Του Παναγιώτη Σταματάκου,
Μετά τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια και την έλευση του Όθωνα, το νεοσύστατο ελληνικό κράτος βρέθηκε αντιμέτωπο με ένα καθεστώς πολιτικής αβύσσου και πλήρους εξαρτήσεως από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Η έλλειψη εσωτερικής συνοχής, οι φυγόκεντρες τοπικές εξουσίες και η απουσία θεσμοποιημένης διοικήσεως οδήγησαν στη συνέπεια, η έννοια του «κόμματος» να μην συνδεθεί με ιδεολογικά προγράμματα, αλλά με δίκτυα προσωπικών σχέσεων και εξυπηρετήσεων, αλλά και ξένων πολιτικών ιδεολογιών. Μέσα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, αναδύθηκαν τα τρία κόμματα της Οθωνικής περιόδου – το Ρωσικό, το Αγγλικό και το Γαλλικό – τα οποία περισσότερο απηχούσαν εξωτερικές επιρροές και ίσως δεν ανταποκρίνονταν στις ουσιώδεις και φλέγουσες ανάγκες του ελληνικού λαού.
Το Ρωσικό κόμμα (κόμμα των Ναπαίων) αποτέλεσε την πρώτη ουσιαστικά συγκροτημένη πολιτική δύναμη μετά την ανεξαρτησία και, υπό την ηγεσία του Ανδρέα Μεταξά, επιδίωξε να εκφράσει το παραδοσιακό, συντηρητικό στοιχείο του έθνους, το οποίο έβλεπε στη Ρωσία τον φυσικό προστάτη της Ορθοδοξίας και της εθνικής ανεξαρτησίας. Το κόμμα στηρίχθηκε κυρίως στους προεστούς της Πελοποννήσου και στους οπλαρχηγούς της Επανάστασης που προσδοκούσαν πολιτική επιβίωση μέσα από την εύνοια ενός ισχυρού και ομόδοξου κράτους.
Ο Ανδρέας Μεταξάς, αρχηγός του Ρωσικού κόμματος. Πηγή εικόνας: Wikipedia.org
Παρότι το Ρωσικό κόμμα φαινομενικά επεδίωκε τη σταθερότητα και την ενίσχυση του μοναρχικού θεσμού, στην πράξη ενσάρκωσε τον αγώνα των τοπικών συμφερόντων για πρόσβαση στην εξουσία. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Κίτσος Τζαβέλας και Δημήτριος Πλαπούτας, μεταξύ των επιφανέστερων υποστηρικτών του, προσπάθησαν να προσδώσουν στο κόμμα χαρακτήρα εθνικό και πατριωτικό, ωστόσο οι εσωτερικές αντιπαλότητες και η προσκόλληση σε φατριακά συμφέροντα υπονόμευσαν κάθε σοβαρή προσπάθεια πολιτικής και πολιτειακής οργάνωσης. Ως ιδεολογικό διάδοχο του ρωσικού κόμματος, μπορούμε (καταχρηστικά) να θεωρήσουμε το Κόμμα των Εθνικοφρόνων υπό τον Δ. Γούναρη.
Το Αγγλικό κόμμα (κόμμα της ρεντιγκότας ή κόμμα των Μπαρλαίων), υπό την ηγεσία του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, εξέφρασε από την άλλη πλευρά την πιο εκσυγχρονιστική τάση του νέου ελληνικού κράτους. Ο Μαυροκορδάτος, γόνος φαναριώτικης οικογένειας με καταβολές από τον 17ο αιώνα, πίστευε στη δυτικού τύπου συνταγματική οργάνωση και στον κοινοβουλευτισμό ως μοχλό εξευρωπαϊσμού της Ελλάδας. Οι σχέσεις του με την Αγγλία, τόσο διπλωματικές, όσο και προσωπικές, υπήρξαν θεμέλιο για τη διαμόρφωση ενός κόμματος που ταυτίστηκε με τη φιλελεύθερη ιδεολογία, τη θαλάσσια ανάπτυξη και την εμπορική επέκταση. Το Αγγλικό κόμμα προσέλκυσε κυρίως αστούς, νησιώτες, στρατιωτικού και εμπορικά στρώματα που έβλεπαν στην Αγγλία το πρότυπο μιας σύγχρονης, σταθερής και οικονομικά ισχυρής δύναμης.
Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ηγέτης του αγγλικού κόμματος, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Πηγή εικόνας: ebooks.gr
Ωστόσο, πίσω από αυτή τη φαινομενική προοδευτικότητα, το κόμμα δεν κατάφερε να συγκροτήσει μια οργανωμένη πολιτική βάση. Η επιρροή του περιορίστηκε συχνά σε κύκλους γραφειοκρατών και μορφωμένων αστών της πρωτεύουσας, αποκομμένων από τις ανάγκες της αγροτικής πλειοψηφίας. Παρά τις υψηλές προσδοκίες για εκσυγχρονισμό, το Αγγλικό κόμμα έμεινε εγκλωβισμένο σε προσωπικές στρατηγικές εξουσίας και σε μια υπερβολική εξάρτηση από τη βρετανική πολιτική βούληση, χωρίς βέβαια αυτή να είναι αμφίδρομη, καθώς ουδέποτε η Μεγάλη Βρετανία στήριξε τα επεκτατικά ελληνικά σχέδια.
Το Γαλλικό κόμμα (κόμμα της μοσχομάγκας ή συνταγματικό κόμμα ή εθνικό κόμμα) διαμορφώθηκε υπό τον Ιωάννη Κωλέττη, ο οποίος με ιδιαίτερη πολιτική ευφυΐα επιχείρησε να συγκεράσει τα αστικά και στρατιωτικά στοιχεία σε ένα ενιαίο εθνικό αφήγημα. Ο Κωλέττης εισήγαγε στον ελληνικό πολιτικό λόγο την περίφημη «Μεγάλη Ιδέα», που συνδύαζε την εθνική ολοκλήρωση με τη γεωπολιτική εξάπλωση. Το κόμμα του προσέλκυσε αρχικώς τους κλέφτες και τους αρματολούς και αργότερα νησιώτες, φιλολόγους, λόγιους και ορισμένους στρατιωτικούς, που έβλεπαν στη Γαλλία το πρότυπο του φιλελεύθερου πατριωτισμού και του αμέριστου συμμάχου της Ελλάδας.
Αν και ο Κωλέττης κατάφερε να αποκτήσει μεγάλη πολιτική επιρροή, η εξουσία του βασίστηκε σε προσωπικά δίκτυα πελατειακών σχέσεων και όχι σε συνεκτικό πολιτικό πρόγραμμα. Η επίδραση της γαλλικής πολιτικής σκέψης περιορίστηκε κυρίως στη ρητορική, χωρίς να οδηγήσει σε ουσιαστικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Παρ’ όλα αυτά, το Γαλλικό κόμμα άφησε ισχυρό αποτύπωμα στη συγκρότηση της εθνικής ιδεολογίας, καθώς η Μεγάλη Ιδέα έγινε ο κεντρικός άξονας της ελληνικής πολιτικής σκέψης για περισσότερο από έναν αιώνα, με την τελευταία της πράξη τη Μικρασιατική Καταστροφή (Αύγουστος 1922).
Ο Ιωάννης Κωλέττης ιδρυτής και αρχηγός του γαλλικού κόμματος. Πηγή εικόνας: Wikipedia.org
Παρά την αρχική τους δυναμική και τον καθοριστικό ρόλο τους στην πολιτική σκηνή του ελληνικού κράτους, τα τρία κόμματα της οθωνικής περιόδου δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα σταθερό και λειτουργικό κοινοβουλευτικό σύστημα. Οι ξένες δυνάμεις, ενθαρρυμένες από την αδυναμία του ελληνικού πολιτικού προσωπικού να διαμορφώσει ανεξάρτητη στρατηγική, παρέμβαιναν συστηματικά στα εσωτερικά της χώρας, καθιστώντας την Ελλάδα ουσιαστικά προτεκτοράτο.
Μόνον μετά την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου και την ψήφιση του Συντάγματος του 1844, επήλθε ουσιώδης αλλαγή στο πολιτικό σύστημα της χώρας, παρά τον συντηρητικό και ελλειπτικό χαρακτήρα που είχε σε σχέση με το Σύνταγμα του 1866. Ωστόσο, η επιβολή Συντάγματος και η καθιέρωση συνταγματικής μοναρχίας δεν εξάλειψαν τις παθογένειες του πολιτικού συστήματος, αλλά σηματοδότησαν ένα νέο κεφάλαιο στην πολιτική ζωή της χώρας, που η συμμετοχή των πολιτών στα κοινά απέκτησε μεγαλύτερη θεσμική σημασία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Λιγνάδης Τάσος (2020), Η ξενική εξάρτηρτησις κατά την διαδρομήν του νεοελληνικού κράτους (1821-1945), εκδ. Εναλλακτικές εκδόσεις
- Hearing Gunnar (2008), Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936, (μτφ. Παρασκευόπουλος Θόδωρος), εκδ. ΜΙΕΤ
- Ποια Ελλάδα ήθελαν τα πρώτα κόμματα;, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τα ξενικά κόμματα από την ίδρυση του ελληνικού κράτους έως τον κριμαϊκό πόλεμο. από την ακμή στην εξαφάνιση, synathena.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τα πρώτα ελληνικά κόμματα και ο ρόλος των μεγάλων δυνάμεων (Β’ μέρος), todelta.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τα ξενικά κόμματα στην νεότερη Ελλάδα, koininikagrafimata.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πολιτικά Κόµµατα και Κοµµατικά Συστήµατα, eclass.uoa.gr, διαθέσιμο εδώ https://www.offlinepost.gr/
**Τό ιστολόγιο δέν συμφωνει απαραίτητα με τις απόψεις των αρθρογράφων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου