Η νεωτερικότητα, ο ανορθολογισμός και η...θεία από το Σικάγο
Γράφει ο Σταμάτης Κυρζόπουλος
Θα θυμάστε, φαντάζομαι, μια από τις πιο γνωστές και αγαπημένες ταινίες του παλιού, ηθογραφικού ελληνικού κινηματογράφου, τη «Θεία από το Σικάγο», με την ανυπέρβλητη Γεωργία Βασιλειάδου. Στο φιλμ αυτό, παραγωγής 1957 (σε σενάριο και σκηνοθεσία Αλέκου Σακελλάριου), γυρισμένο σε μια εποχή που η χώρα πάλευε ακόμη να επουλώσει τις πληγές της κατοχής και του εμφυλίου και να θέσει τις βάσεις για την εντυπωσιακή οικονομική ανάπτυξη που επακολούθησε, ο χαρακτήρας που ενσάρκωσε με το αστείρευτο ταλέντο και το μοναδικό της μπρίο η Γεωργία Βασιλειάδου εκπροσωπεί, πιστεύω, την «έξυπνη» εκδοχή της νεωτερικότητας που επιβάλλεται χωρίς να καταδυναστεύει, που εδραιώνεται χωρίς να ξεθεμελιώνει, που παρακάμπτει εμπόδια χωρίς να ισοπεδώνει.
Η άφιξη της «θείας από το Σικάγο» (με πτήση της νεοσυσταθείσας τότε Ολυμπιακής-συμβόλου μιας εξωστρεφούς Ελλάδας) φέρνει φρέσκο αέρα και φως στο περιβάλλον μιας εν πολλοίς καταθλιπτικής, παραδοσιακής μεσοαστικής οικογένειας που μοιάζει βραχυκυκλωμένη από τη στενόμυαλη πρόσληψη των αξιών της. Με δυναμισμό, χιούμορ, ευρηματικότητα και καπατσοσύνη, η «θεία» κατορθώνει να κάμψει τη μονολιθικότητα και τον αρνητισμό της πατρικής φιγούρας-θεματοφύλακα παρωχημένων (και πάντως αναποτελεσματικών) αντιλήψεων και κατά κάποιον τρόπο «ρυμουλκεί» ολόκληρη την οικογένεια στην υιοθέτηση μιας πιο σύγχρονης και -κυρίως- ενεργητικής στάσης ζωής. Το ενδιαφέρον όμως είναι, ότι στην προσπάθειά της αυτή η «θεία» δεν αμφισβητεί, ούτε επιχειρεί να κλονίσει τον πυρήνα του αξιακού υποβάθρου της οικογένειας, δεν υποδύεται την αυθεντία, δεν νουθετεί, δεν εκφοβίζει, δεν οικτίρει, δεν απαξιώνει. Αποδέχεται την δια του γάμου «αποκατάσταση» των κοριτσιών της οικογένειας ως βασικό στόχο, υποδεικνύει όμως, και αποδεικνύει στην πορεία, ότι ο συγκεκριμένος στόχος (όπως και κανένας στόχος στην πραγματικότητα) δεν μπορεί να επιτευχθεί με μοιρολατρία και ηττοπάθεια. Με τρόπο απλό, εύληπτο και βιωματικό εισάγει την «καινοτομία» και την καθιστά αυτονόητη δια της απτής αποτελεσματικότητας. Τα «καινά ήθη» και οι νέοι τρόποι δεν επιβάλλονται ως άνωθεν αναμφισβήτητα δόγματα, ούτε καν ως νομοτέλειες (έστω κι αν είναι), επιβάλλονται γιατί αποδεικνύεται ότι κάνουν τη ζωή των ανθρώπων καλύτερη, πιο εύκολη, πιο πρακτική, πιο ευχάριστη, γιατί αυξάνουν τις επιλογές και τις δυνατότητες. Είναι δε ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς, ότι στην αξεπέραστη σκηνή της παραλίας και της σκηνοθετημένης διάσωσης από πνιγμό της ανιψιάς της, η «θεία» επιλέγει τον υποψήφιο «διασώστη» και οιονεί γαμπρό, απορρίπτοντας τη «σιγουριά», αλλά και την συνεπακόλουθη έλλειψη προοπτικών του δημοσίου υπαλλήλου, στρεφόμενη προς υποψηφίους με δυναμικότερα επαγγέλματα. Η εν λόγω επιλογή κάτι υποδηλοί για τις υπό διαμόρφωση αντιλήψεις της φτωχής, αλλά φιλόδοξης και αισιόδοξης ελληνικής κοινωνίας της δεκαετίας του ΄50.
Η σχέση νεωτερικότητας (εκσυγχρονισμού)-παράδοσης αναγιγνώσκεται συνήθως ως a priori συγκρουσιακή, είτε από φιλοσοφική, είτε από κοινωνική-πολιτική σκοπιά. Η προσέγγιση αυτή, όσο κι αν βασίζεται σε ορισμένα πραγματικά ιστορικά δεδομένα, δεν είναι πάντα, κατά τη γνώμη μου, η παραγωγικότερη δυνατή. Ειδικά δε στη σημερινή περίοδο, και ακόμη ειδικότερα στην χώρα μας, ίσως αποδειχθεί παντελώς ατελέσφορη. Ας εξηγηθώ.
Εκτυλίσσεται με θεαματικό έως και δραματικό τρόπο τα τελευταία χρόνια μια βαθιά κρίση του πολιτικο-οικονομικού θεσμικού οικοδομήματος σε ολόκληρη τη Δύση. Οι τριγμοί που προκαλεί η αναπόφευκτη (με την παρούσα και την επερχόμενη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο) οικονομική παγκοσμιοποίηση στην κοινωνική διάρθρωση και τις παραγωγικές σχέσεις των δυτικών κοινωνιών, η υποχώρηση της ανταγωνιστικότητάς τους σε σχέση με τις αντίστοιχες των αναδυόμενων και δημογραφικά δυναμικότερων οικονομιών, η πίεση και η ανασφάλεια που αισθάνεται η μεσαία τάξη, η ενίοτε επιθετική ασάφεια της «πολυ-πολιτισμικότητας», η εκτός ορίων όξυνση του ισλαμιστικού εξτρεμισμού, οι μεταναστευτικές πιέσεις, η χαώδης και αφιλτράριστη δυναμική της ενημέρωσης των κοινωνικών δικτύων και η αμήχανη, και χωρίς στρατηγική στάση του παραδοσιακού κοινωνικού, οικονομικού, πολιτικού και μηντιακού κατεστημένου παράγουν κατά συρροήν «απροσδόκητα» ή/και επικίνδυνα πολιτικά αποτελέσματα. Άνοδος λαϊκιστών, εθνικιστών και ξενοφοβικών κάθε είδους και απόχρωσης, Brexit, Tραμπ, αύριο ίσως Μπέμπε Γκρίλο, Λεπέν, Βίλντερς κ.ο.κ.. Ένας κραυγαλέα ανορθολογικός ψευτο-αντισυστημικός λαϊκισμός φαίνεται να επικρατεί χωρίς ουσιώδεις αντιστάσεις. Ο ανορθολογισμός μακροπρόθεσμα θα ηττηθεί πιθανότατα, λόγω της σύγκρουσης του με την πάντα «ξεροκέφαλη» πραγματικότητα. Ως τότε όμως, μπορεί να προκαλέσει ασύμμετρες απώλειες. Η ιστορία του 20ου (και όχι μόνον) αιώνα βρίθει τέτοιων παραδειγμάτων.
Στην χώρα μας, με τις πολλές της ιδιαιτερότητες, τα δεδομένα φαντάζουν πιο δυσοίωνα, αλλά ουσιωδώς δε διαφέρουν πολύ. Το εθνικολαϊκίστικο αριστερο-ακροδεξιό κυβερνητικό συνονθύλευμα, δέσμιο των αντιφάσεων και της παροιμιώδους ανικανότητάς του τροχιοδρομεί προς την ήττα, και όσο καθυστερεί την ώρα της κρίσης, φλερτάρει με τη συντριβή. Οι παλαιοκομματικής πρακτικής και αισθητικής τακτικισμοί εξαντλούν τα όρια επιρροής τους και η «επικοινωνία» δεν αρκεί για να συγκαλύψει την έλλειψη -οιασδήποτε- ουσίας. Η όποια αυριανή (ή ...μεθαυριανή) κυβέρνηση, αυτοδύναμη ή συνεργασίας, θα κληθεί να διαχειρισθεί τη ζοφερή οικονομική πραγματικότητα, σε περιβάλλον πρωτόγνωρης εδώ και δεκαετίες τοπικής και ευρύτερης γεωπολιτικής αστάθειας, με την Ευρώπη πιο νευρική και κλονισμένη από ποτέ, και με σημαντική μερίδα της κοινωνίας παραδομένη στην απογοήτευση, την αποστασιοποίηση και συχνά τον μηδενισμό. Ο μεταρρυθμιστικός λόγος, όσο τεκμηριωμένος κι αν είναι, ίσως δεν αρκεί. Ενδεχομένως πρέπει ακόμη και ο όρος μεταρρύθμιση να αντικατασταθεί με μια άλλη λέξη, που δεν θα προκαλεί -δικαίως ή αδίκως- αρνητική συναισθηματική φόρτιση. Πιθανότατα δεν αρκεί ούτε η αταλάντευτη εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων, όσο γρήγορα κι αν ανατάξουν την τάση και το κλίμα στην οικονομία. Οι αποθαρρυμένοι πολίτες πρέπει να πειστούν με λόγο και τρόπο απλό, εύληπτο, καθαρό και θετικό γιατί π.χ. η αξιολόγηση και η λογοδοσία θα κάνουν τα σχολειά μας καλύτερα και πώς αυτό θα βελτιώσει τις προοπτικές των παιδιών μας, γιατί η υγεία χρειάζεται επαγγελματικό μάνατζμεντ και πως οι εξοικονομούμενοι πόροι θα αναβαθμίσουν την εικόνα και τις παροχές των νοσοκομείων, γιατί η καθολική επιβολή του νόμου και της τάξης προστατεύει τη δημοκρατία αλλά και στην πράξη τους ασθενέστερους από την δυνητική αυθαιρεσία των πιο δυνατών, γιατί η τρέχουσα λειτουργία του ασφαλιστικού ουσιαστικά κανιβαλίζει τις νεότερες γενιές και πως ένα περισσότερο κεφαλαιοποιητικό σύστημα θα είναι πιο δίκαιο για τους νέους που μαζικά εγκαταλείπουν την χώρα και συνολικά πιο αποτελεσματικό, γιατί η σύνδεση της έρευνας με την παραγωγή και η διευκόλυνση της νεοφυούς επιχειρηματικότητας είναι τόσο κρίσιμες για την οικονομική ανάκαμψη, όσο και η προσέλκυση άμεσων επενδύσεων χωρίς καμία άλλη καθυστέρηση. Όλα αυτά (και προφανώς πολλά περισσότερα που απαιτούνται) δεν είναι δόκιμο να παρουσιάζονται (ακόμη κι αν κάποια από αυτά είναι) ως μνημονιακές υποχρεώσεις ή προαπαιτούμενα κάποιας από τις ...ατελείωτες αξιολογήσεις, αλλά ως ένα συνεκτικό, ρεαλιστικό σχέδιο βελτίωσης του βίου, της καθημερινότητας και της προοπτικής των πολιτών.
Δεν είναι απλό. Δεν είναι εύκολο. Υπάρχουν παγίδες και λάθη που πρέπει να αποφευχθούν. Ο αφ'υψηλού ελιτίστικος, τεχνοκρατικός λόγος δύσκολα περνάει. Φθαρμένα πρόσωπα πρέπει να παραμερισθούν, ανεξαρτήτως της όποιας προσφοράς τους ή της όποιας κομματικής νομιμοφροσύνης τους. Ευαισθησίες και ανησυχίες κοινωνικών ομάδων πρέπει να ληφθούν υπόψιν. Ανούσιες, άκαιρες και βαθιά διχαστικές διαμάχες, όπως π.χ. για τον χωρισμό κράτους-εκκλησίας, δέον είναι να παρακαμφθούν στη συγκεκριμένη συγκυρία. Ζητήματα που άπτονται του αισθήματος αυτοπροσδιορισμού μεγάλης μερίδας του πληθυσμού, όπως είναι η ορθοδοξία και το θρησκευτικό συναίσθημα, ας μείνουν εκτός «μεταρρυθμιστικού οίστρου» στην παρούσα φάση. Τα διακυβεύματα πρέπει να ιεραρχηθούν και να δοθούν με αποφασιστικότητα και αισιοδοξία οι πραγματικά κρίσιμες μάχες. Στις μάχες αυτές, πέραν του ορθολογισμού, πρέπει να επιστρατευθεί και ο οραματικός λόγος και το -έλλογο έστω- συναίσθημα. Και, τέλος, ούτε η έννοια του πατριωτισμού μπορεί να αφήνεται βορά πολιτικής εκμετάλλευσης στους ημιπαράφρονες σαλτιμπάγκους της ακροδεξιάς, ούτε η έννοια της κοινωνικής ευαισθησίας να εγκαταλείπεται ως μονοπώλιο της αγυρτείας ενός ψευδεπίγραφου θολο-αριστερισμού.
Η παταγώδης αποτυχία της «πρώτης φοράς Αριστεράς» (με ολίγη από «ψεκασμένη» ακροδεξιά) και η συνολικότερη κατάρρευση πολλών από τα κυρίαρχα ιδεολογήματα της μεταπολίτευσης θα δώσει ίσως, ένα βραχύ χρονικό παράθυρο για την προσπάθεια εμπέδωσης και επικράτησης νέων, ρεαλιστικότερων και υγιέστερων αντιλήψεων και πρακτικών. Η εξ αντικειμένου δύσκολη αυτή προσπάθεια απαιτεί σχέδιο, δουλειά, στοχοπροσήλωση, αλλά και ευρηματική επικοινωνία.
Ίσως θέλει και κάτι από τη ....«Θεία από το Σικάγο».
Γράφει ο Σταμάτης Κυρζόπουλος
Η άφιξη της «θείας από το Σικάγο» (με πτήση της νεοσυσταθείσας τότε Ολυμπιακής-συμβόλου μιας εξωστρεφούς Ελλάδας) φέρνει φρέσκο αέρα και φως στο περιβάλλον μιας εν πολλοίς καταθλιπτικής, παραδοσιακής μεσοαστικής οικογένειας που μοιάζει βραχυκυκλωμένη από τη στενόμυαλη πρόσληψη των αξιών της. Με δυναμισμό, χιούμορ, ευρηματικότητα και καπατσοσύνη, η «θεία» κατορθώνει να κάμψει τη μονολιθικότητα και τον αρνητισμό της πατρικής φιγούρας-θεματοφύλακα παρωχημένων (και πάντως αναποτελεσματικών) αντιλήψεων και κατά κάποιον τρόπο «ρυμουλκεί» ολόκληρη την οικογένεια στην υιοθέτηση μιας πιο σύγχρονης και -κυρίως- ενεργητικής στάσης ζωής. Το ενδιαφέρον όμως είναι, ότι στην προσπάθειά της αυτή η «θεία» δεν αμφισβητεί, ούτε επιχειρεί να κλονίσει τον πυρήνα του αξιακού υποβάθρου της οικογένειας, δεν υποδύεται την αυθεντία, δεν νουθετεί, δεν εκφοβίζει, δεν οικτίρει, δεν απαξιώνει. Αποδέχεται την δια του γάμου «αποκατάσταση» των κοριτσιών της οικογένειας ως βασικό στόχο, υποδεικνύει όμως, και αποδεικνύει στην πορεία, ότι ο συγκεκριμένος στόχος (όπως και κανένας στόχος στην πραγματικότητα) δεν μπορεί να επιτευχθεί με μοιρολατρία και ηττοπάθεια. Με τρόπο απλό, εύληπτο και βιωματικό εισάγει την «καινοτομία» και την καθιστά αυτονόητη δια της απτής αποτελεσματικότητας. Τα «καινά ήθη» και οι νέοι τρόποι δεν επιβάλλονται ως άνωθεν αναμφισβήτητα δόγματα, ούτε καν ως νομοτέλειες (έστω κι αν είναι), επιβάλλονται γιατί αποδεικνύεται ότι κάνουν τη ζωή των ανθρώπων καλύτερη, πιο εύκολη, πιο πρακτική, πιο ευχάριστη, γιατί αυξάνουν τις επιλογές και τις δυνατότητες. Είναι δε ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς, ότι στην αξεπέραστη σκηνή της παραλίας και της σκηνοθετημένης διάσωσης από πνιγμό της ανιψιάς της, η «θεία» επιλέγει τον υποψήφιο «διασώστη» και οιονεί γαμπρό, απορρίπτοντας τη «σιγουριά», αλλά και την συνεπακόλουθη έλλειψη προοπτικών του δημοσίου υπαλλήλου, στρεφόμενη προς υποψηφίους με δυναμικότερα επαγγέλματα. Η εν λόγω επιλογή κάτι υποδηλοί για τις υπό διαμόρφωση αντιλήψεις της φτωχής, αλλά φιλόδοξης και αισιόδοξης ελληνικής κοινωνίας της δεκαετίας του ΄50.
Η σχέση νεωτερικότητας (εκσυγχρονισμού)-παράδοσης αναγιγνώσκεται συνήθως ως a priori συγκρουσιακή, είτε από φιλοσοφική, είτε από κοινωνική-πολιτική σκοπιά. Η προσέγγιση αυτή, όσο κι αν βασίζεται σε ορισμένα πραγματικά ιστορικά δεδομένα, δεν είναι πάντα, κατά τη γνώμη μου, η παραγωγικότερη δυνατή. Ειδικά δε στη σημερινή περίοδο, και ακόμη ειδικότερα στην χώρα μας, ίσως αποδειχθεί παντελώς ατελέσφορη. Ας εξηγηθώ.
Εκτυλίσσεται με θεαματικό έως και δραματικό τρόπο τα τελευταία χρόνια μια βαθιά κρίση του πολιτικο-οικονομικού θεσμικού οικοδομήματος σε ολόκληρη τη Δύση. Οι τριγμοί που προκαλεί η αναπόφευκτη (με την παρούσα και την επερχόμενη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο) οικονομική παγκοσμιοποίηση στην κοινωνική διάρθρωση και τις παραγωγικές σχέσεις των δυτικών κοινωνιών, η υποχώρηση της ανταγωνιστικότητάς τους σε σχέση με τις αντίστοιχες των αναδυόμενων και δημογραφικά δυναμικότερων οικονομιών, η πίεση και η ανασφάλεια που αισθάνεται η μεσαία τάξη, η ενίοτε επιθετική ασάφεια της «πολυ-πολιτισμικότητας», η εκτός ορίων όξυνση του ισλαμιστικού εξτρεμισμού, οι μεταναστευτικές πιέσεις, η χαώδης και αφιλτράριστη δυναμική της ενημέρωσης των κοινωνικών δικτύων και η αμήχανη, και χωρίς στρατηγική στάση του παραδοσιακού κοινωνικού, οικονομικού, πολιτικού και μηντιακού κατεστημένου παράγουν κατά συρροήν «απροσδόκητα» ή/και επικίνδυνα πολιτικά αποτελέσματα. Άνοδος λαϊκιστών, εθνικιστών και ξενοφοβικών κάθε είδους και απόχρωσης, Brexit, Tραμπ, αύριο ίσως Μπέμπε Γκρίλο, Λεπέν, Βίλντερς κ.ο.κ.. Ένας κραυγαλέα ανορθολογικός ψευτο-αντισυστημικός λαϊκισμός φαίνεται να επικρατεί χωρίς ουσιώδεις αντιστάσεις. Ο ανορθολογισμός μακροπρόθεσμα θα ηττηθεί πιθανότατα, λόγω της σύγκρουσης του με την πάντα «ξεροκέφαλη» πραγματικότητα. Ως τότε όμως, μπορεί να προκαλέσει ασύμμετρες απώλειες. Η ιστορία του 20ου (και όχι μόνον) αιώνα βρίθει τέτοιων παραδειγμάτων.
Στην χώρα μας, με τις πολλές της ιδιαιτερότητες, τα δεδομένα φαντάζουν πιο δυσοίωνα, αλλά ουσιωδώς δε διαφέρουν πολύ. Το εθνικολαϊκίστικο αριστερο-ακροδεξιό κυβερνητικό συνονθύλευμα, δέσμιο των αντιφάσεων και της παροιμιώδους ανικανότητάς του τροχιοδρομεί προς την ήττα, και όσο καθυστερεί την ώρα της κρίσης, φλερτάρει με τη συντριβή. Οι παλαιοκομματικής πρακτικής και αισθητικής τακτικισμοί εξαντλούν τα όρια επιρροής τους και η «επικοινωνία» δεν αρκεί για να συγκαλύψει την έλλειψη -οιασδήποτε- ουσίας. Η όποια αυριανή (ή ...μεθαυριανή) κυβέρνηση, αυτοδύναμη ή συνεργασίας, θα κληθεί να διαχειρισθεί τη ζοφερή οικονομική πραγματικότητα, σε περιβάλλον πρωτόγνωρης εδώ και δεκαετίες τοπικής και ευρύτερης γεωπολιτικής αστάθειας, με την Ευρώπη πιο νευρική και κλονισμένη από ποτέ, και με σημαντική μερίδα της κοινωνίας παραδομένη στην απογοήτευση, την αποστασιοποίηση και συχνά τον μηδενισμό. Ο μεταρρυθμιστικός λόγος, όσο τεκμηριωμένος κι αν είναι, ίσως δεν αρκεί. Ενδεχομένως πρέπει ακόμη και ο όρος μεταρρύθμιση να αντικατασταθεί με μια άλλη λέξη, που δεν θα προκαλεί -δικαίως ή αδίκως- αρνητική συναισθηματική φόρτιση. Πιθανότατα δεν αρκεί ούτε η αταλάντευτη εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων, όσο γρήγορα κι αν ανατάξουν την τάση και το κλίμα στην οικονομία. Οι αποθαρρυμένοι πολίτες πρέπει να πειστούν με λόγο και τρόπο απλό, εύληπτο, καθαρό και θετικό γιατί π.χ. η αξιολόγηση και η λογοδοσία θα κάνουν τα σχολειά μας καλύτερα και πώς αυτό θα βελτιώσει τις προοπτικές των παιδιών μας, γιατί η υγεία χρειάζεται επαγγελματικό μάνατζμεντ και πως οι εξοικονομούμενοι πόροι θα αναβαθμίσουν την εικόνα και τις παροχές των νοσοκομείων, γιατί η καθολική επιβολή του νόμου και της τάξης προστατεύει τη δημοκρατία αλλά και στην πράξη τους ασθενέστερους από την δυνητική αυθαιρεσία των πιο δυνατών, γιατί η τρέχουσα λειτουργία του ασφαλιστικού ουσιαστικά κανιβαλίζει τις νεότερες γενιές και πως ένα περισσότερο κεφαλαιοποιητικό σύστημα θα είναι πιο δίκαιο για τους νέους που μαζικά εγκαταλείπουν την χώρα και συνολικά πιο αποτελεσματικό, γιατί η σύνδεση της έρευνας με την παραγωγή και η διευκόλυνση της νεοφυούς επιχειρηματικότητας είναι τόσο κρίσιμες για την οικονομική ανάκαμψη, όσο και η προσέλκυση άμεσων επενδύσεων χωρίς καμία άλλη καθυστέρηση. Όλα αυτά (και προφανώς πολλά περισσότερα που απαιτούνται) δεν είναι δόκιμο να παρουσιάζονται (ακόμη κι αν κάποια από αυτά είναι) ως μνημονιακές υποχρεώσεις ή προαπαιτούμενα κάποιας από τις ...ατελείωτες αξιολογήσεις, αλλά ως ένα συνεκτικό, ρεαλιστικό σχέδιο βελτίωσης του βίου, της καθημερινότητας και της προοπτικής των πολιτών.
Δεν είναι απλό. Δεν είναι εύκολο. Υπάρχουν παγίδες και λάθη που πρέπει να αποφευχθούν. Ο αφ'υψηλού ελιτίστικος, τεχνοκρατικός λόγος δύσκολα περνάει. Φθαρμένα πρόσωπα πρέπει να παραμερισθούν, ανεξαρτήτως της όποιας προσφοράς τους ή της όποιας κομματικής νομιμοφροσύνης τους. Ευαισθησίες και ανησυχίες κοινωνικών ομάδων πρέπει να ληφθούν υπόψιν. Ανούσιες, άκαιρες και βαθιά διχαστικές διαμάχες, όπως π.χ. για τον χωρισμό κράτους-εκκλησίας, δέον είναι να παρακαμφθούν στη συγκεκριμένη συγκυρία. Ζητήματα που άπτονται του αισθήματος αυτοπροσδιορισμού μεγάλης μερίδας του πληθυσμού, όπως είναι η ορθοδοξία και το θρησκευτικό συναίσθημα, ας μείνουν εκτός «μεταρρυθμιστικού οίστρου» στην παρούσα φάση. Τα διακυβεύματα πρέπει να ιεραρχηθούν και να δοθούν με αποφασιστικότητα και αισιοδοξία οι πραγματικά κρίσιμες μάχες. Στις μάχες αυτές, πέραν του ορθολογισμού, πρέπει να επιστρατευθεί και ο οραματικός λόγος και το -έλλογο έστω- συναίσθημα. Και, τέλος, ούτε η έννοια του πατριωτισμού μπορεί να αφήνεται βορά πολιτικής εκμετάλλευσης στους ημιπαράφρονες σαλτιμπάγκους της ακροδεξιάς, ούτε η έννοια της κοινωνικής ευαισθησίας να εγκαταλείπεται ως μονοπώλιο της αγυρτείας ενός ψευδεπίγραφου θολο-αριστερισμού.
Η παταγώδης αποτυχία της «πρώτης φοράς Αριστεράς» (με ολίγη από «ψεκασμένη» ακροδεξιά) και η συνολικότερη κατάρρευση πολλών από τα κυρίαρχα ιδεολογήματα της μεταπολίτευσης θα δώσει ίσως, ένα βραχύ χρονικό παράθυρο για την προσπάθεια εμπέδωσης και επικράτησης νέων, ρεαλιστικότερων και υγιέστερων αντιλήψεων και πρακτικών. Η εξ αντικειμένου δύσκολη αυτή προσπάθεια απαιτεί σχέδιο, δουλειά, στοχοπροσήλωση, αλλά και ευρηματική επικοινωνία.
Ίσως θέλει και κάτι από τη ....«Θεία από το Σικάγο».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου