είχε σκοντάψει σε μια συναρπαστική αντίφαση, εκθέτοντας το γεγονός ότι αν ένας Κρητικός ήταν ψεύτης και δήλωνε ότι «όλοι οι Κρητικοί είναι ψεύτες», ο ισχυρισμός του πρέπει επίσης να είναι ψέμα.

Ο Ιάπωνας φιλόσοφος του εικοστού αιώνα, Nishitani Keiji, έκανε μια παρόμοια παρατήρηση για τους συμπατριώτες του:

«Όλα τα πράγματα έχουν ειπωθεί τελευταία ότι οι Ιάπωνες δεν είναι καλοί σε τίποτα. Αν το λέει ένας Ιάπωνας, πώς μπορούμε να εμπιστευτούμε ότι η ίδια η δήλωση είναι καλή; Η αντίφαση είναι προφανής. Είναι απλώς μια οργισμένη παρατήρηση ότι όλοι οι Ιάπωνες εκτός από εμένα δεν είναι καλοί; Ή είναι μια πράξη αυτομομφής στην οποία αναγνωρίζω τον εαυτό μου ως έναν κακό Ιάπωνα; Και στις δύο περιπτώσεις, είναι οι Ιάπωνες που λέγεται ότι δεν είναι καλοί. Αν αυτοί που το λένε είναι Ιάπωνες, είναι μεταξύ των μη-καλών. Αλλά αν μιλούν από θυμό ή αυτομομφή, έχουν φτάσει σε μια αυτογνωσία που τους έχει απομακρύνει ένα βήμα από την τρέχουσα κατάσταση των Ιαπώνων.

Ο Nishitani πίστευε ότι μια ανάπτυξη αυτού του είδους αντιπροσωπεύει μια πιο ολοκληρωμένη και τρισδιάστατη προσέγγιση που απηχεί τη σύγκρουση των αντιθέτων που βρίσκει κανείς στην εγελιανή διαλεκτική και ότι ένας φιλοσοφικός τοίχος από τούβλα παρόμοιος με αυτόν που ανακάλυψε ο Επιμενίδης μπορεί τελικά να ξεπεραστεί από μια σειρά αυτο-αρνήσεων.

Είναι ενδιαφέρον ότι, μέχρι που στοχαστές της Σχολής του Κιότο όπως ο Nishida και ο Nishitani εξοικειώθηκαν με τη δυτική σκέψη, η Άπω Ανατολή δεν είχε πραγματική εμπειρία με αυτή τη μορφή λογικής. Όπως εξηγεί ο τελευταίος, όταν εκείνοι στον ιαπωνικό κόσμο θεωρούσαν κάτι σαν το νερό πριν από έναν αιώνα, «δεν σκέφτονταν το νερό στην πραγματική του μορφή» με τον τρόπο που ένας επιστήμονας θα μπορούσε να το σπάσει σε δύο μέρη υδρογόνου και ένα μέρος οξυγόνου. Παρόμοια με τη στάση που συναντά κανείς στο Ζεν, οι Ιάπωνες

́ ́Δεν απομακρύνεται από τον εαυτό του για να δει τα πράγματα, αλλά κοιτάζει τα πράγματα από ένα σημείο όπου είναι ενωμένος μαζί τους. Αντιστρόφως, δεν απομακρύνεται κανείς από τα πράγματα για να κοιτάξει τον εαυτό του. Κοιτάζει κανείς τον εαυτό του από ένα σημείο όπου τα πράγματα είναι ένα με τον εαυτό του».

Στοχαστές όπως ο Nishida θα το αποκαλούσαν αυτό το σημείο του απόλυτου τίποτα, αλλά βρίσκω ειρωνικό το γεγονός ότι, ενώ η εγελιανή διαλεκτική φαίνεται να λύνει το προαναφερθέν πρόβλημα ενός αδιαφοροποίητου στερεότυπου - σε αυτήν την περίπτωση, την υποτιθέμενη άχρηστη ενός ολόκληρου λαού από την προσωρινή αντιπαράθεση υποκειμένου και αντικειμένου - η φόρμουλα του Χέγκελ οδηγεί σε ένα απολυταρχικό σύστημα και οι ίδιοι οι Ιάπωνες έφεραν ήδη τους σπόρους αυτής της κατάστασης. Η ομορφιά αυτής της συνάντησης μεταξύ των φιλοσοφιών της Ανατολής και της Δύσης έγκειται στην αμοιβαία κατανόηση που επέτρεψε στη μία πλευρά να κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό της μέσω της άλλης. Πράγματι, σπάνια συμβαίνει τέτοια πράγματα να είναι δυνατά στον εικοστό πρώτο αιώνα χωρίς δραματικούς συμβιβασμούς και από τις δύο πλευρές.

https://troysouthgate.substack.com/

**Τό ιστολόγιο δέν συμφωνει απαραίτητα με τις απόψεις των αρθρογράφων.