Καθηγητής Εμανουέλ Τοντ: Όταν προέβλεψε δεκατρία πριν την πτώση του κομμουνισμού (1989) ήταν ο εκλεκτός των δυτικών μέσων ενημέρωσης. Σήμερα που μιλάει για την Ήττα τη Δύσης – όχι μόνο στην Ουκρανία – χαρακτηρίζεται πουτινόφιλος!
LE FIGARO. – Κατά την άποψή σας, αυτό το βιβλίο έχει ως αφετηρία τη συνέντευξή σας στη Le Figaro μόλις πριν από ένα χρόνο, με τίτλο «Ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος έχει αρχίσει*». Βλέπετε τώρα την Ήττα της Δύσης. Αλλά ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει…
Emmanuel TODD. – Ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει, αλλά η Δύση έχει βγει από την ψευδαίσθηση μιας πιθανής ουκρανικής νίκης. Δεν ήταν ακόμη σαφές σε όλους όταν έγραφα, αλλά σήμερα, μετά την αποτυχία της αντεπίθεσης αυτό το καλοκαίρι και την παρατήρηση της ανικανότητας των ΗΠΑ και των άλλων χωρών του ΝΑΤΟ να παράσχουν αρκετά όπλα στην Ουκρανία, το Πεντάγωνο θα συμφωνούσε μαζί μου.
ΗΠΑ: πλασματικό το ΑΕΠ
Η παρατήρησή μου για την ήττα της Δύσης βασίζεται σε τρεις παράγοντες.
Πρώτον, η βιομηχανική υστέρηση των ΗΠΑ με την αποκάλυψη της πλασματικής φύσης του αμερικανικού ΑΕΠ. Στο βιβλίο μου, ξεφουσκώνω αυτό το ΑΕΠ και δείχνω τις βαθύτερες αιτίες της βιομηχανικής παρακμής: την υστέρηση στην κατάρτισης μηχανικών και γενικότερα την πτώση του μορφωτικού επιπέδου, από το 1965 στις ΗΠΑ.
Βαθύτερα, η εξαφάνιση του αμερικανικού προτεσταντισμού είναι ο δεύτερος παράγοντας της πτώσης της Δύσης. Το βιβλίο μου είναι βασικά η συνέχεια του Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού του Max Weber. Αυτός σκεφτόταν, τις παραμονές του πολέμου του 1914, ότι η άνοδος της Δύσης ήταν στην ίδια την καρδιά του προτεσταντικού κόσμου – Αγγλία, Ηνωμένες Πολιτείες, Γερμανία ενοποιημένη από την Πρωσία, τη Σκανδιναβία. Η τύχη της Γαλλίας ήταν να κολλήσει γεωγραφικά στην κορυφαία ομάδα. Ο προτεσταντισμός δημιούργησε ένα υψηλό μορφωτικό επίπεδο, πρωτοφανές στην ανθρώπινη ιστορία, καταργώντας τον αναλφαβητισμό, γιατί απαιτούσε κάθε πιστός να μπορεί να διαβάζει μόνος του τις Άγιες Γραφές. Επιπλέον, ο φόβος της καταδίκης και η ανάγκη να αισθανόμαστε επιλεγμένοι από τον Θεό προκάλεσαν μια εργασιακή ηθική, μια ισχυρή ατομική και συλλογική ηθική. Με, αρνητική, μερικούς από τους χειρότερους ρατσισμούς που υπήρξαν – κατά των μαύρων στις ΗΠΑ ή κατά των Εβραίων στη Γερμανία – από τότε που, με τους εκλεκτούς του και τους καταραμένους του, ο Προτεσταντισμός απαρνήθηκε την καθολική ισότητα των ανθρώπων. Η εκπαιδευτική πρόοδος και η εργασιακή ηθική προκάλεσαν σημαντική οικονομική και βιομηχανική πρόοδο.
Σήμερα, συμμετρικά, η πρόσφατη κατάρρευση του προτεσταντισμού πυροδότησε μια πνευματική παρακμή, μια εξαφάνιση της εργασιακής ηθικής και της μαζικής απληστίας (επίσημη ονομασία: νεοφιλελευθερισμός): η άνοδος μετατρέπεται σε πτώση της Δύσης. Αυτή η ανάλυση του θρησκευτικού στοιχείου δεν υποδηλώνει καμία νοσταλγία ή ηθικολογικό θρήνο μέσα μου: είναι μια ιστορική παρατήρηση. Επιπλέον, ο ρατσισμός που σχετίζεται με τον προτεσταντισμό εξαφανίστηκε και οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν τον πρώτο μαύρο πρόεδρό τους, τον Ομπάμα. Δεν μπορούμε παρά να το χαιρετίσουμε αυτό.
Η τύφλωση των Δυτικών
Και ποιος είναι ο τρίτος παράγοντας ;
Ο τρίτος παράγοντας της ήττας της Δύσης είναι ότι ο υπόλοιπος κόσμος συντάχθηκε με τη Ρωσία. Έχει ανακαλύψει παντού διακριτικούς οικονομικούς συμμάχους. Μια νέα ήπια συντηρητική (αντι-LGBT) ρωσική ήπια δύναμη λειτούργησε ταχύτατα καθώς κατέστη σαφές ότι η Ρωσία άντεχε στο οικονομικό σοκ. Η πολιτιστική μας νεωτερικότητα φαίνεται στην πραγματικότητα αρκετά τρελή στον έξω κόσμο, μια παρατήρηση που έγινε από έναν ανθρωπολόγο και όχι από έναν ρετρό ηθικολόγο. Και επιπλέον, καθώς ζούμε από την κακοπληρωμένη εργασία ανδρών, γυναικών και παιδιών από τον πρώην τρίτο κόσμο, η ηθική μας δεν είναι αξιόπιστη.
Σε αυτό το βιβλίο, το τελευταίο μου, θέλω να ξεφύγω από τη συγκίνηση και τη μόνιμη ηθική κρίση που μας τυλίγουν και προσφέρω μια απαθή ανάλυση της γεωπολιτικής κατάστασης. Προσοχή, διανοούμενος που πλησιάζει: Στο βιβλίο μου ενδιαφέρομαι για τις βαθύτερες και μακροπρόθεσμες αιτίες του ουκρανικού πολέμου, θρηνώ για την εξαφάνιση του πνευματικού μου πατέρα στην ιστορία, Emmanuel Le Roy Ladurie, και ομολογώ τα πάντα: Δεν είμαι πράκτορας του Κρεμλίνου, είμαι ο τελευταίος εκπρόσωπος της γαλλικής ιστορικής σχολής των Annales!
Μπορούμε πραγματικά να μιλήσουμε για παγκόσμιο πόλεμο ; Και κέρδισε όντως η Ρωσία ; Είμαστε μάλλον σε μια μορφή status quo…
Οι Αμερικανοί θα επιδιώξουν πράγματι ένα status quo που θα τους επέτρεπε να κρύψουν την ήττα τους. Οι Ρώσοι δεν θα το δεχτούν. Έχουν επίγνωση όχι μόνο της βιομηχανικής και στρατιωτικής τους υπεροχής σήμερα, αλλά και της μελλοντικής δημογραφικής τους αδυναμίας. Ο Πούτιν σίγουρα θέλει να επιτύχει τους πολεμικούς του στόχους σώζοντας άνδρες και παίρνει το χρόνο του. Θέλει να διατηρήσει τα επιτεύγματα της σταθεροποίησης της ρωσικής κοινωνίας. Δεν θέλει να επαναστρατιωτικοποιήσει τη Ρωσία και θέλει να συνεχίσει την οικονομική της ανάπτυξη. Ξέρει όμως επίσης ότι έρχονται δημογραφικά κενές ηλικίες και ότι η στρατολόγηση θα είναι πιο δύσκολη σε λίγα χρόνια (τρία, τέσσερα, πέντε;). Επομένως, οι Ρώσοι πρέπει να νικήσουν την Ουκρανία και το ΝΑΤΟ τώρα, χωρίς να τους δώσουν καμία ανάπαυλα. Ας μην έχουμε αυταπάτες. Η ρωσική προσπάθεια θα ενταθεί.
Η άρνηση της Δύσης να σκεφτεί τη ρωσική στρατηγική στη λογική της, με τους λόγους, τις δυνάμεις της, τα όριά της, έχει ως αποτέλεσμα τη γενική τύφλωση. Οι λέξεις επιπλέουν στην ομίχλη. Σε στρατιωτικό επίπεδο, τα χειρότερα έρχονται για τους Ουκρανούς και τη Δύση. Η Ρωσία θέλει αναμφίβολα να ανακτήσει το 40% του ουκρανικού εδάφους και ένα ουδέτερο καθεστώς στο Κίεβο. Και στις τηλεοράσεις μας, ακριβώς τη στιγμή που ο Πούτιν επιβεβαιώνει ότι η Οδησσός είναι ρωσική πόλη, εξακολουθούμε να λέμε ότι το μέτωπο σταθεροποιείται…
Υπογεννητικότητα: παράγων παρακμής
«Η άρνηση της Δύσης να σκεφτεί τη ρωσική στρατηγική στη λογική της, με τους λόγους, τις δυνάμεις της, τα όριά της, έχει ως αποτέλεσμα τη γενική τύφλωση».
Για να δείξετε τη δυτική παρακμή, επιμένετε στον δείκτη της βρεφικής θνησιμότητας… Τι αποκαλύπτει αυτός ο δείκτης ;
Παρατηρώντας την αύξηση της ρωσικής βρεφικής θνησιμότητας μεταξύ 1970 και 1974, και τη διακοπή της δημοσίευσης σχετικών στατιστικών από τους Σοβιετικούς, έκρινα ότι το καθεστώς δεν είχε μέλλον, κατά τη γνώμη μου στο βιβλίο μου Η τελική πτώση (1976). Είναι λοιπόν μια παράμετρος που έχει αποδειχθεί. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι πίσω από όλες τις δυτικές χώρες σ’ αυτό το θέμα. Οι πιο προχωρημένοι είναι οι Σκανδιναβοί και η Ιαπωνία, αλλά προηγείται και η Ρωσία. Η Γαλλία τα πηγαίνει καλύτερα από τη Ρωσία, αλλά νιώθουμε τις αναταραχές μιας αύξησης. Και, εν πάση περιπτώσει, σ’ αυτό το θέμα είμαστε πίσω από τη Λευκορωσία. Αυτό σημαίνει απλώς ότι αυτά που μας λένε για τη Ρωσία είναι συχνά ψέμματα: μας παρουσιάζεται ως μια αποτυχημένη χώρα, τονίζοντας τις αυταρχικές της πτυχές, αλλά δεν βλέπουμε ότι βρίσκεται σε φάση ταχείας αναδιάρθρωσης. Η πτώση ήταν βίαιη, η επανάκαμψη ήταν εκπληκτική.
Ρωσσία: αυταρχική δημοκρατία
Αυτός ο αριθμός μπορεί να εξηγηθεί, αλλά σημαίνει πρώτα από όλα ότι πρέπει να αποδεχτούμε μια πραγματικότητα διαφορετική από αυτή που μεταφέρουν τα μέσα ενημέρωσής μας. Η Ρωσία είναι σίγουρα μια αυταρχική δημοκρατία (που δεν προστατεύει τις μειονότητες της) με συντηρητική ιδεολογία, αλλά η κοινωνία της κινείται, γίνεται πολύ τεχνολογική με όλο και περισσότερα στοιχεία που λειτουργούν τέλεια. Περιγράφοντας αυτή την πραγματικότητα ορίζομαι ως σοβαρός ιστορικός και όχι ως πουτινόφιλος. Κάθε υπεύθυνος πουτινόφοβος θα έπρεπε να έχει μετρήσει τον αντίπαλό του. Τονίζω επίσης συνεχώς ότι η Ρωσία, όπως ακριβώς αυτή τη Δύση που πίστευε ότι ήταν παρακμιακή, έχει δημογραφικό πρόβλημα. Η ρωσική νομοθεσία κατά των LGBT, αν και μάλλον γοητεύει τον υπόλοιπο κόσμο, δεν οδηγεί τους Ρώσους να γεννούν περισσότερα παιδιά από εμάς. Η Ρωσία δεν είναι απρόσβλητη από τη γενική κρίση της νεωτερικότητας. Δεν υπάρχει ρωσικό αντιμοντέλο.
Ωστόσο, είναι δυνατό η γενική εχθρότητα της Δύσης να δομεί και να δίνει όπλα στο ρωσικό σύστημα, προκαλώντας μαζικό πατριωτισμό. Οι κυρώσεις επέτρεψαν στο ρωσικό καθεστώς να ξεκινήσει μια πολιτική προστατευτικής υποκατάστασης σε τεράστια κλίμακα, την οποία δεν θα μπορούσε ποτέ να επιβάλει στους Ρώσους, και η οποία θα δώσει στην οικονομία τους ένα σημαντικό πλεονέκτημα έναντι αυτής της ΕΕ. Ο πόλεμος ενίσχυσε την κοινωνική τους σταθερότητα, αλλά έχουν και αυτοί ατομικιστική κρίση, με τα υπολείμματα της «πατριαρχικής» οικογενειακής δομής να είναι απλώς κατευναστικά. Ο ατομικισμός που μεταλλαγμένος πλήρως σε ναρκισσισμό αναπτύσσεται μόνο σε χώρες όπου βασιλεύει η πυρηνική οικογένεια, ειδικά στον αγγλοαμερικανικό κόσμο. Ας τολμήσουμε έναν νεολογισμό: η Ρωσία είναι μια κοινωνία ελεγχόμενου ατομικισμού, όπως η Ιαπωνία ή η Γερμανία.
Το βιβλίο μου παρουσιάζει μια περιγραφή της ρωσικής σταθερότητας, στη συνέχεια, κινούμενο προς τα δυτικά, αναλύει το αίνιγμα μιας ουκρανικής κοινωνίας σε αποσύνθεση που βρήκε στον πόλεμο ένα νόημα για τη ζωή της, στη συνέχεια προχωρά στον παράδοξο χαρακτήρα της νέας ρωσοφοβίας των πρώην λαϊκών δημοκρατιών, μετά στην κρίση της ΕΕ και τέλος στην κρίση των αγγλοσαξονικών και σκανδιναβικών χωρών. Αυτή η πορεία προς τα δυτικά μας οδηγεί βήμα-βήμα προς την καρδιά της αστάθειας του κόσμου. Είναι μια βουτιά σε μια μαύρη τρύπα. Ο αγγλοαμερικανικός προτεσταντισμός έχει φτάσει σε μηδενικό στάδιο της θρησκείας, πέρα από το στάδιο των ζόμπι, και δημιούργησε αυτή τη μαύρη τρύπα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, στις αρχές της τρίτης χιλιετίας, ο φόβος του κενού μεταλλάσσεται σε θεοποίηση του τίποτα, σε μηδενισμό.
Μιλώντας για αυταρχική δημοκρατία δεν κολακεύετε λίγο τη Ρωσία ;
Πρέπει να απομακρυνθούμε από την αντίθεση της φιλελεύθερης δημοκρατίας εναντίον της τρελής απολυταρχίας. Οι πρώτες είναι πιο φιλελεύθερες ολιγαρχίες, με μια ελίτ αποκομμένη από τον πληθυσμό – κανένας εκτός των μέσων ενημέρωσης δεν ενδιαφέρεται για τον ανασχηματισμό της κυβέρνησης. Για την άλλη πλευρά, πρέπει επίσης να χρησιμοποιήσουμε μια άλλη έννοια για να αντικαταστήσουμε αυτές του αυταρχισμού ή του νεοσταλινισμού. Στη Ρωσία, η πλειοψηφία του πληθυσμού υποστηρίζει το καθεστώς, αλλά οι μειονότητες -είτε ομοφυλόφιλοι, είτε εθνοτικοί ή ολιγάρχες- δεν προστατεύονται: είναι μια αυταρχική δημοκρατία, που τρέφεται από τα υπολείμματα της ρωσικής κοινοτικής ιδιοσυγκρασίας που δημιούργησε τον κομμουνισμό. Ο όρος «αυταρχικός» έχει για μένα τόση βαρύτητα όση ο όρος «δημοκρατία».
Λόγω της κριτικής σας για την παρακμή των «φιλελεύθερων ολιγαρχιών», θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι ζηλεύετε το δεύτερο μοντέλο…
Με τίποτα. Είμαι ανθρωπολόγος: μελετώντας την ποικιλομορφία των οικογενειακών δομών και των πολιτικών ιδιοσυγκρασιών, έχω αποδεχτεί τη διαφορετικότητα του κόσμου. Αλλά είμαι δυτικός και ποτέ δεν φιλοδοξούσα να γίνω κάτι άλλο. Η μητρική μου οικογένεια κατέφυγε στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του πολέμου, εκπαιδεύτηκα στην έρευνα στην Αγγλία, όπου ανακάλυψα πόσο Γάλλος είμαι και τίποτα άλλο. Γιατί θέλετε να με απελάσετε στη Ρωσία; Αισθάνομαι αυτό το είδος της κατηγορίας ως απειλή για τη γαλλική μου υπηκοότητα, ειδικά από τη στιγμή που, ζητώ συγγνώμη, γεννημένος στο πνευματικό κατεστημένο, είμαι μέρος, μέτριο, της μη οικονομικής ολιγαρχίας: πριν από μένα, ο παππούς μου προπολεμικά δημοσίευσε στον Gallimard.
Συνδέετε την παρακμή της Δύσης με την εξαφάνιση της θρησκείας – κυρίως του Προτεσταντισμού – και χρονολογείτε αυτή την εξαφάνιση με τους νόμους με την καθιέρωση των γάμους ομοφυλόφιλων …
Δεν εξέφρασα καμία προσωπική άποψη για αυτό το κοινωνικό θέμα. Είμαι εδώ μόνο ως κοινωνιολόγος της θρησκείας, πολύ χαρούμενος που έχω έναν ακριβή δείκτη για να εντοπίσω εγκαίρως το πέρασμα της θρησκείας από μια κατάσταση ζόμπι σε μια κατάσταση μηδενική. Στα προηγούμενα βιβλία μου, εισήγαγα την έννοια της θρησκευτικής κατάστασης ζόμπι: η πίστη εξαφανίστηκε, αλλά τα ήθη, οι αξίες και οι ικανότητες συλλογικής δράσης κληρονομημένες από τη θρησκεία παραμένουν, συχνά μεταφρασμένες σε ιδεολογική γλώσσα – εθνική, σοσιαλιστική ή κομμουνιστική. Αλλά η θρησκεία φτάνει στις αρχές της τρίτης χιλιετίας σε μια κατάσταση μηδενική (νέα έννοια), την οποία αντιλαμβάνομαι με τρεις δείκτες – αναζητώ πάντα στατιστικούς δείκτες για να αξιολογήσω τόσο ηθικά όσο και κοινωνικά φαινόμενα: Είμαι θαυμαστής του Durkheim, ιδρυτή της ποσοτικής κοινωνιολογίας , ακόμη περισσότερο από τον Βέμπερ.
Στην κατάσταση των ζόμπι, οι άνθρωποι δεν πηγαίνουν πλέον στη θεία λειτουργία, αλλά εξακολουθούν να βαφτίζουν τα παιδιά τους. Η εξαφάνιση του βαπτίσματος είναι εμφανής σήμερα, έφτασε στο στάδιο μηδέν. Στο στάδιο των ζόμπι, θάβουμε πάντα τους νεκρούς, υπακούοντας έτσι πάντα στην άρνηση της αποτέφρωσης της Εκκλησίας. Σήμερα, η μαζική διάχυση της αποτέφρωσης γενικεύτηκε: πρακτική και φθηνή πρακτική, σχεδόν μηδενική η δαπάνη. Τέλος, ο πολιτικός γάμος της περιόδου των ζόμπι είχε όλα τα χαρακτηριστικά του αρχαίου θρησκευτικού γάμου – άντρας, γυναίκα, παιδιά που πρέπει να μορφωθούν. Με τον γάμο ομοφυλόφιλων, που δεν έχει νόημα για τη θρησκεία, φεύγουμε από το κράτος των ζόμπι και χάρη στους νόμους για ισοδύναμους γάμους, μπορούμε να χρονολογήσουμε τη νέα κατάσταση της μηδενικής θρησκείας.
Με την πάροδο του χρόνου, δεν γίνατε εντούτοις λίγο αντιδραστικός;
Με μεγάλωσε μια γιαγιά που μου έλεγε ότι, σεξουαλικά, όλα τα γούστα είναι φυσικά και είμαι πιστή στους προγόνους μου. Λοιπόν, οι LGB, καλώς ήρθαν. Για τους Τ, το ζήτημα τρανς είναι κάτι άλλο. Τα σχετιζόμενα άτομα πρέπει φυσικά να προστατεύονται. Αλλά η προσήλωση των δυτικών μεσαίων τάξεων σε αυτό το εξαιρετικά μειονοτικό ζήτημα θέτει ένα κοινωνιολογικό και ιστορικό ζήτημα. Η καθιέρωση κοινωνικού ορίζοντα στην ιδέα ότι ένας άντρας μπορεί πραγματικά να γίνει γυναίκα και μια γυναίκα άντρας είναι η επιβεβαίωση του βιολογικά αδύνατου, είναι η άρνηση της πραγματικότητας του κόσμου, είναι η επιβεβαίωση του ψεύδους.
Η τρανς ιδεολογία είναι επομένως, κατά τη γνώμη μου, μια από τις σημαίες αυτού του μηδενισμού που ορίζει τώρα τη Δύση, αυτή την καταστροφική παρόρμηση, όχι απλώς των πραγμάτων και ανθρώπων, αλλά της πραγματικότητας. Αλλά και πάλι, δεν με κυριεύει γι’ αυτό η αγανάκτηση, η συγκίνηση. Αυτή η ιδεολογία υπάρχει και πρέπει να την εντάξω σε ένα ιστορικό μοντέλο. Την εποχή του μετασύμπαντος, δεν μπορώ να πω αν η προσκόλλησή μου στην πραγματικότητα με κάνει αντιδραστικό.
*Δες Ανιχνευσεις, EΜΜΑΝUEL TODD: Ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος άρχισε ήδη…
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
https://www.lefigaro.fr/vox/monde/emmanuel-todd-nous-assistons-a-la-chute-finale-de-l-occident-20240112
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου