Η Κοινωνία του Θεάματος: «Όλος ο κόσμος γίνεται ανθρωποειδές»

 

By Τζέισον Τζέφρι

Στη δεκαετία του 1960, ένας Γάλλος διανοούμενος επινόησε μια νέα θεωρία για τη ζωή στον 20ό αιώνα. Η βάση της θεωρίας ήταν ότι στις σύγχρονες καπιταλιστικές καταναλωτικές κοινωνίες όπως η Γαλλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Δύση γενικά, η αυθεντική ζωή είχε αντικατασταθεί από την αναπαράστασή της.

Σύμφωνα με τον Guy Debord (1931-1994), ζούμε τώρα σε κοινωνίες στις οποίες τα άτομα δεν βιώνουν πλέον πραγματικά γεγονότα, αλλά στις οποίες όλη η δράση διεξάγεται μέσω της αντιπροσωπευόμενης εικόνας. Αυτό το ονόμασε «Η κοινωνία του θεάματος» (το έργο που περιγράφει τη θεωρία του δημοσιεύθηκε στα γαλλικά ως La société du spectacle το 1967). Οι εικόνες, είπε ο Debord, έχουν αντικαταστήσει την αυθεντική ανθρώπινη αλληλεπίδραση.

Ο Ντεμπόρ υποστήριξε ότι η ιστορία της κοινωνικής ζωής μπορεί να γίνει κατανοητή ως «η παρακμή του να είσαι στο να έχεις και να έχεις απλώς να εμφανίζεσαι». Στην καταναλωτική κοινωνία, η κοινωνική ζωή δεν έχει να κάνει με το να ζεις, αλλά με το να έχεις. Το θέαμα χρησιμοποιεί την εικόνα για να μεταφέρει αυτό που χρειάζονται και πρέπει να έχουν οι άνθρωποι.

Ιδρυτικό μέλος της ριζοσπαστικής Καταστασιακής Διεθνούς, οι περιγραφές του Ντεμπόρ για την ανθρώπινη κοινωνική ζωή που υπάγεται στην τεχνολογία και τις εικόνες είναι προφητικές υπό το φως της εποχής του διαδικτύου που βρίσκεται τώρα μπροστά μας.

Το θέαμα είναι πολύ μεγαλύτερο από το μάρκετινγκ και τις τηλεοπτικές εικόνες. Ο Ντεμπόρ υποστήριξε ότι όλα όσα κάποτε βίωναν άμεσα οι άνδρες και οι γυναίκες – οι δεσμοί μας με τον φυσικό και κοινωνικό κόσμο – είχαν ενσωματωθεί στο Θέαμα – ένα τεράστιο ομοίωμα – για να πουληθούν και να μας επιστραφούν. Καταδικασμένοι να είναι απλώς παθητικοί καταναλωτές μέσα στο Θέαμα, άνδρες και γυναίκες ενισχύουν αναπόφευκτα την κυριαρχία του δίνοντάς του προσοχή. Ο ήλιος δεν δύει ποτέ, σημείωσε ξερά ο Ντεμπόρ, «στην αυτοκρατορία της σύγχρονης παθητικότητας». Και σε αυτή την παθητική κατάσταση, παραδινόμαστε στο Θέαμα.

Το 1988 στα επόμενα Σχόλια για την Κοινωνία του Θεάματος, ο Ντεμπόρ εισήγαγε την ιδέα του «ολοκληρωμένου Θεάματος», της πιο επικίνδυνης και επιβλητικής μορφής Θεάματος, την οποία θεωρεί ότι λειτουργεί σήμερα. Αυτό το διευρυμένο θέαμα συνδέεται με φιλελεύθερες δημοκρατίες που χαρακτηρίζονται από αδιάκοπη τεχνολογική ανάπτυξη και μια κατάσταση γενικής μυστικότητας. Η κοινωνία κυβερνάται και διοικείται από «ειδικούς» που επικαλούνται τον τρόμο ή την απειλή για την υγεία για να κρατήσουν τη θεαματική κοινωνία σε μια συνεχή κατάσταση φόβου και έντασης.

Όταν κοιτάζουμε πίσω στην ιστορία μας, ακόμη και μέσα από το θέαμα, μερικές φορές εντοπίζουμε έργα λογοτεχνίας, τέχνης ή κινηματογράφου που περιγράφουν με ακρίβεια την πραγματικότητα αυτού του σύγχρονου κόσμου. Μια τέτοια ανακάλυψη ήρθε με τη μορφή της ταινίας Network του 1976 για ένα φανταστικό τηλεοπτικό δίκτυο που προβάλλει σχεδόν οτιδήποτε για βαθμολογίες.

Γραμμένο από τον Paddy Chayefsky και σκηνοθετημένο από τον Sidney Lumet, το Network κέρδισε τέσσερα βραβεία Όσκαρ και επιλέχθηκε για διατήρηση στο Εθνικό Μητρώο Κινηματογράφου των Ηνωμένων Πολιτειών από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου ως «πολιτιστικά, ιστορικά ή αισθητικά σημαντικό».

Αυτή η ταινία προέβλεψε την κατεύθυνση προς την οποία το θέαμα οδηγούσε τον κόσμο: ειδήσεις ως ψυχαγωγία, άψυχος καταναλωτισμός, εγωιστικό εταιρικό συμφέρον, φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση χωρίς σύνορα, αδίστακτες γελοιότητες των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης.

Οι ειδήσεις, στο δίκτυο, είναι μια επιχείρηση και τα γεγονότα θα λυγίσουν σε αυτήν. Αυτό λέγεται, ρητά, στην κλιμακούμενη σκηνή, όταν ο επικεφαλής της μητρικής εταιρείας του δικτύου, Arthur Jensen, μιλάει στον Howard Beale, τον απογοητευμένο αναγνώστη ειδήσεων.

«Δεν υπάρχουν έθνη», λέει ο Jensen στον Beale. «Δεν υπάρχουν λαοί. Δεν υπάρχουν Ρώσοι. Δεν υπάρχουν Άραβες. Δεν υπάρχουν τρίτοι κόσμοι. Δεν υπάρχει Δύση. Υπάρχει μόνο ένα ολιστικό σύστημα συστημάτων, ένα τεράστιο και άπειρο, συνυφασμένο, αλληλεπιδρών, πολυμεταβλητό, πολυεθνικό κράτος δολαρίων. Όλα καθορίζονται πλέον από την τηλεόραση. Μπορεί να υπαγορεύσει τη γεωγραφία. Κοιτάζει το σαστισμένο πρόσωπο του Beale και του λέει: «Ο κόσμος... είναι μια επιχείρηση."

Το παραλήρημα του Jensen συνεχίζεται. «Σηκώνεσαι στη μικρή σου οθόνη είκοσι μίας ιντσών και ουρλιάζεις για την Αμερική και τη δημοκρατία. Δεν υπάρχει Αμερική. Δεν υπάρχει δημοκρατία. Υπάρχει μόνο η IBM και η ITT και η AT&T και η DuPont, η Dow, η Union Carbide και η Exxon. Αυτά είναι τα έθνη του κόσμου σήμερα». [Τώρα μπορούμε να συμπεριλάβουμε σε αυτόν τον κατάλογο τις Microsoft, Google, Apple, JPMorgan, Goldman Sachs, Bayer κ.λπ.]

Εκείνο το βράδυ, στην ταινία, ο Beale βγαίνει στον αέρα για να κηρύξει το εταιρικό δόγμα του Jensen:

«Αυτό που έχει τελειώσει είναι η ιδέα ότι αυτή η μεγάλη χώρα είναι αφιερωμένη στην ελευθερία και την άνθηση κάθε ατόμου σε αυτήν. Είναι το άτομο που έχει τελειώσει. Είναι ο μοναδικός, μοναχικός άνθρωπος που έχει τελειώσει. Είναι ο καθένας από εσάς εκεί έξω που έχει τελειώσει. Επειδή αυτό δεν είναι πλέον ένα έθνος ανεξάρτητων ατόμων. Είναι ένα έθνος με περίπου διακόσια εκατομμύρια τρανζίστορ, αποσμημένα, λευκότερα από το λευκό, ατσάλινα σώματα, εντελώς περιττά ως ανθρώπινα όντα και αντικαταστάσιμα σαν ράβδοι εμβόλων.

«Λοιπόν, ήρθε η ώρα να πούμε: "Είναι η απο-ανθρωποποίηση μια τόσο κακή λέξη;" Επειδή καλό ή κακό, αυτό είναι που είναι. Ολόκληρος ο κόσμος γίνεται ανθρωποειδής – πλάσματα που μοιάζουν ανθρώπινα, αλλά δεν είναι. Όλος ο κόσμος, όχι μόνο εμείς. Είμαστε απλώς η πιο προηγμένη χώρα, οπότε φτάνουμε πρώτοι εκεί. Οι άνθρωποι όλου του κόσμου γίνονται μαζικά παραγόμενοι, προγραμματισμένοι, αριθμημένοι, αναίσθητοι πράγματα...»

Τα παραπάνω πρωτοεμφανίστηκαν στο New Dawn Special Issue Vol 12 No 3.

Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε στο New Dawn 195.