Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Διδάγματα από τον «Μεγάλο Αρχαίο Εμφύλιο Πόλεμο» α. -εισαγωγή.

Η Αθήνα και η Σπάρτη ήταν δυο υπερδυνάμεις, όπως οι Η.Π.Α και η Ε.Σ.Σ.Δ, που πολέμησαν μέρχις εσχάτων; Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ήταν ένα προανάκρουσμα των μακροχρόνιων και ατελέσφορων συρράξεων στο Βιετνάμ και τη Βόρεια Ιρλανδία, και πιο πρόσφατα στη Μέση Ανατολή; Ή, ήταν όπως ο Αμερικάνικος Εμφύλιος Πόλεμος, μια βιαίη σύγκρουση που διέρρηξε τον κοινωνικό ιστό; Ή, μήπως, ένα σχίσμα ανάμεσα σε φιλελεύθερους και συντηρητικούς (*), όπως αυτό που ζούμε σήμερα, μια πολιτισμική αντιπαράθεση που καθορίζει τις πολιτικές για τον πόλεμο;

.~`~.
I.Τον Απρίλιο του 404 π.Χ. ο Σπαρτιάτης ναύαρχος Λύσανδρος οδήγησε τελικά τον τεράστιο στόλο των πλοίων του, στα οποία στριμώχνονταν 30.000 ενθουσιώδεις ναυτικοί, στο μισητό λιμάνι της Αθήνας, τον Πειραιά, δίνοντας τέλος στον Πελοποννησιακό Πόλεμο.

Ύστερα από την καταστροφή τον προηγούμενο Σεπτέμβριο του επιβλητικού στόλου της στη ναυμαχία στους Αίγος Ποταμούς, στα νερά της Μικράς Ασίας, η κάποτε μεγαλοπρεπής πόλη της Αθήνας ήταν τώρα εντελώς ανυπεράσπιστή...

Δεν υπήρχε πλέον η παλιά ζωτική γραμμή επικοινωνιών που, μέσω ξηράς και θάλασσας, επέτρεπε τη ροή των φόρων υποτέλειας. Για να δοθεί τέλος στο λιμό που μάστιζε την πόλη, η Αθήνα τελικά παραδόθηκε και συμφώνησε να διαλύσει, ό,τι είχε απομείνει από τον κάποτε φημισμένο στόλο της, να κατεδαφίσει τα περίφημα τείχη της και να καταργήσει την ονομαστή δημοκρατία της. Χιλιάδες πολίτες βρίσκονταν πια στο έλεος της επιείκειας των Σπαρτιατών και ίσως 100.000 κάτοικοι της να είχαν συγκεντρωθεί στους δρόμους της πόλης, τρομοκρατημένοι από το ενδεχόμενο ότι θα υποστούν την ίδια μοίρα με αυτή που είχαν επιφυλάξει σε τόσους άλλους Έλληνες σε όλο το Αιγαίο.

«Οι Πελοποννήσιοι βάλθηκαν με πολλήν όρεξη να γκρεμίζουν τα Τείχη, στους ήχους του αυλού που έπαιζαν κορίτσια - νομίζοντας πως εκείνη τη μέρα απελευθερωνόνταν η Ελλάδα».

Όταν πρίν από πολλά χρόνια είχε ξεκινήσει ο πόλεμος, οι Σπαρτιάτες είχαν υποσχεθεί στους Έλληνες ότι θα τους απελευθέρωναν και είχαν προειδοποιήσει τους Αθηναίους, όπως λέει ο Θουκυδίδης, να αποδώσουν «στους Έλληνες την ελευθερία τους» (I).

Η Σπαρτιάτικη κατοχή της Αθήνας έδωσε, λοιπόν, τέλος σε εικοσι εφτά χρόνια εχθροπραξιών, που οδήγησαν στην τελική ήττα και στην ταπείνωση της Αθήνας του Περικλή.

Πως συνέβη αυτό το αδιανόητο γεγονός;

II.Ποιός, άραγε, μπορεί να φανταστεί ότι ο ασυνήθιστος προσδιορισμός «Πελοποννησιακός Πόλεμος» υποδηλώνει μια αιματηρή εμφύλια διαμάχη; Οι περισσότεροι, αντίθετα, θεωρούν ότι πρόκειται για έναν πόλεμο παρόμοιο με τους «Περσικούς Πολέμους», τους «Μακεδονικούς Πολέμους» ή τους «Δακικούς Πολέμους», που όλοι τους υπήρξαν κατά την αρχαιότητα σκληρές συρράξεις εναντίον ξένων λαών.

Όμως η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων που σκοτώθηκαν από το 431 π.Χ. έως το 404 π.Χ. ήταν Έλληνες. Τα χρήματα που δαπανήθηκαν, οι πόλεις που λαφυραγωγήθηκαν, οι αγροί που λεηλατήθηκαν, όλα αυτά τα δεινά τα υπέστησαν κυρίως Έλληνες.

Αυτός ο αρχαίος εμφύλιος πόλεμος αποκαλείται σήμερα «Πελοποννησιακός Πόλεμος», επειδή οι Δυτικοί είναι από αρκετές απόψεις αθηνοκεντρικοί.

Όλοι εξισώνουν την Αθήνα με την Ελλάδα.

Και παρόλο που οι σύγχρονοι είναι εξοικειωμένοι με την Σπάρτη, δε γνωρίζουν σχεδόν τίποτα για πόλεις-κράτη όπως η Κόρινθος, οι Συρακούσες ή η Θήβα' αυτοί ήταν οι άλλοι φοβεροί εχθροί της Αθήνας, η δε τριαντάχρονη σύρραξη ήταν γνωστή σε αυτούς με την εντελώς διαφορετική ονομασία «Αθηναϊκός Πόλεμος», καθώς αποσκοπούσε στην καταστροφή της δημοκρατίας και της ηγεμονίας της Αθήνας.

Οι περισσότεροι μεταγενέστεροι συγγραφείς, τόσο αρχαίοι και νεότεροι, έχουν υιοθετήσει την άποψη του Περικλή ότι επρόκειτο για έναν «πόλεμο εναντίων των Πελοποννησίων», την ιστορία του οποίου κατέγραψε ο Αθηναίος Θουκυδίδης. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά τη πραγματική φύση της σύρραξης, ο Πελοποννησιακός Πόλεμος δεν ήταν στη πραγματικότητα μόνο μια ανοιχτή σύγκρουση εναντίον των Πελοποννησίων, αλλά ενεπλάκησαν σε αυτόν σχεδόν όλοι όσοι ζούσαν στον ελληνόφωνο κόσμο - αλλά και αρκετοί πέρα από αυτόν, από τη Θράκη μέχρι την Περσία. Η διαπάλη έμοιαζε πολύ περισσότερο με τη διαφαινόμενη δίχως τέλος σφαγή στη Βόρεια Ιρλανδία, με την αποτελμάτωση τόσο των Γάλλων όσο και των Αμερικανών στο Βιετνάμ, με το χάος στη Μέση Ανατολή ή με τις κρίσεις τις δεκαετίες του '90 στα Βαλκάνια, παρά με τις περισσότερο συμβατικές μάχες του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, όπου υπήρχαν ξεκάθαροι εχθροί, θέατρα πολεμικών επιχειρήσεων, μέτωπα και εκβάσεις.

Ένα καλύτερο όνομα για το θέμα μας θα ήταν ίσως ο

«Μεγάλος Αρχαίος Εμφύλιος Πόλεμος»

Η Αθήνα, η Σπάρτη και οι αντίστοιχοι σύμμαχοι τους -με εξαίρεση την ανάμειξη των Περσών ως χρηματοδοτών στην τελευταία φάση του πολέμου- άνηκαν στον ελληνόφωνο κόσμο, λάτρευαν τους ίδιους θεούς, καλλιεργούσαν τη γη και πολεμούσαν με τον ίδιο τρόπο. Παρόλο που δεν υπήρξε ποτέ ένα πανελλήνιο έθνος, οι Έλληνες των διαφόρων πόλεων-κρατών θεωρούσαν ότι αποτελούν έναν ενιαίο λαό.

Η εικοσιεφτάχρονη σύγκρουση τους υπήρξε, από την άποψη του ποσοστού ανθρώπων που πολέμησαν και σκοτώθηκαν, ένας από τους πιο τρομακτικούς εμφύλιους πολέμους στα πρώτα χρόνια της γραπτής Ιστορίας - συμβατικές μάχες, τρομοκρατία, επαναστάσεις, δολοφονίες και μαζικοί φόνοι εκτυλίσσονταν ταυτόχρονα μέσα σε ένα πλαίσιο σύγχυσης εξαιτίας της εναλλαγής συμμάχων και εχθρών...

Καμία άλλη σύγκρουση δεν μπορεί να μας προσφέρει τόσο πολλά... διδάγματα για τη σημερινή εποχή όσο ο Πελοποννησιακός Πόλεμος... ήταν μια σύρραξη στην οποία αναμείχθηκαν δυο μεγάλες υπερδυνάμεις, ένας πόλεμος τρομοκρατίας, ένας βρόμικος πόλεμος στον οποίο ενεπλάκησαν οι «αδέσμευτες» πόλεις-κράτη της Ελλάδας, μια προσπάθεια να επιβληθεί δια της βίας η δημοκρατία σε κράτη που ήταν απρόθυμα να τη δεχτούν (II), καθώς και ένα σύνολο εσωτερικών και πολιτισμικών αναταράξεων που οφείλονταν στις απογοητεύσεις από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των Η.Π.Α Τζόρτζ Μάρσαλ, οι επικριτές του πολέμου του Βιετνάμ, αλλά και οι σημερινοί αντίπαλοι και υποστηρικτές του λεγόμενου πόλεμου εναντίον της τρομοκρατίας (II) έστρεψαν και στρέφουν το βλέμμα τους πίσω στο παρελθόν για να ερμηνεύσουν με το δικό τους τρόπο τον Θουκυδίδη και για να αντλήσουν διδάγματα από τους ανθρώπους που πολέμησαν σε αυτό το φριχτό πόλεμο πριν τόσα χρόνια...

Ο Θουκυδίδης ασφαλώς δεν ήταν ο στυγνός ρεαλιστής και ο συγγραφέας εξαντλητικών λεπτομερειών, όπως μερικές φορές πιστεύεται, αλλά μάλλον ένα ανθρωπιστής και ένας αφηγητής που ποτέ δεν λησμονούσε ότι οι άνθρωποι, και όχι οι άψυχες πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις, αποτελούσαν το πραγματικό υλικό της Ιστορίας του...

...σε τελική ανάλυση, οι άντρες και οι γυναίκες του παρελθόντος, δε διέφεραν από εμάς. Υπάρχουν κοινά στοιχεία στον πόλεμο, όπως ο απόλυτα ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας του, που υπερβαίνουν το χρόνο και το χώρο.

Victor Davis Hanson

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Ο Θουκυδίδης δεν ήταν ηθικά αδιάφορος' παρόλο που αναγνωρίζει σαν παράγοντες της ιστορίας την απροσχημάτιστη βία και το δίκαιο του δυνατώτερου δεν φαίνεται να τα εγκρίνει. Είχε τη συναίσθηση ότι ζούσε σ' έναν κόσμο όπου η ηθική ευαισθησία ήταν μια πολυτέλεια κι η επιβίωση των πολιτειών εξαρτιόταν από την επιδέξια χρήση της δύναμης και μόνο. Έργο του ιστορικού είναι να προσφέρει στους αναγνώστες του πολιτική πείρα, όχι ηθικό κώδικα, ή θρησκευτικούς ή φιλοσοφικούς κανόνες. Στον σπαραγμό εκείνον και τις μανιασμένες συγκρούσεις, όπου τα πάθη κορυφώνονται, ο Θουκυδίδης μένει ήρεμος, νηφάλιος κι ο τόνος του αυτός που πρέπει.
Όποιος μελετά το έργο του μαθαίνει να λογαριάζει πολύ την πατρίδα και την ελευθερία, πάνω όμως απ' όλα την αλήθεια.
Αναστάσιος Γεωργοπαπαδάκος
Είναι η ιστορία και μόνο η ιστορία, η οποία, δίχως να μας εμπλέκει σε κίνδυνο, θα ωριμάσει τη κρίση μας και θα επιτρέψει να έχουμε ορθές αποφάσεις σε οποιαδήποτε κρίση ή περίσταση.

Πολύβιος

-------------------------------------------------------------------------------------------------

.~`~.(*) Η διχοτόμηση του φάσματος σε φιλελεύθερους και συντηρητικούς, πάντα φανερώνει πως βρισκόμαστε στο πεδίο των Η.Π.Α (και σε μικρότερο βαθμό της Αγγλίας) καθώς εκεί, δεν υπάρχει τριχοτόμηση του φάσματος όπως στην Ευρώπη.

(I) Ο Θουκυδίδης μας υπενθυμίζει ότι, αρχικά, οι Σπαρτιάτες είχαν ισχυρισθεί ότι «αγωνίζονται για την απελευθέρωση της Ελλάδας», ένα σύνθημα το οποίο, παρά τη μόνιμη σπαρτιατική βαναυσότητα, φαίνεται ότι συνάσπισε τους περισσότερους Έλληνες προς το τέλος της σύρραξης. Ωστόσο, σε άλλα χωρία ο Θουκυδίδης υπαινίσσεται ότι τα κίνητρα πολλών πόλεων-κρατών δεν ήταν ιδεολογικά. Πολύ απλά ήθελαν να αποφασίζουν μόνες τους («Δεν θα προτιμούσαν να είναι δούλοι... είτε με ολιγαρχία, είτε με δημοκρατία, αλλά ελεύθεροι») και, επομένως, πρόσφεραν την υποστήριξη τους στους Σπαρτιάτες πιστεύοντας ότι θα νικήσουν, αλλά παρά τη νίκη τους δε θα μπορούσαν να εγκαθιδρύσουν μια νέα καταπιεστική ηγεμονία.

(II) Για μια κριτική εναντίον των νεοσυντηρητικών και την εσκεμμένη χρησιμοποίηση του Θουκυδίδη για να ενισχύσουν με επιχειρήματα την προσπάθεια τους να οδηγήσουν την Αμερική, σε έναν πόλεμο με τρόπους ανάλογους της επεκτατικής πολιτικής του Περικλή, βλ. το άρθρο του Gary North, «It Usually Begins With Thucydides» και την κριτική από μια διαφορετική οπτική γωνία του D. Mendelsohn, «THEATRES OF WAR: Why the battles over ancient Athens still rage».

Το έργο του Θουκυδίδη αποτελεί εδώ και πολλά χρόνια ένα από τα υποχρεωτικά αναγνώσματα στη Σχολή Πολέμου του Στρατού των Η.Π.Α, ενώ μια σειρά πολιτικών, όπως ο Γούντροου Γουίλσον, ο Ζορζ Κλεμανσό και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, έχουν μιλήσει ή γράψει για την ελληνική Ιστορία, αναφερόμενοι εκτενώς στον πόλεμο που περιγράφει ο Θουκυδίδης. Για την αναφορά στον Κλεμανσό και στον Βενιζέλο, βλ. Lebow και Strauss, Hegemonic Rivalry: From Thucydides To The Nuclear Age.

Πιο πρόσφατα, οι αμφιλεγόμενοι στοχαστές που είναι γνωστοί ως νεοσυντηρητικοί ασκούσαν για μια περίοδο σημαντική επιρροή στην αμερικάνικη στρατηγική σκέψη και το κείμενο που συχνά συμβουλεύονταν ήταν η Ιστορία του Θουκυδίδη.πηγη cosmoidioglossia.blogspot.com/‎

.