Εμπεδοκλής , ο πυθαγόρειος "Μάγος" Θεραπευτής !!

 

Panagiotis Emmanuel

Εμπεδοκλής , ο πυθαγόρειος "Μάγος" Θεραπευτής

Ο Εμπεδοκλής ήταν ένας μάγος. . . Και για να κάνει τα πράγματα «χειρότερα», έλεγε ότι ήταν αθάνατος. Εξήγησε ότι είχε συνειδητοποιήσει τη θεότητά του. Ανακοίνωσε ότι ήταν θεός.

«Ήταν κάποιος που είχε την ικανότητα να επαναφέρει τη δύναμη της θεραπείας από έναν άλλο κόσμο. Αλλά το κύριο μέλημά του δεν ήταν μόνο να απαλλάξει τους ανθρώπους από τις ασθένειες. Ήταν για να τους ελευθερώσουν από τον εαυτό τους. Ήθελε να τους θεραπεύσει από τις ψευδαισθήσεις τους όσον αφορά έννοια του χρόνου, τη ζωή και τον θάνατο. Κι όμως υπήρχε μια προϋπόθεση για να λάβουμε τη βοήθειά του. Έπρεπε να είσαι προετοιμασμένος να αφήσεις πίσω όλες τις παγιωμένες αντιλήψεις σου για τον εαυτό σου». - Peter Kingsley

Είναι αναζωογονητικό να διαβάζεις ότι ο Εμπεδοκλής πρέπει να θεωρείται ως «ένας μάγος που ισχυρίστηκε ότι μπορούσε να χρησιμοποιήσει τις μαγικές του δυνάμεις για να κατέβει στον σκοτεινό κόσμο του Αδη».

Το πορτρέτο του θεϊκού μάγου του Kingsley είναι πειστικό με τους δικούς του όρους και είναι επίσης συνεπές με την εκτεταμένη έρευνα του, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα για τη μαγεία στον αρχαίο κόσμο. Ο Κ. στοχεύει να σπάσει τα ερμηνευτικά εμπόδια που χωρίζουν τη μαγεία, την επιστήμη και τη φιλοσοφία για να δει τον Εμπεδοκλή μέσα στο δικό του ιστορικό πλαίσιο. (Αργότερα, απορρίπτει πειστικά την αυθαίρετη διάκριση μεταξύ «θρησκείας» και «μαγείας» που διατηρούν ακόμη κάποιοι «εξαιρετικοί μελετητές» ) Κεντρικό σε αυτό το πρόβλημα είναι το σημείο ότι για τον Εμπεδοκλή η φιλοσοφική έρευνα και η κοσμολογική γνώση δεν έχουν γίνει «θεωρητικά ή επιφανειακά ». Για τον Εμπεδοκλή, ο κόσμος είναι ζωντανός. ( Όπως και για τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τους Στωικούς.)

Αρκετές οντότητες στη φιλοσοφική ποίηση του Εμπεδοκλή χαρακτηρίζονται με τρόπους που κάνουν τον αναγνώστη να τις θεωρεί θεϊκές. Τα πιο εξέχοντα από αυτά είναι (i) τα τέσσερα στοιχεία, (ii) οι δύο κινητήριες δυνάμεις,(ελξη και άπωση) (iii) η Σφαίρα ή Σφαίρος και (iv) ο ιερός Νους που κινεί το Σύμπαν.

Εκτός από αυτά, ακούμε για τη «μούσα» που όπως και στον Παρμενίδη καλείται να εμπνεύσει τον ποιητή (θεία αποκάλυψη), όπως και την αποκάλυψη της αλήθειας από Θεούς και ανώτερες οντότητες.

Όπως και στην ινδική φιλοσοφία της Samkya ο Εμπεδοκλής θεωρεί ότι οι Αρχές των στοιχείων έχουν θεία προέλευση. Για να τεκμηριωθεί αυτός ο ισχυρισμός χρειάζεται κάποιο επιχείρημα καθώς ο Εμπεδοκλής ποτέ δεν αποκαλεί τα στοιχεία ως θεούς. Το επιχείρημα είναι μάλλον εύκολο και ξεκάθαρο. Καθεμία από τις τέσσερις ρίζες-στοιχεία αναφέρεται με το όνομα ενός παραδοσιακού θεού, Ήρα σημαίνει αέρας Αηδωνεύς (=Άδης) για τη γη, ο Δίας και η Νέστις (Περσεφόνη), αντιπροσωπεύουν τη φωτιά και το νερό, και ότι κάθε ρίζα ονομάστηκε από μια παραδοσιακή (πανελλήνια ή τοπική) θεότητα λόγω κάποιας συγγένειας μεταξύ της μυθολογικής και λατρευτικής λειτουργίας της εν λόγω θεότητας και του χαρακτήρα της ρίζας που αντιπροσωπεύει. Ονομάζοντας τις ρίζες με τα ονόματα των παραδοσιακών θεοτήτων, ο Εμπεδοκλής πρέπει να υποθέσει όχι μόνο ότι οι ρίζες είναι θεϊκές αλλά και ότι είναι πιο θεϊκές από τους (κατά τη γνώμη του φθαρτούς) θεούς της παραδοσιακής λατρείας

Η ψυχή σύμφωνα με τον Εμπεδοκλή συνειδητοποιεί ότι έχει «τυλιχθεί» μέσα σε μια «σκεπασμένη σκοτεινή σπηλιά» και εισέρχεται σε έναν σκοτεινό, καταπιεστικό υποχθόνιο κόσμο όπου εκδηλώνονται πλάσματα με τρομερά σχήματα και η ζωή είναι γεμάτη μρ δυστυχία. Η ψυχή βυθισμένη σε αυτό το κόσμο βρίσκεται μακριά από τη κατοικία της και τον αυθεντικό εαυτό της .

Αλλά αυτό δεν είναι το τέλος. Όπως επισημαίνει ο Kingsley,

«Ο Θεός που βυθίζεται με αυτό το τρόπο στις αβύσσους της ύλης, πρόκειται να τυλιχτεί και να εισαχθεί σε μια ολόκληρη σειρά σωμάτων-φορέων από σάρκα και αίμα, να επικαλυφθεί με ένα «πανωφόρι» από χώμα και να ντύνεται σε κάθε ενσάρκωση με τη μια σάρκινη «ρόμπα» μετά την άλλη που θα την οδηγήσουν στην αθανασία , αλλά - και αυτό είναι το παράδοξο — να παραμένει πάντα ξένη και διαφορετική σε αυτό που πραγματικά είναι».

" ..Σύμφωνα με την ερμηνεια που παρουσιασθηκε παραπάνω, ο Εμπεδοκλής δεν άρχισε την εργασία του με έναν απολογισμό των τεσσάρων στοιχείων, ή των στοιχείων αυτών συν την Αγάπη και τη Διαμάχη. Αν και αυτές οι έξι «πρώτες αρχές» είναι βασικές για την όλη του σύλληψη του Σύμπαντος και οποιαδήποτε ερμηνεία της σκέψης του θα έπρεπε να δώσει σε αυτές πρωταρχική θέση, το ποίημά του ξεκινά αλλά και τελειώνει, με τον ισχυρισμό του για την θεανθρώπινη κατάσταση του.

Πρώτον αυτή η αξίωση της υπερανθρώπινης φύσης του επιβεβαιώνεται από την παρουσία της στο βιογραφικό του φιλοσόφου ήδη από την αρχή του έργου του, και δεύτερον, αν η ερμηνεία μου για το Β 23.11, Β 2.7-8 και για άλλα παρόμοια δοξογραφικά αποσπάσματα ισχύει, έχουμε επαρκή στοιχεία για τον ισχυρισμό του Εμπεδοκλή ότι η διδασκαλία του παρουσιάζεται ως μια θεϊκή αποκάλυψη, όπως ακριβώς και ο Παρμενίδης παρουσίαζε την δική του διδασκαλία ως θεία αποκάλυψη από τη Θεά στην οποία τον οδήγησαν οι Μούσες.

Πώς πρέπει να κατανοηθεί ορθά αυτός ο ισχυρισμός; Πόσο ουσιαστική είναι αυτή η αντίληψη στην όλη κατασκευή της φιλοσοφίας και της σκέψης του; Και τι μας λέει για την αντίληψη του Εμπεδοκλή περί θεότητας;

Αν και οι λεπτομέρειες του φιλοσοφικού του σχήματος παραμένουν ασαφείς, είμαι της γνώμης ότι πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη τον ισχυρισμό του ότι είναι θεός ή βρίσκεται στα πρόθυρα να ενταχθεί στις τάξεις των Θεών, και ότι αυτή του η αντίληψη αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του φιλοσοφικού του εγχειρήματος. Το ουσιαστικό σημείο, ήδη καλά μελετημένο από εκείνους που πιστεύουν σε μια ενιαία άποψη της σκέψης του, είναι ότι ο Εμπεδοκλής τελικά, παρά τη φαινομενική ύβρι της θειας του φύσης, αυτή δεν θα πρέπει να κατανοείται ως διεκδίκηση της ιδιότητας ενός αιώνιου ομηρικού θεού, αλλά μάλλον ενός μακρόβιου θεού ή δαίμονα , σύμφωνα με τη δική του ιδιαίτερη διατύπωση».

( Σημειωση, δαίμονες στην αρχαιότητα ήταν κατώτερες ιεραρχίες Θεών ή άνθρωποι που είχαν υπερβεί την ανθρώπινη φύση και είχαν εισέλθει στο Βασίλειο των Θεών)

Αυτή η θεώρηση διασφαλίζεται από τα δύο ξεχωριστά και διακριτά χαρακτηριστικά, αυτών των θεών, στους οποίους ισχυρίζεται ότι ανήκει ο Εμπεδοκλής. Σύμφωνα με τον επαναλαμβανόμενο τύπο που χρησιμοποιεί για να τα περιγράψει στα αποσπάσματα του αυτοί οι θεοί είναι μακρόβιοι και πιο ευεπίφοροι σε τιμές και ύμνος, ( Θεοί δολιχαίωνες τιμήισι φέριστοι). Η μακροβιότητα χρησιμοποιείται για να περιγράψει τους δαίμονες που υφίστανται εξορία από τη πατρίδα τους αν και όχι ακριβώς με τους όρους που το εννοούν οι άνθρωποι. Οι Δαίμονες λέγεται ότι απέκτησε μια μακρόχρονη ζωή (δαίμονες οίτε μακραίωνος λελάχασι βίοιο) και αυτό φαίνεται αρκετά ικανό ώστε να διευκρινήσει το δεύτερο χαρακτηριστικό. Η ταύτιση του Εμπεδοκλή με έναν τέτοιο μακρόβιο δαίμονα είναι δεδομένη λόγω της δικής του ανοιχτής αξίωσης στο ανάλογο απόσπασμα.

Το άλλο χαρακτηριστικό αυτών των Θεών είναι ότι είναι οι πλέον ισχυροί σε τιμές. Αν και το απόσπασμα αυτό είναι αρκετά δυσεξήγητο , σίγουρα δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο Εμπεδοκλής ασχολείται αρκετά με τις τιμές τις οποίες του προσέφεραν οι πολίτες στις πόλεις που επισκεπτόταν. Όπως διακυρήτει στους συμπατριώτες του, είναι πλέον ένας θεός, τιμώμενος από όλους, ( μετά πάσι τετιμημένος), και όποτε φτάνει σε μια πόλη, του αποδίδουν λατρεία άνδρες και γυναίκες. Μια τέτοια θεματική συνέχεια δεν είναι προφανώς τυχαία. Τέλος ο Εμπεδοκλής αναφέρει :

«Τελικά οι Σοφοί που εισέρχονται στο Βασίλειο των Θεών, γίνονται μάντεις, ποιητές, θεραπευτές και ηγέτες των ανθρώπων στη γη, και τιμώνται ως Θεοί με λατρεια και τιμές όπου και αν πηγαίνουν» ( απόσπασμα Β 146 – Καθαρμοί)

Γιατί και ο Πλάτωνας, θα ισχυριζόμουν, μοιράζεται με τον Εμπεδοκλή την πεποίθηση ότι η σοφία ή αλήθεια και η μάθηση μάς βελτιώνει με έναν αρκετά θεμελιώδη τρόπο, που έχει όντως επιρροή στη συμπεριφορά μας στο εδώ και τώρα, αλλά και μας υπόσχεται μια ανταμοιβή πέρα από αυτό αυτή τη ζωή. Για τον Πλάτωνα, η αληθινή μάθηση, η φιλοσοφία, δηλαδή η υπερύψωση από την ύλη προς το βασίλειο των μορφών, είναι μια διαδικασία κατά την οποία όχι μόνο κερδίζουμε γνώση, αλλά αποκτούμε ταυτόχρονα και την αίσθηση του δικαίου προσλαμβάνοντας όλες τις αρετές. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται «ομοίωσις Θεώ». Με παρόμοια επιχειρήματα, ο Εμπεδοκλής, στον οποίο ο Θεός είναι υπερούσιος «άγιος και άρρητος νους» που διατρέχει και διαποτίζει ολόκληρο το σύμπαν με συνειδητότητα και εγρήγορση» η εξέλιξη της νοητικής ανάπτυξης είναι αδιαχώριστη από την πρακτική άσκηση της φιλοσοφίας, και είναι ο ίδιος ο βασιλικός δρόμος προς το Βασίλειο των Ουρανών.

Empedocles : an interpretation / Simon Trepanier

"Αλλά Θεοί , διώξτε από τη γλώσσα μου τη μανία που διακατέχει τους πολλούς

Και από το όσιο στόμα μου πηγή καθάρια κάντε να αναβρύσει

Και σενα , Μούσα περιζήτητη , λευκόχερη Παρθένα παρακαλώ

Στέλνε όσα σε εφήμερα όντα θεμιτό είναι να ακούνε

Οδηγώντας από τον οίκο της Ευσέβειας ευήνιο άρμα

Κι ούτε εύφημης τιμής άνθη να σε αναγκάσουν από τους θνητούς να αποδεχθείς

Για να μιλάς με θράσος για τα Οσια

Τότε στης γνώσης την κορυφή στήνεις τον θρόνο σου .

Αλλά οι κακοί ιδιαίτερα φροντίζουν να μην πιστεύουν τους κραταιούς

Μα όπως φανερώνουν τα αλάνθαστα λόγια της Μούσας μου

Μαθε την αλήθεια που διασπάσθηκε μέσα σου

Αφωνος να κρατήσεις τα λόγια μου στη ψυχή σου " - Εμπεδοκλής