Ο σταυρωμένος Αμνός πριν από τη δημιουργία του κόσμου εισέρχεται στην Ιστορία για να σταυρωθεί από τον Πόντιο Πιλάτο στα Ιεροσόλυμα. Ο Μοναδικός χωρίς κηλίδα ούτε σκιά, έρχεται στο δηλητηριασμένο κόσμο από την αμαρτία. Η εχθροπραξία, το οντολογικό μίσος του Διεστραμμένου προς τον Άγιο, τον Καθαρό, τον Αθώο πετυχαίνει μια τέτοια πυκνότητα που ο Σταυρός γίνεται φανερά αδυσώπητος: «ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται εἰς χεῖρας ἁμαρτωλῶν» (Ματθ. 26, 45), στα χέρια επίσης του Θεού αυτού του κόσμου…
Στην Ενσάρκωσή του, ο Λόγος πήρε την ολότητα της ανθρώπινης φύσεως, όλοι και κάθε ένας βρίσκονται εκεί. Ο πρώτος και ο δεύτερος Αδάμ αποτελούν δύο πόλους, δύο κέντρα που συνυπάρχουν σ’ ολόκληρη την ανθρωπότητα και σε κάθε άνθρωπο «ὅπου γὰρ ἐστιν ὁ θησαυρὸς ὑμῶν ἐκεῖ ἔσται καὶ ἡ καρδία ὑμῶν» (Ματθ. 6, 21), κάθε ένας μπορεί ελεύθερα να εκλέξει την υπαρξιακή του βάση. Το αντικειμενικό και παγκόσμιο θεμέλιο της σωτηρίας εφαρμόζεται σε κάθε ανθρώπινο γένος, αλλά η σωτηρία συμπληρώνεται πραγματικά, αναλαμβάνεται προσωπικά, ονομαστικά, στην ελεύθερη εκλογή του κάθε ενός και είναι το απέραντο δράμα του Θεού αυτού του ίδιου. Ο Θεός μπορεί το παν χωρίς να καταναγκάσει τον άνθρωπο να τον αγαπήσει, λέγει το περίφημο λόγιο των Πατέρων της Εκκλησίας. Ο Υιός του Θεού παρουσιάζεται εμπρός στον πατέρα του σαν «Υιός του Ανθρώπου». Ο δεύτερος Αδάμ ταυτίζεται με τον πρώτο και εισέρχεται στη Γεθσημανή τη θανάσιμη νύχτα της αγωνίας: «Νῦν ἡ ψυχή μου τετάρακται… ἀλλὰ διὰ τοῦτο ἦλθον εἰς τὴν ὥραν ταύτην!» ( Ιω. 12, 27). Ο Χριστός δέχτηκε ελεύθερα την αμαρτία του κόσμου. Ἴδε ὁ Ἄνθρωπος, και αλλού: «δεν είμαι πια εγώ που ζω, είναι ο Χριστός που ζει μέσα μου», τα ανθρώπινα εγώ των δύο Αδάμ συμπίπτουν, συνταυτίζονται. Είναι ο «τρελλός έρως» (μανικός έρως κατά την έκφραση του Νικολάου Καβάσιλα) του Θεανθρώπου, η αγάπη του – όριο για τον έκπτωτο αδελφό του.
Ο Πατήρ προτείνει το ποτήρι των ανθρωπίνων αδικιών στον Υιό του, τον υποχρεώνει να υπερβεί τον τρόμο, τη φρίκη της ανθρώπινης φύσεώς του όχι εμπρός στο φυσικό πόνο, αλλά εμπρός στο συντριπτικό βάρος του παγκόσμιου Αμαρτήματος, εμπρός στο μυστηριώδες και φοβερό πέρασμα από τις πύλες του θανάτου. Η κραυγή του να απωθήσει το ποτήρι δεν εισακούστηκε από τον Πατέρα, η ανθρώπινη ελευθερία του όφειλε να δεχθεί το Σταυρό.
Πώς ο άνθρωπος μπορεί να καταλάβει την Αγάπη που είναι κατά το μέτρο του Θεού; Για το Χριστό να δεχθεί το Σταυρό σημαίνει να βάλει στο εσωτερικό του εαυτού του, κατά συμπάθεια το Αμάρτημα του κόσμου σαν να ήταν το ίδιο το δικό του… Ο Σταυρός έχει κάνει να μεσουρανήσει η άβυσσος της αθωότητος και η άβυσσος του ζόφου στην ίδια κραυγή: Αββά ο Πατήρ…
Στην κένωση η θεότης σιωπά και η ανθρωπότης κραυγάζει. Ο Θεός παίρνει επάνω του την απάντηση με τη δική του Δικαιοσύνη, αναλαμβάνει την τελευταία συνέπεια της δημιουργικής ενεργείας του. Η Αγάπη παίρνει επάνω της το Αμάρτημα του κόσμου για να συγχωρήσει κάθε αμαρτωλό… «Ἔρχεται γὰρ ὁ τοῦ κόσμου ἄρχων, καὶ ἐν ἐμοὶ οὐκ ἔχει οὐδέν» (Ιω. 14, 30). «Ὁ πατὴρ μὲ ἀγαπᾶ, ὅτι ἐγὼ τίθημι τὴν ψυχήν μου… οὐδεὶς αἴρει αὐτὴν ἀπ’ ἐμοῦ, ἀλλὰ ἐγὼ τίθημι αὐτήν, ἀπ’ ἐμαυτοῦ… ταύτην τὴν ἐντολὴν ἔλαβον παρὰ τοῦ πατρός μου» ( Ιω. 10, 18). Σε ορισμένες εικόνες βλέπει κανείς τον Άνθρωπο του πόνου μεταμορφώνοντας σ’ αυτόν όλη την ανθρώπινη οδύνη, τον Ελκόμενο, να ανεβαίνει αυτός ο ίδιος την κλίμακα στερεωμένη επάνω στο σταυρό… «ἀλλ’ αὕτη ἐστὶν ὑμῶν ἡ ὥρα καὶ ἡ ἐξουσία τοῦ σκότους» (Λουκ. 22, 53). Είναι μια βία, προσβολές και ανθρωποκτονία που έχουν γίνει δεκτές ελεύθερα.
Ο Θεός ζητεί από τον Αβραάμ τη θυσία του υιού του, χωρίς καμμιά εγγύηση. Χωρίς ολόκληρη την αποδοχή τοποθετημένη έξω από κάθε εγγύηση, η πίστη του Αβραάμ δεν θα έφθανε στην τελευταία αλήθεια της, στον αγωνιστικό βαθμό της. Το τόσο καταπληκτικό κείμενο της προς Εβραίους επιστολής (11, 31-39) περιγράφει την εξαίρετα τραγική τύχη των προφητών. Υπάρχει εκεί ολόκληρη μια θεολογία της ήττας και της απάτης, αλλά στο φως της αυτές οι ήττες αποκαλύπτονται οι πιο μεγάλες επιτυχίες: πραγματικά ο Θεός είχε υπ’ όψη του για εμάς κάτι το καλύτερο… καλύτερο από μια φανερή επιτυχία. Η ύπαρξη των προφητών είναι μια προεικόνιση και ταυτίζεται με το τραγικό της τύχης του Θεού στον κόσμο. Το «ἐσφαγμένον Ἀρνίον» από καταβολής κόσμου κρεμάστηκε επάνω από την άβυσσο χωρίς μορφή ούτε περιεχόμενο, αυτό που θέλει να πει επίσης στερημένο από κάθε εγγύηση. Οι αισιόδοξες θεοδικίες δημιουργούν πάντοτε το ευθύγραμμο και ορθολογικό σύστημα των φίλων του Ιώβ. Λοιπόν, η ανθρώπινη ελευθερία, «η δεύτερη ελευθερία», όπως λέγουν οι Πατέρες, για να είναι αληθινή, δηλαδή κατά τη θεία εικόνα, έπρεπε να είναι απρόβλεπτη επίσης για το Θεό, να γίνεται τέτοια με την ελεύθερη απόφασή του να ρίξει στην πανσοφία του το κάλυμμα της κενώσεώς του. Ο Θεός εγκαταλείπει την κορυφή της σιωπής του και διακινδυνεύει το παράλογο στοίχημα που κρατεί η Αγάπη του. Επάνω στο Σταυρό ο Θεός κατά του Θεού, έχει πάρει το μέρος του ανθρώπου. Θυσιάζει τον Υιό του χωρίς να σταματήσει κανείς Άγγελος το θάνατό του, αντί εγγυήσεως: «πλὴν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐλθὼν ἆρα εὑρήσει τὴν πίστιν ἐπὶ τῆς γῆς;» (Λουκ. 18, 8).
Ο ζωοποιός Σταυρός είναι η μοναδική απάντηση στη δίκη του αθεϊσμού επάνω στη βασιλεία του κακού. Υπάρχει θέση να εφαρμόσουμε στο Θεό την πιο παράδοξη έννοια, εκείνη της αδυναμίας που σημαίνει τη σωτηρία με την ελεύθερη αγάπη: Ο Θεός παρουσιάζεται και δηλώνει την αγάπη του, παρακαλεί που ανταμείβεται κάποιος… απωθημένος, περιμένει στη θύρα… Για κάθε τι καλό που μας κάνει, δεν ζητεί σ’ ανταλλαγή αυτού παρά την αγάπη μας· σ’ αντάλλαγμα της αγάπης μας, μας απαλλάσσει από όλη την οφειλή μας.
Απέναντι στην οδύνη, απέναντι σε κάθε μορφή κακού, η μόνη ολόκληρη απάντηση είναι να πούμε ότι ο Θεός είναι αδύνατος και ότι δεν μπορεί παρά να υποφέρει μ’ εμάς. Ασθενής βέβαια, όχι σ’ όλη του την παντοδυναμία, αλλά στη σταυρωμένη Αγάπη του… Επάνω στο σταυρό ο Χριστός ανέλαβε αυτή την ίδια τη θνητότητα. Η δύναμη του θανάτου είναι στην αυτονομία του, αλλά ο Χριστός δίνει το θάνατό του στον Πατέρα, και γι’ αυτό εν Χριστώ είναι ο θάνατος που πεθαίνει: με το θάνατο ενίκησε το θάνατο. Από τότε κανείς άνθρωπος δεν πεθαίνει πιά μόνος του,ο Χριστός πεθαίνει με αυτόν για να τον αναστήσει με αυτόν.
ΠΑΥΛΟΣ ΕΥΔΟΚΙΜΩΦ
Στην Ενσάρκωσή του, ο Λόγος πήρε την ολότητα της ανθρώπινης φύσεως, όλοι και κάθε ένας βρίσκονται εκεί. Ο πρώτος και ο δεύτερος Αδάμ αποτελούν δύο πόλους, δύο κέντρα που συνυπάρχουν σ’ ολόκληρη την ανθρωπότητα και σε κάθε άνθρωπο «ὅπου γὰρ ἐστιν ὁ θησαυρὸς ὑμῶν ἐκεῖ ἔσται καὶ ἡ καρδία ὑμῶν» (Ματθ. 6, 21), κάθε ένας μπορεί ελεύθερα να εκλέξει την υπαρξιακή του βάση. Το αντικειμενικό και παγκόσμιο θεμέλιο της σωτηρίας εφαρμόζεται σε κάθε ανθρώπινο γένος, αλλά η σωτηρία συμπληρώνεται πραγματικά, αναλαμβάνεται προσωπικά, ονομαστικά, στην ελεύθερη εκλογή του κάθε ενός και είναι το απέραντο δράμα του Θεού αυτού του ίδιου. Ο Θεός μπορεί το παν χωρίς να καταναγκάσει τον άνθρωπο να τον αγαπήσει, λέγει το περίφημο λόγιο των Πατέρων της Εκκλησίας. Ο Υιός του Θεού παρουσιάζεται εμπρός στον πατέρα του σαν «Υιός του Ανθρώπου». Ο δεύτερος Αδάμ ταυτίζεται με τον πρώτο και εισέρχεται στη Γεθσημανή τη θανάσιμη νύχτα της αγωνίας: «Νῦν ἡ ψυχή μου τετάρακται… ἀλλὰ διὰ τοῦτο ἦλθον εἰς τὴν ὥραν ταύτην!» ( Ιω. 12, 27). Ο Χριστός δέχτηκε ελεύθερα την αμαρτία του κόσμου. Ἴδε ὁ Ἄνθρωπος, και αλλού: «δεν είμαι πια εγώ που ζω, είναι ο Χριστός που ζει μέσα μου», τα ανθρώπινα εγώ των δύο Αδάμ συμπίπτουν, συνταυτίζονται. Είναι ο «τρελλός έρως» (μανικός έρως κατά την έκφραση του Νικολάου Καβάσιλα) του Θεανθρώπου, η αγάπη του – όριο για τον έκπτωτο αδελφό του.
Ο Πατήρ προτείνει το ποτήρι των ανθρωπίνων αδικιών στον Υιό του, τον υποχρεώνει να υπερβεί τον τρόμο, τη φρίκη της ανθρώπινης φύσεώς του όχι εμπρός στο φυσικό πόνο, αλλά εμπρός στο συντριπτικό βάρος του παγκόσμιου Αμαρτήματος, εμπρός στο μυστηριώδες και φοβερό πέρασμα από τις πύλες του θανάτου. Η κραυγή του να απωθήσει το ποτήρι δεν εισακούστηκε από τον Πατέρα, η ανθρώπινη ελευθερία του όφειλε να δεχθεί το Σταυρό.
Πώς ο άνθρωπος μπορεί να καταλάβει την Αγάπη που είναι κατά το μέτρο του Θεού; Για το Χριστό να δεχθεί το Σταυρό σημαίνει να βάλει στο εσωτερικό του εαυτού του, κατά συμπάθεια το Αμάρτημα του κόσμου σαν να ήταν το ίδιο το δικό του… Ο Σταυρός έχει κάνει να μεσουρανήσει η άβυσσος της αθωότητος και η άβυσσος του ζόφου στην ίδια κραυγή: Αββά ο Πατήρ…
Στην κένωση η θεότης σιωπά και η ανθρωπότης κραυγάζει. Ο Θεός παίρνει επάνω του την απάντηση με τη δική του Δικαιοσύνη, αναλαμβάνει την τελευταία συνέπεια της δημιουργικής ενεργείας του. Η Αγάπη παίρνει επάνω της το Αμάρτημα του κόσμου για να συγχωρήσει κάθε αμαρτωλό… «Ἔρχεται γὰρ ὁ τοῦ κόσμου ἄρχων, καὶ ἐν ἐμοὶ οὐκ ἔχει οὐδέν» (Ιω. 14, 30). «Ὁ πατὴρ μὲ ἀγαπᾶ, ὅτι ἐγὼ τίθημι τὴν ψυχήν μου… οὐδεὶς αἴρει αὐτὴν ἀπ’ ἐμοῦ, ἀλλὰ ἐγὼ τίθημι αὐτήν, ἀπ’ ἐμαυτοῦ… ταύτην τὴν ἐντολὴν ἔλαβον παρὰ τοῦ πατρός μου» ( Ιω. 10, 18). Σε ορισμένες εικόνες βλέπει κανείς τον Άνθρωπο του πόνου μεταμορφώνοντας σ’ αυτόν όλη την ανθρώπινη οδύνη, τον Ελκόμενο, να ανεβαίνει αυτός ο ίδιος την κλίμακα στερεωμένη επάνω στο σταυρό… «ἀλλ’ αὕτη ἐστὶν ὑμῶν ἡ ὥρα καὶ ἡ ἐξουσία τοῦ σκότους» (Λουκ. 22, 53). Είναι μια βία, προσβολές και ανθρωποκτονία που έχουν γίνει δεκτές ελεύθερα.
Ο Θεός ζητεί από τον Αβραάμ τη θυσία του υιού του, χωρίς καμμιά εγγύηση. Χωρίς ολόκληρη την αποδοχή τοποθετημένη έξω από κάθε εγγύηση, η πίστη του Αβραάμ δεν θα έφθανε στην τελευταία αλήθεια της, στον αγωνιστικό βαθμό της. Το τόσο καταπληκτικό κείμενο της προς Εβραίους επιστολής (11, 31-39) περιγράφει την εξαίρετα τραγική τύχη των προφητών. Υπάρχει εκεί ολόκληρη μια θεολογία της ήττας και της απάτης, αλλά στο φως της αυτές οι ήττες αποκαλύπτονται οι πιο μεγάλες επιτυχίες: πραγματικά ο Θεός είχε υπ’ όψη του για εμάς κάτι το καλύτερο… καλύτερο από μια φανερή επιτυχία. Η ύπαρξη των προφητών είναι μια προεικόνιση και ταυτίζεται με το τραγικό της τύχης του Θεού στον κόσμο. Το «ἐσφαγμένον Ἀρνίον» από καταβολής κόσμου κρεμάστηκε επάνω από την άβυσσο χωρίς μορφή ούτε περιεχόμενο, αυτό που θέλει να πει επίσης στερημένο από κάθε εγγύηση. Οι αισιόδοξες θεοδικίες δημιουργούν πάντοτε το ευθύγραμμο και ορθολογικό σύστημα των φίλων του Ιώβ. Λοιπόν, η ανθρώπινη ελευθερία, «η δεύτερη ελευθερία», όπως λέγουν οι Πατέρες, για να είναι αληθινή, δηλαδή κατά τη θεία εικόνα, έπρεπε να είναι απρόβλεπτη επίσης για το Θεό, να γίνεται τέτοια με την ελεύθερη απόφασή του να ρίξει στην πανσοφία του το κάλυμμα της κενώσεώς του. Ο Θεός εγκαταλείπει την κορυφή της σιωπής του και διακινδυνεύει το παράλογο στοίχημα που κρατεί η Αγάπη του. Επάνω στο Σταυρό ο Θεός κατά του Θεού, έχει πάρει το μέρος του ανθρώπου. Θυσιάζει τον Υιό του χωρίς να σταματήσει κανείς Άγγελος το θάνατό του, αντί εγγυήσεως: «πλὴν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐλθὼν ἆρα εὑρήσει τὴν πίστιν ἐπὶ τῆς γῆς;» (Λουκ. 18, 8).
Ο ζωοποιός Σταυρός είναι η μοναδική απάντηση στη δίκη του αθεϊσμού επάνω στη βασιλεία του κακού. Υπάρχει θέση να εφαρμόσουμε στο Θεό την πιο παράδοξη έννοια, εκείνη της αδυναμίας που σημαίνει τη σωτηρία με την ελεύθερη αγάπη: Ο Θεός παρουσιάζεται και δηλώνει την αγάπη του, παρακαλεί που ανταμείβεται κάποιος… απωθημένος, περιμένει στη θύρα… Για κάθε τι καλό που μας κάνει, δεν ζητεί σ’ ανταλλαγή αυτού παρά την αγάπη μας· σ’ αντάλλαγμα της αγάπης μας, μας απαλλάσσει από όλη την οφειλή μας.
Απέναντι στην οδύνη, απέναντι σε κάθε μορφή κακού, η μόνη ολόκληρη απάντηση είναι να πούμε ότι ο Θεός είναι αδύνατος και ότι δεν μπορεί παρά να υποφέρει μ’ εμάς. Ασθενής βέβαια, όχι σ’ όλη του την παντοδυναμία, αλλά στη σταυρωμένη Αγάπη του… Επάνω στο σταυρό ο Χριστός ανέλαβε αυτή την ίδια τη θνητότητα. Η δύναμη του θανάτου είναι στην αυτονομία του, αλλά ο Χριστός δίνει το θάνατό του στον Πατέρα, και γι’ αυτό εν Χριστώ είναι ο θάνατος που πεθαίνει: με το θάνατο ενίκησε το θάνατο. Από τότε κανείς άνθρωπος δεν πεθαίνει πιά μόνος του,ο Χριστός πεθαίνει με αυτόν για να τον αναστήσει με αυτόν.
ΠΑΥΛΟΣ ΕΥΔΟΚΙΜΩΦ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου