από Roberto Pecchioli Πηγή: EreticaMente
Μετρό, αεροδρόμια, ταχυφαγεία, εμπορικά κέντρα, κόμβοι αυτοκινητοδρόμων, μεγάλοι σιδηροδρομικοί σταθμοί, είναι περιβάλλοντα που στερούνται ταυτότητας, ιστορίας, καθιστώντας αδύνατες τις ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις: χώροι που δεν έχουν τη δική τους ουσία και δεν δημιουργούν κοινωνικούς δεσμούς. Είναι περιοχές διέλευσης σχεδιασμένες για μια μετακινούμενη ανθρωπότητα. Ο ορισμός τους είναι μη-τόποι, που εισήχθη από τον Γάλλο ανθρωπολόγο Marc Augé, αναλυτή του χώρου στην παγκοσμιοποιημένη νεωτερικότητα – που ορίζεται ως υπερνεωτερικότητα – στην οποία μια περιπλανώμενη ανθρωπότητα ξοδεύει όλο και περισσότερο χρόνο. Είναι λειτουργικά περιβάλλοντα για βιαστική κυκλοφορία, όπου η κίνηση είναι προς κάτι άλλο, συχνά ένα άλλο μη-μέρος. Ανώνυμοι χώροι μέσα από τους οποίους κινούνται άτομα παίζοντας απρόσωπους ρόλους: επιβάτες, πελάτες, τουρίστες, καταναλωτές. Μη-τόποι, καθολικοί και άψυχοι, γενικά άσχημοι, αναπαραγόμενοι με παρόμοιο ή πανομοιότυπο τρόπο σε διαφορετικά μέρη του κόσμου, δημιουργούν μια απλώς εργαλειακή σχέση. Οι άνθρωποι τα χρησιμοποιούν για έναν στιγμιαίο σκοπό (ταξίδια, ψώνια, αναμονή), χωρίς καμία αίσθηση του ανήκειν. Σε αυτούς τους χώρους, ακόμη και αν είναι γεμάτοι, ο καθένας παραμένει απομονωμένος στη δική του δραστηριότητα – την απλή διέλευση – χωρίς να δημιουργεί κοινότητα ή σχέση. Προκαλούν μια αίσθηση μοναξιάς, μια συν-κατεχόμενη και επιθετικά φυλασσόμενη απομόνωση. Συνηθίζουν την ασχήμια και τις στολές. Επιτρέπεται μόνο το λειτουργικό, άμεσα αναγνωρίσιμο: αυτό που χρειάζεται. Να μπει στην εθνική οδό, να φτάσει στην πύλη επιβίβασης της πτήσης, να καταβροχθίσει βιαστικά φαγητό χωρίς ποιότητα και χωρίς να μοιραστεί με άλλους ανθρώπους. Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί τη διαφορά μεταξύ ενός αμερικανικού, ευρωπαϊκού ή ασιατικού αεροδρομίου. Τα σούπερ μάρκετ και τα εστιατόρια γρήγορου φαγητού αναπαράγουν την ίδια δομή διαδρόμων και ραφιών, ακόμη και τα ίδια χρώματα, με τους διαδρόμους που έχουν δημιουργηθεί προς την έξοδο και τους χώρους πληρωμής όπου κυριαρχούν οι αυτόματοι και οι μόνοι σας. Συχνά, ούτε καν ένας ταμίας για την ανταλλαγή τυποποιημένων φράσεων. Οι μη-τόποι συνηθίζουν να γίνονται μη-άνθρωποι, ο μεγάλος στόχος στον οποίο μας οδηγεί η Κυριαρχία σε σιδερένια μονοπάτια. Οι μη-τόποι πολλαπλασιάζονται με ιλιγγιώδη ρυθμό, αποικίζοντας αρχαίους τόπους και περιοχές, μέχρι να καταλάβουν ολόκληρες πόλεις. Οι δρόμοι και οι πλατείες δεν είναι πλέον σημεία συνάντησης, πεζοπορίας και συζήτησης, αλλά απλές γεωμετρικές φιγούρες για να κινηθούμε όσο το δυνατόν γρηγορότερα προς τον προορισμό, συνήθως τόσο ασήμαντες όσο η διέλευση. Οι άνθρωποι παραμένουν απομονωμένοι, δεν αναγνωρίζουν ο ένας τον άλλον, ζουν σε αμοιβαία ενόχληση και καχυποψία, η οποία έγινε εχθρικός φόβος μετά το πείραμα της πανδημίας. Πολλά χωρίζονται επίσης από κράνη, ακουστικά, ακουστικά, ενώ η πιο κοινή εικόνα είναι το καμπουριασμένο άτομο, απορροφημένο στην οθόνη του smartphone. Οι παλιοί χώροι της φυσικής ανθρώπινης κοινωνικότητας, που από τον Αριστοτέλη και μετά θεωρούσαμε το θεμελιώδες χαρακτηριστικό του είδους, είναι κλειστοί. Τα μη-μέρη επεκτείνονται για να γίνουν μη-πόλεις και αυτά μετατρέπουν εκείνους που ζουν σε αυτά σε μη-ανθρώπους υπό διαμετακόμιση. Ένα ανθρώπινο σμήνος βυθισμένο σε ένα συνεχές παρόν, ανώνυμα άτομα που κινούνται σαν έντομα. Τα χαρακτηριστικά των μη-τόπων είναι η ανωνυμία, η αναζήτηση αποκλειστικά ατομικών συμφερόντων σε ένα υπερ-ρυθμιζόμενο περιβάλλον, στο οποίο η χωροχρονική συνύπαρξη είναι μια περιστασιακή σύμπτωση ελλείψει ενδιαφέροντος για τους άλλους. Στην καταναγκαστική κατανάλωση εμπειριών, το Διαδίκτυο και η Ikea έχουν μετατρέψει τα σπίτια μας σε μη-μέρη και τους εαυτούς μας σε μη-ανθρώπους. Είναι ζωτικής σημασίας να έχουμε το δικό μας δωμάτιο και κινητή συσκευήκαι δικτυωμένοι για να αποφύγουν την καταστροφή του να πρέπει να περάσουν χρόνο στην παρέα, το διάλογο, την αρμονία ή τη σύγκρουση. Καθίσταται απαραίτητο να γεμίσουμε τα άτομα με εμπειρίες που ικανοποιούν επιθυμίες (ιδιοτροπίες;) ακόμη και σε υπολειμματικές οικογενειακές σχέσεις, για να αποφύγουμε τη δημιουργία στιγμών και τόπων ισχυρής ταυτότητας, νοήματος, νοήματος. Χώροι που στον κόσμο του χθες συνδέονταν με τους ανθρώπους με τους οποίους τους μοιραζόμασταν. Ο κόσμος παύει να είναι ένας τόπος του ανήκειν για να μεταμορφωθεί (για να αλλάξει μορφή και ουσία, το αγαπημένο ρήμα της Μεγάλης Μετάβασης) σε μια λειτουργική θέση μιας ανώνυμης ανθρώπινης εμπειρίας που κάποτε ονομαζόταν βιογραφία. Σήμερα το προτιμώμενο μοντέλο είναι ο πελάτης που απαιτεί, πεπεισμένος ότι έχει το δικαίωμα σε όλα στην εργασία, την ηθική, τη σεξουαλικότητα, την κατανάλωση. Όντα που αρνούνται επιθετικά στον εαυτό τους την κατάσταση των ψυχών αναζητώντας νόημα, καλοσύνη, αλήθεια και ομορφιά, αναγνώριση στο πρόσωπο των άλλων, περιπλανιούνται ανάμεσα σε μη-τόπους στις μη-πόλεις του μη-πολιτισμού, όπου εκείνοι που δέχονται να μεταμορφωθούν σε μη-ανθρώπους είναι άνετοι. Οι μη-τόποι παράγουν μη-πράγματα. Ένας άλλος σταθμός της Μεγάλης Μετάβασης. Τα πραγματικά πράγματα εξαφανίζονται χωρίς να το συνειδητοποιούμε. Ο τομέας του εικονικού, των δεδομένων και της πληροφορίας παρουσιάζεται ως ελευθερία. Οι μη άνθρωποι ζουν στην ψηφιακή τάξη που αποπραγματώνει τον κόσμο μηχανογραφώντας τον. Δεν κατοικούμε πλέον στη γη ούτε ατενίζουμε τον ουρανό, το Google Earth και το σύννεφο είναι αρκετά για εμάς. Η ύπαρξη μετατρέπεται σε infosphere, το δοχείο δεδομένων. Καθοδηγούμενο από αλγόριθμους, το μη-άτομο χάνει τη θέληση, την αυτονομία και τη δύναμη να δράσει. Είμαστε αβοήθητοι μάρτυρες της αποϋλοποίησης της πραγματικότητας. Ο Buyng Chul Han γράφει στο The Non-Things: «Το δάχτυλο είναι το όργανο επιλογής. Ο άχειρας άνθρωπος του μέλλοντος καταφεύγει μόνο στα δάχτυλά του. Αντ 'αυτού, επιλέγει να δράσει. Πατήστε κουμπιά για να ικανοποιήσετε τις ανάγκες σας. Δεν θέλει καν να κατέχει τίποτα, απλά να βιώνει και να διασκεδάζει». Αυτό είναι ένα εκπληκτικό χαρακτηριστικό στοιχείο του μη υπό κατασκευή προσώπου. Δεν θέλουμε πλέον να έχουμε κάτι δικό μας να αγαπάμε, να αγαπάμε, να μεταδίδουμε. Το σύνθημα του Klaus Schwab το εξηγεί ξεκάθαρα: δεν θα σου ανήκει τίποτα και θα είσαι ευτυχισμένος. Ακόμα και οι αναμνήσεις χάνουν την αξία τους. Πρέπει να τρέξεις, μην καθυστερείς. Εξάλλου, είναι η λογική της διαμετακόμισης. Τα πράγματα, όπως οι άνθρωποι, είναι δεσμοί. Απαγορεύονται επειδή μειώνουν τη δυνατότητα δημιουργίας εμπειριών, άσχετων με οποιαδήποτε κρίση αξίας ή ηθικής αξίας. Σύμφωνα με τον Jeremy Rifkin, η έννοια της ιδιοκτησίας χάνει τη σημασία της, αντικαθίσταται από την πρόσβαση, δηλαδή τη δυνατότητα ζωντανών εμπειριών. Οι μελλοντικές γενιές θα αντιληφθούν την ίδια την ανθρώπινη φύση με μορφές διαφορετικές από τις δικές μας. Η κατοχή δημιουργεί μια ορισμένη οικειότητα, μια σχέση με πράγματα που είναι αδιανόητη όπου το πραγματικό αντικαθίσταται από το εικονικό και το φυσικό χάνει την πρόκληση με το τεχνητό. Η ιστορία των αντικειμένων που μας περιβάλλουν και αισθανόμαστε τη δική μας τους δίνει ψυχή, συγκλονισμένη από τη συνεχή ροή του εικονικού. Αλλά μόνο αυτό που είναι «διακριτικό», δηλαδή αποτελείται από απομονωμένα, εντοπισμένα στοιχεία, μπορεί να είναι κοντά στην καρδιά μας. Η κατοχή στερεί από τα πράγματα τον εμπορευματικό τους χαρακτήρα. Ο συλλέκτης που ενδιαφέρεται για την ιστορία των αντικειμένων που συλλέγει είναι το αντίθετο του καταναλωτή. Πρόσωπο εναντίον μη-προσώπου, πράγματα εναντίον μη-πραγμάτων. Ακόμη και τα βιβλία δεν ξεφεύγουν από την ίδια μοίρα. Το ηλεκτρονικό βιβλίο (e-book) δεν είναι αντικείμενο. Δεν το έχετε, έχετε πρόσβαση σε αυτό. Λείπει η προσωπική σχέση με το αντίγραφο "μου", στο οποίο ενεργεί το χέρικαι περιηγηθείτε και προσαρμόστε, δημιουργώντας μια σχέση. Οι μη τόποι και τα μη πράγματα χαρακτηρίζονται από την απουσία δεσμών. Αλλά είναι ο άνθρωπος σε μετάβαση, ο ταξιδιώτης χωρίς αποσκευές χωρίς ακριβή προορισμό, ένα άτομο; Η κοινότητα επιλογής του είναι η εικονική κοινότητα ψηφιακών πλατφορμών. Ανακλητή, κυμαινόμενη, εικονική, που χαρακτηρίζεται από τη δυαδική γλώσσα της επιστήμης των υπολογιστών: μου αρέσει, δεν μου αρέσει. Ζώντας ανάμεσα σε μη-πράγματα που στερούνται την αίσθηση της αφής. Η εικόνα κερδίζει, το θέαμα είναι το αποφασιστικό νόημα. Στην ψηφιακή επικοινωνία, ο Άλλος είναι όλο και λιγότερο παρών. Το αντικείμενο λατρείας του μη ατόμου που κατοικεί σε μη τόπους είναι το smartphone. Έχει ήδη καταφέρει να μετατρέψει τα πάντα σε εικόνες. Το επόμενο βήμα θα είναι η αναδημιουργία του κόσμου από εικόνες. Αποπραγματώνεται κάνοντας πολλά πράγματα περιττά, ανάγονται σε πληροφορίες. Το ρολόι χειρός ή τσέπης, το ξυπνητήρι, το ρολόι, δεν σηματοδοτούν μόνο την ώρα, είναι στολίδια, πραγματικά πράγματα, προσωπικά αντικείμενα. Το εικονίδιο ακριβούς ώρας στο smartphone είναι ένα εικονικό μη πράγμα που παρέχει πληροφορίες. Το smartphone δεν χρειάζεται να είναι όμορφο: απλά λειτουργεί, ομαλό και γραμμικό, τραχύ, όπως κάθε άλλο, εύκολο στη χρήση με το σύστημα οθόνης αφής. Και είναι έξυπνο, πονηρό, αφού εκτελεί άπειρες λειτουργίες σε πραγματικό χρόνο. Το μικροσκοπικό υποκατάστατο του κόσμου, η σύγχρονη αφθονία, το κατεξοχήν μη-πράγμα, ένα σύμβολο μιας καλοπροαίρετης δύναμης που κάνει τα πάντα διαθέσιμα σύμφωνα με το δασμολογικό σχέδιο. Τα μηνύματα που στέλνουμε μέσω της μαγικής συσκευής έχουν επίσης αλλάξει: χάνουμε τη φωνή μας, απλά πληκτρολογούμε στοιχειώδεις λέξεις σε ειδικές πλατφόρμες, έτοιμοι να προτείνουμε όρους, ερωτήσεις και απαντήσεις. Αν μια συσκευή σκέφτεται για μένα, επιλέγει λέξεις για μένα, γίνομαι μη-πρόσωπο. Τα μηνύματα Snapchat διαγράφουν αμέσως περιεχόμενο: εκμεταλλεύονται τη στιγμή της πρόσβασης και αμέσως κάνουν μια καθαρή πλάκα. Διέλευση στο τίποτα. Η εποχή των μη-ανθρώπων που περιπλανιούνται γρήγορα μεταξύ μη-τόπων σε κάνει ξένο προς τα πράγματα. Η Μεγάλη Μετάβαση επαναρυθμίζει, αναδιαμορφώνει, ομογενοποιεί, αναλαμβάνει την πραγματικότητα, τα γεγονότα, τη φύση. Είμαστε σίγουροι ότι πηγαίνουμε «μπροστά»;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου