Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ "ΤΑ ΞΕΡΩ ΟΛΑ" ΚΑΙ ΤΟ ΘΗΡΙΟ

 

Ρομπέρτο ​​Πεκιόλι

 «Το πρώτο βήμα προς την άγνοια είναι να υποθέσει κανείς ότι ξέρει» (Baltasar Gracián)

Η ΩΡΑ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΣΚΕΨΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΘΗΡΙΟ

Η ικανοποιημένη άγνοια , πεπεισμένη ότι κατέχει τα κλειδιά της σοφίας, είναι ένα από τα πιο εκπληκτικά χαρακτηριστικά της εποχής μας. Σε αντίθεση με τον παλιό Σωκράτη, που ήξερε ότι δεν ήξερε και θεωρούσε ότι η επίγνωση είναι η μόνη αληθινή επιστήμη, ο σύγχρονος άνθρωπος πλήττεται από το τεκμήριο της ικανότητας. Θεωρεί πάντα τον εαυτό του πάνω από το μέσο όρο, ικανό να διακρίνει, να αξιολογεί, να ενεργεί καλύτερα από τους άλλους. Τα αποτελέσματα – θλιβερά – είναι εκεί για να τα δουν όλοι.

Στην ψυχολογία ονομάζεται φαινόμενο Dunning-Kruger : η γνωστική παραμόρφωση με την οποία άτομα με μέτρια ή καθόλου εξειδίκευση σε έναν τομέα – ή συνολικά – υπερεκτιμούν την προετοιμασία τους. Στο τέλος μιας επιστημονικής έρευνας, οι δύο μελετητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το σφάλμα αξιολόγησης του ανίκανου προέρχεται από μια εσφαλμένη κρίση για τον εαυτό του, ενώ εκείνων που είναι πιο ικανοί (και συχνά υποτιμούν τον εαυτό τους) προέρχεται από μια παρεξήγηση για τους άλλους. . Η ιδιοφυΐα του Σαίξπηρ έφτασε εκεί πρώτη: «ο σοφός ξέρει ότι είναι ανόητος, αλλά ο ανόητος είναι αυτός που νομίζει ότι είναι σοφός» . Ο Μπαρούχ Σπινόζα εκφράστηκε παρόμοια για τους αμόρφωτους: «όσο πιο ανίδεος είναι κάποιος, σκέφτηκα μέσα μου, τόσο πιο θρασής είναι».

Οι Ντάνινγκ και  Κρούγκερ κατέληξαν στα ίδια συμπεράσματα ξεκινώντας από τη συμπεριφορά ενός ληστή που ήταν πεπεισμένος ότι αν άλειφε χυμό λεμονιού στο πρόσωπό του θα ήταν απροσδιόριστος από τις κάμερες παρακολούθησης. Φυσικά συνελήφθη αμέσως. Το σκόπιμο – για το οποίο είχε διαβάσει μπερδεμένα σε ένα άρθρο – δεν είχε καμία απολύτως βάση. Ο άνθρωπος νόμιζε ότι ήταν πιο έξυπνος, καλύτερα ενημερωμένος από άλλους. δεν ήταν ο πρώτος ούτε ο τελευταίος. Στην πραγματικότητα, κάτι διαδίδεται που φαίνεται να είναι η αντιστροφή της «Μαθημένης Άγνοιας» του Nicola Cusano , η στάση του σοφού ανθρώπου που γνωρίζει πόσο μικρή είναι η γνώση του σε σύγκριση με την απεραντοσύνη αυτού που του είναι άγνωστο.

Τα χρόνια του Covid μας έδωσαν, μαζί με την παιδαγωγική αλαζονεία των λεγόμενων ειδικών, μια μάζα που συζητά για ιούς, συμπτώματα, θεραπείες και εμβόλια όπως οι διαφωτιστές του θέματος. Από τότε που ξέσπασε η σύγκρουση στην Ουκρανία, παρακολουθούμε μαθήματα πολεμικής τακτικής κάθε μέρα στο μπαρ και ακούγαμε στοχαστικές γεωπολιτικές σκέψεις στην τοπική αγορά. Όσον αφορά τη διάδοση και τα οικονομικά ζητήματα, εκατομμύρια άνθρωποι που πάσχουν από το σύνδρομο Dunning-Kruger παπεύουν από διάφορους άμβωνες, προκαλώντας μεγαλύτερη ζημιά στο πορτοφόλι τους – το δικό τους και άλλων – παρά στον πληθωρισμό. Με λίγα λόγια, μας έχει κυριεύσει μια κραυγαλέα και αγνοημένη άγνοια.

Είναι η εποχή του Tuttosà και της Chebestia , των πρωταγωνιστών ενός λογοτεχνικού παραμυθιού της Γαλλίδας Coline Serreau. Οι δύο, εκ διαμέτρου αντίθετοι, αμφισβητούν τον εαυτό τους για υπαρξιακά ζητήματα. Οι απόψεις, τώρα παράλληλες, τώρα αντίθετες, αντανακλούν τον άρρηκτο δεσμό μεταξύ προσωπικοτήτων που αποκαλύπτουν ότι είναι πλευρές του ίδιου νομίσματος στην αιώνια μάχη μεταξύ σοφίας και άγνοιας. Το χαρακτηριστικό των πραγματικών Tuttosà και Chebestia είναι ότι οι δύο φιγούρες συγχωνεύονται σε ένα ενιαίο άτομο, το υποκείμενο πεπεισμένο ότι ξέρει, καταλαβαίνει, κυριαρχεί στα πάντα, ενώ δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα εν αγνοία του κατευθυνόμενο πιόνι. Μια ουσιαστική διαφορά με τις προηγούμενες γενιές. Γνωρίζοντας ότι δεν γνωρίζουν, προέτρεπαν τη μελέτη και τη γνώση, αναζήτησαν και σεβάστηκαν τους αληθινούς δασκάλους, διατηρώντας μια θεμελιώδη δυσπιστία, μια υγιή κοινή δυσπιστία απέναντι σε αυτό που έβγαινε από τα στόματα των «κυρίων». Η σοφία κάποιου που είχε εξαπατηθεί.

Στη δεκαετία του 1980, οι Tuttosà και Chebestia περιγράφονταν τέλεια σε ένα ξεκαρδιστικό και ενημερωμένο βιβλίο, The Prevalence of the Idiot από το δίδυμο Fruttero και Lucentini. Ο ανίδεος ανόητος με το φαινόμενο Dunning-Kruger, αλίμονο, είναι για πάντα: δεν επαναπαύεται και δεν μπορεί να αλλάξει, σε αντίθεση με τους κακούς, που μπορούν να πάψουν να είναι τέτοιοι. Όταν έγραφαν -ήταν τα μέσα της δεκαετίας του ογδόντα- οι συγγραφείς δεν μπορούσαν να γνωρίζουν τα κοινωνικά δίκτυα και να δουν στη δουλειά τους τά τεχνολογικά παγκόσμια know-it-all, τον χαρούμενο ανίδεο,πού τα ξέρουν όλα με οριακές , αποδεικτικές κρίσεις, συνοδευόμενες από τον αντίχειρα. χαμηλωμένο ή ανυψωμένο. Μάλλον θα μιλούσαν για την καθολική δικτατορία του ηλίθιου, για την οποία ένα απόσπασμα μένει αξέχαστο.

«Μια κοινωνία που είναι στην ευχάριστη θέση να αποκαλεί πολύ περίπλοκη,τού άνοιξε άπειρα διάκενα, ρωγμές, οριζόντιες και κάθετες, τόσο δεξιά όσο και αριστερά, του παρείχε αναρίθμητες πολυθρόνες, σκαμπό, τηλέφωνα, δημιούργησε εντυπωσιακές βάσεις.  Πρωτοφανή πλήθη οπαδών (σήμερα θα έγραφαν follower Ed.) και πολλά λεφτά. Εν ολίγοις, πολλαπλασίασε εκπληκτικά τις ευκαιρίες για να δράσει, να παρέμβει, να μιλήσει, να εκφραστεί, να εκδηλωθεί, με μια λέξη (αγαπητή του) να συνειδητοποιήσει τον εαυτό του».

Σήμερα, για να χορτάσει ένα υπερτροφικό εγώ όσο πιο μετριοπαθής είναι η κουλτούρα του και η ικανότητά του να αναγνωρίζει όρια, αυτό το υποκείμενο έχει στη διάθεσή του το Διαδίκτυο. Ο Tuttosà και ο Chebestia σε ένα μόνο άτομο είναι τα νόμιμα τέκνα της ιδέας της προόδου. Χάρη σε αυτή, ο χθεσινός ανόητος έγινε ο σημερινός ηλίθιος, έχει αναλάβει όλους τους κλάδους της ανθρώπινης δραστηριότητας, «με μια βάναυσα αριθμητική δύναμη» (Fruttero και Lucentini).  Αυθεντικοί προφήτες, από τα τελευταία τριάντα χρόνια μας έχουν δώσει τον ριζωματικό πολλαπλασιασμό των αυτόκλητων Tuttosà και της πραγματικής Chebestia. Είναι τα παιδιά του «ικανοποιημένου νεαρού κυρίου», που είναι ικανοποιημένος με την άγνοια και  αδιαφορώντας για την ύπαρξη, του Ortega y Gasset στο The Rebellion of the Masses . τα μεγαλύτερα αδέρφια των «αγρίων με τα κινητά», της γενιάς μεταξύ της δεύτερης και της τρίτης χιλιετίας που περιγράφει ο Maurizio Blondet.

Οι πιο επικίνδυνοι παραμένουν οι ειδικοί, ειδικοί σε κάτι με το τεκμήριο, από το ύψος μιας υπερ-σωματιδιακής γνώσης, να γνωρίζουν περισσότερα από οποιονδήποτε άλλον για οποιοδήποτε θέμα, σκιαγραφώντας, όπως λένε τώρα, στους τριακόσιους εξήντα βαθμούς, στο κυρίαρχη περιφρόνηση των άλλων ανθρώπων και μερικές φορές γελοία.

Δυστυχώς, είμαστε πέρα ​​από αυτό. Ο Jonathan Haidt,αναπτυξιακός ψυχολόγος, εξηγεί ότι όσοι μεγάλωσαν μετά την έλευση του smartphone (2010) – η μεταμοντέρνα κουβέρτα Linus – έχουν εγκέφαλο που λειτουργεί διαφορετικά από τις προηγούμενες γενιές. Μια πολύ γρήγορη και ελάχιστα αναλυμένη μετάλλαξη, στη σφαίρα της κούρσας χωρίς ανάσα προς το πουθενά, αρκεί να είναι «νέο» και «εμπρός». Στο μεταξύ, το Πηλίκο Νοημοσύνης (IQ) μειώνεται προοδευτικά (η κακία του επιρρήματος είναι σκόπιμη): γινόμαστε πιο ηλίθιοι, επομένως πιο εκτεθειμένοι σε άγνοια και χειραγώγηση λόγω της αδυναμίας να το αναγνωρίσουμε. Ο υπόλοιπος πληθυσμός νικιέται από έναν περίεργο ανθρωποειδή που εγκαταλείπει την όρθια στάση για να ζήσει και να περπατήσει – ανεξάρτητα από όλα και όλους – με τους ώμους και το κεφάλι σκυμμένο στο νέο τοτέμ του οποίου έχει γίνει η παράδοξη προέκταση, το smartphone για να στο οποίο ανατίθενται όλες οι απαντήσεις (αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν πραγματικές ερωτήσεις;) ο κερατοειδής που περιέχει ολόκληρη την ανθρώπινη γνώση.

Ποιος λόγος υπάρχει για να μελετάς, να μαθαίνεις, να αγωνίζεσαι και κυρίως να στοχάζεσαι; Όλα είναι μόλις ένα κλικ μακριά, έτοιμα, συσκευασμένα, το παγκόσμιο σεμινάριο που περιέχεται στη μαγική συσκευή, περιμένει να μας παραδώσει, σώμα, ψυχή και εγκέφαλο, στο ChatBox , το μαγεμένο κουτί από το οποίο η τεχνητή νοημοσύνη (δηλαδή ποιος την ελέγχει) θα κατευθύνει τις επιλογές , ιδέες, ζωή. Ο Σωκράτης ήξερε ότι δεν ήξερε και ίδρυσε την ευρωπαϊκή λογική. Σήμερα η μόνη επιστήμη είναι η ικανότητα χειρισμού της τεχνητής συσκευής. Το μόνο που χρειάζεστε είναι τα δάχτυλά σας ή η φωνή σας να καλεί τον έξυπνο ηλεκτρονικό βοηθό, Alexa ή Siri ανάλογα με το λειτουργικό σύστημα. Είμαστε απόλυτα έτοιμοι να αντικατασταθούμε από την Τεχνητή Νοημοσύνη, αφού αποκηρύξαμε με χαρά την ατελή, ανακριβή, αλλά ανθρώπινη, τήνπροσωπική νοημοσύνη που παρέχει η φύση στο είδος μας.

Πιστεύουμε τα πάντα, αμέσως. Κάθε μόδα, νέα ιδέα, συμπεριφορά, όσο περίεργη ή παράλογη κι αν είναι, γρήγορα γίνεται μαζική κληρονομιά, γίνεται «viral» απουσία κρίσης. Αρκεί να διαδοθεί από το σύστημα επικοινωνίας και να διατεθεί στην αγορά. Το Tik Tok, από βίντεο και σύντομα μηνύματα, είναι ένα από τα οχήματα για την αλλαγή του τρόπου σκέψης και ύπαρξης. Η μόνη καινοτομία σε σύγκριση με άλλα «κοινωνικά» μέσα: η κατήχηση ξεκινά από την Κίνα και όχι από τις ΗΠΑ. Η απώλεια της ελευθερίας, της λογικής, της αυτονομίας της κρίσης είναι η ίδια. Ελεύθερα συστήματα στα οποία πωλούμαστε, με τη μορφή δεδομένων που εξάγονται από τις τάσεις και τις «πλοηγήσεις» μας, εγκεφάλους για αποικισμό στην εμπορευματική μορφή, στην άκριτη αποδοχή κάθε επιβολής, ιδεολογίας, βούλησης όσων κατέχουν την τεχνική οικονομική Σύστημα. Τεχνοκρατία συν πλουτοκρατία ισούται με βιοκρατία, εξουσία πάνω στη ζωή, αναγωγή του ανθρώπου σε διπρόσωπο Ιανό πεπεισμένο ότι είναι Παντογνώστης ενώ είναι ο Chebestia.

Η γνωστική νίκη του συστήματος είναι απελπιστική, έχοντας καταφέρει να δημιουργήσει ένα υπάκουο ποίμνιο, έτοιμο να ακολουθήσει τις συνταγές των «ανωτέρων», πεπεισμένοι ότι έχουν επιλέξει ελεύθερα τις συμπεριφορές, τις ιδέες, την κατανάλωση, τις μόδες, ακόμη και τα λόγια που τους επιβάλλει. εξουσία. Chapeau , δυστυχώς, αισθανόμαστε σαν Tuttosà, αλλά είμαστε τα κριάρια του Panurge , που όλα πετάχτηκαν στη θάλασσα και πνίγηκαν, κατά μίμηση του πρώτου από αυτούς, πετάχτηκαν στο νερό από έναν αχρείο σε ένα διάσημο απόσπασμα από τον Gargantua του François Rabelais .

Όλα τα κλισέ της εποχής θεωρούνται δικά του, ακόμη και στο όνομα της παράβασης. Μια άλλη νίκη της εξουσίας επί του Tuttosà είναι η ευρεία άρνηση να ακούσει κανείς τους λόγους των άλλων. Όπως μαρτυρεί το όνομα, γνωρίζει ήδη τα πάντα: γιατί να τον/την ενοχλείτε με λόγους που δεν καταλαβαίνει και εναντιώνεται με προκατάληψη στο όνομα του τερματισμού της προκατάληψης; Το Tuttosà κρατιέται στα χέρια του μέσω του φόβου -το πανδημικό πείραμα το δείχνει αυτό- και της αναγωγής σε καθαρό ένστικτο. Εξ ου και η ακραία, πρώιμη σεξουαλοποίηση, σε συνδυασμό με τη μετατροπή της επιθυμίας σε δικαιώματα. Η δύναμη μας μεταμορφώνει σε Chebeast από μικρή ηλικία, προκαλώντας συμπεριφορές που το ζώο αγνοεί. Η αλλαγή παραμένει απαρατήρητη. Στις νεότερες γενιές ελλείψει διαφορετικών μοντέλων. Σε άλλους, ο θόρυβος των μέσων ενημέρωσης έχει ως στόχο να χτυπήσει τα ψυχικά κέντρα που είναι υπεύθυνα για την κριτική σκέψη.

Αυτός είναι ο μόνος τρόπος να εξηγήσουμε την ακραία ευπιστία μας. Ο Τσέστερτον κατάλαβε τα πάντα: όποιος σταματά να πιστεύει στον Θεό δεν πιστεύει σε τίποτα, αλλά αρχίζει να πιστεύει σε όλα . Εξ ου και η δεισιδαιμονική πίστη στην πρόοδο, η αγάπη για την άνεση – η απόρριψη της προσπάθειας που κάνει κάποιον ψυχικά τεμπέλη και σωματικά αδύναμο – η γοητεία για τη θεοποιημένη επιστήμη και τεχνολογία, που χειραγωγούνται από «ειδικούς» της υπηρεσίας, σαμάνους του παρόντος. Ακόμα και αυτοί του παρελθόντος ήταν οι καλύτεροι σύμμαχοι των αρχηγών των φυλών…

Κατάχρηση της λαϊκής ευπιστίας, έγκλημα που πρέπει να επαναληφθεί. Ψευδαίσθηση: όποιος φτιάχνει τους νόμους είναι ο ίδιος που μας μειώνει σε τόσα Chebestia κάνοντας μας να πιστεύουμε ότι είμαστε η γενιά του Tuttosà. Το πιο ισχυρό όπλο είναι η « πληροφορία », η κυριαρχία μέσω πληροφοριών που χτίζονται με αλγόριθμους και Τεχνητή Νοημοσύνη, ικανή να καθορίζει – μέσω του ελέγχου του μυαλού – κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές διαδικασίες. Έχουμε περάσει στον καπιταλισμό της ιδιωτικοποιημένης επιτήρησης που «αποχαρακτηρίζει τους ανθρώπους σε θηρία δεδομένων και κατανάλωσης» (Byung Chul Han). Ένα φαινομενικά ήπιο πειθαρχικό καθεστώς, στο οποίο όλοι γίνονται γρανάζι. Ένας πειθήνιος, υποτακτικός, χρησιμοποιημένος homunculus , εκπαιδευμένος να γίνει εργάτης και πάροχος δεδομένων.

Η υπακοή του εξημερωμένου ανθρώπινου θηρίου βασίζεται στην πεποίθησή του ότι είναι ελεύθερο, αυθεντικό, δημιουργικό. Πρέπει να αντιστρέψουμε το μάθημα του Μισέλ Φουκώ, σύμφωνα με τον οποίο η πολιτική είναι «βιοπολιτική στην οποία το σημαντικό πρώτα και κύρια είναι το βιολογικό, το σωματικό, το οργανικό». Ο Γάλλος φιλόσοφος δεν αντιλήφθηκε το απόσπασμα που ξεκίνησε μπροστά στα μάτια του, δηλαδή την ψυχοπολιτική διάσταση. Η εξουσία έχει καταλάβει την ψυχή (τον λεγόμενο Παντογνώστη) για να διευκολύνει την ενστικτώδη παλινδρόμηση, ζώο με την έννοια που περιγράφει ο Φρόιντ. Μόλις το ηθικό Υπερεγώ έχει ανατραπεί, το σύστημα ελέγχει το Εγώ, παρασύροντάς μας στη διάσταση του Id, του σκοτεινού μέρους από το οποίο προέρχονται οι εκδηλώσεις της ενστικτώδους ζωής

Το ταξίδι ολοκληρώθηκε: ο Tuttosà γίνεται Chebestia χωρίς να το ξέρει. Οι ιδιοκτήτες του κοπαδιού κερδίζουν. Υπάρχει ακόμη ένα εμπόδιο, το οποίο ελπίζουμε να είναι ανυπέρβλητο. Δεν είμαστε φτιαγμένοι «να ζούμε σαν βάναυσοι, αλλά να ακολουθούμε την αρετή και τη γνώση».

Ρομπέρτο ​​Πεκιόλι

«IL TEMPO DI TUTTOSÀ E CHEBESTIA» – Inchiostronero