Μία ημέρα σαν σήμερα, στις 10 Ιανουαρίου του 1825, πέθανε ο Ιωάννης Βαρβάκης ο κουρσάρος που έγινε ο «βασιλιάς του χαβιαριού» και εθνικός ευεργέτης.
Ιωάννης Βαρβάκης ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα. Η ιστορία της ζωής του είναι απόλυτα συναρπαστική. Σχεδόν μυθιστορηματική. Ο Βαρβάκης ήταν από αυτούς τους ανθρώπους για τους οποίους λέμε πως έζησαν πολλές ζωές σε μία.
Στην πραγματικότητα μπορεί κάποιος να βρει συναρπαστική πλοκή ακόμα και μετά το θάνατο του Βαρβάκη όταν για περίπου 100 χρόνια η λάρνακα με τα οστά του περιφερόταν (όχι μόνη της φυσικά) από αποθήκη σε αποθήκη και από υπόγειο σε υπόγειο!
Ο Ιωάννης Βαρβάκης ήταν τα πάντα. Καραβοκύρης από τα 17 του χρόνια, πολεμιστής, κουρσάρος, έμπορος αλλά και δαιμόνιος επιχειρηματίας. Ήταν από εκείνη την πάστα των ανθρώπων που αν πέσουν πέντε φορές, θα σηκωθούν έξι.
Από τα Ψαρά στην αυλή της Μεγάλης Αικατερίνης
Στις 24 Ιουνίου 1745 γεννήθηκε στα Ψαρά ο γιος του Ανδρέα Λεοντίδη και της Μαρίας Μάρου. Ο μικρός δεν ήθελε καθόλου τα γράμματα, σιχαινόταν το σχολείο. Λάτρευε, όμως, να επιστρέφει από τα ταξίδια ο πατέρας του και να του λέει ιστορίες από τη θάλασσα. Για το πώς είναι όταν τα κύματα αγριεύουν και για το πώς κουρσεύει τα πλοία των Τούρκων.Τη λάτρευε τη θάλασσα και το μόνο που ήθελε ήταν και εκείνος μια μέρα να αποκτήσει το δικό του καράβι. Και η αλήθεια είναι πως δεν άργησε να το αποκτήσει. Τα εφηβικά του χρόνια τα πέρασε στο πλευρό του πατέρα του ο οποίος τους μάθαινε τα μυστικά της θάλασσας.
Στα 15 του είχε την εμπειρία ενός ανθρώπου που πέρασε τη μισή του ζωή στα άγρια νερά. Στα 17 του είχε αποκτήσει το πρώτο δικό του καράβι. Ένα μικρό και ευέλικτο σκαρί με δύο πυροβόλα στην πλώρη.
Κάθε μέρα που περνάει η φήμη του γιγαντώνεται. Τρανός κουρσάρος. Οι Τούρκοι και όχι μόνο τον φοβούνται και οι φίλοι του τον λένε «βαρβάκι», επειδή το βλέμμα και οι τακτικές του θυμίζουν το περίφημο αρπακτικό πουλί, τον μαυροπετρίτη, το λεγόμενο και «γεράκι του Αιγαίου». Του αρέσει τόσο πολύ εκείνο το παρατσούκλι που αλλάζει το επίθετό του.
Από εκείνο το σημείο και έπειτα δε θα είναι, πλέον, ο Ιωάννης Λεοντίδης αλλά ο Ιωάννης Βαρβάκης!
Ο νεαρός κουρσάρος δεν ήταν σαν όλους τους άλλους. Εκείνος δε σκοτώνει αν δεν πρέπει να υπερασπιστεί τον εαυτό του, ούτε γεμίζει τα αμπάρια του με σκλάβους. Αρπάζει από τα καράβια ότι πολύτιμο υπάρχει, βγαίνει στη στεριά, δίνει στις τοπικές κοινωνίες χρήματα για να αναπτυχθούν και στη συνέχεια σαλπάρει ξανά για νέες περιπέτειες.
Την εποχή που η αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄, η Μεγάλη, θέλει να επεκτείνει την αυτοκρατορία της στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, να ξαναχτίσει το Βυζάντιο και να κάνει πρωτεύουσα του την Κωνσταντινούπολη, ο Ιωάννης Βαρβάκης, «τζογάρει» με την ύπαρξη του αλλά και την περιουσία της οικογένειάς τους.
Πουλάει τα πάντα και αγοράζει ένα ολοκαίνουργιο πλοίο, υπερσύγχρονο για την εποχή του, το οποίο μετατρέπει σε «αστακό». Στρατολογεί εθελοντές και θέτει εαυτόν στην υπηρεσία του στόλου της Ρωσίας!Συμμετέχει στα Ορλωφικά (την αποτυχημένη επανάσταση που υποκίνησαν οι Ρώσοι) και είναι ο απόλυτος πρωταγωνιστής στη Ναυμαχία του Τσεσμέ μεταξύ Χίου και μικρασιατικών παράλιων, η οποία αποτέλεσε μία από τις σοβαρότερες ναυτικές καταστροφές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Ο Ιωάννης Βαρβάκης τη νύχτα της 26ης Ιουνίου του 1770 αποφασίζει να «ξανατζογάρει» και αυτή τη φορά να τα παίξει όλα για όλα. Με το καράβι του πλησιάζει μια τουρκική ναυαρχίδα και κολλάει πάνω της.
Πριν οι Τούρκοι καταλάβουν τι συμβαίνει, ο Ιωάννης Βαρβάκης πυρπολεί το καράβι του. Ακολουθεί μια τεράστια έκρηξη που έκανε τη νύχτα μέρα. Ο Τουρκικός στόλος είχε σταθμεύσει στο στενό. Το ένα καράβι ήταν δίπλα στο άλλο. Η φωτιά εξαπλώνεται με ταχύτητα και λίγες ώρες αργότερα δεν έχει μείνει τίποτα όρθιο. Πλήρης η καταστροφή.
Ο Ιωάννης Βαρβάκης αν και τραυματισμένος από την αρχική έκρηξη, γνωρίζει πως είναι ένας από τους μεγαλύτερους ήρωες, εκείνων των ταραγμένων ημερών. Ο ναύαρχος Σπυρίντωφ τον ονόμασε «Ήρωα του Τσεσμέ» και ο Αλεξέι Ορλώφ με επίσημο έγγραφο περιέγραψε την ηρωική πράξη του Βαρβάκη στην Αικατερίνη Β', η οποία με διάταγμά της τον ονόμασε υπολοχαγό του Ρωσικoύ στρατού.Ο Βαρβάκης «αναβαθμίζεται» από κουρσάρο σε εχθρό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι Τούρκοι ορκίζονται εκδίκηση και τον ψάχνουν παντού. Σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς, μάλιστα, κάποια στιγμή κατάφεραν και τον συνέλαβαν αλλά τον απελευθέρωσαν όταν κάποιος πλούσιος Ρώσος τους πλήρωσε αδρά.
Μέσα από φοβερές και τρομερές περιπέτειες, ο Ιωάννης Βαρβάκης, μετά από μεσολάβηση του θρυλικού Γκριγκόρι Ποτέμκιν, κατάφερε και συνάντησε ο ίδιος την Αικατερίνη τη Μεγάλη, η οποία αφού τον «χρύσωσε» (λέγεται ότι του έδωσε 1.000 χρυσά ρούβλια) του χορήγησε πλήρη φορολογική απαλλαγή και άδεια αλιείας στην Κασπία Θάλασσα.
Ο «βασιλιάς του χαβιαριού» και η μεταθανάτια περιπέτεια
Ο Ιωάννης Βαρβάκης εγκαταστάθηκε στην περιοχή Αστραχάν της Κασπίας και εκεί μετατράπηκε σε έναν δαιμόνιο έμπορο που κατάφερε και βρήκε τρόπο να αποθηκεύει το χαβιάρι χωρίς αυτό να χαλάει. Κάπως έτσι πήρε ένα άγνωστο τοπικό προϊόν και το μετέτρεψε σε απαραίτητο έδεσμα σε όλα τα σπίτια των πλουσίων της εποχής που έκαναν σαν τρελοί για να αποκτήσουν το «μαύρο χρυσάφι της γεύσης» του Βαρβάκη.
Αν και μπορούσε, ο Βαρβάκης δεν ήθελε να έχει στη δούλεψή του δούλους. Όποιοι δούλευαν για εκείνον έπαιρναν κανονικά τον μισθό τους. Κάποια στιγμή έφτασε να έχει 3.000 μισθωτούς υπαλλήλους! Στην πραγματικότητα ο Ιωάννης Βαρβάκης κατάργησε τη δουλεία στη Ρωσική Αυτοκρατορία περίπου οκτώ δεκαετίες πριν αυτό γίνει επίσημα!Ο Βαρβάκης κατάφερε και έχτισε μια τεράστια περιουσία. Τόσο μεγάλη που άρχισε να κάνει τεράστιες δωρεές για να ενισχύσει τις τοπικές κοινωνίες, κάνοντας έργα κοινής ωφελείας. Και να σκεφτεί κανείς πως αυτός ο άνθρωπος, μερικά χρόνια πριν, όταν πήγε να βρει την «Τσαρίνα» ήταν πάμφτωχος.
«Πρώτη μου φροντίδα ήταν να βρω ρούχα και παπούτσια για να μη με περάσουν για ζητιάνο. Βρήκα κάτι Έλληνες. Μου δώσαν δανεικά ρούχα και παπούτσια και μια γωνιά να ξαποστάσω. Πήγα στα ανάκτορα, αλλά η τσαρίνα ήταν στα θερινά, στο Τσάρσκοϊε Σελό. Ο τόπος αυτός βρισκόταν 40 χιλιόμετρα μακριά από την Πετρούπολη. Τι να κάνω; Αναγκάστηκα πάλι να περπατήσω. Ξυπόλητος, για να μη χαλάσω τα δανεικά παπούτσια και τα πληρώσω για καινούργια», είχε διηγηθεί ο ίδιος.
Αυτά, όμως, ανήκουν στο παρελθόν. Το όνομά του είναι, πλέον Ιβάν Αντρέεβιτς Βαρβάτσι και χρηματοδοτεί τόσο έργα στη Ρωσία (γέφυρες, νοσοκομεία, σχολεία ακόμα και μια διώρυγα έφτιαξε) όσο και την Ελληνική Επανάσταση.
Ο Ιωάννης Βαρβάκης αν και ακαδημαϊκά αμόρφωτος, είχε μια κοινωνική μόρφωση που σπάνια συναντά κανείς. Είναι ενδεικτικό πως αν και χριστιανός ορθόδοξος (έφτιαξε εκκλησίες από την Ιερουσαλήμ μέχρι τη Ρωσία), αντιλήφθηκε τις θρησκευτικές ανάγκες των μουσουλμάνων εργατών του και έχτισε το πρώτο τζαμί στην περιοχή του Αστραχάν!
Μετά την καταστροφή των Ψαρών, το καλοκαίρι του 1824, ο Ιωάννης Βαρβάκης αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα. Αρχικά πήγε στην Πελοπόννησο αλλά γρήγορα έφυγε από εκεί και πήγε μόνιμα να ζήσει στη Ζάκυνθο αφού απογοητεύτηκε όταν είδε πως, αντί να είναι ενωμένοι, οι Έλληνες «τρώγονταν» μεταξύ τους. Ο ίδιος, μάλιστα, κατηγορήθηκε ως... κατάσκοπος των Ρώσων!
Ήταν τόσο δυσαρεστημένος από αυτά που συνάντησε στην Ελλάδα που αποφάσισε να επιστρέψει στη Ρωσία. Ήταν, ωστόσο, γέρος, ταλαιπωρημένος και με πολλά προβλήματα υγείας και δεν πρόλαβε. Πέθανε μια ημέρα σαν σήμερα, στις 10 Ιανουαρίου 1825.
Δύο ημέρες νωρίτερα είχε κληροδοτήσει το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του για την ανέγερση Λυκείου («Βαρβάκειος Σχολή», η οποία περατώθηκε το 1860), κλειστής αγοράς («Βαρβάκειος Αγορά»), για τη συντήρηση άπορων οικογενειών και την εξαγορά αιχμαλώτων.
Οι περιπέτειες για τον Ιωάννη Βαρβάκη, ωστόσο, δεν τελείωσαν με τον θάνατό του. Ο Ιωάννης Βαρβάκης πέθανε από χολέρα και όπως συνηθιζόταν τότε θάφτηκε έξω από την πόλη της Ζακύνθου. Περίπου 20 χρόνια αργότερα, όμως, το μέρος που θαβόταν όσοι είχαν πεθάνει από χολέρα, απαλλοτριώθηκε.
Οι Άγγλοι συνέλεξαν τα οστά του Βαρβάκη, τα τοποθέτησαν σε μια λάρνακα την οποία και έθαψαν σε ένα διπλανό χωράφι.
Έξι δεκαετίες μετά, το χωράφι αγοράστηκε για να χτιστεί ναός και έτσι, η λάρνακα με τα οστά ξεθάφτηκε ξανά και παραδόθηκε σε έναν απόγονο του Βαρβάκη ο οποίος την μετέφερε, το 1902, στην Αθήνα.
Τόσο οι απόγονοι του Βαρβάκη όσο και η επιτροπή που είχε σχηματισθεί, θεώρησαν πως ο κατάλληλος τόπος για τα ταφεί η λάρνακα με τα οστά του ήταν κάτω από τον ανδριάντα που είχε στηθεί στο Ζάππειο. Έτσι παρέδωσαν τα οστά στη Ζάππειο Επιτροπή.
Οι αρμόδιοι, μέχρι να αποφασιστεί το ποιος ήταν ο αρμόδιος για την ταφή, έβαλαν τη λάρνακα σε ένα υπόγειο του Μεγάρου που την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων αλλά και του Α' Παγκόσμιου Πόλεμου μετατράπηκε από στρατώνα μέχρι νοσοκομείο και ορφανοτροφείο.
Πολλές φορές η λάρνακα με τα οστά κινδύνεψε να πεταχτεί. Ένας παλιός φύλακας, ωστόσο, που ήξερε όλη την ιστορία φρόντιζε πάντα να μην την πειράζει κανείς.
Κάποια στιγμή (και προκειμένου να μην πεταχτεί) η λάρνακα με τα οστά του Βαρβάκη έφτασε στα χέρια του ιστορικού και δημοσιογράφου Ιωάννη Βλαχογιάννη ο οποίος την φύλαξε στα υπόγεια της Ακαδημίας Αθηνών μαζί με τα... Γενικά Αρχεία του Κράτους!
Εκεί έμειναν για πέντε χρόνια, μέχρι που, το 1933, ο Δήμος Αθηναίων παραχώρησε τον απαραίτητο χώρο στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών όπου και τελικά θάφτηκαν τα οστά του ευεργέτη.
https://www.reader.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου