Ποιός φοβᾶται τόν Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό στήν Ἑλλάδα;

 

ΜΕ ΠΡΟΕΔΡΙΚΗ Ἐγκύκλιο πού δημοσιεύθηκε στίς 24 Ἰουλίου 2025 ἡ Τουρκία ἵδρυσε Συντονιστικό Συμβούλιο Θαλάσσιου Χωροταξικοῦ Σχεδιασμοῦ, ὑπό τήν προεδρία τοῦ Ἀντιπροέδρου καί μέ τή συμμετοχή ἐννέα συναρμόδιων ὑπουργείων καί τοῦ Γενικοῦ Γραμματέα τῆς Προεδρίας. Τό Συμβούλιο θά συνεδριάζει ἀνά ἑξάμηνο καί θά ἔχει τή δυνατότητα δημιουργίας ἐπιτροπῶν καί πρόσκλησης ἐκπροσώπων ἀπό ἐπιστημονικούς, κοινωνικούς καί ἰδιωτικούς φορεῖς. Στόχος εἶναι ἡ ἐνίσχυση τοῦ στρατηγικοῦ συντονισμοῦ στόν θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό τῆς χώρας μέ ὑποστήριξη ἀπό ἐπιστημονικούς φορεῖς.

τῆς Στέλλας-Σοφίας Κυβέλου*

Ἡ σύγκριση ὡς πρός τήν ἀντίστοιχη ὀργάνωση στήν Ἑλλάδα εἶναι συντριπτική. Καί αὐτό δεδομένου καί τοῦ γεγονότος ὅτι ἡ γειτονική χώρα ἔχει ἤδη καταθέσει θαλάσσια χωροταξικά σχέδια (πού περιλαμβάνουν χωροθέτηση συγκεκριμένων θαλάσσιων χρήσεων) στήν IOC-UNESCO, ἐνῷ ἡ ἑλληνική κυβέρνηση στήν πλειονότητά της ἀποκαλεῖ «Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό» τόν χάρτη μέ τίς 4 θαλάσσιες περιοχές πού προτάθηκαν ἀπό Ἑλληνικό Πανεπιστήμιο μέ βάση δυσκόλως κατανοούμενα κριτήρια. Παράλληλα τό ΥΠΕΞ ἐμπλούτισε αὐτό τόν σχηματικό χάρτη μέ ὑπομνήματα τά ὁποῖα ἀναφέρονται σέ θαλάσσιες ζῶνες δικαιοδοσίας (χωρικά ὕδατα, ΑΟΖ, ὑφαλοκρηπῖδα). Φυσικά ἡ Ἑλλάδα ἔχει ἤδη ἐγκρίνει ‒ἔστω μέ καθυστέρηση‒ τήν Ἐθνική Χωρική Στρατηγική γιά τόν θαλάσσιο χῶρο» (EΧΣΘΧ) πού ἀποτελεῖ ἕνα μέρος τοῦ πλαισίου θαλάσσιου χωροταξικοῦ σχεδιασμοῦ καί εἶναι ἐν πολλοῖς μία μή δεσμευτική καί ἐνδεικτική στρατηγική μέ λίγες ἀναφορές κανονιστικοῦ χαρακτῆρα προκειμένου νά προασπίσει τόν ὑπάρχοντα τομεακό χερσαῖο σχεδιασμό ἔναντι τοῦ «ἀνταγωνιστικοῦ» ‒κατά τήν ὀπτική της‒ θαλάσσιου χωροταξικοῦ σχεδιασμοῦ. H ΕΧΣΘΧ εἶναι λοιπόν ἕνα κείμενο βασικῶν ἀρχῶν περί ὀργάνωσης τῶν θαλάσσιων δραστηριοτήτων στήν θάλασσα. Δέν ἀποτελεῖ ὡστόσο κανονιστικά θαλάσσια χωροταξικά σχέδια τά ὁποῖα ἀναμένονται καί ἀπό τήν ΕΕ γιά τήν χώρα μας.

 

Ὡς ἐκ τούτου, εἶναι κατανοητό ἀκόμα καί ἀπό τήν σύγκριση τῆς Ἑλληνικῆς στρατηγικῆς καί τοῦ χάρτη τῶν ἑνοτήτων (ΠΧΕ1-4) μέ τόν Τουρκικό ΘΧΣ ὅτι ἡ Ἑλλάδα ὑπολείπεται στήν ἐκπόνηση θαλάσσιων χωροταξικῶν σχεδίων μέ συγκεκριμένη χωρική ἀναφορά, περιφερειακή, ὑποπεριφερειακή ἤ διαπεριφερειακή, ὅπως ὁρίζει ὁ σχετικός νόμος πού εἰσήγαγε τήν Ὁδηγία γιά τόν ΘΧΣ (τοῦ 2014) στήν ἑλληνική ἔννομη τάξη. Φυσικά ὁ τουρκικός χάρτης τοποθετεῖ τά Θαλάσσια Χωροταξικά Σχέδια σέ ἐθνικό ἐπίπεδο, μέ μόνη διάκριση ὡς πρός τίς εὐρύτερες θαλάσσιες λεκάνες (Μαύρη Θάλασσα, Αἰγαῖο καί Ἀνατ. Μεσόγειο).

 

Μήπως λοιπόν ἐπείγει μία καλύτερη ὀργάνωση τοῦ συστήματος ἐκπόνησης καί κυρίως ὑλοποίησης τοῦ θαλάσσιου Χωροταξικοῦ Σχεδιασμοῦ στήν Ἑλλάδα; Ὄχι μόνο μέσῳ προγραμμάτων, δεδομένου ὅτι ἀποτελέσματα σχετικῶν προγραμμάτων, δέν εἰσακούονται κατά κανόνα ἀπό τήν ἑλληνική πολιτεία.

 

Στό σημεῖο αὐτό, ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ νά ἀναφερθῶ σέ ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο «ΘΑΛΑΣΙΑ ΧΩΡΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ: θαλάσσια διάσταση τῆς ἐδαφικῆς συνοχῆς, θαλάσσια Χωροταξία, βιώσιμη Γαλάζια ἀνάπτυξη», Στ. Κυβέλου (ἐπ.), Ἐκδόσεις «Κριτική» (2016), πού ἦταν τό πρῶτο πόνημα περί θαλάσσιου χωροταξικοῦ σχεδιασμοῦ πού κυκλοφόρησε στήν Ἑλλάδα, ὕστερα ἀπό τήν Ὁδηγία περί ΘΧΣ τοῦ 2014.

 

« Γιά τή θαλάσσια χωροταξική πολιτική ἀπαιτοῦνται κατ’ ἀρχήν:

 

• Ἰσχυρή πολιτική βούληση καί διαμόρφωση ἐθνικῆς στρατηγικῆς (ἡ τελευταία ἔχει ἤδη ἐκδοθεῖ.)

 

• Ἐνσωμάτωση στό ἐθνικό σύστημα σχεδιασμοῦ ἀρχῶν καί κατευθύνσεων γιά τήν θάλασσα καί τόν παράκτιο χῶρο (ὅπως γιά παράδειγμα ἡ διάδραση γῆς-θάλασσας). Ἐδῶ βεβαίως θά πρέπει νά ἐξετασθεῖ ἄν ὁ ΘΧΣ θά συνδεθεῖ μέ τόν ἤδη ὑπάρχοντα χερσαῖο σχεδιασμό, πού, ὅπως εἶναι γνωστό, χαρακτηρίζεται ἀπό πλῆθος παθογενειῶν καί ἐλλειμμάτων ἐφαρμογῆς. Ἡ περίπτωση τοῦ Ἡνωμένου Βασιλείου πού εἰσήγαγε διακριτό σύστημα ΘΧΣ θά πρέπει, κατά τήν ἄποψή μας, νά ἐξετασθεῖ καί γιά τή χώρα μας. Ὁ ΘΧΣ ἀποτελεῖ μιά πραγματική εὐκαιρία νά ἀξιοποιηθοῦν τά ἀρνητικά διδάγματα ἀπό τόν χερσαῖο χωροταξικό σχεδιασμό, καί δεδομένου τοῦ διαφορετικοῦ ἰδιοκτησιακοῦ καθεστῶτος, νά προβεῖ ἡ χώρα σέ ἕναν στρατηγικό ὁλοκληρωμένο σχεδιασμό ἀπαλλαγμένο ἀπό τίς πελατειακές λογικές, τή διακριτική ἐκμετάλλευση τῆς γεωπροσόδου καί λοιπές παθογένειες τοῦ ὑφιστάμενου χωροταξικοῦ καί πολεοδομικοῦ σχεδιασμοῦ, πού πέραν ὅλων τῶν ἄλλων θά μποροῦσαν νά συμβάλλουν οὐσιαστικά στήν ἐπίλυση καίριων προβλημάτων τῶν παράκτιων (ἠπειρωτικῶν καί νησιωτικῶν) χωρικῶν ἑνοτήτων, ὅπως εἶναι λ.χ. ἐνεργειακά ζητήματα καί ἔλλειψη πόσιμου νεροῦ πού θά μποροῦσαν νά καλυφθοῦν μέσῳ τῆς ὑπεράκτιας παραγωγῆς ἐνέργειας.

 

• Ἰσχυρός ὁριζόντιος διατομεακός συντονισμός καί κάθετος μεταξύ τῶν βαθμίδων διακυβέρνησης, ἀντλῶντας διδάγματα ἀπό τίς συντονιστικές καί διακυβερνητικές παθογένειες τοῦ μέχρι σήμερα χωροβόρου καί ἄναρχου χερσαίου σχεδιασμοῦ πού εἶχε κατά κανόνα τομεακό προσανατολισμό καί ἀναπροσανατολισμός πρός μιά καθαρά στρατηγική θαλάσσια χωροταξία πού θά ἐνισχύσει καί τήν τοποκεντρική οἰκοσυστημική προσέγγιση, λαμβάνοντας ὑπ’ ὄψιν τίς ἰδιαιτερότητες τοῦ θαλάσσιου χώρου.

 

• Ἐγκαθίδρυση οὐσιαστικῆς διυπουργικῆς (καί ἐνδοϋπουργικῆς) συνεργασίας, ἐνδεχομένως μέ τή σύσταση διυπουργικοῦ ὀργάνου πού μπορεῖ νά ὑπάγεται στό γραφεῖο πρωθυπουργοῦ (στόν βαθμό πού τά ζητήματα αὐτά ἐμπλέκουν ζητήματα γεωπολιτικῆς σημασίας.) (Βλ. Kassinis 2014 καί Kyvelou κ.ἄ. 2014), ἀσφάλειας καί ἐθνικῆς ἄμυνας.

 

• Ἀνάληψη τοῦ ἐγχειρήματος ἀπό Ὀργανισμό μέ ἱκανότητα ἄσκησης στρατηγικοῦ χωρικοῦ σχεδιασμοῦ πού συμπεριλαμβάνει εὐρύτατες συμμετοχικές διαδικασίες καί διαβούλευση, ἀλλά καί ἄσκησης ὁριζόντιων πολιτικῶν πού θά ἐμπλέκουν πολλούς διαφορετικούς συμμετόχους (stakeholders), συμπεριλαμβανομένου τοῦ ἰδιωτικοῦ τομέα. Τά σημερινά ὑπουργεῖα πού ἀσκοῦν κατακερματισμένες ἁρμοδιότητες ὡς πρός τόν χωρικό καί οἰκονομικό/ἀναπτυξιακό σχεδιασμό (ὑπουργεῖο Περιβάλλοντος καί Ἀνάπτυξης, ἀντίστοιχα) δέν μποροῦν, κατά τήν ἄποψή μας, νά συνεχίσουν νά λειτουργοῦν κατ’ αὐτόν τόν τρόπο καί ὡς πρός τή θαλάσσια χωροταξία. Εἶναι βέβαιο ὅτι ἡ ἀπόκλιση ἕως σύγκρουση πού ἐκφράζεται μεταξύ ΟΘΠ (Ὁλοκληρωμένης Θαλάσσιας Πολιτικῆς) καί ΟΠΘΣ (Ὁδηγίας πλαίσιο γιά τήν θαλάσσια στρατηγική) θά μεταφερθεῖ καί στό ἐπίπεδο αὐτό μέ ἀποτέλεσμα τήν ἀναποτελεσματικότητα στήν ἐφαρμογή οἱουδήποτε ἐπενδυτικοῦ σχεδίου στή θάλασσα.

 

• Συγκέντρωση ἀπό ἐπί μέρους φορεῖς, εὐρωπαϊκούς καί ἐθνικούς, τῆς ἀπαραίτητης χωρικῆς πληροφορίας καί δημιουργίας νέας. Γενικώτερα ἀπαιτεῖται μιά «evidence-based policy» ἐναρμονισμένη μέ τά εὐρωπαϊκά δεδομένα. Στό θέμα αὐτό ἡ γνώση πού ἔχει παραχθεῖ ἀπό τό Πρόγραμμα ESPON (καί ὄχι μόνο) μπορεῖ νά εἶναι ἐξαιρετικά χρήσιμη.»

 

Ἤδη λοιπόν ἀπό τό 2016 προτείνεται ὁ ἄμεσος διυπουργικός καί ἐπιστημονικός συντονισμός στήν Ἑλλάδα, μέ εὐθύνη τοῦ Πρωθυπουργοῦ, εἰσάγοντας τήν ἀναγκαία ὤσμωση ἐπιστήμης καί πολιτικῆς. Ὑπάρχει ἆρά γε ἀκόμη χρόνος γιά τήν Ἑλλάδα νά καλύψει τό χαμένο ἔδαφος; Ἄν ναί, εἶναι βέβαιο ὅτι μόνο ἔτσι ἡ χώρα θά καταστεῖ δυνατή ὡς πρός τήν ἀντιμετώπιση «προσβολῶν» καί διεκδικήσεων ἀπό κάθε κακόβουλο γείτονα, μέ τρόπο τεκμηριωμένο ἐπιστημονικά καί ἰσχυρό πολιτικά.

 ΕΣΤΙΑ

*Καθηγήτρια, Ἐμπειρογνώμων Θαλάσσιου Χωροταξικοῦ Σχεδιασμοῦ

**Τό ιστολόγιο δέν συμφωνει απαραίτητα με τις απόψεις των αρθρογράφων