ΠΟΙΟΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 1944;;;;

 

γράφει ο Ιωάννης Δ. Παπακωνσταντίνου από istorikathemata.com

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η νεοελληνική ιστοριογραφία εγκλωβίστηκε στις μυλόπετρες της ψυχροπολεμικής σύγκρουσης των Μεγάλων Δυνάμεων και σε συναρτώμενες πολιτικές σκοπιμότητες στη μετεμφυλιακή Ελλάδα. Κατά συνέπεια, ακόμη και σήμερα πολλοί (αν όχι οι περισσότεροι) Έλληνες ευρίσκονται σε αδυναμία να απαντήσουν τεκμηριωμένα στο εξής ερώτημα: Ποιός απελευθέρωσε την Ελλάδα το 1944;

Οι απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα διίστανται:

• Ένα σημαντικό ποσοστό Ελλήνων πιστεύουν ότι την Ελλάδα την «απελευθέρωσαν» οι ίδιοι Έλληνες το 1944, δηλαδή ότι τότε «απελευθερωθήκαμε μόνοι μας», αφού ελληνικές ήσαν οι επί του πεδίου στρατιωτικές δυνάμεις της Εθνικής Αντίστασης (κυρίως του Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ.) που «απελευθέρωσαν»1 τις ελληνικές πόλεις τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο 1944.

• Άλλοι Έλληνες ευθυγραμμίζονται με την ρητώς διατυπωθείσα άποψη του τότε Πρωθυπουργού της Βρετανίας Ουίνστον Τσώρτσιλ ότι την Ελλάδα την «απελευθέρωσαν» οι Άγγλοι, διότι, λέει,2 «η απελευθέρωση δεν άρχισε πριν τον Οκτώβριο 1944», οπότε βρετανοί «κομμάντος απεστάλησαν στη Νότιο Ελλάδα και κατέλαβαν την Πάτρα τις πρώτες πρωϊνές ώρες της 4ης Οκτωβρίου» («The liberation did not begin until October. Commando units were then sent into Southern Greece, and in the early hours of October 4 our troops occupied Patras»). Σε αυτή τη βάση, το δυτικογενές (βρετανοκεντρικό) αφήγημα περί του ποιός απελευθέρωσε την Ελλάδα το 1944 συνοψίζεται ως εξής: «Τον Οκτώβριο του 1944, μετά από μία σειρά αποβατικών επιχειρήσεων από αέρος και θαλάσσης, στις οποίες μετείχαν χιλιάδες συμμαχικών στρατιωτών που είχαν ξεκινήσει από την Ιταλία και την Μέση Ανατολή, η Ελλάδα κατέστη και πάλι ελεύθερη.» 3

• Άλλοι Έλληνες συντάσσονται με μια σχετικά ευρύτερη άποψη, σύμφωνα με την οποία η απελευθέρωση της Ελλάδος το 1944 ήταν αποτέλεσμα ενός συνδυασμού (4) παραγόντων—ήτοι (1) των νικών των Συμμάχων στο Δυτικό Μέτωπο (Γαλλία, Ιταλία), (2) της απειλής Συμμαχικής απόβασης τότε στην ηπειρωτική Ελλάδα, (3) της προέλασης του Σοβιετικού Στρατού στο Ανατολικό μέτωπο, και (4) της Εθνικής Αντίστασης—που εν συνδυασμώ εξανάγκασαν τα Γερμανικά και τα Βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής να αποχωρήσουν από την Ελλάδα το 1944. Αυτή η άποψη διέπει όλο και περισσότερα ιστοριογραφήματα4 κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ειδικά μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.

Εντούτοις, σε επίπεδο αιτιώδους συναφείας, ήτοι μονοσήμαντης αντιστοιχίας μεταξύ αιτίου-αιτιατού, και οι τρεις παραπάνω απόψεις, τουλάχιστον όπως διατυπώνονται (ως «μισές αλήθειες» στην καλύτερη περίπτωση), μάλλον συσκοτίζουν  παρά αναδεικνύουν την ιστορική αλήθεια, όσον αφορά στον κορυφαίο παράγοντα που συνετέλεσε αφ’ εαυτός, ως επαρκής συνθήκη, στην απελευθέρωση της Ελλάδος το 1944, εξαναγκάζοντας τα Γερμανικά και τα Βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής να αποχωρήσουν από την Ελληνική επικράτεια τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο 1944.

1. Ένας χάρτης, 3.000 λέξεις.

Η αλήθεια σχετικά με την απελευθέρωση της Ελλάδος το 1944 απεικονίζεται στον παρατιθέμενο μουσειακό χάρτη5 που αναπαριστά την προέλαση δύο Ουκρανικών Στρατιών, της 2ης και της 3ης, στα Βαλκάνια και την κεντρική Ευρώπη το 1944: Με μια ματιά, χωρίς πολλά λόγια και μάλιστα χωρίς καθόλου λόγια, ο χάρτης υποδηλώνει εικαστικά το γιατί οι μεν Βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής στη Μακεδονία και την Θράκη απεσύρθησαν συντεταγμένα από την Ελληνική Επικράτεια μέχρι τις 26 Οκτωβρίου 1944, οι δε μεραρχίες της Ναζιστικής Βέρμαχτ, τα «μάζεψαν και έφυγαν» από τον Ελλαδικό μέχρι τις 11 Νοεμβρίου 1944,6 και μάλιστα τόσο εσπευσμένα που εγκατέλειψαν στην τύχη τους χιλιάδες (24.000) Γερμανούς συμπολεμιστές τους στην Κρήτη και τα Δωδεκάνησα, ως εγκλωβισμένες Γερμανικές δυνάμεις στη νησιωτική Ελλάδα, αποκλεισμένες έκτοτε από τα πολεμικά μέτωπα.

2. Σοβιετική προέλαση στη Ν.Α. και κεντρική Ευρώπη.

Ειδικότερα, ο χάρτης αναπαριστά (με διαδοχικές δέσμες βελών) την συνδυαστική προέλαση της 2ης Ουκρανικής Στρατιάς (Второ́й Украи́нский фронт, κατά σύντμηση «2·й УКР. ФР.» στον χάρτη) υπό τον Ουκρανό Στρατηγό Ρόδιον Μαλινόφσκυ ή «Μετώπου» (Родио́н Я́ковлевич Малино́вский, 1898-1968), και της 3ης Ουκρανικής Στρατιάς ή «Μετώπου» (Тре́тий Украи́нский фронт, κατά σύντμηση «3·й УКР. ФР.» στον χάρτη) υπό τον Ρώσο Στρατηγό Φιόντορ Τολπμπούκχιν (Фёдор Ива́нович Толбу́хин, 1894-1949).
Όπως απεικονίζεται στον χάρτη, στα Βαλκάνια οι πολεμικές επιχειρήσεις των δύο Ουκρανικών Στρατιών (με συνολική δύναμη 1.314.000 άνδρες, 1870 άρματα μάχης, 16.000 πυροβόλα και 2.200 αεροσκάφη) άρχισαν με την επονομασθείσα «Δεύτερη  στρατηγική επιθετική επιχείρηση Ιασίου-Κισινάου» («Вторая Ясско-Кишиневская стратегическая наступа-тельная операция»), την οποία ο Σοβιετικός Στρατός διεξήγαγε από τις 20 Αυγούστου 1944 («20.VIII.1944» στον χάρτη) με κατεύθυνση νότια, ήτοι με προέλαση της 2ης Ουκρανικής Στρατιάς από βορρά προς το Ιάσιο (στη σημερινή Β.Α. Ρουμανία) και προς το Κισινάου (πρωτεύουσα της σημερινής Μολδαβίας), κατά μήκος του ποταμού Προύθου, και ταυτόχρονα με προέλαση της 3ης Ουκρανικής Στρατιάς εξ ανατολών, από τον ποταμό Δνείστερο (από την Υπερδνειστερία της σημερινής Μολδαβίας) προς το Κισινάου και προς την Ρουμανία και ειδικά προς τις πετρελαιοπηγές στο Πλοϊέστι και ταυτόχρονα προς το Βουκουρέστι.  Μακροσκοπικά, η προέλαση της 3ης Ουκρανικής Στρατιάς προσέλαβε την μορφή ενός τεράστιου πέταλου μήκους 3.000 χιλιομέτρων, από την Υπερδνειστερία, στην ανατολική Ρουμανία, στην ανατολική Βουλγαρία, κατά μήκος, βορείως και εγγύς των Ελληνο-Βουλγαρικών συνόρων, στα Γιουγκοσλαβο-Βουλγαρικά σύνορα, στη Γιουγκοσλαβία προς το Βελιγράδι, και εκείθεν στη Βουδαπέστη της Ουγγαρίας και στη Βιέννη της Αυστρίας, όπως απεικονίζεται στον χάρτη.  3. Δεύτερος αφανισμός της 6ης Γερμανικής Στρατιάς. Ως πρελούδιο της επικής της προέλασης στα Βαλκάνια, η 3η Ουκρανική Στρατιά περικύκλωσε και συνέτριψε ταχύτατα την 6η Γερμανική Στρατιά στη σημερινή Μολδαβία εντός τριών ημερών (20-23 Αυγούστου 1944) σε συνέργεια με την 2η Ουκρανική Στρατιά.  Συγκεκριμένα,  στη Μολδαβία οι δύο Ουκρανικές Στρατιές (2η και 3η) είχαν απέναντί τους να αντιμετωπίσουν δύο Γερμανικές Στρατιές, την 8η Γερμανική Στρατιά υπό τον Στρατηγό και εγκληματία πολέμου Όττο Βόϊλερ και την περιβόητη 6η Γερμανική Στρατιά υπό τον Στρατηγό Μαξιμίλιαν Φρέττερ-Πίκο.  Η 6η Γερμανική Στρατιά είχε ανασυσταθεί εμμονικά (για συμβολικούς λόγους) από τον Χίτλερ μετά την ολοσχερή καταστροφή της στη Μάχη του Στάλινγκραντ. Οι Γερμανικές δυνάμεις (250.000 άνδρες) συνεπικουρούντο από Ρουμανικά στρατεύματα, που ήσαν μεν πολυάριθμα (1.163.000 άνδρες) αλλά με χαμηλό ηθικό και ανεπαρκή εξοπλισμό για να αντιμετωπίσουν τον σαρωτικό «οδοστρωτήρα πυρός» του Σοβιετικού Στρατού, που μάλιστα ενεργούσε υπό συνθήκες αεροπορικής τοπικής υπεροχής (2.200 πολεμικά αεροσκάφη) με άρτια λειτουργούσες γραμμές επαρκούς ανεφοδιασμού.  Πράγματι, σε ελάχιστες ημέρες (20-23 Αυγούστου 1944), οι δύο Ουκρανικές στρατιές κατόρθωσαν να περικυκλώσουν και να εγκλωβίσουν την ανασυσταθείσα 6η Γερμανική Στρατιά μεταξύ των ποταμών Δνείστερου και Προύθου, όπως απεικονίζεται στον χάρτη, και να της επιφέρουν καταστροφικά πλήγματα: Οι δύο Ουκρανικές στρατιές εξουδετέρωσαν μεταξύ άλλων, ήδη από την πρώτη ημέρα των μαχών, δύο μεραρχίες της 6ης Γερμανικής Στρατιάς (την 15η και την 306η του 30ού Σώματος Στρατού), και την απέκοψαν από την βορείως ευρισκομένη 8η Γερμανική Στρατιά από τις 25 Αυγούστου 1944—ενώ κατ’ εκείνη την ημέρα, στο Δυτικό μέτωπο οι Σύμμαχοι  απελευθέρωναν το Παρίσι μετά από 6ήμερη μάχη.7 Ήταν η δεύτερη φορά (η πρώτη ήταν στο Στάλινγκραντ) που η περιβόητη 6η Γερμανική Στρατιά του Χίτλερ περιεκυκλώνετο και κατεστρέφετο ολοσχερώς από τον Σοβιετικό Στρατό, αυτή την φορά στα Β.Α. Βαλκάνια. 4. Νότια προέλαση στα Βαλκάνια. Η συντριπτική ήττα της 6η Γερμανικής Στρατιάς παρεκκίνησε τον 23χρονο Βασιλέα Μιχαήλ τής Ρουμανίαςνα διενεργήσειπραξικόπημα στις 23 Αυγούστου 1944, διά του οποίου ανέτρεψε την φιλογερμανική Κυβέρνηση του Ρουμάνου δικτάτορα Αρχιστρατήγου Ιόν Αντονέσκου.8 Ο Βασιλέας Μιχαήλ διεκήρυξε τότε ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις της Ρουμανίας τίθενται παρά τω πλευρώ των Συμμάχων και διέταξε μονομερή παύση πυρός του Ρουμανικού Στρατού κατά των Σοβιετικών δυνάμεων, παρότι δηλαδή δεν υφίστατο τότε συμφωνία εκεχειρίας μεταξύ της Ρουμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης.9  Αμέσως στη συνέχεια, η 3η  Ουκρανική Στρατιά προήλασε προς νότο, στη Ρουμανία, όπου μετά από μάχη ανακατέλαβε τις Ρουμανικές πετρελαιοπηγές στο Πλοϊέστι (28-31 Αυγούστου 1944), σε συνέργεια με το 5ο Ρουμανικό Σώμα Στρατού (40.000 άνδρες), αποκόπτοντας πλήρως και οριστικά τον ανεφοδιασμό των Γερμανικών στρατευμάτων με φυσικά καύσιμα. Κατά συνέπεια, οι μηχανοκίνητες μονάδες της Βέρμαχτ όχι μόνο στο Ανατολικό μέτωπο αλλά και στο Δυτικό μέτωπο, όπως αυτά εξελίσσετο τότε,10 ήσαν έκτοτε εξαναγκασμένες να περιορίζουν τις κινήσεις τους στα όρια που έθετε η χρήση συνθετικών (όχι φυσικών) καυσίμων που παρήγοντο βιομηχανικά στη Γερμανία τότε. Ταυτόχρονα, η 3η  Ουκρανική Στρατιά απελευθέρωσε το Βουκουρέστι (31 Αυγούστου 1944) από κοινού με την 2η Ουκρανική Στρατιά: Κατά την είσοδό τους στο Βουκουρέστι, τα Σοβιετικά στρατεύματα έγιναν δεκτά με ενθουσιώδεις εκδηλώσεις από τους κατοίκους τού Βουκουρεστίου, με παρότρυνση προς τούτο τού Βασιλέως Μιχαήλ και της νέας Ρουμανικής Κυβέρνησης, όπως κατεγράφη τότε σε ανταπόκριση του BBC (https://www.youtube.com/watch?v=6zU-lCHl5VY). 

Στη συνέχεια, η 3η  Ουκρανική Στρατιά συνέχισε την προέλασή της προς νότο—στα χνάρια του Ρωσοτουρκικού  Πολέμου του 1828-1829, ο οποίος είχε συντείνει καθοριστικά στην ανεξαρτησία της Ελλάδος πριν 114 χρόνια—και κατέλαβε τις βουλγαρικές πόλεις-λιμένες Βάρνα και Μπουργκάς (9 Σεπτεμβρίου 1944), τέσσερεις ημέρες αφότου η Σοβιετική Ένωση κήρυξε επίσημα τον πόλεμο κατά της Βουλγαρίας (5 Σεπτεμβρίου 1944). Ως συνέπεια εκείνων των καταιγιστικών εξελίξεων, η 3η  Ουκρανική Στρατιά εξανάγκασε την Βουλγαρία σε παράδοση άνευ όρων την ίδια ημέρα (9 Σεπτεμβρίου 1944), οπότε στην εξουσία της Βουλγαρίας εγκαθιδρύθηκε νέα φιλοσοβιετική κυβέρνηση κομμουνιστικής ιδεολογίας («Πατριωτικό Λαϊκό Μέτωπο»).  5. Βόρεια προέλαση στη Γιουγκοσλαβίακαι στην κεντρική Ευρώπη. 

Σε εκείνο το πλαίσιο, μετά από μία εβδομάδα, από τις 16 Σεπτεμβρίου 1944, οι Βουλγαρικές Ένοπλες Δυνάμεις υπήχθησαν υπό την αρχιστρατηγία του Ρώσου Στρατάρχη Τολπμπούκχιν της3ης Ουκρανικής Στρατιάς, που στη συνέχεια απελευθέρωσε την νότια Γιουγκοσλαβία σε συνέργεια με την 1η, 2η και 4η Βουλγαρική Στρατιά (σύνολο 340.000 ανδρών), απελευθέρωσε το Βελιγράδι (20 Οκτωβρίου 1944) σε συνέργεια με την 2η Ουκρανική Στρατιάκαιμε το 1ο και 12ο Σώμα Στρατού των Γιουγκοσλάβων παρτιζάνων του Στρατάρχη Τίτο. Μετέπειτα, η 3η Ουκρανική Στρατιά προήλασε προς βορρά και συμμετέσχε στην απελευθέρωση της Βουδαπέστης (13 Φεβρουαρίου 1945) και της Βιέννης (13 Απριλίου 1945), όπως απεικονίζεται και προσδιορίζεται ημερολογιακά στον χάρτη. 6. Επιχειρησιακό δόγμα καθεστωτικών αλλαγών Προφανώς, όσον αφορά στην απελευθέρωση της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας, το επιχειρησιακό δόγμα της 3ης Ουκρανικής Στρατιάςήταν ο συνδυασμός μαζικήςεισβολής των δυνάμεών της στα σύνορα του εχθρού (Ρουμανία και μετέπειτα Βουλγαρία) σε συνδυασμό με σχεδόν ταυτόχρονη φιλοσοβιετική αλλαγή (επαναστατική ή πραξικοπηματική) του πολιτικού καθεστώτος της εχθρικής χώρας, την οποία (εσωτερική) αλλαγή επρόκειτο να προκαλέσει (καταλυτικά ή και καθοριστικά) η ανά περίπτωση (εξωτερική) εισβολή της 3ης Ουκρανικής Στρατιάς. Δι’ εκείνου του επιχειρησιακού δόγματος επομένως, η 3η Ουκρανική Στρατιά απέφυγε την διασπορά των δυνάμεών της σε πολλαπλά μέτωπα (σε μια αλληλουχία ατέρμονων ή και άσκοπων εχθροπραξιών) στα ανατολικά και νότια Βαλκάνια, επετάχυνε χρονικά την  απελευθέρωση της Ελλάδος και της Γιουγκοσλαβίας, και κατέστρεψε ευχερέστερα τις Γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις στα Βαλκάνια, τουλάχιστον όσες συνεσωρεύοντο υποχωρούσες ή αποχωρούσες στη Γιουγκοσλαβία. Μεταξύ άλλων, για την επιτυχή εφαρμογή εκείνου του επιχειρησιακού δόγματος—που έσωσε χιλιάδες ζωές και απεσόβησε τεράστιες υλικές καταστροφές στα Βαλκάνια και ειδικά στη Ρουμανία, την Βουλγαρία και την Ελλάδα—ο Διοικητής της 3ης Ουκρανικής ΣτρατιάςΣτρατηγός Τολπμπούκχιν απέκτησε την φήμη στρατιωτικού ηγέτη που προσπαθούσε να ελαχιστοποιεί τις απώλειες των στρατευμάτων του. Γι’ αυτόν δε τον λόγο, οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες του τον περιέβαλλαν με μεγάλη εκτίμηση, ειλικρινή σεβασμό και απόλυτη εμπιστοσύνη. 

Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι μετά την κατάληψη της Βουλγαρίας (9 Σεπτεμβρίου 1944), οι στρατιωτικοί ηγέτες των δύο Ουκρανικών Στρατιών (2ης και 3ης) προήχθησαν στον ανώτατο βαθμό του «Στρατάρχη της Σοβιετικής Ένωσης» (Маршал Советского Союза), ο μεν Μαλινόφσκυ της 2ης Ουκρανικής Στρατιάς στις 10 Σεπτεμβρίου 1944, ο δε Τολπμπούκχιν της 3ης Ουκρανικής Στρατιάς δύο ημέρες μετά (12 Σεπτεμβρίου 1944), και εκάτερος ανεκηρύχθη «Ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης» (Герой Советского Союза), που ήταν η ανώτατη τιμητική διάκριση της Σοβιετικής Ένωσης.7. Απελευθέρωση της ηπειρωτικής Ελλάδος το 1944. Από την τελευταία εβδομάδα του Αυγούστου 1944, εν όψει της προσεγγίζουσας τα Ελληνο-Βουλγαρικά σύνορα 3ης Ουκρανικής Στρατιάς, και ειδικά κατόπιν της από 30 Αυγούστου 1944 διαταγής του Γερμανού Πτεράρχου Χέλμουτ Φέλμι, διοικητή του εν Ελλάδι 68ου Σώματος Στρατού της Βέρμαχτ, άρχισε η αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων κατοχής από την ηπειρωτική Ελλάδα.  Η Αλεξανδρούπολη και ευρύτερα ο νομός Έβρου εκκενώθηκαν από τους Γερμανούς εσπευσμένα στις 3 Αυγούστου 1944—οι Γερμανοί έδωσαν προτεραιότητα στην αποχώρησή τους από τον Έβρο διότι εκεί οι δυνάμεις τους απειλούντο εμφανώς πλέον τότε από την επελαύνουσα 3η Ουκρανική Στρατιά—η Πάτρα στις 4 Σεπτεμβρίου, η Καλαμάτα στις 6 Σεπτεμβρίου κ.ο.κ.  

Εν τούτοις, όσον αφορά στα Βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής στην Ελλάδα, η νέα φιλορωσική κυβέρνηση της Βουλγαρίας μεθόδευε, σε συνεννόηση με τον Ε.Λ.Α.Σ. από τις 11 Σεπτεμβρίου 1944, ένα σύστημα βουλγαρο-ελληνικής δυαρχίας στη Θράκη και στην ανατολική Μακεδονία, συγκροτώντας κοινές «επαναστατικές επιτροπές», στις οποίες συμμετείχαν εκπρόσωποι της νέας φιλορωσικής Βουλγαρικής κυβέρνησης και εκπρόσωποι του Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ. Στο πλαίσιο της ατύπως και ασαφώς συμφωνηθείσας δυαρχίας, ένοπλες μονάδες τού Ε.Λ.Α.Σ. εισήλθαν αμαχητί ως «απελευθερωτές» στην Αλεξανδρούπολη στις 11 Σεπτεμβρίου, στην Καβάλα και την Ξάνθη στις 12 Σεπτεμβρίου, στις Σέρρες και την Κομοτηνή στις 14 Σεπτεμβρίου 1944, κ.ο.κ., χωρίς όμως τα βουλγαρικά στρατεύματα να αποχωρήσουν από τις αμαχητί «απελευθερωθείσες» πόλεις στη Θράκη και την Μακεδονία: Κατά συνέπεια, η γαλανόλευκη κυμάτιζε δίπλα από την σημαία της Βουλγαρίας11 σε δημαρχιακά καταστήματα και άλλα οικήματα σε δυαρχούμενες πλέον περιοχές στη βόρεια Ελλάδα. Τότε όμως, μετά από μόλις δύο ημέρες από την «απελευθέρωση» των Σερρών και της Κομητηνής από δυνάμεις του Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ., συνέβησαν καταιγιστικές εξελίξεις υπέρ της εδαφικής ακεραιότητας της Ελλάδος: Από την 16 Σεπτεμβρίου 1944, οι Βουλγαρικές Ένοπλες Δυνάμεις υπήχθησαν εξαναγκαστικά υπό την αρχιστρατηγία του Ρώσου Στρατάρχη Τολπμπούκχιν της 3ης Ουκρανικής Στρατιάς. Την ίδια ημέρα (16 Σεπτεμβρίου 1944) στη Μόσχα, ο Υπουργός Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης Βιάτσεσλαβ Μολότοφ προέβη, εις επήκοον των Βουλγάρων, των Γιουγκοσλάβων, των Ελλήνων και των Συμμάχων (Η.Π.Α. και Βρετανίας) στην εξής βαρυσήμαντη δήλωση: «Πρέπει να απαιτηθεί από την Βουλγαρία να εκκενώσει όλη την Γιουγκοσλαβική και Ελληνική επικράτεια» (‘Bulgaria should be required to evacuate all Yugoslav and Greek territory’). 12   Σημειωτέον ότι εκείνη η επιγραμματική και βαρυσήμαντη δήλωση του Υπουργού Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης Μολότοφ (16 Σεπτεμβρίου 1944), έγινετρεις εβδομάδες πριν την άτυπη συμφωνία μεταξύ του Τσώρτσιλ και του Στάλιν στη Μόσχα (9 Οκτωβρίου 1944), όπου συνεφώνησαν ότι η Ελλάδα θα υπήγετο στη σφαίρα επιρροής τής μεν Αγγλίας κατά το μείζον (90%) τής δε Σοβιετικής Ένωσης κατά το έλασσον (10%), όσον αφορά δηλαδή στην επιρροή των πολιτικών κομμάτων τής μεταπολεμικής Ελλάδος. Επίσης πρέπει να επισημανθεί ότι η μοναδική δύναμη της 3ης Ουκρανικής Στρατιάς που διέβη τα Ελληνο-Βουλγαρικά σύνορα τον Σεπτέμβριο 1944 και εισήλθε στη Θράκη, ήταν μία αναγνωριστική ένοπλη διμοιρία κατά διαταγή τού Στρατάρχη Τολπμπούκχιν, παρότι, όπως είναι ευνόητο από στρατιωτική άποψη, η 3η Ουκρανική Στρατιά μπορούσε να προελάσει τότε προς νότο και να καταλάβει κυριολεκτικά εντός 48 ωρών την Θράκη και την ανατολική Μακεδονία (αφού είχαν πλέον εκκενωθεί από Γερμανικά στρατεύματα). 8. Συμμαχικές διαβουλεύσεις για την Ελλάδα. 

Η άψογη13 στάση της Σοβιετικής Ένωσης όσον αφορά στην ακεραιότητα της Ελληνικής επικρατείας τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο του 1944, οφείλεται σε διπλωματικές διαβουλεύσεις που είχαν προηγηθεί κατά την δίμηνη περίοδο από 18 Μαΐου μέχρι 15 Ιουλίου 1944 μεταξύ της Βρετανίας, της Σοβιετικής Ένωσης και μεταγενεστέρως των Η.Π.Α., με θέμα ένα σχέδιο του Τσώρτσιλ για κατανομή «σφαιρών επιρροής» των Συμμάχων στα Βαλκάνια, ήτοι κατ’ αρχάς για την υπαγωγή της μεν Ελλάδος στην Αγγλική «σφαίρα επιρροής», της δε Ρουμανίας (και μετέπειτα της Βουλγαρίας) στη Σοβιετική «σφαίρα επιρροής».  Όπως αναφέρει ο ίδιος ο Τσώρτσιλ στα απομνημονεύματά του,«στις 18 Μαΐου 1944, ο Ρώσος πρεσβευτής στο Λονδίνο ήλθε στο Υπουργείο Εξωτερικών για να συζητήσει μια πρόταση γενικής φύσεως που είχε κάνει ο Ήντεν [Υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας]. Σύμφωνα με αυτήν, η Ε.Σ.Σ.Δ. θα θεωρούσε προσωρινά ότι οι υποθέσεις της Ρουμανίας την αφορούσαν ιδιαιτέρως εφ’ όσον διαρκούσε ο πόλεμος, ενώ θα μας άφηναν ελευθέρους στην Ελλάδα. Οι Ρώσοι ήσαν διατεθειμένοι να δεχθούν, επιθυμούσαν όμως να ξέρουν εάν είχαμε συμβουλευτεί την Αμερική» [Τσώρτσιλ, ibid, τ. 6, β. 1, σ. 72]. Η Αμερικανική Κυβέρνηση όμως, ευθύς μόλις πληροφορήθηκε την πρόταση του Τσώρτσιλ—από έγγραφο μήνυμά του προς τον Πρόεδρο των Η.Π.Α. με ημερομηνία 31 Μαΐου1944—προέβαλε σοβαρές επιφυλάξεις για δύο λόγους: Αφενός διότι επί της αρχής οι Η.Π.Α. αντετίθεντο στην εφαρμογή τής εν πολλοίς αποικιοκρατικής ιδέαςτού Τσώρτσιλ περί«σφαιρών επιρροής» στην Ευρώπη στη μεταπολεμική εποχή, και αφετέρου διότι οι Βρετανοί είχαν αρχικά εμπλακεί σε διαβουλεύσεις περί «σφαιρών επιρροής» με τους Ρώσους μονομερώς, χωρίς δηλαδή να έχουν προηγουμένως ενημερώσει τους Αμερικανούς, ως όφειλαν, ως Συμμάχους εν καιρώ πολέμου.  Τελικά όμως, από τις 13 Ιουνίου 1944, ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. Φραγκλίνος Ρούζβελτ συγκατετέθη απροθύμως σε νεώτερη πρόταση του Τσώρτσιλ—όπως αυτή διατυπώθηκε στο από 11 Ιουνίου 1944 έγγραφο μήνυμά του προς τον Ρούζβελτ—για «δοκιμαστική» εφαρμογή τής πρότασης περί «σφαιρών επιρροής» στα Βαλκάνιαγια ένα τρίμηνο, με την ρητή επισήμανση του Ρούζβελτ προς τον Τσώρτσιλ ότι«οφείλουμε να προσέξουμε πολύ ώστε να καταστεί σαφές ότι δεν δημιουργούμε καμία ζώνη επιρροής για την περίοδο η οποία θα επακολουθήσει τον πόλεμο» (Τσώρτσιλ, ibid, τ. 6, β. 1, σ. 75). Σε εκείνο το πλαίσιο, μετά από ένα μήνα, στις 11 Ιουλίου 1944, ο Τσώρτσιλ απέστειλε ένα προσωπικό του μήνυμα στον Στάλιν, στο οποίο διετύπωνε μεταξύ άλλων τα εξής: «Προ ολίγων εβδομάδων ο Ήντεν επρότεινε εις τον πρεσβευτή σας όπως η Σοβιετική Κυβέρνηση αναλάβει την διεύθυνση των υποθέσεων εις την Ρουμανία, οι δε Βρετανοί πράξουν το αυτό εις την Ελλάδα. . . . Ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. συνεφώνησε να γίνει μία δοκιμή επί τρείς μήνες. Οι μήνες αυτοί, Ιούλιος, Αύγουστος και Σεπτέμβριος δυνατόν να αποβούν λίαν σημαντικοί, Στρατάρχα Στάλιν» (Τσώρτσιλ, ibid, τ. 6, β. 1, σ. 77).  Ο δε Στάλιναπήντησε μετά από τέσσερεις ημέρες, στις 15 Ιουλίου 1944, επί λέξει ως εξής: «Όσον αφορά το θέμα της Ρουμανίας και της Ελλάδος… Ένα πράγμα είναι σαφές δι’ εμέ: ότι η Αμερικανική Κυβέρνηση έχει ωρισμένους δισταγμούς ως προς το ζήτημα αυτό και ότι θα είναι προτιμότερον να επανέλθωμεν επ’ αυτού όταν λάβουμε την Αμερικανική απάντηση εις την ερώτησή μας. Ευθύς ως μας καταστούν γνωστές οι απόψεις τής Αμερικανικής Κυβερνήσεως θα σπεύσω να σας γράψω και πάλι επί του θέματος» (Τσώρτσιλ, ibid, τ. 6, β. 1, σ. 78). Παρότι ο Στάλιν με την απάντησή του δεν ανέλαβε ρητώς υποχρεώσεις ούτε απεδέχθη δεσμεύσεις σχετικά με την Ελλάδα, εν τούτοις είχε διαμορφωθεί πλέον το διπλωματικό πλαίσιο και το συμμαχικό κλίμα για την διασφάλιση της Ελληνικής επικρατείας, ήτοι όχι μόνον για την εκκένωση της ηπειρωτικής Ελλάδος από τα Γερμανικά και τα Βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής αλλά και για την μη προέλαση μεγάλων σχηματισμών της 3ης Ουκρανικής Στρατιάς σε Ελληνικό έδαφος. Ο Στάλιν, ως σκληρός διαπραγματευτής, είχε ήδη πάρει από τον Τσώρτσιλ αυτό που πρωτίστως ενδιέφερε τους Ρώσους τότε στα Βαλκάνια: Τον Σοβιετικό έλεγχο της Ρουμανίας και των πετρελαίων της, και κατ’ επέκταση της Βουλγαρίας και του Ευξείνου Πόντου, με αντάλλαγμα τον Βρετανικό έλεγχο της Ελλάδος και της ανατολικής Μεσογείου.  9. Η Ελλάδα στη Βρετανική «σφαίρα επιρροής». 

Σε εκείνο το πλαίσιο, η 3η Ουκρανική Στρατιά συνετέλεσε, καθοριστικά και με απόλυτη συνέπεια, στη σταδιακή εκκένωση της Ελλάδος όχι μόνον από τα Γερμανικά αλλά και από τα Βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής, εν αναμονή της παραπάνω άτυπης Συμφωνίας της Μόσχας μεταξύ Τσώρτσιλ και Στάλιν στις 9 Οκτωβρίου 1944, περί της εν πολλοίς ψυχροπολεμικής κατανομής των ποσοστών επιρροής της Βρετανίας και της Σοβιετικής Ένωσης στα Βαλκάνια.  Σημειωτέον δε ότι η Συμφωνία της Μόσχας (9 Οκτωβρίου 1944) συνήφθη πέντε ημέρες μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Πάτρα και την επακόλουθη κατάληψή της αυθημερόν από Βρετανικές μονάδες καταδρομών (4 Οκτωβρίου 1944). Δηλαδή το αντικειμενικό ιστορικό γεγονός ότι Βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις άρχισαν να φθάνουν στην Ελλάδα πριν την Συμφωνία της Μόσχας, καταδεικνύει την αποτελεσματικότητα που είχαν οι προηγηθείσες διαβουλεύσεις του Τσώρτσιλ με τον Στάλιν το καλοκαίρι του 1944 περί δοκιμαστικής τρίμηνης εφαρμογής «ζωνών επιρροής» στα Βαλκάνια από τους Συμμάχους.  Δύο ημέρες δε μετά την Συμφωνία της Μόσχας και κατ’ εφαρμογή αυτής, η Βρετανία απέστειλε τελεσίγραφο (11 Οκτωβρίου 1944) στη νέα φιλορωσική Κυβέρνηση της Βουλγαρίας, διά του οποίου απαιτούσε οι βουλγαρικές στρατιωτικές δυνάμεις να εκκενώσουν την Θράκη και την Μακεδονία αμέσως, εντός 15 ημερών, όπερ και εγένετο: Η αποχώρηση των Βουλγαρικών στρατευμάτων κατοχής από την Ελλάδα ολοκληρώθηκε14 στις 26 Οκτωβρίου 1944—στην 32η επέτειο απελευθερώσεως της Θεσσαλονίκης από τους Έλληνες (26 Οκτωβρίου 1912)—και κατά συνακολουθία το άτυπο σύστημα βουλγαρο-ελληνικής δυαρχίας στην τοπική αυτοδιοίκηση στη Θράκη και την ανατολική Μακεδονία κατέληξε έκτοτε οριστικά στον «σκουπιδοτενεκέ της Ιστορίας». Την επομένη τού Βρετανικού τελεσιγράφου προς την Βουλγαρία για ανάκληση των στρατευμάτων της από την βόρεια Ελλάδα, η σβάστικα της Βέρμαχτ υπεστάλη οριστικά στην Ακρόπολη και ο τελευταίος Γερμανός στρατιώτης απεχώρησε εσπευσμένως από την Αθήνα στις 12 Οκτωβρίου 1944. Αμέσως μετέπειτα, τα πρώτα Βρετανικά στρατεύματα αλεξιπτωτιστών έφθασαν αεροπορικώς στο αεροδρόμιο των Μεγάρων και εκείθεν στην Αθήνα (13-14 Οκτωβρίου 1944), με συναίνεση του Στάλιν πλέον, δύο ημέρες πριν η εξόριστη Κυβέρνηση της Ελλάδος με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου φθάσει στην Αθήνα (18 Οκτωβρίου 1944). Η πρόταση του Τσώρτσιλ περί υπαγωγής της Ελλάδος στη Βρετανική «σφαίρα επιρροής» μετά την εκκένωσή της από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής είχε πλέον πραγματοποιηθεί. 10. Βρετανικός δάκτυλος. 

Επομένως, οι ειδικές συνθήκες (conditions) της απελευθέρωσης της Ελλάδος το 1944, ήτοι η μη-κομμουνιστικοποίησή της κατά την απελευθέρωσή της (σε αντίθεση με την κομμουνιστικοποίηση των άλλων βαλκανικών χωρών το 1944-1945), οφείλεται αδιαμφισβήτητα στον Τσώρτσιλ. Αλλά η απελευθέρωση καθ’ εαυτή (per se), ήτοι η οριστική εκκένωσή της από τα Γερμανικά και τα Βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής, είναι μονοσήμαντο15 αποτέλεσμα της προέλασης της 3ης Ουκρανικής Στρατιάς μέχρι τα Ελληνο-Βουλγαρικά σύνορα τον Σεπτέμβριο του 1944.  Μεταφορικά, Σοβιετικός ήταν ο βραχίονας (η 3η Ουκρανική Στρατιά)που επετέλεσε την απελευθέρωση της Ελλάδος (όπως και των υπολοίπων βαλκανικών χωρών), ενώ Βρετανικός ήταν ο δάκτυλος που καθόρισε τις επί μέρους συνθήκες τής απελευθέρωσης, ήτοι απελευθέρωση χωρίς κομμουνιστικοποίηση αλλά με καταναγκαστική ένταξη της Ελλάδος στην Αγγλο-Αμερικανική «σφαίρα επιρροής», χωρίς να επιτραπούν στην Ελλάδα οιαδήποτε περιθώρια (βαθμοί ελευθερίας) να εξελιχθεί σε αδέσμευτη ή ουδέτερη χώρα στη μεταπολεμική ψυχροπολεμική εποχή. 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Επί παραδείγματι, τον Ιούνιο 2014 στην επετειακή έκδοση του περιοδικού «Οδηγητής» (όργανο της Κ.Ε. της ΚΝΕ) του Κ.Κ.Ε. για τα «70 χρόνια από την ίδρυση του ΔΣΕ», διατυπώνονται επί λέξει τα εξής: «Στην Ελλάδα, το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ απελευθέρωσαν τη χώρα από τους Ναζί κατακτητές» (3η σελίδα, 2η στήλη, τελευταία παράγραφος).

2 Ουίνστον Σ. Τσώρτσιλ, Απομνημονεύματα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (Φιλοσοφική και Ιστορική Βιβλιοθήκη: Αθήνα 1955), τόμος 6 («Θρίαμβος και Τραγωδία»), βιβλίο 1 («Το Ρεύμα της Νίκης»), σελ.251. Πρωτότυπο στην Αγγλική:

Winston Churchill, The Second World War (Cassel & Co Ltd: London 1954), vol. VI («Triumph and Tragedy»), book I («The Tide of Victory») ch. XVIII, p. 248.

3 Myles Gus, 2014. Επιχείρηση “Μάννα”. Η βρετανική συμβολή στην απελευθέρωση της Ελλάδας, Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 1944, μετ. Δημήτρης Μπότσης (Εκδόσιες AΩ: Καλύβια Αττικής), Σύνοψη.

4 Ενδεικτικά, σε σχετικό λήμμα στη Wikipedia, αυτή η άποψη διατυπώνεται εν μέρει και ευσχήμως ως εξής: «Μετά τη συμμαχική Απόβαση στη Νορμανδία στις 6 Ιουνίου του 1944 και ενώ ο Κόκκινος Στρατός επέλαυνε προς τα Βαλκάνια είχε καταστεί σε όλους σαφές ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας από τα ναζιστικά στρατεύματα Κατοχής δε θα αργούσε.»

5 Το πρωτότυπο του παρατιθέμενου χάρτη είναι μεγάλων διαστάσεων (3Χ4 μέτρα περίπου) και αποτελεί ένα σημαντικό ανηρτημένο έκθεμα του Πολεμικού Μουσείου του Κιέβου, το οποίο εγκαινιάσθηκε με την επωνυμία «Μουσείο τού Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου» στις 9 Μαΐου  1981, κατά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, από τον τότε ηγέτη τής ΕΣΣΔ Λεονίντ Μπρέζνιεφ. Ένα χρόνο μετά την καθεστωτική αλλαγή το 2014 στην Ουκρανία, το μουσείο μετονομάσθηκε έκτοτε σε «Εθνικό Μουσείο της Ιστορίας τής Ουκρανίας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο» (Музей історії України у Другій світовій війні).

6 Το 1944, κατόπιν της από 30 Αυγούστου διαταγής τού διοικητή τού εν Ελλάδι κατοχικού 68ου Σώματος Στρατού της Βέρμαχτ Πτεράρχου Χέλμουτ Φέρμι, τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής εκκένωσαν τον Έβρο στις 3 Σεπτεμβρίου και ολοκλήρωσαν την αποχώρησή τους από την υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα μετά από δύο μήνες, οπότε εκκένωσαν την Θεσσαλονίκη (30 Οκτωβρίου) και την Φλώρινα (1 Νοεμβρίου). Τα τελευταία Γερμανικά στρατεύματα στην ηπειρωτική Ελλάδα απεχώρησαν από την χώρα στις 11 Νοεμβρίου 1944, ήτοι πολύ αργά για να υποχωρήσουν με ασφάλεια οδικώς ή σιδηροδρομικώς διά της Γιουγκοσλαβίας, διότι ήδη από τις 20 Οκτωβρίου 1944 η 3η Ουκρανική Στρατιά είχε απελευθερώσει το Βελιγράδι σε συνέργεια με τους παρτιζάνους του Τίτο.  

7 Στη Μάχη των Παρισίων (19-25 Αυγούστου 1944), το Παρίσι απελευθερώθηκε από την 2η Γαλλική Τεθωρακισμένη Μεραρχία υπό τον Γάλλο Στρατηγό Philippe Leclerc, υπαγομένη στην 3η Αμερικανική Στρατιά υπό τον Αμερικανό Στρατηγό George Patton. Ειδικότερα, κατά την μάχη για την απελευθέρωση των Παρισίων, η 2η Γαλλική Τεθωρακισμένη Μεραρχίασυνήργησε αφενός με την 4η Μεραρχία της 3ης Αμερικανικής Στρατιάς και αφετέρου με την Γαλλική Αντίσταση, η οποία σε εκείνη την εξαήμερη μάχη είχε σημαντικές απώλειες (901 νεκρούς και 1.455 τραυματίες) γράφοντας όμως μια χρυσή σελίδα στη Γαλλική Ιστορία.

8 Ο Ρουμάνος δικτάτορας Αρχιστράτηγος Ιόν Αντονέσκου συνελήφθη κατά το βασιλικό πραξικόπημα (23 Αυγούστου 1944) και δικάστηκε από Ρουμανικό λαϊκό δικαστήριο τον Μάιο 1946, το οποίο τον κατεδίκασε σε θάνατο ως εγκληματία πολέμου και προδότη του Ρουμανικού Λαού: Εξετελέσθη την 1 Ιουνίου 1946 από εκτελεστικό απόσπασμα του Ρουμανικού Στρατού.

9 Με το βασιλικό του πραξικόπημα (23 Αυγούστου 1944), ο Βασιλεύς Μιχαήλ έσωσε την Ρουμανία από την καταστροφή και την ατίμωση, όχι όμως και τον θρόνο του: Μετά από τρία χρόνια, το κομμουνιστικό καθεστώς της Ρουμανίας τον εξανάγκασε να παραιτηθεί παραίτηση από τον θρόνο (30 Δεκεμβρίου 1947), παρότι για την διενέργεια του φιλοσυμμαχικού αντιναζιστικού πραξικοπήματός του το 1944 είχε παρασημοφορηθεί από τον Στάλιν με το παράσημο της «Τάξεως της Νίκης»—το ανώτατο παράσημο της Σοβιετικής Ένωσης στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο—και από τον Πρόεδρο των Η.Π.Α. Harry S. Truman με το παράσημο της «Τάξεως της Λεγεώνος».

10 Δυόμισι μήνες πριν την προέλαση της 3ης Ουκρανικής Στρατιάς στα Βαλκάνια, η μεν  5η Στρατιά των Η.Π.Α. υπό την ηγεσία του Αμερικανού Στρατηγού Mark W. Clark είχε απελευθερώσει την Ρώμη (4 Ιουνίου 1944), η δε απόβαση των Συμμάχων στη Νορμανδία (6 Ιουνίου 1944) είχε διενεργηθεί με επιτυχία υπό την αρχιστρατηγία του Αμερικανού Στρατηγού Dwight D. Eisenhower, με αρχηγό των εκστρατευτικών αποβατικών δυνάμεων τον Άγγλο Στρατηγό Bernard L. Montgomery. Προηγουμένως όμως, από το δεύτερο 15θήμερο του Απριλίου 1944, ήτοι σχεδόν δύο μήνες πριν τις νίκες των Συμμάχων στη Ρώμη και την Νορμανδία, η 3η Ουκρανική Στρατιά, αφού είχε απελευθερώσει την Οδησσό στις 14 Απριλίου 1944, προέλαυνε ακάθεκτη πλέον προς την Υπερδνειστερία και τα Βαλκάνια.

11 Στην παρατιθέμενη φωτογραφία, ληφθείσα στις Σέρρες την 14/9/1944, δημοσιευθείσα από τον Βασίλη Γιαννογλούδη στο από 14/9/2011 άρθρο του στον ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗ Σερρών, διακρίνονται στελέχη του Ε.Α.Μ.- Ε.Λ.Α.Σ. στο κεντρικό μπαλκόνι (μεταξύ της ελληνικής και της βουλγαρικής σημαίας) και ομάδα Βουλγάρων στρατιωτών στο δεξιό μπαλκόνι (δεξιά της ελληνικής σημαίας).

12 Foreign Office 371/43610 R16109.

13 Η στάση του Στάλιν και της Σοβιετικής Ένωσης σχετικά με την Ελλάδα το 1944-1945 χαρακτηρίστηκε ως «άψογη» από τον ίδιο τον Τσώρτσιλ επί λέξει ως εξής: «Ο Ήντεν [Υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας] και εγώ κατά την επίσκεψή μας στη Μόσχα τον Οκτώβριο [1944] αναγνωρίσαμε ότι η Ρωσία θα έχει προεξάρχουσα γνώμη στα πράγματα της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας, ενώ εμείς θα κανονίζαμε κατά το δοκούν τα της Ελλάδος. Ο Στάλιν ετήρησε άψογη στάση κατά τις μάχες εναντίον τού  Ε.Λ.Α.Σ. και των κομμουνιστών που κράτησαν έξι εβδομάδες μέσα στην πόλη των Αθηνών, παρά το γεγονός ότι όλα αυτά ήσαν πολύ δυσάρεστα σε αυτόν και στους περί αυτόν» [Τσώρτσιλ, ibid, τ. 6, β. 2 («Το Σιδηρούν Παραπέτασμα»), σ. 84].14 Η μεγάλη σημασία που το Κρεμλίνο απέδιδε στην αποχώρηση των Βουλγαρικών στρατευμάτων από την Ελλάδα και την Γιουγκοσλαβία, καταδεικνύεται μεταξύ άλλων από τον χρονισμό της συνθηκολόγησης της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας. Παρότι η συνθηκολόγηση της Ρουμανίας υπεγράφη στη Μόσχα σχετικά σύντομα, στις 12 Σεπτεμβρίου 1944, εντούτοις η υπογραφή της αντίστοιχης συνθηκολόγησης της Βουλγαρίας καθυστερούσε μέχρις ότου και ο τελευταίος Βούλγαρος στρατιώτης αποχωρήσει από την Ελλάδα: Τελικά υπεγράφη στη Μόσχα δύο ημέρες μετά την αποχώρηση όλων των ενόπλων Βουλγάρων από την Ελλάδα (26 Οκτωβρίου 1944), ήτοι την 28η Οκτωβρίου 1944, κατά την 4η επέτειο του ΟΧΙ των Ελλήνων στη φασιστική Ιταλία του Μουσολίνι. Δηλαδή τότε έλαβε χώρα ένα μοναδικό φαινόμενο στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο: Ενώ ο Βουλγαρικός Στρατός ουσιαστικά πολεμούσε κατά της Βέρμαχτ υπό τις διαταγές τού Στρατηγού Τολπμπούκχιν της 3ης Ουκρανικής Στρατιάς από τις 16 Σεπτεμβρίου 1944, εντούτοις τυπικά η Σοβιετική Ένωση και η Βουλγαρία παρέμεναν πολέμιοι (εμπόλεμοι εχθροί) μέχρι και δύο ημέρες μετά την αποχώρηση όλων των Βουλγαρικών στρατευμάτων από την Ελλάδα κατά την λήξη του Βρετανικού τελεσιγράφου (26 Οκτωβρίου 1944). Προφανώς ο Στάλιν διατηρούσε μέχρι τότε το εμπόλεμο μεταξύ των δύο χωρών, υπό την κατοχική παρουσία της 3ης Ουκρανικής Στρατιάς στη Βουλγαρική επικράτεια, προκειμένου να διασφαλίσει ότι οι Βούλγαροι θα συνεμορφούντο πλήρως με το τελεσίγραφο των Βρετανών Συμμάχων του, όπως και έγινε. Δυστυχώς τα παθήματα της Βουλγαρίας στα πρώτα κομμουνιστικά της βήματα δεν έγιναν μαθήματα για το παρ’ ημίν Ε.Λ.Α.Σ. εγκαίρως, το 1944, ώστε η Ελλάδα να αποφύγει την εμφυλιακή της παραφροσύνη.15 Όπως προκύπτει από τα παραπάνω στοιχεία, ακόμη και εάν οι Βρετανοί ουδόλως επενέβαιναν στρατιωτικά στην Ελλάδα το 1944 και εάν δεν υφίστατο Εθνική Αντίσταση το 1944, και πάλι τα  Γερμανικά και τα Βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής θα είχαν αποχωρήσει από την Ελλάδα τότε, όπως δηλαδή απεχώρησαν σχεδόν αμαχητί από την Ρουμανία και την Βουλγαρία ή απωθήθηκαν κατόπιν μαχών από την Γιουγκοσλαβία, λόγω της προέλασης της 3ης Ουκρανικής Στρατιάς στα Βαλκάνια—με ενδεχόμενη συνέπεια όμως, σε αυτή την υποθετική περίπτωση (μη επέμβαση της Βρετανίας στην Ελλάδα και ανυπαρξία του Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ. το 1944), την κομμουνιστικοποίηση της Ελλάδος, όπως έγινε σε όλες τις άλλες βαλκανικές χώρες.   

Η παρούσα μονογραφία αποτελεί προσαρμοσμένο απόσπασμα της μονογραφίας με τίτλο «Το Μουσείο του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου στο Κίεβο: Μια αναστοχαστική επίσκεψη το 2004», δημοσιευμένης από 21 Μαρτίου 2021 στα Θέματα Ελληνικής Ιστορίας, η οποία είναι δωρεάν διαθέσιμη σε μορφή pdf ΕΔΩ.