Άρθρο του Thorsten Polleit για το Mises Institute
Ο Yuval Noah Harari, καθηγητής ιστορίας στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, δεν είναι μόνο συγγραφέας μπεστ σέλερ, αλλά και κορυφαίος σύμβουλος του Klaus Schwab, ιδρυτή και εμπνευστή του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF).
Το 2018, ο Harari έγραψε: "Δυστυχώς, η "ελεύθερη βούληση" δεν είναι μια επιστημονική πραγματικότητα. Είναι ένας μύθος που κληρονομήθηκε από τη χριστιανική θεολογία".
Και, σε συνέντευξή του το 2019, ο Χαράρι δήλωσε:
Οι άνθρωποι σήμερα είναι πειραματόζωα-ένα ζώο που μπορεί να χακαριστεί. . . Το να χακάρεις ένα άτομο σημαίνει να το καταλαβαίνεις και να το βλέπεις καλύτερα από τον εαυτό του. . . . Οι συνέπειες είναι προφανείς: Όποιος γνωρίζει τα εσωτερικά συναισθήματα των ανθρώπων μπορεί να προβλέψει τις πράξεις τους. Και, φυσικά, να χειραγωγεί τις επιθυμίες τους. Τελικά, αυτοί οι θεσμοί (εδώ εννοούνται οι εταιρείες και τα κράτη, TP) θα λαμβάνουν όλο και περισσότερες αποφάσεις για λογαριασμό μας, επειδή κατανοούν απόλυτα τέλεια τις εσωτερικές μας διεργασίες.
Σε τηλεοπτική συνέντευξη του 2019, ο Χαράρι δήλωσε:
Οι άνθρωποι είναι πλέον πειραματόζωα. Ξέρετε, η όλη ιδέα ότι οι άνθρωποι έχουν ψυχή ή πνεύμα και έχουν ελεύθερη βούληση. Έτσι, ό,τι κι αν επιλέξω, είτε στις εκλογές είτε στο σούπερ μάρκετ, αυτό είναι η ελεύθερη βούλησή μου. Αυτό είναι πάνω από την ελεύθερη βούληση.
Αυτό το άρθρο θα αμφισβητήσει τις δηλώσεις του Χαράρι ότι ο άνθρωπος δεν έχει ελεύθερη βούληση, ότι η ελεύθερη βούληση έχει "τελειώσει" και ότι η ελεύθερη βούληση μπορεί να "χακαριστεί".
Πιστεύω ότι αυτό είναι απαραίτητο επειδή ο Χαράρι θέλει να απορρίψει την ορθολογική αυτονομία, το σημαντικό ιδεώδες του Διαφωτισμού του Immanuel Kant (1724-1804). Επιπλέον, είναι σημαντικό να αντιμετωπιστεί ότι η εννοιολόγηση του ανθρώπου που προωθεί ο Χαράρι είναι επιστημολογικά ελαττωματική και μισανθρωπική.
Πάνω απ' όλα, θέλω να επισημάνω τον κίνδυνο που αντιπροσωπεύει μια τέτοια ψευδοεπιστημονική εικόνα του ανθρώπου- παρακινεί τους υποστηρικτές της να υποβαθμίσουν τον άνθρωπο σε ένα πλάσμα που μπορεί να ελέγχεται και να κατευθύνεται σύμφωνα με τους πολιτικούς στόχους, ενθαρρύνοντας έτσι τυραννικές φαντασιώσεις εξουσίας. Ιδέες όπως η Μεγάλη Επανεκκίνηση, η Νέα Τάξη Πραγμάτων και ο τρανσχουμανισμός πηγάζουν τελικά από μια τέτοια εικόνα της ανθρώπινης φύσης στις κοινωνικές και οικονομικές επιστήμες.
Ας βουτήξουμε.
Η εικασία του Χαράρι βασίζεται στον επιστημονισμό. Ο επιστημονισμός είναι η βασική στάση της εφαρμογής της επιστημονικής μεθόδου στην κοινωνική και οικονομική επιστήμη (την επιστήμη της δράσης των ανθρώπων). Ο επιστημονισμός εφαρμόζει μηχανικές αναλογίες για τη μελέτη του ατόμου, και εφαρμόζει οργανικές αναλογίες σε νοητές συλλογικότητες όπως το κράτος ή η κοινωνία. Με τον τρόπο αυτό, ο επιστημονισμός αρνείται την ύπαρξη της ατομικής ανθρώπινης συνείδησης και της ελεύθερης βούλησης. Η επιστημονική μέθοδος περιγράφει τη διαδικασία στην επιστήμη που χρησιμοποιείται για την απόκτηση γνώσης. Στις φυσικές επιστήμες, συνήθως διατυπώνονται υποθέσεις και εξετάζεται η εγκυρότητά τους με βάση δεδομένα (παρατηρήσεις που λαμβάνονται από εργαστηριακά πειράματα).
Η γνώση βρίσκεται στην εμπειρία, και η εμπειρία χρησιμεύει επίσης για την αξιολόγηση της αλήθειας των υποθέσεων που διατυπώνει ο φυσικός επιστήμονας. Η κεντρική υπόθεση είναι η ισχύς του ντετερμινισμού (ότι ένα γεγονός ή μια παρατήρηση μπορεί να εξηγηθεί αιτιωδώς από έναν ή περισσότερους παράγοντες). Αυτό από μόνο του είναι αρκετά αδιαμφισβήτητο. Στις φυσικές επιστήμες, όλη η εμπειρία που αποκτούμε από τον πραγματικό κόσμο υπόκειται στη δραστικό-λογική κατηγορία της αιτιότητας (προϋπόθεση της δυνατότητας αντικειμενοποιημένης εμπειρίας, θα έλεγε ο Καντ). Και η ανθρώπινη δράση καθορίζεται στο βαθμό που προκύπτει από την προσωπική ιστορία του δρώντος (υπόβαθρο, ταλέντο, εμπειρίες, γνώσεις κ.λπ.). Αλλά ο ντετερμινισμός ερμηνεύεται συνήθως υλιστικά, με την έννοια ότι τα παρατηρήσιμα φαινόμενα υποτίθεται ότι καθορίζονται από υλικούς, απτούς παράγοντες (φυσικής φύσης ή βιολογικές και χημικές διεργασίες), ενώ οι νοητικοί, επεξηγηματικοί παράγοντες αποκλείονται ως επεξηγηματικές μεταβλητές.
Στις φυσικές επιστήμες, η εφαρμογή του υλιστικού ντετερμινισμού είναι σχετικά απροβλημάτιστη. Εδώ έχουμε να κάνουμε με άτομα, μόρια και πλανήτες (αντικείμενα της γνώσης που δεν ενεργούν, δεν έχουν στόχους και δεν επιλέγουν μεταξύ εναλλακτικών τρόπων δράσης αλλά απλώς αντιδρούν σε μια αιτία επειδή δεν έχουν συνείδηση ή ελεύθερη βούληση). Αλλά στο πεδίο της ανθρώπινης δράσης, η εφαρμογή του υλιστικού ντετερμινισμού είναι εξαιρετικά προβληματική και πρέπει να απορριφθεί ως λανθασμένη, επειδή δεν υπάρχουν σταθερές συμπεριφοράς. Ο τομέας της ανθρώπινης δράσης είναι κατηγορηματικά διαφορετικός από τις φυσικές επιστήμες.
Γιατί;
Η απάντηση βρίσκεται στη φράση "ο άνθρωπος ενεργεί". Αυτή η πρόταση δεν μπορεί να απορριφθεί χωρίς λογική αντίφαση και επομένως είναι αληθής για την ανθρώπινη γνωστική ικανότητα- ισχύει a priori. Δεν μπορεί κανείς να πει, "ο άνθρωπος δεν ενεργεί", χωρίς να ενεργεί και, επομένως, να αντιφάσκει με τον εαυτό του. Όποιος αρνείται ότι ο άνθρωπος ενεργεί, προϋποθέτει ήδη την εγκυρότητα της δήλωσης. Περαιτέρω αλήθειες μπορούν να προκύψουν λογικά από την αναγνώριση ότι ο άνθρωπος ενεργεί. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι έχουν στόχους. Επιλέγουν μέσα για να επιτύχουν τους στόχους τους. Τα μέσα είναι σπάνια και η δράση απαιτεί χρόνο κ.λπ. Αν κάποιος εφαρμόσει τον υλιστικό ντετερμινισμό στην ανθρώπινη δράση, όπως κάνουν οι υποστηρικτές του επιστημονισμού, υποθέτει (συνειδητά ή ασυνείδητα) ότι η ανθρώπινη δράση δεν είναι άνευ όρων.
Η αντίληψη ότι η ανθρώπινη δράση δεν είναι χωρίς προϋποθέσεις είναι (όπως αναφέρθηκε προηγουμένως) αδιαμφισβήτητη στην ακόλουθη περίπτωση. Η ανθρώπινη δράση, η βούληση και η θέληση του πράκτορα είναι απολύτως εξαρτημένες. Είναι τα αποτελέσματα της ανάπτυξης του ατόμου, του γίγνεσθαι στη ζωή και της προηγούμενης ιστορίας του. Εξεταζόμενη από αυτή την άποψη, η ανθρώπινη δράση δεν είναι απολύτως ελεύθερη, αλλά αυτό απέχει πολύ από την άποψη ότι δεν υπάρχει ελεύθερη βούληση.
Ας υποθέσουμε ότι κάποιος θέλει να αρνηθεί την ελεύθερη βούληση του δρώντος προσώπου. Στην περίπτωση αυτή, πρέπει να υποθέσει κανείς ότι υπάρχουν παράγοντες (βιολογικοί, φυσικοί και χημικοί) που καθορίζουν νομίμως την ανθρώπινη δράση. Πώς αλλιώς θα μπορούσε να είναι έτσι; Αλλά η απόδειξη γι' αυτό δεν έχει ακόμη παρασχεθεί, και δεν μπορεί να παρασχεθεί, διότι ο άνθρωπος είναι ικανός να μαθαίνει. Οι γνώσεις και οι ιδέες μπορούν να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου. Η δήλωση, "ο άνθρωπος είναι ικανός να μαθαίνει", δεν μπορεί να απορριφθεί χωρίς αντίφαση. Είναι, όπως σημειώθηκε προηγουμένως, έγκυρη a priori. Όποιος λέει, "ο άνθρωπος δεν είναι ικανός να μαθαίνει", θέλει να μεταφέρει στον ακροατή κάτι που ο ακροατής δεν γνωρίζει ακόμη, αλλά είναι προφανώς ικανός να μάθει (Διαφορετικά, ο ομιλητής δεν θα έκανε αυτή τη δήλωση.). Πρόκειται για μια ερμηνευτική αντίφαση.
Αλλά αν δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί την ικανότητα του ανθρώπου να μαθαίνει, δεν μπορεί να προβλέψει τη μελλοντική ανθρώπινη δράση σήμερα. Εξάλλου, οι γνώσεις και οι ιδέες ενός δρώντος ανθρώπου, που καθορίζουν τις πράξεις του, μπορούν να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου. Η μελλοντική κατάσταση των γνώσεων και των ιδεών ενός ανθρώπου είναι άγνωστη σήμερα- επομένως, από τη σημερινή οπτική γωνία, δεν μπορούν να γίνουν γνωστές ούτε οι μελλοντικές πράξεις του δρώντος. Από επιστημολογική άποψη, οι ιδέες είναι το "απόλυτο δεδομένο" αν θέλει κανείς να εξηγήσει τους λόγους πίσω από τις πράξεις του δρώντος ανθρώπου. Οι ιδέες δεν είναι πλέον προσιτές σε οποιαδήποτε περαιτέρω εξήγηση ή letztbegründung (τελική αιτιολόγηση). Ένα συγκεκριμένο πρόσωπο ενεργεί επειδή έχει επιλέξει μια συγκεκριμένη ιδέα (έννοια ή θεωρία) και την έχει κάνει δική του. Αν κάποιος ήθελε να το αρνηθεί αυτό, θα έπρεπε να αποδείξει ότι η ανάδυση και η επιλογή των ιδεών μπορούν να εξηγηθούν πειστικά από εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες. Αλλά λόγω της αδιαμφισβήτητης (a priori) ικανότητας του πράκτορα να μαθαίνει, αυτό επίσης δεν είναι δυνατό.
Η "ανελεύθερη βούληση", όπως υπονοείται από τον υλιστικό ντετερμινισμό (και όπως υποστηρίζεται από τον Χαράρι), είναι λογικά αντιφατική και συνεπώς ελαττωματική. Αυτό μπορεί επίσης να καταδειχθεί από την ακόλουθη απλή θεώρηση. Το άτομο Χ είναι ντετερμινιστής, ενώ το άτομο Υ είναι μη ντετερμινιστής. Ο Υ πιστεύει στην ελεύθερη βούληση, αλλά ο Χ είναι πεπεισμένος για το αντίθετο. Αν ο Χ πιστεύει ότι ο άνθρωπος δεν έχει ελεύθερη βούληση, τότε είναι παράλογο να προσπαθεί να πείσει τον Υ ότι ο ντετερμινισμός είναι αληθινός. Ο ντετερμινιστής που προσπαθεί να πείσει τον μη ντετερμινιστή για τη θέση του αναιρεί τη θέση του. Ο ντετερμινιστής πρέπει να υποθέσει ότι ο μη ντετερμινιστής, τον οποίο θέλει να πείσει για την ντετερμινιστική του άποψη, έχει ελεύθερη βούληση να επιλέξει να υιοθετήσει τη θέση του ντετερμινιστή.
Καταλήγουμε στα ακόλουθα συμπεράσματα. Πρώτον, δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί (χωρίς αντίφαση) ότι ο άνθρωπος ενεργεί. Δεύτερον, δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί (χωρίς αντίφαση) ότι η ανθρώπινη δράση είναι προβλέψιμη ή λογικά εξηγήσιμη από ορισμένους παράγοντες (ποιοτικούς/ποσοτικούς). Η ελεύθερη βούληση δεν μπορεί να προεξοφληθεί ή να αναιρεθεί με το καλημέρα, όπως κάνει ο Χαράρι. Αντίθετα, δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί με νόημα ότι ο πράκτορας (εντός ορισμένων ορίων) μπορεί να επηρεάσει την πορεία των γεγονότων και μπορεί να προκαλέσει διαφορετικό αποτέλεσμα σε σύγκριση με μια κατάσταση στην οποία δεν θα ενεργούσε. Υπό αυτή την έννοια, έχουν όντως ελεύθερη βούληση μέσω της επιλογής των πράξεών τους.
Κατά συνέπεια, ο άνθρωπος δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ένα άβουλο αυτοματοποιημένο όχημα που ανταποκρίνεται πάντα σε μια παρόρμηση με συγκεκριμένο τρόπο. Οι μελλοντικές ενέργειές τους δεν μπορούν να προβλεφθούν και να ελεγχθούν. Ο άνθρωπος δεν είναι, και δεν θα είναι, "hackable" (από την τεχνητή νοημοσύνη) με την έννοια που ισχυρίζεται ο Χαράρι. Η άρνηση της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου είναι άκρως προβληματική, διότι υποβαθμίζει τον άνθρωπο σε ένα ελεγχόμενο αυτοματοποιημένο μηχάνημα. Στοχαστές όπως ο Χαράρι το κάνουν αυτό για να προωθήσουν τη δυνατότητα και την αποδοχή της διαχείρισης των ανθρώπων σύμφωνα με πολιτικά και ιδεολογικά κριτήρια. Και αυτό ανοίγει την πόρτα στην τυραννία. Καλό θα ήταν να κρατά κανείς γερά την ιδέα της ελεύθερης βούλησης, ειδικά όταν ο στόχος είναι η ειρηνική και παραγωγική συνύπαρξη τ.ων ανθρώπων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου