Ελληνοτουρκικές συνομιλίες και κίνδυνοι «Φινλανδοποίησης»…

 

Οι ελληνοτουρκικές διαφορές στο Αιγαίο, την Ανατολική Μεσόγειο και την Κύπρο δεν φαίνεται μέχρι τώρα να βρίσκουν μόνιμη λύση. Και οι δύο χώρες δεν δείχνουν βούληση για συμβιβασμό. Το τουρκικό δόγμα της γαλάζιας πατρίδας και το βαθύ εθνικιστικό αίσθημα υπεροχής που καλλιεργεί η ηγεσία της χώρας, αποθαρρύνουν τουρκικές παραχωρήσεις. Από την πλευρά της η Αθήνα δεν πρόκειται να κάνει υποχωρήσεις σε τουρκικές απαιτήσεις που ακουμπάν στην εθνική της κυριαρχία, ή ακόμα και τα κυριαρχικά δικαιώματα της. Εν μέσω συρράξεων η Αμερική και οι σύμμαχοι τους δίνουν προτεραιότητα στη συνοχή του ΝΑΤΟ, αν και η Άγκυρα θα μπορούσε να εκμεταλλευθεί κάποιο κενό για να προωθήσει τις εδαφικές της διεκδικήσεις.

Σημείο καμπής στις ελληνοτουρκικές σχέσεις αποτέλεσε ο καταστροφικός σεισμός στη Τουρκία το Φεβρουάριο του 2023, όταν δόθηκε στην Ελλάδα η ευκαιρία παροχής βοηθείας στους πληγέντες. Έκτοτε οι δύο χώρες ανανέωσαν την επαναπροσέγγιση τους, μετά από χρόνια στρατιωτικής και διπλωματικής έντασης. Το Δεκέμβριο του 2023 ο Erdogan επισκέφθηκε την Αθήνα και υπογράφηκαν οικονομικές και πολιτιστικές συμφωνίες μεταξύ των χωρών, όπως και η περίφημη «Διακήρυξη των Αθηνών για φιλικές σχέσεις και καλή γειτονία». Το Μάιο 2024 Μητσοτάκης και Erdogan συναντήθηκαν στην Άγκυρα και επαναβεβαίωσαν τη πρόθεση τους να κτίσουν θετικό μομέντουμ στη παραπέρα προώθηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Πέρασαν περίπου δύο χρόνια μετά την εκτόξευση της «διπλωματίας των σεισμών», και παρά το γεγονός ότι έλειψαν η ένταση και οι απειλές των Τούρκων, στην πράξη παρουσιάζεται μια πιο απαισιόδοξη προοπτική, αφού καμία πλευρά δεν έδειξε να υπαναχωρεί από θέσεις που τις κρατούν για πολλά χρόνια.

Η Τουρκία έχει εμμονή με τη «γαλάζια πατρίδα» και την χαραχθείσα απ’ αυτή και την παράνομη κυβέρνηση της Λιβύης Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, όπως επίσης συνεχίζει να απαιτεί την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και να επιμένει να χαρακτηρίζει την μουσουλμανική μειονότητα στην ελληνική Θράκη σαν τουρκική, απαιτήσεις που απολύτως απορρίπτει η ελληνική ηγεσία και διπλωματία. Πέραν απ’ αυτό διατηρεί την απειλή πολέμου με το casus belli του 1995, και δεν δέχεται το νόμιμο δικαίωμα της Ελλάδος για τα 12 Ναυτικά Μίλια και τον εθνικό της εναέριο χώρο, που θα αποτελούσαν την αφετηρία για τη χάραξη ΑΟΖ μεταξύ των δύο χωρών, ή το λιγότερο τη σύναψη συμφωνητικού για το Διεθνές Δικαστήριο. Επιπλέον ο Erdogan έχει εγκλωβιστεί στις επικλήσεις του για λύση δύο κρατών στη Κύπρο και την αναγνώριση του τουρκοκυπριακού ψευδοκράτους, και όλα αυτά σε αντίθεση με το πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία με ένα κυρίαρχο κράτος. Σε αντίθεση η Ελλάδα υπογραμμίζει ότι η μόνη διαφορά μεταξύ των δύο χωρών που δέχεται να συζητήσει είναι η οριοθέτηση της Υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, και για την Κύπρο απορρίπτει κάθε λύση, που δεν είναι σύμφωνη με το πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών.

Η εσωτερική κατάσταση και η κοινή γνώμη στις δύο χώρες, και περισσότερο στην Τουρκία, δεν αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας. Τον Απρίλιο ο Τούρκος υπουργός Παιδείας αποφάσισε να περιλάβει στο σχολικό πρόγραμμα το δόγμα της «γαλάζιας πατρίδας». Η ευρεία προπαγάνδα του δόγματος στα τουρκικά μέσα ενημέρωσης, με τη παράλληλη συνεχή προσπάθεια ενδυνάμωσης των ναυτικών δυνάμεων και οικοδόμησης νέων φρεγατών και σκαφών αποβίβασης και επέκταση της στρατιωτικής βιομηχανίας, τώρα δε τελευταία το σχέδιο να ενσταλάξουν το νέο δόγμα στα μυαλά των νέων γενεών, όλα δείχνουν ότι αυτό δεν είναι μόνο μια αρχική μαξιμαλιστική θέση που τέθηκε για να αποσυρθεί στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων.

Ο έντονος εθνικισμός είναι πανταχού παρών, σ’ όλο το πολιτικό φάσμα της Τουρκίας. Αμφότεροι κυβέρνηση και αντιπολίτευση στηρίζουν τις βλέψεις στο  Αιγαίο και την Ανατ. Μεσόγειο. Πίσω από το δόγμα της «γαλάζιας πατρίδας», σε συνδυασμό με την παράνομη τουρκολιβυκή ΑΟΖ, καλλιεργείται η στρατηγική αντίληψη ότι : Ο έλεγχος του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου και το σπάσιμο της τανάλιας που δημιουργούν οι ελληνικές νήσοι και η Κύπρος στην απέναντι Ανατολία θα επιτρέψουν την ανεμπόδιστη προβολή της τουρκικής ναυτικής ισχύος από τα Στενά μέχρι το Σουέζ, την Ερυθρά θάλασσα και τον Ινδικό ωκεανό, και θα έχουν ανάλογη επιρροή στους ζωτικούς άξονες ναυσιπλοΐας στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική.  Ο Erdogan, μετά τη πρόσφατη οδυνηρή ήττα στις πρόσφατες τοπικές εκλογές, είναι αδύνατο να κάνει παραχωρήσεις σε ευαίσθητα εθνικά θέματα.

Αλλά και στην Ελλάδα το κυβερνών κόμμα είναι στα χαμηλά του, σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις, και ο Μητσοτάκης αποκλείεται να ενδώσει στις ελληνοτουρκικές διαφορές, ειδικά τώρα που βάλλεται από δυνάμεις στο εσωτερικό του κόμματος του. Έχει γίνει κατανοητό ότι παραχωρήσεις στις τουρκικές απαιτήσεις θα βλάψουν τα εθνικά συμφέροντα και μακροπρόθεσμα θα κινδυνεύσουν πέραν των κυριαρχικών δικαιωμάτων και η ίδια η ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Αιγαίου και την Κύπρο, με αποτέλεσμα την σταδιακή «Φινλανδοποίηση» της Ελλάδος και την υποβάθμιση της σταδιακά σε τουρκικό δορυφόρο, ή, στο χειρότερο σενάριο ,την απώλεια εδαφών.

Οι Τούρκοι βλέπουν ότι οι ευρύτερες τοπικές και παγκόσμιες τάσεις τους ευνοούν σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Παρά τις οικονομικές τους δυσκολίες, όχι μόνο κατάφεραν να προωθήσουν σημαντικά την αμυντική βιομηχανία και τις δυνατότητες προβολής ισχύος, αλλά οι συνεχιζόμενες συρράξεις στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή έδωκαν προστιθέμενη αξία στη γεωπολιτική θέση της χώρας τους. Η γειτνίαση τους με μεγάλους εμπορικούς άξονες Ανατολής – Δύσης και η ζωτική τους θέση μεταξύ Μαύρης Θάλασσας και Μεσογείου επιδρά στον Καύκασο, την Μέση Ανατολή, την Κεντρική Ασία, την Αφρική και άλλες περιοχές ζωτικές στον ανταγωνισμό μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους με τη Ρωσία, την Κίνα και το Ιράν, πράγμα που τους καθιστά σημαντικό, αν όχι δύσκολο εταίρο για την Ουάσινγκτον και τους Ευρωπαίους συμμάχους.

Σε αντίθεση η Ελλάδα είναι σε αβέβαια οικονομική και δημογραφική κατάσταση, με υψηλό χρέος, προβληματική ανάπτυξη και πτωτικούς ρυθμούς γεννήσεων, που όλα επιδρούν αρνητικά στη  μελλοντική της στρατιωτική ισχύ. Επίσης, παρά τις ελπίδες που δημιουργήθηκαν στο παρελθόν, έχουμε ενδείξεις για χαλάρωση των δεσμών της χώρας με τον σημαντικότερο σύμμαχο της, τις Ηνωμένες Πολιτείες. Φήμες φέρουν την Ουάσινγκτον αδιάφορη μέχρι απρόθυμη να επέμβει στη σύντομη κρίση στη περιοχή Κάρπαθος – Κάσος. Αλλά και μια παρτίδα βοηθείας προς την Ελλάδα από την Κυβέρνηση του Biden το περασμένο Ιανουάριο απορρίφθηκε από τη χώρα λόγω της παλαιότητας του υλικού, πεπαλαιωμένων φρεγατών και οχημάτων μάχης, που αποκαλύπτουν τη χαμηλή προτεραιότητα που δίνει η Αμερική στις στρατιωτικές ανάγκες της χώρας. Ακούσθηκαν δε κατηγορίες ότι ελληνικά πλοία συχνά ενεργούν ενάντια προς τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία.

Οι Τούρκοι ταγοί έχουν επενδύσει σε παγκόσμιες γεωπολιτικές μεταβολές. Πιστεύουν ότι η διεθνής τάξις διολισθαίνει σε είδος πολυπολικού συστήματος, στο οποίο μεγάλες περιφερειακές δυνάμεις σαν τη Τουρκία θα έχουν τη δυνατότητα να επιβάλουν τη θέληση τους σε ασθενείς γείτονες. Επομένως θα πρέπει να έχουν την υπομονή και την εγκαρτέρηση να έλθουν οι συνθήκες αυτές. Κατά την τουρκική αντίληψη η Ελλάδα και η Κύπρος θα πρέπει είτε να δεχθούν εθελούσια τις διεκδικήσεις της Άγκυρας και την μερική απώλεια της εθνικής τους κυριαρχίας ή να πιεστούν διπλωματικά και στρατιωτικά να τις δεχθούν. Το δόγμα της «γαλάζιας πατρίδας» είναι η επίσημη φόρμουλα στις επιδιώξεις τους, που είναι η άρση των εμποδίων Ελλάδος και Κύπρου στην προβολή της ναυτικής τους ισχύος.

Η αποδοχή των όρων της Τουρκίας από την Ελλάδα θα έχει σοβαρές επιπτώσεις όχι μόνο στα κυριαρχικά της δικαιώματα αλλά και στην κυριαρχία και ανεξαρτησία της. Γι’ αυτό και οι ελληνοτουρκικές συζητήσεις δεν πρόκειται να ευοδωθούν. Παρά ταύτα η Άγκυρα προσέρχεται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για να ανανεώνει κάθε φορά τις διεκδικήσεις της, και κυρίως να διατηρεί ζωντανό το δόγμα της «γαλάζιας πατρίδας», πιστεύοντας ότι θα ωριμάσουν οι συνθήκες να εθίσει τον αντίπαλο σε μια de facto κατάσταση δορυφόρου ή και «Φινλανδοποίηση», στην οποία η Ελλάδα και η Κύπρος θα έχουν την ελευθερία κινήσεων στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο που εκάστοτε θα παραχωρεί η Τουρκία.

* Ο Γιώργος Γκορέζης είναι υποστράτηγος ε.α., αρθρογράφος, συγγραφέας, απόφοιτος της Σχολής Διοικήσεως και Επιτελών Αμερικής. e-mail: ggorezis@yahoo.gr. Web:  ggore.wordpress.com.

proinoslogos.gr