ΟΜΗΡΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ !!!

 

 Γράφει ο ΠΕΡΙΚΑΛΟΣ  [  πρκλς ]

Μα ποιό στην ευχή είναι αυτό το νησί της Καλυψούς βρε καλέ μου αναγνώστη?
Μην είναι η Γαύδος?
Μην είναι η Μάλτα?
Μην είναι οι Λειψοί?
Μην είναι οι Αζόρες?
Μην είναι το νησάκι Ceuta στο Γιβραλτάρ?

Όρεξη να 'χεις καλέ μου αναγνώστη και θα διαπιστώσεις ότι πολλά νησάκια διεκδικούν την τιμή να είναι το νησάκι της Καλυψούς.
Το θέμα είναι τι έχει να μας πει ο Όμηρος επ' αυτού.
Επειδή,  όταν ο Όμηρος έχει κέφια σκαρώνει κάτι χάρτες τόσο μα τόσο σαφείς, που έχουν ως αποτέλεσμα να μπερδεύονται οι αναγνώστες από την πολλή σαφήνεια.

Πάρε για παράδειγμα τι σκηνή σκαρώνει ο Όμηρος στην αρχή της ε' ραψωδίας της Οδύσσειας προκειμένου να τοποθετήσει στον χάρτη το νησί της Καλυψούς: Βάζει τον Δία να είναι στον Όλυμπο και να δίνει εντολή στον Ερμή -ο οποίος είναι επίσης στον Όλυμπο- να πετάξει ως το νησί της Καλυψούς για να της πει να αφήσει ελεύθερο τον Οδυσσέα.

Ξεκινάει λοιπόν ο Ερμής με αφετηρία τον Όλυμπο και....

"... απ' την Πιερία σαν πέρασε χύθηκε απ' τον αιθέρα στο πέλαγο
και πήγαινε στο κύμα σαν τον γλάρο
που μες του αστείρευτου γιαλού τους αφρισμένους κόρφους
ψάρια ζητά και τα πυκνά φτερά του βρέχει η άρμη.
Έτσι όμοιος πήγαινε ο Ερμής στα κύματα τα πλήθια.
Σαν έφτασε στο απόμακρο νησί βγήκε έξω τότε
απ' το γαλάζιο πέλαγο και στη στεριά τραβούσε..." (Οδύσσεια ε: 50-56)

Τι λέει μέχρι εδώ ο ποιητής?
Λέει ότι ο Ερμής έφυγε από τον Όλυμπο πετώντας, αλλά όχι πετώντας προς τα δυτικά -προς την Κοζάνη, ας πούμε- ούτε προς τα βόρεια -προς τα Σκόπια ας πούμε- ούτε προς τα νοτιοδυτικά -προς την Καρδίτσα ας πούμε. Όχι. Λέει με σαφήνεια πως ο Ερμής πέταξε προς τη θάλασσα. Προς το Αιγαίο. Ανατολικά-νοτιοανατολικά δηλαδή.
Και δεν αρκείται σε αυτή τη γενική κατεύθυνση, αλλά μας λέει και κάτι άλλο: Ότι ο Ερμής πετούσε όπως πετάει ο γλάρος, δηλαδή όχι πολύ ψηλά αλλά σχεδόν αγγίζοντας το κύμα.
Σε τι είναι χρήσιμη αυτή η πληροφορία?
Απλά: Μας πληροφορεί ότι ο Ερμής δεν πέταξε πάνω από τη Λήμνο, ας πούμε, ούτε πέταξε πάνω από οποιαδήποτε στεριά ή από οποιοδήποτε άλλο νησί. Πέταξε μόνο πάνω από θάλασσα.

Αυτό το τελευταίο, το ότι ο Ερμής στη συγκεκριμένη διαδρομή δεν πέταξε πάνω από μεγάλο νησί ή κομμάτι στεριάς, ο Όμηρος το τονίζει και παρακάτω, βάζοντας τον Ερμή να λέει:

"Μ' έστειλε εδώ του Κρόνου ο γιος χωρίς να θέλω να 'ρθω.
Ποιός τόση πικροθάλασσα που τελειωμό δεν έχει
θα την περνούσε αυτόθελα? Μήτε έχει καν στο δρόμο
ανθρώπων πόλεις που σφαχτά και διαλεχτές θυσίες
πολλές προσφέρουν στους θεούς..."  (Οδύσσεια ε' 100-104)

Προσέχεις τι λέει?
Λέει πρώτα απ' όλα ότι έκανε το συγκεκριμένο ταξίδι χωρίς να το θέλει ο ίδιος. Το θεωρεί καταναγκασμό και αγγαρεία, επειδή η διαδρομή δεν περιλαμβάνει κάτι αξιοθέατο ή ευχάριστο για τον ίδιο. Γιατί το λέει αυτό?
Το λέει για να τονίσει ότι η διαδρομή του ήταν δυσάρεστη, επομένως την έκανε θέλοντας να ξεμπερδεύει μια ώρα αρχύτερα. Ακολούθησε, δηλαδή, το συντομότερο δρομολόγιο. Όταν μια διαδρομή είναι απαίσια, τότε δεν έχεις καμιά όρεξη να κάνεις παρεκκλίσεις και άσκοπες βόλτες.
Αυτό λέει.

Επομένως, η διαδρομή που ακολούθησε ήταν η συντομότερη δυνατή -μια ευθεία. Μια ευθεία που ξεκινάει από τον Όλυμπο, μπαίνει στο Αιγαίο και αφού διασχίσει πολλή θάλασσα και μόνο θάλασσα, καταλήγει στο νησί της Καλυψούς.

Παίρνεις λοιπόν έναν χάρτη της Μεσογείου και σχεδιάζεις πιθανά δρομολόγια.
Ε, δε θα σου πάρει πολύ για να καταλάβεις ότι -φευ- το νησί της καλυψούς δεν θα μπορούσε να είναι ούτε η Μάλτα, ούτε ένα νησάκι στο Γιβραλτάρ, ούτε η μυστήρια Γαύδος, ούτε οι Αζόρες και δεν ξέρω και για τους Λειψούς πως το βλέπεις αλλά ίσως κι αυτό να είναι χλωμό.
Λυπάμαι που χαλάω το αρχαιοπρεπώς τουριστικό όνομα των εν λόγω νησιών, αλλά, δυστυχώς, έχει αυτές τις παρενέργειες η μελέτη των ομηρικών επών...

**

Ἠὼς δ᾽ ἐκ λεχέων παρ᾽ ἀγαυοῦ Τιθωνοῖο
ὤρνυθ᾽, ἵν᾽ ἀθανάτοισι φόως φέροι ἠδὲ βροτοῖσιν

που πα να πει

Απ' του λεβέντη Τιθωνού την αγκαλιά η Αυγή
σηκώθηκε για να φέρει φως σε αθάνατους και θνητούς.

Πρόκειται για τους δύο πρώτους στίχους από την πέμπτη ραψωδία της Οδύσσειας.
Κάθε άλλο παρά τυχαία είναι η αναφορά στον μύθο της Ηούς (της Αυγής, δηλαδή) και του Τιθωνού.
Τον όμορφο και διδακτικό αυτόν μύθο, τον περιγράφει με όμορφο λακωνικό τρόπο η wikipedia, επομένως για λόγους συντομίας θα τον αντιγράψω από εκεί:

Ο Τιθωνός κατά την ελληνική μυθολογία ήταν γιος του βασιλιά της Τροίας Λαομέδοντα και της Στρυμούς· τον αγάπησε η Ηώς και οι θεοί του χάρισαν την αθανασία αλλά όχι και την αιώνια νεότητα. (...) Ο Τιθωνός λοιπόν έφθασε σε έσχατο γήρας, κι έτσι η Ηώς, που ως θεά ήταν και αθάνατη και αιώνια στην ίδια ηλικία, δεν μπορούσε πια να τον βλέπει. Τότε οι θεοί τον λυπήθηκαν και τον μεταμόρφωσαν σε ένα ζαρωμένο έντομο που απλώς μιλά ακατάπαυστα, ανίκανο για νεανική δράση: το έντομο αυτό είναι ο τζίτζικας ή σύμφωνα με άλλες ιστορίες, η ακρίδα.

Στην πέμπτη ραψωδία της Οδύσσειας, ο Οδυσσέας βρίσκεται στο νησί της Καλυψούς, η οποία είναι θεά -τόσο θεά όσο η Ηώς - Αυγή. Ο ίδιος ο Οδυσσέας, είναι τόσο λεβέντης όσο λεβέντης ήταν ο Τιθωνός.
Στην εξέλιξη της πέμπτης ραψωδίας θα μάθουμε πως η  Καλυψώ λοιπόν, θέλει να κρατήσει τον Οδυσσέα στο νησί της, να του χαρίσει την αθανασία και να τον έχει για άντρα-εραστή της -και στις ελεύθερες ώρες του να τον στέλνει να της κόβει ξύλα, πιθανότατα, διότι αν ο Οδυσσέας δεχτεί την προσφορά της θα είναι αθάνατος, οκέϋ, αλλά θεός ΔΕΝ θα είναι. Θα είναι ο εραστής και ο άνδρας για τις βαριές δουλειές.
Αναπόφευκτα ο Οδυσσέας κάποια στιγμή θα γεράσει, θα ασπρίσουν τα μαλλιά του και θα γεμίσει ρυτίδες, ούτε θα του σηκώνεται ούτε θα μπορεί να κόψει ξύλα, ως εκ τούτου η Καλυψώ -που ως θεά είναι μονίμως προσκολλημένη στην ομορφιά και τη μακαριότητα- θα τον έχει στο φτύσιμο.
Όπως ακριβώς η Ηώς έφτασε να έχει στο φτύσιμο τον Τιθωνό.

Θέλοντας να μας κάνει να έχουμε αγωνία σχετικά με το αν θα δεχτεί ο Οδυσσέας να γίνει αθάνατος, (πράγμα που εμμέσως σημαίνει "αν θα δεχτεί ο Οδυσσέας να δει τη ζωή του να βαδίζει με μαθηματική ακρίβεια προς την απόλυτη ξεφτίλα"), ο Όμηρος σκαρφίζεται το εξής ποιητικό τέχνασμα:
Βάζει τον μύθο της Ηούς και του Τιθωνού να βρίσκεται σε ένα πρώιμο στάδιο της εξέλιξής του: Ο Τιθωνός είναι ακόμα νέος, λεβέντης κι ένδοξος, και η Ηώς ακόμα είναι τρελλά ερωτευμένη μαζί του.
Όμως οι αναγνώστες-ακροατές της Οδύσσειας, ξέρουν την τελική κατάληξη της σχέσης της Ηούς και του Τιθωνού, ως εκ τούτου τους μπαίνουν ψύλλοι στ' αυτιά: Θα την πατήσει και ο λεβέντης Οδυσσέας όπως την πάτησε ο λεβέντης Τιθωνός?

Υποψιάζομαι πως ο Όμηρος κάθε άλλο παρά προέτρεπε τους ανθρώπους στο κυνήγι της αθανασίας. "Ζήσε ηρωικά, πέθανε ηρωικά, κι άσε την αθανασία να την έχουν εκείνοι που τους ανήκει". Αυτή μοιάζει να είναι η προτροπή του Ομήρου.

Σε αντίθεση με το πνεύμα των ημερών μας, θα μπορούσαμε να πούμε, όπου ο άλλος θα έδινε και τη ζωή του προκειμένου να εξασφαλίσει την αθανασία, που λέει ο λόγος.

**

Αφιέρωμα στην εμπειρική θεολογία

Θα άξιζε τον κόπο να κάνει κάποιος μερικές σκέψεις σχετικά με την Καλυψώ.

εἰρωτᾷς μ' ἐλθόντα θεὰ θεόν

της λέει ο Ερμής, που σημαίνει

εσύ η θεά, ρωτάς εμένα το θεό για ποιό λόγο ήρθα

Από αυτό, γίνεται σαφές πως για τον Όμηρο η Καλυψώ είναι θεά. 

Κατά την άποψη του Ομήρου, η Καλυψώ είναι τόσο θεά, όσο θεός είναι ο Ερμής. 

Για να δώσει κύρος ο Όμηρος σε αυτή του την άποψη, βάζει την παραπάνω φράση να βγαίνει από το στόμα του ίδιου του Ερμή.

Και, πίστεψέ με καλέ μου αναγνώστη, ο Όμηρος ξέρει τι κάνει όταν μας ειδοποιεί πως υπάρχει κάπου μια θεά που λέγεται Καλυψώ.


καὶ γὰρ ἐμοὶ νόος ἐστὶν ἐναίσιμος, οὐδέ μοι αὐτῇ   
θυμὸς ἐνὶ στήθεσσι σιδήρεος, ἀλλ' ἐλεήμων
είναι μια φράση που ο Όμηρος βάζει στο στόμα της θεάς Καλυψούς -δηλαδή για να το δούμε νεοελληνιστί τη βάζει να λέει:
ο νους μου έχει καλή θέληση, και μέσα μου δεν έχω 
σιδερένια καρδιά, αλλά μια καρδιά γεμάτη έλεος


Και είπαμε, ο Όμηρος ξέρει τι λέει όταν μας ειδοποιεί πως κάπου υπάρχει μια θεά που λέγεται Καλυψώ και που είναι γεμάτη έλεος.

Βέβαια ο Οδυσσέας είχε τον προσωπικό του καημό: Την επιστροφή στην Ιθάκη.

Παρά τα όσα λέει ο Όμηρος, στη Λούτσα οι λάτρεις της Καλυψούς 

έχουν άλλη άποψη για την οδό της Ιθάκης

Όντας μέσα σ' αυτό τον καημό του ο Οδυσσέας, δεν είχε και πολλή όρεξη να καθήσει να το θεολογήσει το πράγμα. Γι' αυτόν η Καλυψώ ήταν απλώς η "Ἄτλαντος θυγάτηρ, δολόεσσα Καλυψώ", δηλαδή η κόρη του Άτλαντα, η γεμάτη δολιότητες Καλυψώ. 
Όμως, και ο ίδιος ο Οδυσσέας που είδε κι έπαθε για να ξεφύγει από την αγάπη της Καλυψούς κι από την επιθυμία της να τον κάνει αθάνατο, δεν παραλείπει να χαρακτηρίσει την Καλυψώ με τον χαρακτηρισμό "δεινή θεός", χαρακτηρισμό που ο Όμηρος χρησιμοποιεί για την ίδια τη θεά Αθηνά -"δεινή θεός" κι αυτή την ώρα που καθοδηγεί τον Οδυσσέα. 

Είπαμε, ο Όμηρος κάτι θέλει να μας πει όταν χρησιμοποιεί τον ίδιο χαρακτηρισμό τόσο για τη θεά Καλυψώ όσο και για τη θεά Αθηνά. 

Υποθέτω πως ο ορφικός ύμνος που επονομάζεται "Ευχή προς Μουσαίον", μπορεί να θεωρηθεί ως μια ωραία πολυσυλλεκτική επίκληση θεοτήτων. Παρελαύνουν γνωστές και άγνωστες θεότητες -μερικές ίσως και να μην τις έχεις ξανακούσει καλέ μου αναγνώστη, όπως η Πίστις για παράδειγμα ή οι Βροντές. Ωστόσο, λάμπει διά της απουσίας της η Καλυψώ. 

Συμπεραίνω λοιπόν πως δεν είναι τωρινό ως φαινόμενο η έλλειψη απόδοσης τιμών προς την "δεινή θεόν" Καλυψώ -έλλειψη που από καιρό έχω εντοπίσει στους πολυθεϊστικούς κύκλους που συχνάζω ενίοτε. Όχι, η έλλειψη απόδοσης τιμών προς την ελεήμονα θεά Καλυψώ μοιάζει να έχει μακρές ρίζες μέσα στο χρόνο. 

Καλυψώ εκ του ρήματος "καλύπτω", και για να εννοήσουμε τη διαφορά του "καλύπτω" από το "κρύπτω" και από άλλα παρόμοια, θα πρέπει να φέρουμε στο νου μας το σχήμα που έχει η παράγωγη λέξη του "καλύπτω", η λέξη "καλύβη". Η καλύβα δηλαδή.
Όταν καλύπτω δηλαδή, δεν μπαίνω μπροστά αλλά μπαίνω από πάνω, σκεπάζω ας πούμε. 

Ωστόσο γιατί ο Όμηρος λέει τη θεά "Καλυψώ" και όχι "Καλυπτώ", ας πούμε? 
Μακάρι να 'ξερα, βέβαια, μακάρι να μπορούσα να μπω στο μυαλό του. 
Υποψιάζομαι όμως ότι κάνει ένα λογοπαίγνιο με το "ύπτω" (όπως λέμε "ύπτιος") και με το "υψώ" (όπως λέμε "υψηλός"). 
Ξέρεις, οι δύο δυνατότητες που έχεις: να ζήσεις μια ζωή ύπτια ή να ζήσεις μια ζωή στα ύψη. 
Μπορεί να κάνω και λάθος, βέβαια. 


Πάντως ο Όμηρος βάζοντας την Καλυψώ να μένει σε ένα απομονωμένο νησί, αφήνει να αιωρείται αδιευκρίνιστο το ερώτημα αν η Καλυψώ απλώς καλύπτει ή μήπως και η ίδια καλύπτεται. Αν απλώς δίνει κάλυψη σε εκείνους που την έχουν ανάγκη ή μήπως και η ίδια έχει στη φύση της την κάλυψη.
Υπό αυτή την έννοια, δεδομένου πως οι θεοί δεν πεθαίνουν και δεδομένου πως τα ονόματα των θεών δεν είναι σαν τα ονόματα των ανθρώπων τυχαία ονόματα, δε λέγεται ο ένας θεός Μπάμπης επειδή έτσι τον δήλωσαν στο ληξιαρχείο ούτε λέγεται η άλλη θεά Πουλχερία επειδή έτσι τη βάφτισαν, όχι, τα ονόματα των θεών τα χρησιμοποιούμε μόνο επειδή είναι δηλωτικά των ιδιοτήτων τους, δεδομένου αυτού λοιπόν, ίσως η Καλυψώ -πιστή στην ιδιότητα που φανερώνει το όνομά της- υπάρχει ακόμα και σήμερα [με τον ίδιο "εναίσιμο νου" (εναίσιμο λέω, όχι ενέσιμο) και με τον ίδιο "ελεήμονα θυμό" στα στήθη της] και καλυμμένη κάτω από άλλο όνομα βρίσκεται σε κάποιο νησί ή τριγυρνά καλυμμένη ανάμεσά μας χωρίς να την αναγνωρίζουμε, παρέχοντας όποτε χρειάζεται κάλυψη σε αυτούς που την έχουν ανάγκη. 

Και αν το πράγμα είναι έτσι, ίσως της αξίζει κι αυτής της "δεινής θεού" κάποια απόδοση τιμής...

http://prkls.blogspot.com/