Με τη βοήθεια του διακεκριμένου νομικού- διεθνολόγου Θεόδωρου Κατσούφρου θα επιχειρήσουμε μια διευκρινιστική ανάλυση του τι συμβαίνει στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο ώστε να γίνει αντιληπτό το τι διακυβεύεται και πως κινείται η Ελλάδα.
Κατ αρχάς, όμως, να γίνουν αντιλητές οι έννοιες, όπως μπορεί να τις βρει κανείς στο διαδίκτυο:
Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός (ΘΧΣ) και η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) είναι δύο διαφορετικά νομικά και τεχνικά εργαλεία, αλλά συνδέονται μεταξύ τους στον τρόπο που μια χώρα οργανώνει, διαχειρίζεται και υπερασπίζεται τα συμφέροντά της στη θάλασσα. Ας τα ξεκαθαρίσουμε:
Τι είναι ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός (ΘΧΣ);
Ο ΘΧΣ είναι ένα εργαλείο διαχείρισης του θαλάσσιου χώρου, που προβλέπεται από την Οδηγία 2014/89/ΕΕ της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κάθε κράτος-μέλος πρέπει να καταρτίσει έναν χάρτη και ένα σχέδιο που:
Καθορίζει πού και πώς μπορούν να αναπτυχθούν δραστηριότητες στη θάλασσα (π.χ. αλιεία, υδατοκαλλιέργειες, ναυτιλία, τουρισμός, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, εξορύξεις, προστατευόμενες περιοχές).
Έχει προβλεπτικό και προγραμματικό χαρακτήρα – δηλαδή δεν είναι νομικά δεσμευτικό όπως μια συνθήκη οριοθέτησης, αλλά κατευθύνει τις δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις και τις κρατικές πολιτικές.
Καλύπτει όλες τις θαλάσσιες ζώνες στις οποίες το κράτος ασκεί δικαιοδοσία, δηλαδή τα χωρικά ύδατα, την υφαλοκρηπίδα και κυρίως την ΑΟΖ.
Τι είναι η ΑΟΖ;
Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη είναι μια θαλάσσια ζώνη που εκτείνεται μέχρι 200 ναυτικά μίλια από τις ακτές ενός κράτους, εφόσον δεν υπάρχει επικάλυψη με άλλο κράτος (οπότε εφαρμόζεται η μέση γραμμή, με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας / UNCLOS).
Μέσα στην ΑΟΖ:
Το παράκτιο κράτος δεν ασκεί πλήρη κυριαρχία όπως στα χωρικά ύδατα, αλλά έχει αποκλειστικά δικαιώματα για την εκμετάλλευση φυσικών πόρων (υδρογονάνθρακες, ψάρια, αιολικά πάρκα κ.λπ.).
Για να είναι διεθνώς έγκυρη, πρέπει να οριοθετηθεί με συμφωνίες με γειτονικά κράτη ή να γίνει μονομερής ανακήρυξη (που όμως συχνά δεν αναγνωρίζεται αν υπάρχει αμφισβήτηση).
Ποια είναι η σχέση ΘΧΣ και ΑΟΖ;
Ο ΘΧΣ βασίζεται στην ΑΟΖ: Όλες οι προβλέψεις του χωροταξικού σχεδιασμού γίνονται εντός των περιοχών στις οποίες το κράτος έχει δικαίωμα εκμετάλλευσης, δηλαδή κυρίως στην ΑΟΖ.
Σε περιοχές όπου δεν υπάρχει συμφωνημένη οριοθέτηση ΑΟΖ, το κράτος μπορεί να σχεδιάσει με βάση δυνητικά όρια (όπως η μέση γραμμή), χωρίς να δεσμεύει άλλους.
Ο ΘΧΣ δεν δημιουργεί νέες ΑΟΖ, αλλά αποτυπώνει και διαχειρίζεται τις υπάρχουσες ή διεκδικούμενες ζώνες.
Γι’ αυτό, όταν ένα κράτος δημοσιεύει ΘΧΣ που περιλαμβάνει περιοχές “κρίσιμες” ή αμφισβητούμενες, όπως έκανε η Ελλάδα τον Απρίλιο 2025, μπορεί να προκαλέσει αντιδράσεις, π.χ. όπως την αιγυπτιακή ρηματική διακοίνωση.
Συμπέρασμα
Ο ΘΧΣ είναι εργαλείο σχεδιασμού και εσωτερικής πολιτικής, ενώ η ΑΟΖ είναι ζήτημα διεθνούς δικαίου και κυριαρχικών δικαιωμάτων. Ο πρώτος εξαρτάται και προσαρμόζεται στον δεύτερο.
Ωστόσο, σε διπλωματικό επίπεδο, ένας χάρτης ΘΧΣ μπορεί να ερμηνευτεί από τρίτους ως τετελεσμένο οριοθέτησης – γι’ αυτό και έχει στρατηγική σημασία πότε, πώς και τι περιλαμβάνει.
Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός (ΘΧΣ) και τα θαλάσσια πάρκα συνδέονται άμεσα, γιατί τα πάρκα αυτά αποτελούν μία από τις χρήσεις του θαλάσσιου χώρου που ο ΘΧΣ ορίζει, ρυθμίζει και προστατεύει.
Τι είναι τα θαλάσσια πάρκα
Είναι προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές που θεσπίζονται για λόγους οικολογικούς, περιβαλλοντικούς, πολιτιστικούς ή και αναψυχής.
Μπορεί να καλύπτουν:
Περιοχές με σπάνια οικοσυστήματα (π.χ. Πάρκο Αλοννήσου–Βορείων Σποράδων, Πάρκο Ζακύνθου).
Αρχαιολογικούς χώρους ή ναυάγια.
Σημεία αναπαραγωγής και διατροφής ειδών (π.χ. φώκια Monachus monachus, χελώνα Caretta caretta).
Ο ρόλος του ΘΧΣ
Ο ΘΧΣ είναι ο “χάρτης χρήσεων” της θάλασσας και τα θαλάσσια πάρκα είναι μία από αυτές τις χρήσεις. Συγκεκριμένα:
Οριοθέτηση
Ο ΘΧΣ προσδιορίζει στον χάρτη πού θα βρίσκονται τα θαλάσσια πάρκα.
Καθορίζει τα ακριβή τους όρια και την κατηγορία προστασίας.
Συμβατότητα δραστηριοτήτων
Ορίζει ποιες δραστηριότητες επιτρέπονται και ποιες απαγορεύονται μέσα στα πάρκα (π.χ. τουρισμός χαμηλής όχλησης, κατάδυση, αλλά όχι αλιεία ή εξορύξεις).
Διασφαλίζει ότι τα πάρκα δεν επικαλύπτονται με ασύμβατες χρήσεις (π.χ. βιομηχανικές ζώνες, θαλάσσιες διαδρομές πλοίων).
Διεθνείς και ευρωπαϊκές δεσμεύσεις
Η δημιουργία θαλάσσιων πάρκων συνδέεται με το δίκτυο Natura 2000 και διεθνείς συμφωνίες (π.χ. Σύμβαση της Βαρκελώνης).
Ο ΘΧΣ είναι το εργαλείο που επιτρέπει στην Ελλάδα να αποδεικνύει την τήρηση αυτών των υποχρεώσεων.
Πώς συνδέονται με την ΑΟΖ και τη γεωπολιτική
Αν ένα θαλάσσιο πάρκο βρίσκεται κοντά ή πάνω σε αμφισβητούμενη θαλάσσια ζώνη, η ανακήρυξή του ενισχύει την παρουσία και τα δικαιώματα της χώρας εκεί.
Γι’ αυτό πολλές φορές τα θαλάσσια πάρκα χρησιμοποιούνται και ως διπλωματικό εργαλείο: δείχνουν ότι το κράτος ασκεί έλεγχο και εφαρμόζει πολιτική σε αυτή την περιοχή.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, τα θαλάσσια πάρκα που περιλαμβάνονται στον ΘΧΣ (π.χ. στο Ιόνιο και στο Αιγαίο) έχουν προκαλέσει αντιδράσεις από γειτονικές χώρες που θεωρούν ότι αυτά εμπίπτουν σε “αμφισβητούμενες” θαλάσσιες ζώνες.
Συμπέρασμα:
Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός είναι το θεσμικό πλαίσιο που καθορίζει τη χωροθέτηση των θαλάσσιων πάρκων, εξασφαλίζει την προστασία τους και συντονίζει τις χρήσεις γύρω τους. Χωρίς ΘΧΣ, η δημιουργία θαλάσσιων πάρκων θα ήταν αποσπασματική και νομικά πιο αδύναμη — ειδικά σε περιοχές με γεωπολιτική σημασία.
Ας δούμε, τώρα, τι αμφισβήτησε η Αίγυπτος με την ρηματική διακοίνωσή της, συμφωνα με τον διακεκριμένο νομικό-διενολόγο Θεόδωρο Κατσούφρο.
Λέει ο κ. Κατσούφρος:
Απο αυστηρά νομική άποψη, η Αίγυπτος δεν αμφισβητεί την ελληνική ΑΟΖ. Στο πλαίσιο του ΘΧΣ κατά το ενωσιακό δίκαιο, η Αίγυπτος διαπιστώνει ότι τα δυνητικά όρια του γεωγραφικού πεδίου εφαρμογής του από την Ελλάδα συμπίπτουν με κάποιες θαλάσσιες εκτάσεις τις οποίες διεκδικεί και η ίδια ως μέρος της ΑΟΖ της. Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο «συνέστησα» κατά τη δημοσιοποίηση του ελληνικού χάρτη ψυχραιμία. Δεν δικαιολογούσε ούτε πανηγυρισμούς ούτε απραξία.
Η ολοκλήρωση της οριοθέτησης της ΑΟΖ απαιτεί τη συμφωνία αμφοτέρων των μερών.
Υπερασπιζόμενη λοιπόν τη δική της θέση, διαπιστώνει ότι δυο θαλάσσιες περιοχές για τους σκοπούς του ΘΧΣ (χωρικές ενότητες 2 στα ανατολικά και 3 στα δυτικά) έμειναν εκτός της διμερούς μερικής συμφωνίας.
Η Ελλάδα χάραξε ορθώς τα δυνητικά απώτατα όρια του γεωγραφικού πεδίου εφαρμογής του ΘΧΣ, ως όφειλε, ελλείψει συμφωνίας περί ΑΟΖ, στο πλαίσιο της οδηγίας του 2014 περί ΘΧΣ.
Εδώ λοιπόν μπορούμε να εστιάσουμε και να διαφωτίσουμε την φίλια χώρα ως προς την ιδιαιτερότητα του ενωσιακού δικαίου, θέτοντας στο τραπέζι την εμπλοκή της Ένωσης από την οποία εξαρτώνται (χάρη στην παρέμβαση Ελλάδας και Κύπρου) οι χρηματοδοτήσεις της Αιγύπτου…
Η ίδια η μερική συμφωνία αναλύθηκε λεπτομερώς και το συμπέρασμα είναι ότι, για εθνικούς λόγους, η Ελλάδα δέχτηκε να μειώσει ελαφρά την επήρεια των νησιωτικών εδαφών της (45% έναντι 55 %), προκειμένου να αποδομηθεί το ΤΛ.
Αν για την ολοκλήρωση λοιπόν της οριογραμμής ακολουθηθεί η ίδια μέθοδος, τότε η Αίγυπτος δικαιούται να επικαλεστεί ότι ο ελληνικός χάρτης περί ΘΧΣ της «υφαρπάζει» μια αμελητέα θαλάσσια έκταση στα δυτικά και μια περισσότερο σοβαρή στα ανατολικά στο πλαίσιο της ΑΟΖ της.
Αν γίνει δεκτή η αιγυπτιακή άποψη, αν δηλαδή δεν πειστεί από την ελληνική επιχειρηματολογία, τότε η υπολειπόμενη ελληνοαιγυπτιακή οριογραμμή, έστω και μετατοπιζόμενη βορειότερα σε βάρος της Ελλάδας, θα θέσει τέρμα σε οποιαδήποτε θαλάσσια επαφή της Αιγύπτου με την Τουρκία. Αυτό δεν είναι το ζητούμενο για εμάς;
Άλλωστε, στο πλαίσιο της διαπραγμάτευσης ως πράξης δούναι και λαβείν, είναι σαφές ότι η Αίγυπτος μας έτεινε χείρα βοηθείας με τον μονομερή καθορισμό των θαλάσσιων ορίων της σε σχέση με τη Λιβύη κατά τρόπο ώστε το βορειότερο σημείο της οριογραμμής της να βρίσκεται ακριβώς στη μέση γραμμή από την Κρήτη.
Αυτό υπαγορεύει στη συνέχεια στη Λιβύη να αποδεχτεί το τριεθνές σημείο (Λιβύης, Αιγύπτου και Ελλάδας) ως αφετηρία της οριογραμμής μεταξύ Λιβύης και Ελλάδας που θα ακολουθήσει.
Υπάρχει μια αλληλουχία και δεν πρέπει να βλέπουμε το δέντρο και να αγνοούμε το δάσος. Και τελικά, η μη επίτευξη συμφωνίας είναι βέβαιο ότι θα δώσει στην Τουρκία τη μοναδική ευκαιρία να προτείνει στην Αίγυπτο τουρκοαιγυπτιακή συμφωνία με βάση τη μέση γραμμή (βλέπε και χάρτη των διεκδικήσεών της) από τις ηπειρωτικές ακτές των δύο χωρών!
**Τό ιστολόγιο δέν συμφωνει απαραίτητα με τις απόψεις των αρθρογράφων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου