Όχι μόνο είναι ξεκάθαρο το ιστορικό των υποσχέσεων της Δύσης προς την ΕΣΣΔ σχετικά με την επέκταση του ΝΑΤΟ, αλλά υπάρχει επίσης μια απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου που επιβεβαιώνει ότι οι προφορικές δεσμεύσεις είναι νομικά δεσμευτικές.
Για όποιον αμφιβάλλει ότι υπήρξαν ποτέ υποσχέσεις προς τους Σοβιετικούς ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί ανατολικά, προτείνω να κοιτάξει αυτή την αξιολόγηση των αποχαρακτηρισμένων εγγράφων από τα Αρχεία Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ. Υπήρξαν πολλές, πολλές προφορικές δεσμεύσεις που πήρε ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ από διάφορους δυτικούς ηγέτες. Είναι αποδεδειγμένο πέρα από κάθε αμφιβολία ότι αυτές οι υποσχέσεις έγιναν.
Το ζήτημα που είναι πιο σκοτεινό και λιγότερο γνωστό είναι ότι αυτές οι υποσχέσεις έχουν, στην πραγματικότητα, δεσμευτική ισχύ βάσει του διεθνούς δικαίου. Οι σκεπτικιστές ισχυρίζονται ότι δεδομένου ότι αυτές οι διαβεβαιώσεις δεν κωδικοποιήθηκαν ποτέ σε επίσημη συνθήκη, δεν έχουν καμία νομική βαρύτητα. Ωστόσο, αυτή η θέση είναι ιστορικά παραπλανητική και απλά λανθασμένη.
Μια απόφαση-ορόσημο του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης (ICJ) το 1974 καθιστά σαφές ότι σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, οι μονομερείς προφορικές δηλώσεις των εκπροσώπων των κρατών μπορούν να είναι νομικά δεσμευτικές, υπό την προϋπόθεση ότι πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια. Αυτή η απόφαση ήρθε στην υπόθεση Nuclear Tests (Australia v. France), όπου η Αυστραλία αμφισβήτησε τις ατμοσφαιρικές πυρηνικές δοκιμές της Γαλλίας στον Ειρηνικό παρά τις προηγούμενες γαλλικές διαβεβαιώσεις για το αντίθετοΣτην απόφασή του, το Διεθνές Δικαστήριο διαπίστωσε ότι «οι δηλώσεις που γίνονται μέσω μονομερών πράξεων, που αφορούν νομικές ή πραγματικές καταστάσεις, μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία νομικών υποχρεώσεων» εάν είναι «πρόθεση του κράτους που κάνει τη δήλωση ότι πρέπει να δεσμευθεί σύμφωνα με τους όρους του». Αυτό σημαίνει ότι όταν οι ηγέτες των κρατών μιλούν με την πρόθεση να δεσμεύσουν τη χώρα τους σε μια συγκεκριμένη πορεία δράσης, τέτοιες δηλώσεις μπορούν να αποκτήσουν το καθεστώς δεσμευτικών διεθνών υποχρεώσεων.
Βασικά, το Δικαστήριο έκρινε ότι «[ό]ταν μια δήλωση γίνεται προφορικά ή γραπτά δεν έχει ουσιαστική διαφορά», υπογραμμίζοντας ότι το διεθνές δίκαιο δεν επιβάλλει μια τυπολατρική απαίτηση για γραπτή τεκμηρίωση κατά την αξιολόγηση της νομικής αξίας των κρατικών δηλώσεων. Το Δικαστήριο τόνισε: «Το μόνο σχετικό ερώτημα είναι εάν η γλώσσα που χρησιμοποιείται σε οποιαδήποτε δεδομένη δήλωση αποκαλύπτει σαφή πρόθεση» να δεσμευτεί.
Αυτό το προηγούμενο είναι κεντρικής σημασίας κατά την αξιολόγηση των προφορικών διαβεβαιώσεων που δόθηκαν στους σοβιετικούς ηγέτες το 1989-1990 από εκπροσώπους των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων χωρών του ΝΑΤΟ. Πολλαπλές ιστορικές αναφορές επιβεβαιώνουν ότι προσωπικότητες όπως ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζέιμς Μπέικερ είπε στον σοβιετικό ηγέτη Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ότι το ΝΑΤΟ δεν θα κινηθεί «ούτε μια ίντσα ανατολικά» εάν η Μόσχα συμφωνήσει στην ειρηνική επανένωση της Γερμανίας.Ενώ αυτές οι δηλώσεις δεν κωδικοποιήθηκαν σε μορφή συνθήκης, έγιναν από εξουσιοδοτημένους εκπροσώπους κρατών κατά τη διάρκεια επίσημων διπλωματικών συζητήσεων - τους ίδιους όρους που το ICJ προσδιόρισε ως συνιστώσες δεσμευτικών μονομερών δηλώσεων. Η απόφαση του 1974 επιβεβαίωσε περαιτέρω ότι τέτοιες υποσχέσεις δεν χρειάζεται να απευθύνονται σε ένα συγκεκριμένο μέρος ή να απαιτούν επίσημη αποδοχή: «Τίποτα στη φύση ενός quid pro quo ούτε οποιαδήποτε μεταγενέστερη αποδοχή της δήλωσης, ούτε καν οποιαδήποτε απάντηση ή αντίδραση από άλλα κράτη, δεν απαιτείται για να τεθεί σε ισχύ η δήλωση».
Επιπλέον, το Διεθνές Δικαστήριο τόνισε ότι το θεμέλιο της νομικής υποχρέωσης σε τέτοιες περιπτώσεις βασίζεται στην αρχή της καλής πίστης, γνωστή στο διεθνές δίκαιο ως pacta sunt servanda. «Η εμπιστοσύνη και η εμπιστοσύνη είναι εγγενείς στη διεθνή συνεργασία», έγραψε το Δικαστήριο. Η απόρριψη προφορικών δεσμεύσεων που αναλήφθηκαν σε κρίσιμες στιγμές στις διεθνείς διαπραγματεύσεις διαβρώνει αυτήν ακριβώς την εμπιστοσύνη, υπονομεύοντας τον κανονιστικό ιστό που διατηρεί τις ειρηνικές σχέσεις μεταξύ των κρατών.
Συμπερασματικά: Στην απόφασή του το 1974, το Διεθνές Δικαστήριο έκρινε ότι οι μονομερείς δηλώσεις των Γάλλων ηγετών - αν και προφορικές, ανεπίσημες και όχι αμοιβαίες - "αποτελούν επιχείρηση που έχει νομική ισχύ". Κατ' επέκταση, υπάρχει μια επιτακτική νομική βάση για να υποστηριχθεί ότι οι δυτικές διαβεβαιώσεις προς την ΕΣΣΔ είχαν παρόμοιο δεσμευτικό βάρος, ιδιαίτερα δεδομένων των τεράστιων γεωπολιτικών διακυβευμάτων.
Η άρνηση αναγνώρισης της νομικής και ηθικής σημασίας αυτών των υποσχέσεων είχε εκτεταμένες συνέπειες, συμπεριλαμβανομένης, φυσικά, της πλήρους κατάρρευσης της εμπιστοσύνης μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης και, τελικά, του πολέμου στην Ουκρανία.
Η απόρριψη αυτών των διαβεβαιώσεων ως ανούσιων παραβλέπει τόσο το νομικό πλαίσιο που έχει θεσπιστεί από τη διεθνή νομολογία όσο και τις ηθικές ευθύνες που συνοδεύουν την πολιτική. Όπως αναγνώρισε το ICJ πριν από 50 χρόνια, ο λόγος ενός κράτους - ακόμη και όταν λέγεται - μπορεί να δεσμεύσει. Και όταν το κάνει, πρέπει να τιμηθεί.
**Τό ιστολόγιο δέν συμφωνει απαραίτητα με τις απόψεις των αρθρογράφων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου