Σε ένα κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον διαρκώς μεταβαλλόμενο, η στάση των πολιτών απέναντι στην εξουσία παραμένει σταθερά αντιφατική. Παρά τις πιέσεις, τις επιβολές και τις περιοριστικές πολιτικές, μεγάλο μέρος του πληθυσμού επιλέγει να στηρίζει πολιτικά πρόσωπα και σχήματα που είναι υπεύθυνα για τη λήψη αυτών των αποφάσεων. Το φαινόμενο αυτό εγείρει ερωτήματα σχετικά με τις βαθύτερες κοινωνικές και ψυχολογικές διεργασίες που οδηγούν στην αποδοχή της καταπίεσης ως φυσικής κατάστασης.
Ο Άγγλος φιλόσοφος Τζον Λοκ είχε επισημάνει ότι «οι σκλάβοι λαμβάνουν δύναμη από την ισχύ και τον πλούτο των δυναστών τους», καταδεικνύοντας την αλληλεξάρτηση μεταξύ εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου. Η εξουσία, σύμφωνα με τη σκέψη αυτή, δεν υφίσταται αυτόνομα, αλλά εδραιώνεται και αναπαράγεται μέσα από την αποδοχή ή την ανοχή των υποτελών. Όσο περισσότερο οι πολίτες υπακούν και συμμορφώνονται, τόσο περισσότερο ενδυναμώνεται το σύστημα που τους καταπιέζει.
Κοινωνιοβιολογικές θεωρίες προτείνουν ότι η ροπή προς την ιεραρχία είναι ενστικτώδης. Ο άνθρωπος, στο πλαίσιο της εξελικτικής του πορείας, ανέπτυξε μηχανισμούς επιβίωσης που συνδέονται με την αποδοχή ισχυρών ηγετών και δομών εξουσίας. Από τις πρωτόγονες ομάδες έως τις σημερινές κρατικές οντότητες, η συμμόρφωση προς τον ισχυρό φαίνεται να αποτελεί ένστικτο προστασίας και σταθερότητας.
Η ιστορική εμπειρία ενισχύει τη διαπίστωση ότι η δουλεία, ως κοινωνικός θεσμός, συνδέθηκε στενά με την ανάπτυξη του τεχνολογικού και πολιτισμικού πολιτισμού. Από την Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη έως τα σύγχρονα κρατικά συστήματα, οι εξουσιαστικές δομές διαμορφώθηκαν μέσω του ελέγχου του πλούτου, της πληροφορίας και της ασφάλειας. Ο Βολταίρος είχε επισημάνει χαρακτηριστικά: «Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι η ιστορία της καταπίεσης».
Ανάλογες απόψεις διατύπωσε και ο Ετιέν ντε Λα Μποεσί στο έργο του Πραγματεία περί Εκούσιας Δουλείας (1548), στο οποίο διερεύνησε την ψυχολογία της υπακοής και την αποδοχή της τυραννίας ως αποτέλεσμα κοινωνικής συνήθειας και όχι μόνο εξαναγκασμού. Σύμφωνα με τη θεώρησή του, «ο τύραννος δεν είναι παρά ένας άνθρωπος. Δεν έχει περισσότερη δύναμη από εμάς, εκτός από αυτήν που του δίνουμε εμείς οι ίδιοι». Το ερώτημα που θέτει αφορά την προθυμία των λαών να αποδέχονται πρόθυμα την κυριαρχία, παρά τις συνθήκες που βιώνουν.
Ο Λα Μποεσί υποστηρίζει ότι η υποταγή δεν στηρίζεται τόσο στον φόβο της βίας όσο στον φόβο της ελευθερίας. Οι άνθρωποι, κατά τον ίδιο, δεν γεννιούνται δούλοι, αλλά εθίζονται στην υποταγή, μέχρι το σημείο να την αντιλαμβάνονται ως φυσιολογική. Το σύστημα εξουσίας παγιώνεται όταν οι υπήκοοι πείθονται πως γεννήθηκαν για να υπηρετούν και πως η κοινωνική τάξη είναι θεόσταλτη και αναπόφευκτη.
Ο φιλόσοφος προχωρά μάλιστα σε μια κατηγοριοποίηση των κοινωνιών, διακρίνοντάς τις σε περισσότερο ή λιγότερο εθελόδουλες. Φέρνει ως παράδειγμα τη Βρετανία της δεκαετίας του 1980, όταν η κυβέρνηση Θάτσερ επέβαλε έναν ειδικό φόρο, τον λεγόμενο poll tax, ο οποίος καταργήθηκε έπειτα από μαζική άρνηση πληρωμής από τους πολίτες. Αντιπαραβάλλει το γεγονός αυτό με την περίπτωση της Ελλάδας, όπου φόροι όπως ο ΕΝΦΙΑ, καθώς και άλλες φορολογικές επιβαρύνσεις, έγιναν ευρέως αποδεκτοί χωρίς ιδιαίτερη αντίδραση.
Σήμερα, σύμφωνα με την παραπάνω συλλογιστική, η έννοια της δουλείας έχει μεταλλαχθεί. Η σύγχρονη υποταγή δεν απαιτεί φυσικές αλυσίδες, καθώς επιβάλλεται μέσω της οικονομικής εξάρτησης, της υπερκατανάλωσης, του πολιτικού εφησυχασμού και της ψηφιακής παρακολούθησης. Οι κοινωνίες έχουν αποδεχθεί την επιτήρηση, τη συλλογή προσωπικών δεδομένων και τη συνεχή ροή προπαγανδιστικού περιεχομένου από τα μέσα ενημέρωσης ως στοιχεία μιας κανονικότητας.
Η ελευθερία, ως ιδανικό, φαίνεται να αντικαθίσταται από μια σειρά ελεγχόμενων επιλογών, ενώ η πολιτική συνείδηση υποκαθίσταται από την καλλιέργεια της αδράνειας και της απάθειας. Η κοινωνική αντίδραση, στην παρούσα φάση, περιορίζεται σε σποραδικές και ενστικτώδεις μορφές αμφισβήτησης. Η μαζική συνειδητοποίηση και η συλλογική κινητοποίηση παραμένουν ζητούμενα σε έναν κόσμο όπου η εξουσία δεν επιβάλλεται μόνο με καταστολή, αλλά κυρίως με τη συναίνεση των ίδιων των πολιτών. https://newsprime.gr/
**Τό ιστολόγιο δέν συμφωνει απαραίτητα με τις απόψεις των αρθρογράφων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου