Πώς πέφτουν οι αυτοκρατορίες
Όπως γνώριζαν πολύ καλά ο φιλόσοφος Πλάτωνας (428-348 π.Χ.) και ο πολιτικός/ιστορικός Πολύβιος (200-118 π.Χ.), οι αυτοκρατορίες έρχονται και παρέρχονται. Η Βαβυλωνιακή Αυτοκρατορία ανήλθε και παρήκμασε. Η Περσική Αυτοκρατορία ανήλθε και παρήκμασε. Η Μακεδονική Αυτοκρατορία του Αλέξανδρου αναδύθηκε και διαλύθηκε. Τον πρώτο αιώνα π.Χ., η ιδέα ότι και η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία θα παρακμάσει και θα πέσει μια μέρα είχε γίνει συνηθισμένη στους μορφωμένους κατοίκους της, όπως έγραψε ένας από αυτούς, ο Ρωμαίος ιστορικός Λίβιος, η αυτοκρατορία «πάλευε με το δικό της μεγαλείο». Ωστόσο, δεν υπήρξε συμφωνία για το πότε θα συμβεί αυτό, πόσο μάλλον για το πώς.
Με την πάροδο του χρόνου επινοήθηκαν πολλοί διαφορετικοί λόγοι για να εξηγήσουν την παρακμή. Μιλώντας για τον ελληνορωμαϊκό κόσμο, ίσως η πιο κοινή ιδέα ήταν ότι η εξουσία και η ευημερία υπονομεύουν τον εαυτό τους. Όσο πιο ισχυρή και ευημερούσα μια αυτοκρατορία, τόσο πιο ήπιοι οι πολίτες της και τόσο πιο εθισμένοι στο κρασί, το τραγούδι και τις γυναίκες και τόσο λιγότερο διατεθειμένοι να υπηρετήσουν, να πολεμήσουν και να πεθάνουν. Κατά τη διάρκεια της ύστερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αυτό έφτασε στο σημείο όπου οι στρατιώτες ακρωτηριάζονταν για να αποφύγουν τη στρατιωτική θητεία και, εάν οδηγούνταν στη δικαιοσύνη, μπορούσαν να καούν ζωντανοί. Αργά ή γρήγορα έφτασαν στο σημείο οι υπεύθυνοι να στραφούν σε ξένους μισθοφόρους για να υπερασπιστούν την αυτοκρατορία έναντι των εχθρών της. Τελικά αυτοί οι ξένοι θα μετατρέπονταν σε ένα βάρος, είτε επειδή δεν αγωνίστηκαν αρκετά σκληρά είτε επειδή στράφηκαν εναντίον των εργοδοτών τους.
Έκτοτε έχουν δοθεί πολλές άλλες εξηγήσεις. Η αμαρτία ή, στις περισσότερες μη Αβρααμικές θρησκείες, η ανεπαρκής προσοχή στο είδος των θρησκευτικών τελετουργιών που κάνουν τον κόσμο να πάλλεται, έκανε τον Θεό να αποστρέψει το πρόσωπό Του. Ο εμφύλιος πόλεμος, συχνά αποτέλεσμα θρησκευτικών διαφορών ή υπερβολικής φορολογίας ή και των δύο, προκάλεσε την ανατροπή της δημόσιας τάξης. Άνθρωποι με εγωισμό, ιδιαίτερα εκείνοι που ανήκουν στις ανώτερες τάξεις, αρνούνταν να κάνουν παιδιά και να τα μεγαλώσουν, προτιμώντας να χρησιμοποιούν αντισυλληπτικά ή να κάνουν ομοφυλοφιλικό σεξ. Η «αυτοκρατορική υπερεπέκταση», ένας όρος που έγινε δημοφιλής από τον ιστορικό Paul Kennedy στο βιβλίο του 1987 The Rise and Decline of the Great Powers, δημιούργησε μια κατάσταση όπου οι πόροι της Αυτοκρατορίας, υλικοί και ανθρώπινοι, ήταν ανεπαρκείς για να υποστηρίξουν τις δεσμεύσεις της. Η υπερβολική χρήση και η κατάχρηση των φυσικών πόρων προκάλεσε την αποψίλωση των δασών και την ερημοποίηση, για να μην πούμε δηλητηρίαση, ολόκληρων περιοχών, ακόμη και χωρών. Οι φυσικές καταστροφές αυξήθηκαν σε συχνότητα και σοβαρότητα. Συχνά εμπλέκονταν περισσότερες από μία αιτίες ή ένα σύνολο αιτιών ̶ όλα αναμειγνύονταν μεταξύ τους και τώρα αφού έχουν ενισχυθεί, αντικρούονται μεταξύ τους.
Σε ό,τι αφορά το παρόν. Όπως προέβλεψε με απίστευτη ακρίβεια ο Τζορτζ Όργουελ στο 1984, ο κόσμος στον οποίο ζούμε είναι χωρισμένος σε τρεις γιγαντιαίες αυτοκρατορίες: τις ΗΠΑ και τους υποτελείς συμμάχους της (Ωκεανία), τη Ρωσία (Ευρασία) και την Κίνα (Ανατολασία). Η πρώτη ορίζεται από τον πλούτο της, τον φιλελεύθερο-δημοκρατικό τρόπο ζωής για τον οποίο υπερηφανεύονται τα μέλη της και την προθυμία του να προωθήσει και να υιοθετήσει την επιστημονική/τεχνολογική πρόοδο. Η δεύτερη, από το τεράστιο γεωγραφικό της μέγεθος, τη στρατιωτική της ισχύ και την ικανότητα των κατοίκων της να αντέχουν και να υποφέρουν. Η τρίτη, από τον τεράστιο αριθμό των ανθρώπων της, οι οποίοι, όπως ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν, είναι επίσης οι πιο ικανοί από τους υπόλοιπους, κατά μέσο όρο. Και πάλι όλοι αυτοί οι παράγοντες αναμειγνύονται μεταξύ τους και ενισχύονται μεταξύ τους με μυριάδες διαφορετικούς τρόπους.
Τώρα πάμε στο ερώτημα των εκατό τρισεκατομμυρίων δολαρίων (100.000.000.000 $, το ετήσιο ΑΕΠ του κόσμου): αφού καμία αυτοκρατορία δεν διαρκεί για πάντα, ποια από αυτές είναι πιθανό να καταρρεύσει πρώτη;
Η απάντησή μου θα ήταν, η Ρωσία. Πρώτον, ο πληθυσμός των 143.000.000 είναι μακράν ο μικρότερος και συρρικνώνεται γρήγορα. Δεύτερον, λίγο πάνω από το ένα πέμπτο αυτού του πληθυσμού είναι μη Ρώσοι, μη Σλάβοι, ακόμη και μη Χριστιανοί. Αρχικά υποταγμένοι με τη δύναμη των όπλων, αλλά δεδομένων των κατάλληλων συνθηκών, τμήματά τους μπορεί να ξεσηκωθούν εναντίον του κέντρου, της Μόσχας, προκαλώντας τη διάλυση της αυτοκρατορίας. Σε αυτήν την περίπτωση, για να αναφέρω τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντιμίρ Ζελένσκι, θα μείνει μόνο η Μόσχα. Τρίτον, η Ρωσία είναι εξαιρετικά πλούσια σε φυσικούς πόρους και διαθέτει μια τεράστια βιομηχανία όπλων. Ωστόσο, για ευνόητους λόγους δεν μπόρεσε ποτέ να αναπτύξει μια ισχυρή βιομηχανία με γνώμονα τον καταναλωτή, όπως στη Δύση ξεκινώντας από τον 19ο αιώνα, που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των σύγχρονων οικονομιών και το είδος της ευημερίας που από μόνες τους φαίνονται ικανές να δημιουργήσουν. Τέταρτον, δεν έχει ακόμη το είδος της πρόσβασης στη θάλασσα, ως εκ τούτου στο παγκόσμιο εμπόριο, το οποίο απολάμβανε πρώτα η Βρετανία και μετά οι ΗΠΑ για αιώνες. Τελευταίο εξίσου σημαντικό, γεωγραφικά η Ρωσία είναι κολλημένη ανάμεσα στις άλλες δύο αυτοκρατορίες. Προς το παρόν, αυτές οι αυτοκρατορίες είναι σκληροί αντίπαλοι, τσακώνονται σχεδόν για τα πάντα, από την Ουκρανία στη Δύση μέχρι την Ταϊβάν στα ανατολικά. Ωστόσο, δεν ήταν πάντα έτσι. Θυμηθείτε το «άνοιγμα της Κίνας» από τον Πρόεδρο Νίξον στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Ο φόβος της Σοβιετικής Ένωσης για συμπαιγνία μεταξύ της Ουάσιγκτον και του Πεκίνου ̶όπως θα μπορούσε να είναι, και ήταν, στρεφόμενη κατά της Μόσχας̶ έπαιξε ακόμη και ρόλο στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, λιγότερο από είκοσι χρόνια αργότερα. Μια άλλη τέτοιου είδους προσέγγιση αποτελεί τον εφιάλτη του Πούτιν. Εάν οι ΗΠΑ και η Κίνα ενώσουν τις δυνάμεις τους, όπως έκαναν εναντίον της Ιαπωνίας το 1941-45, τότε το Κρεμλίνο θα μπορεί να κάνει ελάχιστα πράγματα για αυτό, εκτός από το να απειλήσει άλλους, και ως εκ τούτου και τον εαυτό του, με πυρηνική εξόντωση.
Στη συνέχεια, έρχονται οι ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ έχουν περίπου δυόμισι φορές τον πληθυσμό της Ρωσίας. Προσθέστε τους συμμάχους τους στο ΝΑΤΟ και η διαφορά ανέρχεται σχεδόν σε έξι προς ένα. Προσθέστε την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα και την Αυστραλασία, και αυξάνεται σε περίπου επτά προς ένα. Πρακτικά όλοι αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται εκεί που είναι επειδή, σε αντίθεση με εκείνους της Ρωσίας, το επιθυμούν. Διατηρούνται πιστοί με τη συγκατάθεση και όχι με τη βία. Αυτό είναι ένα πλεονέκτημα που απολάμβαναν πολύ λίγες προηγούμενες αυτοκρατορίες.
Είναι αλήθεια ότι η αμερικανική βιομηχανία ειδικότερα, δεν είναι πλέον αυτή που ήταν μεταξύ 1945 και 1970 περίπου όταν επισκίασε εύκολα τον υπόλοιπο κόσμο. Ωστόσο, εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά ικανή όσον αφορά την καινοτομία. Θα πρέπει επίσης να προσελκύσει την προσοχή το γεγονός ότι το βασικό μέλος της Ατλαντικής συμμαχίας, δηλαδή οι ΗΠΑ, είναι ένα παγκόσμιο νησί. Από τη θετική πλευρά, αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε απόπειρα εισβολής στις Ηπειρωτικές ΗΠΑ πρέπει να παραμείνει μια ονειροπόληση. Από την αρνητική πλευρά, σημαίνει ότι, για να συμπληρώσουν τους δικούς τους πόρους και να διατηρήσουν την παγκόσμια επιρροή τους, οι ΗΠΑ εξαρτώνται από τις θαλάσσιες επικοινωνίες. Όχι μόνο τέτοιες επικοινωνίες είναι πιο ευάλωτες από τις χερσαίες, αλλά το αμερικανικό ναυτικό βρίσκεται ακόμη και τώρα στη διαδικασία να χάσει την υπεροχή του από το ναυτικό της Κίνας. Όσο πιο κοντά πλησιάζει κανείς τις ακτές της ίδιας της Κίνας, τόσο πιο αληθινό είναι αυτό. Μια άλλη από τις αδυναμίες της Αμερικής, είναι τα φρικτά ελλείμματα που έχει παρουσιάσει τόσο σε επίπεδο εξωτερικού εμπορίου όσο και σε επίπεδο προϋπολογισμού. Ελλείμματα τα οποία, αν δεν αντιμετωπιστούν, σίγουρα θα καταλήξουν προκαλώντας την οικονομική κατάρρευση όχι μόνο των ΗΠΑ αλλά και μεγάλου μέρους του υπόλοιπου κόσμου.
Τέλος, η Κίνα. Όπως οποιοσδήποτε έχει ταξιδέψει στην Κίνα μπορεί εύκολα να διαπιστώσει μόνος του, η εκβιομηχάνιση της Κίνας τις τελευταίες δεκαετίες είναι ένα από τα μεγαλύτερα, ίσως και τα μεγαλύτερα, θαύματα σε ολόκληρη την ιστορία. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, το μερίδιό της στο παγκόσμιο ΑΕΠ (υπολογιζόμενη κατά την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης) αυξήθηκε περισσότερο από δέκα φορές, από 2,26 το 1980 σε 27% σήμερα. Ο πιο σημαντικός περιορισμός στην ικανότητα της Κίνας να κάνει αισθητό το βάρος της στον κόσμο είναι η γεωγραφία, ειδικά η θαλάσσια γεωγραφία. Προσεγγίζοντας τον Ειρηνικό Ωκεανό, οι Κινέζοι έμποροι και στρατιωτικοί περικυκλώνονται από την Ιαπωνία, την Ταϊβάν και τη Νότια Κορέα. Προσεγγίζοντας τον Ινδικό Ωκεανό, από τις Φιλιππίνες και το στενό της Σουμάτρας. Καθένα από αυτά είναι ένα αβύθιστο αεροπλανοφόρο. Ο ίδιος ο Σι Τζινπίνγκ γνωρίζει καλά αυτούς τους περιορισμούς. Αυτό αποδεικνύεται, πάνω απ’ όλα, με την έναρξη της λεγόμενης πρωτοβουλίας Belt and Road Initiative της οποίας ο στόχος είναι ακριβώς να παρακάμψει τις προβληματικές θαλάσσιες επικοινωνίες της Κίνας, επιλέγοντας τις χερσαίες μεταφορές.
Επιπλέον, η άνοδος της Κίνας οδήγησε σε έναν χαλαρό, υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, συνασπισμό άλλων χωρών που σχηματίζεται γύρω από τα σύνορά της. Είτε με δική του ευθύνη είτε με υπαιτιότητα άλλων, το Πεκίνο έχει τώρα εδαφικές διαμάχες με κάθε έναν από τους δεκατέσσερις γείτονές του. Άλλες αδυναμίες περιλαμβάνουν τη μείωση του ποσοστού γεννήσεων που σύντομα θα κάνει τον πληθυσμό της να ξεπεραστεί από αυτόν της Ινδίας. Μετά από δεκαετίες εφαρμογής της πολιτικής για «ένα παιδί», έλλειψη νέων για να επανδρώσουν τις βιομηχανίες της και αντίστοιχη αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων που πρέπει να υποστηριχθούν και τεράστια οικολογικά προβλήματα που οδήγησαν σε έλλειψη νερού και έκαναν τον αέρα πολλών πόλεων ακατάλληλο για την αναπνοή. Και, αν κρίνουμε από τα πανταχού παρόντα και εξαιρετικά δαπανηρά μέτρα που χρησιμοποιούνται για τη διασφάλιση της εσωτερικής ασφάλειας, ένας ευρέως διαδεδομένος φόβος ότι το κομμουνιστικό καθεστώς μπορεί να μην διαρκέσει για πάντα και ότι, με την κατάρρευσή του, θα παρασύρει μεγάλο μέρος της χώρας μαζί του.
Αυτά είναι σοβαρά προβλήματα που μπορεί κάλλιστα να οδηγήσουν στο είδος της κρίσης που έχει πολλούς προκατόχους στην κινεζική ιστορία και η οποία, μόνο τα τελευταία 200 χρόνια, σκότωσε δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Ωστόσο, αυτή που είναι τώρα μια εξαιρετικά βιομηχανοποιημένη χώρα του 1,3 δισεκατομμυρίων κατοίκων ̶περισσότερων από αυτές των ΗΠΑ, του υπόλοιπου ΝΑΤΟ και της Ρωσίας μαζί̶ ικανοί και φιλόδοξοι άνθρωποι δεν θα αποτραπούν εύκολα από την επιδίωξη των αυτοκρατορικών στόχων της.
Το πιο σημαντικό από όλα, η Κίνα είναι και ήταν πάντα όχι απλώς το είδος της πολιτικής δομής που είναι γνωστό ως κράτος αλλά ως πολιτισμός. Ως εκ τούτου, είναι περίπου τόσο παλιά όσο οι πυραμίδες. Και μόνο για αυτόν τον λόγο, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να διαρκέσει όσο αυτές.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου