ΜΕΡΟΣ Α΄
Κίνα, Ρωσία και Ιράν—ποιος είναι ο κοινός παρονομαστής; Προφανώς, είναι οι κύριοι γεωπολιτικοί αντίπαλοι των Ηνωμένων Πολιτειών σήμερα. Όπως έγραψε πρόσφατα ο Ross Douthat σε μια γνωμοδότηση των NYT, Ποιος κερδίζει τον Παγκόσμιο Πόλεμο;, «είναι χρήσιμο για τους Αμερικανούς να σκεφτούν την κατάστασή μας σε παγκόσμιο επίπεδο, με τη Ρωσία, το Ιράν και την Κίνα ως μια ρεβιζιονιστική συμμαχία που θέτει σε δοκιμασία την αυτοκρατορική μας δύναμη».
Η σημερινή ανάρτηση αφορά μια πολύ λιγότερο εκτιμώμενη ομοιότητα, που έχει να κάνει με τη βαθιά ιστορία αυτών των ευρασιατικών αυτοκρατοριών.Όπως έχω υποστηρίξει σε μια σειρά δημοσιεύσεων τα τελευταία 20 χρόνια, και πιο ολοκληρωμένα στο επερχόμενο βιβλίο, ο κύριος μοχλός της «ιμπεριογένεσης» (διαδικασίες που διέπουν την άνοδο των αυτοκρατοριών) είναι ο διακρατικός ανταγωνισμός. Η ένταση αυτού του ανταγωνισμού, με τη σειρά του, αυξάνεται από την πρόοδο των στρατιωτικών τεχνολογιών. Κάθε στρατιωτική επανάσταση, έτσι, δημιουργεί ένα σύνολο μεγα-αυτοκρατοριών. Σήμερα ζούμε στην ιστορική σκιά δύο πιο σημαντικών στρατιωτικών επαναστάσεων.
Η επανάσταση του σιδερένιου ιππικού χρονολογείται περίπου στο 1000 π.Χ. Αν και η ιππασία και η τήξη σιδήρου εφευρέθηκαν ανεξάρτητα (και σε διαφορετικές περιοχές, δείτε το παρακάτω infographic), μέχρι το 500 π.Χ. εξαπλώνονταν μαζί (για τους χάρτες εξάπλωσης, δείτε τις Εικόνες 2 και 3 στο άρθρο μας, Rise of the War Machines). Και η λεπτομερής ιστορία αυτής της στρατιωτικής επανάστασης και οι βαθιές επιπτώσεις της στην παγκόσμια ιστορία βρίσκονται στο βιβλίο μου Ultrasociety.
Για να μην τα πολυλογώ, η επανάσταση του σιδερένιου ιππικού μετέτρεψε τη Μεγάλη Ευρασιατική Στέπα σε μηχανή ιμπεριογένεσης. Αυτή η ηπειρωτική ενδοχώρα ήταν η πατρίδα των νομάδων κτηνοτρόφων, των οποίων η κύρια στρατιωτική δύναμη αποτελούνταν από ιπποτοξότες. Οι περισσότερες από τις προνεωτερικές μεγα-αυτοκρατορίες βρίσκονταν στις «όχθες» αυτής της «θάλασσας από γρασίδι» (δείτε το δεύτερο infographic παρακάτω).
Ένα τέτοιο αυτοκρατορικό σύμπλεγμα, η βόρεια Κίνα, εφάπτεται στην περιοχή της ανατολικής στέπας (Μεγάλη Μογγολία). Ένα άλλο σύμπλεγμα, το Ιράν, έβλεπε την κεντρική στέπα (Τουρκεστάν). Η τρίτη, η Ρωσία, αναπτύχθηκε υπό την επίδραση της δυτικής στέπας (περιοχή Πόντου-Κασπίας). Η Βορειοανατολική Ευρώπη άργησε λίγο, επειδή οι δασικές περιοχές της απέκτησαν τη γεωργία αρκετά αργά (μόνο μέχρι το τέλος της πρώτης χιλιετίας μ.Χ.). Αλλά αυτό που ενοποιεί και τις τρεις αυτοκρατορικές περιοχές, την Κίνα, το Ιράν και τη Ρωσία, ήταν ότι όλες αναπτύχθηκαν σε στενή αλληλεπίδραση με τους Εσωτερικούς Ασιάτες.
Η άλλη επακόλουθη επανάσταση ήταν, φυσικά, αυτή που ξεκίνησε στη Δυτική Ευρώπη γύρω στο 1400 μ.Χ. Τα δύο συστατικά του ήταν όπλα πυρίτιδας και ποντοπόρα πλοία. Έτσι το αναφέρω ως «Επανάσταση των Όπλων». Οι παραλληλισμοί μεταξύ των δύο επαναστάσεων είναι αρκετά εντυπωσιακοί. Οι Εσωτερικοί Ασιάτες ίππευαν άλογα και έριχναν βέλη, ενώ οι Ευρωπαίοι καβάλησαν πλοία και έριξαν μπάλες κανονιού. Ο παγκόσμιος ωκεανός έπαιξε τον ίδιο ρόλο με τη «θάλασσα του γρασιδιού». Οι ιστορικοί σημείωσαν αυτές τις ομοιότητες. Για παράδειγμα, ο ιστορικός της Νοτιοανατολικής Ασίας, Βίκτορ Λίμπερμαν, αναφέρθηκε στους Ευρωπαίους ως «Λευκούς Εσωτερικούς Ασιάτες».
Οι αναγνώστες, που είναι εξοικειωμένοι με τις γεωπολιτικές θεωρίες των Mackinder, Mahan, Spykman και άλλων (αν όχι, ρίξτε μια ματιά σε αυτό το άρθρο της Wikipedia), θα αναγνωρίσουν αμέσως τις ομοιότητες μεταξύ αυτού για το οποίο μιλάω εδώ και διαφόρων γεωγραφικών εννοιών που είναι κεντρικές σε αυτές τις θεωρίες (το Heartland, το Rimland, τα νησιά...). Αυτό που δείχνει η ιστορική μου ανάλυση είναι ότι η σύγκρουση μεταξύ της Αμερικανικής Αυτοκρατορίας και της Κίνας+Ρωσίας+Ιράν διαμορφώθηκε από τις δύο μεγάλες στρατιωτικές επαναστάσεις, διευκρινίζοντας και βελτιώνοντας έτσι τις παραδοσιακές γεωπολιτικές θεωρίες.
Έτσι, η Μεγάλη Στέπα (η οποία αντιμετωπίζεται ως κομβική περιοχή από πολλές γεωπολιτικές θεωρίες) σήμερα έχει μικρή σημασία, εκτός από την ιστορική της επίδραση. Μέχρι το 1900 είχε καταληφθεί πλήρως από τη Ρωσία και την Κίνα. Σήμερα φιλοξενεί ένα σωρό αδύναμα και γεωπολιτικά ασήμαντα κράτη, όπως η Μογγολία και οι «Σταν». Οι διάδοχοι των παλαιών μεγα-αυτοκρατοριών, που προέκυψαν στα σύνορα της Στέπας, είναι εκεί όπου βρίσκεται τώρα η ευρασιατική δύναμη.
Ο δεύτερος πόλος εξουσίας είναι η «Ωκεανία», η οποία ξεκίνησε από τις δυτικές ακτές της Ευρασίας κατά τον δέκατο έκτο αιώνα (Πορτογαλία, Ισπανία, Ολλανδία και Βρετανικές Νήσοι), στη συνέχεια εξαπλώθηκε πέρα από τον Ατλαντικό και τώρα είναι μια παγκόσμια αυτοκρατορία, που κυβερνάται από την Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες ως δευτερεύουσα πρωτεύουσα (αν και υπάρχουν ρωγμές μεταξύ αυτών των δύο εδρών εξουσίας λόγω των πολιτικών του Ντόναλντ Τραμπ). Ένας καλός τρόπος για να απεικονίσετε αυτή τη γεωπολιτική οντότητα είναι ένας χάρτης των αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων.
Η γεωπολιτική λογική της Ωκεανίας -η περικύκλωση των ευρασιατικών αυτοκρατοριών- είναι προφανής.
Όπως ανέφερα παραπάνω, η ενότητα αυτής της Ωκεανίας έχει κάπως υπονομευθεί από τις πολιτικές του Ντόναλντ Τραμπ. Από την άλλη πλευρά, είναι σημαντικό να μην υπερεκτιμούμε την ενότητα της ευρασιατικής αυτοκρατορικής ζώνης. Ο κύριος λόγος για μια αρκετά στενή τρέχουσα συμμαχία μεταξύ Κίνας και Ρωσίας είναι η γεωπολιτική πίεση από την Αμερική και τους συμμάχους της. Το Ιράν είναι τόσο το πιο αδύναμο μέλος αυτής της τριάδας όσο και το λιγότερο ενσωματωμένο με τα άλλα δύο (αν και πιθανότατα θα αλλάξει στο μέλλον, καθώς βρίσκεται υπό μεγάλη πίεση από το δίδυμο Ισραήλ/ΗΠΑ).
Αυτό με οδηγεί σε μια τελευταία παρατήρηση. Σε αντίθεση με τις αυτοκρατορικές χερσαίες δυνάμεις, οι πλουτοκρατικές θαλάσσιες δυνάμεις είναι παραδοσιακά απρόθυμες να χρησιμοποιήσουν τους πολίτες τους ως τροφή για τα κανόνια. Έτσι, οι ιταλικές εμπορικές δημοκρατίες βασίζονταν σε μισθοφόρους. Η Βρετανική Αυτοκρατορία προτιμούσε να χρησιμοποιεί ντόπια στρατεύματα, όπως οι περίφημοι Γκούρκας. Η Αμερικανική Αυτοκρατορία σήμερα είναι απρόθυμη να χρησιμοποιήσει Αμερικανούς στρατιώτες σε θερμούς πολέμους και έτσι τείνει να βασίζεται σε κράτη-πελάτες: Ταϊβάν εναντίον Κίνας, Ουκρανία εναντίον Ρωσίας και Ισραήλ εναντίον Ιράν.
Μέχρι στιγμής αυτή η ανάρτηση ήταν ως επί το πλείστον θεωρητική - εξηγώντας πώς το γεωπολιτικό τοπίο του 21ου αιώνα διαμορφώθηκε από τη βαθιά ιστορία. Υπάρχουν όμως σημαντικές επιπτώσεις πολιτικής, τις οποίες σκοπεύω να εξετάσω σε μελλοντική ανάρτηση. ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ....
**Τό ιστολόγιο δέν συμφωνει απαραίτητα με τις απόψεις των αρθρογράφων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου