Η ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ[ΤΟ ΑΡΧΕΤΥΠΟ ΤΗΣ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΗΣ ΚΟΡΗΣ ΚΑΙ Η ΘΕΑ ΕΚΑΤΗ]

Η Αγία Βαρβάρα, το αρχέτυπο της φυλακισμένης κόρης και η θεά Εκάτη




Πίνακας του ζωγράφου Ρόμπερτ Κάμπιν, απεικονίζοντας την Αγία Βαρβάρα μέσα στο πύργο της.

Γράφει η Γιώτα Χουλιάρα
Συγγραφέας του βιβλίου «Ο βιασμός της Κοκκινοσκουφίτσας» 

Στις 4 Δεκεμβρίου η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας. Η Αγία Βαρβάρα, γνωστή ως Μεγαλομάρτυς, ήταν Χριστιανή αγία και μάρτυς, που έζησε κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ.
Θεωρείται προστάτιδα αγία του Πυροβολικού καθώς επίσης των μεταλλωρύχων, των ανθρακωρύχων και των εργαζόμενων σε λατομεία, υπόγεια έργα, σήραγγες και ορυχεία αλλά και των μαθηματικών (σύμφωνα με την καθολική πίστη). Επίσης, είναι προστάτιδα των σταφιδεργατών στο Ηράκλειο Κρήτης και πολιούχος της πόλης της Δράμας και του Ρεθύμνου Κρήτης.

Τα σύμβολά της είναι ο πύργος με τρία παράθυρα, το κλαδί φοίνικα, το Άγιο Ποτήριο (Δισκοπότηρο), η αστραπή και το στέφανο μαρτυρίου. Σε μια γαλλική θρησκευτική έκδοση του 15ου αιώνα την οποία αναφέρει ο θεολόγος, ιερέας και ακαδημαϊκός Harry Abbott Williams στο βιβλίο του με τίτλο: «Old French Lives of Saint Barbara εξηγείται για ποιο λόγο η Αγία Βαρβάρα κρατάει το Άγιο Δισκοπότηρο σε πολλές αγιογραφίες, διότι προστάτευε τους πιστούς της από τον αιφνίδιο θάνατο και δεν θα τους άφηνε να πεθάνουν χωρίς να λάβουν την θεία Κοινωνία. 


Saint Barbara, by Jan van Eyck (c. 1437)

Στο βίο της αναφέρεται ότι η Αγία Βαρβάρα ήταν ένα όμορφο κορίτσι που έζησε στην πόλη της Νικομήδειας στη Μικρά Ασία, επί Ρωμαίου Αυτοκράτορα Μαξιμιανού. Ο Διόσκορος ή Διόσορος σύμφωνα με άλλες παραλλαγές, ο φανατικός εθνικός (ειδωλολάτρης) πατέρας της, την είχε κλεισμένη σε ένα πύργο προκειμένου να τη διαφυλάξει από τους μνηστήρες. Ο ίδιος λέγεται πως με ζήλο εραστή φρόντιζε η κόρη του να απέχει από οποιαδήποτε μορφή κοινωνικής ζωής.


Ωστόσο, η κοπέλα μυστικά προσηλυτίστηκε στο Χριστιανισμό. Ο πατέρας της όταν διέταξε να χτιστεί για αυτή ένα λουτρό, ούτως ώστε να μην χρειάζεται να χρησιμοποιεί τα δημόσια λουτρά, και ενώ το σχέδιο για το λουτρό προέβλεπε αρχικά δύο παράθυρα, η Βαρβάρα εγκατέστησε άλλο ένα για να τιμήσει την Αγία Τριάδα εκμυστηρευόμενη τον λόγο στον πατέρα της. Τότε εκείνος, βλέποντας αυτή την αλλαγή, εξεμάνη και διέταξε να την παραδώσουν στον Ρωμαίο Έπαρχο κατά τους διωγμούς των Χριστιανών. Ο Έπαρχος θαυμάζοντας την ομορφιά της προσπάθησε στην αρχή να την μεταπείσει, βλέποντας όμως ότι εκείνη ήταν ανένδοτη την υπέβαλε σε μαρτύρια, περισσότερο για να την σώσει από την οργή του πατέρα της που ήθελε να φονευθεί.

Τελικά, ο Έπαρχος διέταξε τον αποκεφαλισμό της, και όρισε την ποινή να εκτελέσει ο ίδιος ο πατέρας της που ήταν και επιθυμία του. Σύμφωνα με τον βιογράφο αυτής Συμεών, ο ίδιος ο πατέρας της την αποκεφάλισε ως «πατρικαίς χερσί τω πατρικώ ξίφει την τελείωσιν δέχεται». Την στιγμή όμως που είχε αποτελειώσει το έγκλημά του, έπεσε νεκρός χτυπημένος από κεραυνό κατά θεία δίκη. Η Ιουλιανή της Νικομηδείας μαρτύρησε μαζί με τη Βαρβάρα και τιμάται επίσης ως αγία.

Ο τόπος αλλά και ο χρόνος του μαρτυρίου της Αγίας Βαρβάρας δεν είναι γνωστός. Έτσι κατ΄ άλλους φέρεται πως μαρτύρησε στη Νικομήδεια της Βιθυνίας το 210, κατ' άλλους στην Ηλιούπολη (σημερινή Baalbek) στο Λίβανο το 360 και κατ' άλλους (εκδοχή καθολικών) σε κάποια πόλη της Τοσκάνης.

Λόγω αμφιβολιών για την ιστορικότητα του βίου της, η ιστορία και το όνομα της αφαιρέθηκαν από το Γενικό Ρωμαϊκό Ημερολόγιο (General Roman Calendar στα αγγλικά- είναι το λειτουργικό ημερολόγιο που δείχνει τις ημερομηνίες των εορτασμών των αγίων και των μυστηρίων της Καθολικής Εκκλησίας) στην αναθεώρηση του 1969, όχι όμως και από τον κατάλογο των αγίων της Καθολικής Εκκλησίας.


Fourteen Holy Helpers

Ως μια από τους 14 Άγιους Βοηθούς (Fourteen Holy Helpers ή 14 Nothelfer που σημαίνει βοηθοί στην ανάγκη),  η Αγία Βαρβάρα παρέμεινε δημοφιλής καθώς την επικαλούνταν για βοήθεια σε περιπτώσεις υψηλού πυρετού. Οι Δεκατέσσερις Άγιοι Βοηθοί ( St. Blaise, St. Cyriacus,St. Erasmus, St.George, St.Giles, St. Pantaleon, St.Vitus, St Agathius, St Barbara, St. Catherine of Alexandria, St. Christopher, St. Denis, St. Eustace, St. Margaret of Antioch) είναι μια ομάδα αγίων που λατρεύτηκαν μαζί στον Ρωμαιοκαθολικισμό, διότι η μεσολάβηση τους πιστεύεται ότι είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική, ειδικά εναντίον διαφόρων ασθενειών. H λατρεία τους ξεκίνησε τον 14ο αιώνα πρώτα στην Ρηνανία, κυρίως ως αποτέλεσμα της επιδημίας που έγινε γνωστή ως ο Μαύρος Θάνατος.

Σε διάφορες παραλλαγές του παραμυθιού Χάνσελ και Γκρέτελ, τα δυο παιδιά, όταν εγκαταλείπονται στο Δάσος, προσεύχονται στους 14 Nothelfer. Πρόκειται μάλιστα για ένα παραδοσιακό τραγούδι που συνηθίζουν να μαθαίνουν τα μικρά παιδιά στις αγγλοσαξονικές χώρες.


When at night I go to sleep
Fourteen angels watch do keep
Two my head are guarding
Two my feet are guiding
Two are on my right hand
Two are on my left hand
Two who warmly hold me
Two with love enfold me
Two who show me when I rise
The way to heavens paradise

(Περισσότερα για το συγκεκριμένο παραμύθι και την σύνδεσή του με τον Μαύρο Θάνατο και τον Μεγάλο Λοιμό στην Ευρώπη στο βιβλίο μου «Ο Βιασμός της Κοκκινοσκουφίτσας» και πιο συγκεκριμένα στη σελίδα 142. Mπορείτε επίσης να διαβάσετε σχετικό άρθρο μου στη στήλη μου στο Nyctophilia.gr ) 

Το όνομα Βαρβάρα (Barbara στα αγγλικά) είναι ένα θηλυκό όνομα που χρησιμοποιείται σε πολλές γλώσσες. Είναι η θηλυκή μορφή της ελληνικής λέξης βάρβαρος που σημαίνει αλλόκοτη, παράξενη, ξένη. Σήμερα το όνομα παραμένει ανάμεσα στα 100 δημοφιλέστερα ονόματα για κορίτσια που γεννήθηκαν στη Χιλή, την Ουγγαρία, την Πολωνία και τη Σλοβακία.


Η Αγία Βαρβάρα (1447), National Museum in Warsaw

Επειδή στις περισσότερες αγιογραφίες, αλλά και σε πίνακες η Αγία Βαρβάρα εικονίζεται κλεισμένη σε πύργο και η ιστορία της αναφέρει πως ήταν μια πολύ όμορφη κοπέλα, αναλυτές πιστεύουν πως το γνωστό γερμανικό παραμύθι της Ραπουνζέλ, είναι μια παραποιημένη και τροποποιημένη, με βάση τα γερμανικά ήθη και έθιμα, αφήγηση της ιστορίας της Αγίας Βαρβάρας.
 
Tο μοτίβο της φυλακισμένης κόρης σ΄έναν πύργο προκειμένου να προστατευθεί η ομορφιά και η παρθενιά της είναι συνηθισμένο σε διάφορους ευρωπαϊκούς μύθους και αποτέλεσε την βάση για πολλά από τα παραμύθια του Μεσαίωνα. Χαρακτηριστική είναι και η γερμανική ιστορία της Maid Maleen που δημοσίευσαν οι αδερφοί Γκριμ στη συλλογή παραμυθιών του 1850.

Περισσότερα για το Μοτίβο της Φυλακισμένης Κόρης στα Παραμύθια στο κεφάλαιο της Ραπουνζέλ (σελίδα 131 του βιβλίου «Ο βιασμός της Κοκκινοσκουφίτσας») 

 



Οι προσφορές στην Αγία και η σύνδεση με την θεά Εκάτη


Για να «γλυκάνουν» την Αγία Βαρβάρα σε πολλά μέρη του τόπου μας την ημέρα της γιορτής της προσέφεραν τη βαρβάρα, μια γλυκιά νηστίσιμη σούπα από σιτάρι, σταφίδες, σουσάμι, καρύδια, και άλλους σπόρους. Η γλυκιά σούπα «βαρβάρα», που μοιάζει με το κολλυβόζουμο, είναι ένα έθιμο πανάρχαιο. Στην Δυτική Θράκη το γλυκό γίνεται με κοπανισμένο σε γουδί σιτάρι, το οποίο βράζεται και ανακατεύεται με κοπανισμένο, ψημένο σουσάμι, αμύγδαλα, καρύδια και γλυκαίνεται με πετιμέζι, χυμό ροδιών, χουρμάδες, σύκα ή ζάχαρη.

Στους χριστιανούς, η παρασκευή της βαρβάρας λέγεται ότι καθιερώθηκε από το εξής περιστατικό: Ο σατανικός νους του Διόσκουρου, πατέρα της Αγίας,  είχε συλλάβει ένα δόλιο και αποτρόπαιο σχέδιο για την εξόντωση των χριστιανών της περιοχής του. Κάλεσε όλους τους αρτοποιούς της περιοχής του και τους έδωσε εντολή να βάλουν δηλητήριο στο ψωμί που θα παρασκεύαζαν, όπως και οι πωλητές τροφίμων στα τρόφιμα που θα πωλούσαν.

Το μυστικό αυτό το έμαθε η κόρη του, η Βαρβάρα, και ειδοποίησε τους χριστιανούς να μην αγοράσουν ψωμί και τρόφιμα, και να πορευτούν με τα υπολείμματα που είχαν στα σπίτια τους. Έτσι κάθε χριστιανική οικογένεια μαγείρεψε ό,τι πρόχειρο της βρέθηκε στο σπίτι. Επειδή όμως τα τρόφιμα που τους είχαν απομείνει ήταν πολύ λίγα και κάθε είδος από μόνο του δεν έφτανε για μια σωστή μαγειριά, έβαλαν στην κατσαρόλα λίγο από όλα. Δηλαδή λίγο στάρι, μερικά φασόλια, κουκιά, σταφίδες και ό,τι άλλο σχετικό είχαν, κι όλα μαζί τα μαγείρεψαν. Έτσι χάρη στη Βαρβάρα σώθηκαν, και από τότε σε ανάμνηση αυτού του περιστατικού καθιερώθηκε στη γιορτή της να μαγειρεύουν το παρασκεύασμα αυτό που είναι γλυκό και φαγητό μαζί και λέγεται «βαρβάρα».

Το ίδιο γλυκό κάνουν και οι Έλληνες μουσουλμάνοι της Θράκης γιορτάζοντας την Ημέρα του Ασουρέ (τον πρώτο μήνα του Ισλαμικού ημερολογίου Μουχαρέμ ), το οποίο μοιράζουν σε γείτονες. Λέγεται ότι έλκει την καταγωγή του από το γεύμα που έφτιαξε και μοίρασε ο Νώε στο τέλος του κατακλυσμού απ΄όσους σπόρους είχαν μείνει στην Κιβωτό. 

Όμως, το συγκεκριμένο έθιμο, το οποίο τηρείται και στις πόλεις της Ιωνίας (σημερινή Μικρά Ασία) έχει τις ρίζες του στη θεά Εκάτη.

Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία, η Εκάτη εμφανίζεται ως χθόνια θεότητα, ενώ απεικονίζεται σε σχέδια πάνω σε αγγεία κρατώντας δυο πυρσούς. Όπως αναφέρει ο Ησιόδος στην Θεογονία, η θεά ασκούσε την κυριαρχία της από την εποχή των Τιτάνων πριν πάρει την εξουσία ο Ζευς και η τάξη του. Ο νέος κυβερνήτης του κόσμου την τίμησε, αφήνοντάς την στο αρχικό μεγαλείο της, και περισσότερο απ' όλους δίνοντας της υπέροχα δώρα, μερίδιο απο την γή,τη θάλασσα και τον έναστρο ουρανό. Στην αρχαιότητα ήταν συνδεδεμένη με τα Ελευσίνια μυστήρια. Λέγεται ότι βοήθησε τη θεά Δήμητρα στην αναζήτηση της Περσεφόνης και μετά την επανένωσή τους έγινε συνοδός της Περσεφόνης και σύντροφος του Άδη. 

Η περιοχή καταγωγής της λατρείας της είναι άγνωστη, ωστόσο εικάζεται πως ήταν δημοφιλής στη Θράκη όπου στα τρίστρατα προσφέροντα τα Εκαταία δείπνα, οι προσφορές δηλαδή των πιστών της, τις οποίες μπορούσαν να καταναλώσουν οι ζητιάνοι. Δεν είναι τυχαίο πάντως που το συγκεκριμένο γλυκό προσφέρεται στην αρχή του χειμώνα το τέλος των γεωργικών εργασιών και την αποθήκευση των προμηθειών

Ο θρύλος της Δράμας με τα καραβάκια.


Όπως αναφέραμε παραπάνω, η Αγία Βαρβάρα είναι και η προστάτιδα πολιούχος της Δράμας. Σύμφωνα με το θρύλο, όταν το 1830 η Δράμα κατακτήθηκε από τους Τούρκους, το εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας γκρεμίστηκε για να χτιστεί στη θέση του ένα τζαμί. Τα σχέδια των κατακτητών όμως άλλαξαν ανήμερα της Αγίας Βαρβάρας.

Η περιοχή πλημμύρισε με νερό, κι έτσι το τζαμί δεν χτίστηκε ποτέ. Από τότε η Αγία Βαρβάρα έγινε η πολιούχος της Δράμας, και ακριβώς απέναντι από τη λίμνη, με τα θεμέλια της παλιάς εκκλησίας στα σπλάχνα της, χτίστηκε η καινούρια εκκλησία που αφιερώθηκε στην Αγία που έσωσε το εκκλησάκι της.

Την παραμονή της γιορτής της, στις 3 Δεκεμβρίου, εκατοντάδες παιδιά αφήνουν τα φωταγωγημένα καραβάκια τους στα ήρεμα νερά της λίμνης, ακριβώς μπροστά από την ομώνυμη εκκλησία, προσφέροντας μοναδικό θέαμα το σούρουπο. Είναι τα καραβάκια των ευχών. Υπάρχουν δύο εκδοχές για το έθιμο αυτό. Σύμφωνα με την πρώτη, την παραμονή της Αγίας Βαρβάρας, μετά τη λιτανεία, ο κόσμος έστελνε στο βυθισμένο εκκλησάκι το κεράκι του για την Αγία πάνω σε ένα σανίδι από ξύλο.

Η δεύτερη εκδοχή βασίζεται στο ότι η Αγία Βαρβάρα ήταν και η προστάτιδα των κοριτσιών που τις φυλούσε από τη γλωσσοφαγιά και τις βοηθούσε στα αισθηματικά τους. Έτσι όλα τα ελεύθερα κορίτσια στις 3 του Δεκέμβρη, κατά τη διάρκεια του Εσπερινού και μόλις σκοτείνιαζε, άναβαν κεριά στον ανατολικό τοίχο της λίμνης. Κάποιες κοπέλες έβαζαν τα κεράκια τους πάνω σε σανίδες ξύλου και μαζί με μια ευχή τα έστελναν στο βυθισμένο εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας.
Η πορεία της σανίδας στη λίμνη έδειχνε αν η ευχή θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί. Αν το κεράκι έσβηνε θεωρούνταν αποτυχία αλλά η ελπίδα έμενε, καθώς το επόμενο πρωί όλα τα κορίτσια κατέφθαναν και πάλι στη λίμνη για να πλυθούν με το νερό που η Αγία Βαρβάρα είχε αγιάσει το προηγούμενο βράδυ.

   Giota Houliara   http://ciaran-sidhe.blogspot.com/