ΚΑΒΟΣ[Μιά ιστορία μυημένων] ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ[Μέρος Δ']

ΚΑΒΟΣ...
[ΚΕΊΜΕΝΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗ]

Μια θρησκευτική λιτανεία, που όμως οι ρίζες της δείχνουν να πηγαίνουν πολύ βαθιά στο χρόνο και να αγγίζουν αρχαιότερες λατρείες. Η λιτάνευση γίνεται την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, στο χωριό Τριπόταμος της Τήνου και είναι μέρος ενός μοναδικού εθίμου.
Το έθιμο, λέγεται ΚΑΒΟΣ.
Το τελετουργικό του αρχίζει την Πρωτοχρονιά, διεξοδείται ολόκληρο το χρόνο και η κορυφαία του πράξη συντελείται τα Χριστούγεννα, με έναν τρόπο μυστηριακό και εν πολλοίς, απόκρυφο για τους αμύητους.
Μοναδικό καθ' όλα και μυσταγωγικό, φαίνεται να έχει χάσει σήμερα πολλά από τα ουσιαστικά του χαρακτηριστικά, ωστόσο, παραμένει ο τελεστικός του ιστός, που αποτελεί ενδεχομένως και ένα χρήσιμο μονοπάτι για την έρευνα της ουσίας του εθίμου.
Ο «Κάβος», είναι μια ιστορία μυημένων, με μια κωδικοποιημένη συμπεριφορά και πάμπολλους γρίφους, σε ό,τι αφορά την προέλευση του εθίμου.

Το «ακοίμητο φως» του Κάβου, προπορεύεται.

ΑΚΟΙΜΗΤΟ ΦΩΣ
Πυρήνας του, μοιάζει να είναι ένα φανάρι με «ακοίμητο φως». Είναι σημαντικό, ότι ο άνθρωπος που το κρατάει, βρίσκεται επικεφαλής της πομπής και ακολουθούν οι εικόνες της λιτάνευσης και ο ιερέας. Το στοιχείο της φωτιάς, δυναμικό αφ' εαυτού, προσδιορίζει και το έθιμο που συντελείται, ακριβώς στην αρχή του καινούργιου χρόνου.
Οι Ιερές φωτιές της αρχαιότητας και τα πύραυνα του εξαγνισμού, είναι ένας αυτόματος συνειρμός, μπροστά σ' αυτή την Ιερή Φλόγα, που περιφέρεται με τον ίδιο ακριβώς εξαγνιστικό τρόπο, οδηγώντας στο κάθε σπίτι του χωριού τον καινούριο χρόνο, χωρίς μιάσματα και ανεπιθύμητα βάρη. Εκείνη την ημέρα, κάθε σπίτι είναι άβατο, αν πρώτα δεν μπει «το φως του Κάβου».
Ίσως, αυτό το «ακοίμητο φως», να ερμηνεύει και το όνομα του εθίμου. Ο «Κάβος», ως ναυτικός όρος, σημαίνει ένα σκοινί για να δένουν στους ντόκους τα καράβια. Αυτό το φως, μοιάζει να «δένει» το έθιμο αυτό με τον αρχικό του πυρήνα, αφού αυτό το φως, κρατιέται ακοίμητο, εδώ και πολλούς αιώνες.
Ακοίμητο, θα πει ότι καίει μέρα νύχτα, χωρίς να σβήσει ποτέ. Που σημαίνει ότι, αν η αρχή του εθίμου ανιχνεύεται χίλια ή χίλια πεντακόσια χρόνια πριν, αυτό το φως, άναψε τότε και η φλόγα του κρατιέται άσβηστη μέχρι σήμερα.
Μερικοί, υποστηρίζουν ότι η λέξη «Κάβος», προέρχεται από την Ιταλική λέξη Capo, που σημαίνει «επικεφαλής». Και έτσι, πάλι, το όνομα αυτού του εθίμου, επισημαίνει ότι πρέπει να δούμε αυτό που βρίσκεται στην κορυφή της λιτάνευσης, δηλαδή το «ακοίμητο φως».
Τόσο το «ακοίμητο φως» της λιτανείας, όσο και η λέξη «κάβος», μοιάζει να συναποτελούν ένα κώδικα, ο οποίος, όμως, στις μέρες μας, είναι πια ένας γρίφος.


Ο Κάβος κρατάει την εικόνα της Γέννησης,
κατά τη διάρκεια της λιτάνευσης.

Την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, δεν μπαίνει κανείς, σε κανένα σπίτι του χωριού, αν δεν μπει πρώτα το ακοίμητο φως, με τις εικόνες, να κάμουν «ποδαρικό», ενώ ο παπάς ψάλλει μια δέηση μέσα στο σπίτι. Το σπίτι, θα πάρει και φως από το φως της λιτανείας, ενώ σε κάθε σπίτι, γίνεται κέρασμα σε όσους ακολουθούν τη λιτάνευση των εικόνων.
Στο τέλος της λιτάνευσης ακολουθεί κοινό τραπέζι, σε μια μεγάλη αίθουσα δίπλα από την εκκλησία. Είναι το πρώτο τραπέζι που κάνει ο νέος Κάβος. Λίγες μέρες πριν, δηλαδή την ημέρα των Χριστουγέννων, το έθιμο αλλάζει χέρια και περνάει από τον προηγούμενο κάβο στον επόμενο.
Κάβος, είναι ο άνθρωπος που χρεώνεται κάθε χρόνο το έθιμο και αναλαμβάνει τις υποχρεώσεις του, που θα δούμε στη συνέχεια ποιες είναι αυτές.

Η λιτάνευση των εικόνων μέσα από τους
δρόμους-στοές του Τριπόταμου.

ΕΝΑ ΑΡΧΑΙΟ, ΙΕΡΟ ΦΑΓΟΠΟΤΙ
Οι εικόνες, περνούν από τον ένα Κάβο στον άλλο, την ημέρα των Χριστουγέννων, αμέσως μετά το κοινό τραπέζι στο οποίο έχουν δικαίωμα να παρακαθήσουν, μόνο οι αρχηγοί των οικογενειών του χωριού.
Ο Ιερέας του Τριπόταμου, Σπυρίδων Φώσκολος, περιγράφει τι ακριβώς γίνεται από την παραμονή των Χριστουγέννων, με τις ετοιμασίες για το μεγάλο κοινό τραπέζι, στη γιορτή της «Αγάπης».
«Την παραμονή των Χριστουγέννων το πρωί, συγκεντρώνονται οι γυναίκες του χωριού στην αίθουσα που γίνεται το τραπέζι, για να καθαρίσουν τα μαγειρικά σκεύη, να καθαρίσουν τα κρεμμύδια για το στιφάδο και να τυλίξουν τους ντολμάδες».
Τα φαγητά που θα σερβιριστούν σ' αυτό το τραπέζι των Χριστουγέννων -που είναι μόνο για άντρες- είναι ίδια, εδώ και πάρα πολλούς αιώνες και απαγορεύεται να προστεθεί ή να αφαιρεθεί κάτι από αυτά.
«Οι καμπάνες χτυπούν στις 5 τα χαράματα, την ημέρα των Χριστουγέννων. Πρώτος φτάνει στην εκκλησία ο Κάβος, που κρατάει ένα καλάθι γεμάτο κεριά και όποιος μπαίνει στην εκκλησία, του δίνει ο ίδιος από ένα κερί. Μόλις ακουστεί ο Χερουβικός Ύμνος, οι μάγειροι, παίρνουν την ευλογία και αφού προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγίας, πηγαίνουν και ανάβουν τα τζάκια, για να βάλουν πάνω τα 7 καζάνια με το κρέας, τους ντολμάδες και το ρόστο. Μετά τη Θεία Λειτουργία, όσοι ξένοι από άλλα μέρη βρεθούν στον Τριπόταμο, πηγαίνουν στην αίθουσα δίπλα από την εκκλησία και τους προσφέρεται μια σούπα από βραστό κρέας, που λέγεται «Αστέρας» και μαζί με τη σούπα, προσφέρεται και ψητό λουκάνικο.»

Ένας υπερμεγέθης αμφορέας με ανάγλυφες παραστάσεις. Τα μοναδικά αυτά αγγεία προέρχονται από τους αποθέτες του Ιερού της Δήμητρας, στα Θυρίδια, πάνω από το σημερινό χωριό του Τριπόταμου.

Παραμένουν ερμητικά ανερμήνευτα, ωστόσο, τόσο τα 7 καζάνια στα οποία ψήνεται το φαγητό, όσο και το όνομα «αστέρας» που έχει η σούπα, έστω και αν εύκολα μπορεί κανείς να το συνδέσει με το αστέρι των Μάγων. Ο αριθμός 7, έχει ένα βάρος και μια πληθώρα ερμηνειών, που διατρέχουν τον αρχαίο κόσμο και είναι τόσο ισχυρές, που και ο Χριστιανισμός υιοθέτησε ένα μέρος τους, διατηρώντας την ιδιαιτερότητα αυτού του συμβολικού αριθμού.
Στις 12 το μεσημέρι των Χριστουγέννων, χτυπούν πάλι οι καμπάνες και γίνεται λιτάνευση στο χωριό, της εικόνας της Γέννησης.
Η λιτανεία, καταλήγει στο Ναό και στη μεγάλη αίθουσα έχει στρωθεί ήδη το τραπέζι για τους αρχηγούς των οικογενειών, οι οποίοι, μπαίνοντας στην αίθουσα, χαιρετιούνται μεταξύ τους με έναν ιδιότυπο χαιρετισμό, με χειραψία, που έχει κατά κάποιο τρόπο ένα μυστικό χαρακτήρα, αναγνώρισης και εμπιστοσύνης.

Σε κάθε σπίτι, έχει ετοιμαστεί ένας χώρος για να υποδεχτεί τις εικόνες στη διάρκεια της περιφοράς τους στο χωριό. Ο ιδιοκτήτης του σπιτιού, ανάβει ένα κερί από το «ακοίμητο φως» και ο ιερέας ψάλλει μια δέηση στο σπίτι, για το καλό της νέας χρονιάς.

Ο Ιερέας, που παρακάθεται και εκείνος στο γεύμα, λέει μια ευχή και αμέσως μετά, σερβίρονται τα φαγητά με την ίδια πάντοτε, εδώ και αιώνες, αδιασάλευτη σειρά και τάξη.
Πρώτα, σερβίρεται η σούπα με ρύζι αυγολέμονο.
Δεύτερο πιάτο, σερβίρεται κρέας βραστό.
Τρίτο πιάτο, είναι το στιφάδο. Τα κρεμμύδια, λένε, σ' αυτό το τραπέζι, συμβολίζουν τη γλυκύτητα που πρέπει να έχουν οι άνθρωποι στις σχέσεις τους.
Τέταρτο πιάτο στη σειρά, σερβίρονται οι ντολμάδες, που και αυτοί έχουν το συμβολισμό τους σ' αυτό το τραπέζι. Συμβολίζουν την ομόνοια και την αδελφοσύνη, που είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που προσδίδονται σε αυτό το γεύμα, για τους ομοτράπεζους του Κάβου. «Όπως -λέει- είναι σφιχτό το ρύζι μέσα στους τυλιγμένους λαχανοντολμάδες, έτσι πρέπει και οι χωριανοί να είναι μεταξύ τους, σφιχτά, ο ένας δίπλα στον άλλο.
Πέμπτο πιάτο, σερβίρεται το ρόστο. Κρέας μοσχαρίσιο, κοκκινιστό με κρεμμύδια και 6 γλώσσες μοσχαρίσιες, που και αυτές έχουν ένα αποτροπαϊκό χαρακτήρα, να διώχνουν, δηλαδή, τη γλωσσοφαγιά.
Τελευταία, προσφέρονταν τα φρούτα (Μήλα, πορτοκάλια και μανταρίνια).
Έβδομο στοιχείο, είναι το κρασί, που καταναλώνεται άφθονο και το πίνουν  σε παλιά, κοινόχρηστα, χάλκινα τάσια-κούπες.

Ακόμη μια εντυπωσιακή εικόνα από τη λιτανεία της Πρωτοχρονιάς, καθώς οι εικόνες μεταφέρονται στα χέρια από τον Τριπόταμο στο γειτονικό συνοικισμό του Σπεράδου.

Παλιότερα, οι συνδαιτυμόνες, έπρεπε να έχουν μαζί τους, το πιάτο του καθένας, και το ψωμί του, όπως και τα μαχαιροπίρουνά του, δεμένα σε μια πετσέτα, που έφερνε καθένας από το σπίτι του.
Με αυτό το γεύμα, από την πρώτη ήδη χειραψία για την είσοδο στην αίθουσα, οι συνδαιτυμόνες συμφιλιώνονται μεταξύ τους, αν τυχόν είχαν διαφορές, πριν καθίσουν στο κοινό τραπέζι.



Μοναδική είναι και η ανάγλυφη παράσταση που υπάρχει στο λαιμό ενός από τους τεράστιους αμφορείς του Ιερού της Δήμητρας, που βρίσκονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Τήνου. Εικονογραφεί τον μύθο της γέννησης της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία.

Στη διάρκεια αυτού του γεύματος, τα παλιότερα κυρίως χρόνια, συζητούσαν και για τυχόν εργασίες που έπρεπε να γίνουν στο χωριό, για να συντηρηθούν κάποιοι δρόμοι και χώροι κοινόχρηστοι. Και οι εργασίες αυτές, γινόντουσαν από κοινού. Σ' αυτό το τραπέζι οι αρχηγοί των οικογενειών, προγραμμάτιζαν το Δημόσιο Βίο του Τριπόταμου, για την ερχόμενη χρονιά.
Μετά το κοινό, αυτό, γεύμα, ξαναχτυπούν οι καμπάνες και ο απερχόμενος Κάβος, φέρνει την εικόνα της Γέννησης στο τραπέζι και μοιράζει σε όλους από ένα κερί.
Αρχίζει, έτσι, μια ακολουθία που κατά τη διάρκειά της, ψάλλονται οι καταβασίες των Χριστουγέννων. Ο ιερέας παίρνει ένα πρόσφορο που είχε βάλει πίσω από την εικόνα και καθώς ψάλλεται η Θ΄ Ωδή, αρχίζει να διανέμει το πρόσφορο στους συνδαιτυμόνες. Καθένας τους, παίρνει με την άκρα των δακτύλων του ένα μικρό ψίχουλο, το βάζει στο στόμα και κάνει το σταυρό του.

Το αρχαίο Ιερό της Δήμητρας, πάνω ακριβώς από τον Τριπόταμο (το χωριό διακρίνεται μπροστά). Σ' αυτόν εδώ το χώρο, έκαιγαν ακοίμητες φωτιές, για τη λατρεία της Θεάς, όπως το «ακοίμητο φως» του Κάβου. Εκτός των άλλων, είναι ένα Τελεστήριο Ιερό, με όσα μπορεί να σημαίνει αυτό.

Με αυτό το τελετουργικό, τελειώνει η θητεία του παλιού Κάβου και τότε ο ιερέας, πάλι ρωτά τους παρευρισκόμενους, με την ακόλουθη φράση: «Ποιος θέλει να αναλάβει την υποχρέωση της αδελφότητος;». Αυτός που θα πει «Εγώ», αναλαμβάνει Κάβος για τη νέα χρονιά.
Αυτό, βέβαια, είναι το τυπικό του εθίμου, γιατί υπάρχει μια μακρά λίστα αναμονής, με τους ανθρώπους που έχουν ήδη δηλώσει ότι θέλουν να αναλάβουν. Υπολογίζεται, ότι για να ικανοποιηθεί η υπάρχουσα λίστα, θα πρέπει να περάσουν περισσότερα από πενήντα χρόνια.
Οι ερμηνείες που δίδονται σ' αυτό το έθιμο είναι αρκετές, χωρίς, ωστόσο, καμιά από αυτές να προσεγγίζει με απόλυτη σιγουριά, τα ακριβή αίτια που έκαναν τους θεμελιωτές του, να το καθιερώσουν.
Είναι σαφές, ότι υπάρχουν και ερμητικά στοιχεία και κώδικες, αλλά και τελετουργικά δρώμενα, που, ενδεχομένως, σε παλιότερους χρόνους, ο χαρακτήρας τους να ήταν ακόμη πιο ισχυρός και ευδιάκριτος.

Το φανάρι στην κορυφή της πομπής, μεταφέρει την Ιερή Φλόγα, που περιφέρεται για εξαγνιστικούς λόγους στα σπίτια, στην αρχή του καινούριου χρόνου!

ΤΕΛΕΤΕΣ ΒΓΑΛΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΒΑΘΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
Κανείς δεν ξέρει με ακρίβεια, πόσο βαθειά στο παρελθόν έχει τις ρίζες του αυτό το έθιμο του Κάβου. Ο χαρακτήρας του και μόνο, ωστόσο, προϊδεάζει ότι πρέπει να έχει την αρχή του, πάρα πολλούς αιώνες πριν.
Ο Τριπόταμος, δεν είναι ένα τυχαίο χωριό και εννοώ, ακριβώς, το γεγονός ότι μόλις 200 μέτρα Βόρεια από την άκρη του χωριού, βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος με το Ιερό της Δήμητρας, των Γεωμετρικών χρόνων, που έχει δώσει σημαντικά ευρήματα (είναι εκτεθειμένα στο αρχαιολογικό Μουσείο Τήνου, στη Χώρα).
Θα αποτολμήσω μια σύγκριση (προς διερεύνηση), ανάμεσα στο «ακοίμητο φως» του Κάβου και τα πολλά πύραυνα του Ιερού της Δήμητρας, στα οποία έκαιγε η φωτιά της θεάς.

Το καντήλι με το «ακοίμητο φως» στην εκκλησία του χωριού και δίπλα ακριβώς, το μαρμάρινο τέμπλο διακοσμείται από ένα ανάγλυφο Διονυσιακό Θύρσο!

Αλλά και από τα φαγώσιμα που καταναλώνονται στο κοινό τραπέζι (ΚΟΙΝΟ ΤΡΙΠΟΤΑΜΙΩΝ άραγε;), δεν μπορεί να περάσουν απαρατήρητα τα πολλά κρεμμύδια (οι ΚΡΟΚΟΙ της Θεάς;) που καταναλώνονται, ούτε και το αλεσμένο στάρι, που έμπαινε παλιότερα αντί για ρύζι, στο γέμισμα των λαχανοντολμάδων.

Χαρακτηριστικός είναι ακόμη και ο στολισμός στην πόρτα της εκκλησίας, με κλαδιά φοινίκων και καρπούς φρούτων.

Δεν ξέρω, πόσο τυχαία μπορεί να παραπέμπουν στη Θεά του Τριπόταμου, αυτά τα σημερινά στοιχεία από το «σώμα» του εθίμου, που ταυτόχρονα είναι και δικά της σύμβολα. Προσφορές στη Θεά Δήμητρα, χοές στον καινούριο χρόνο. Καρποί της γης, στάρι, βολβοί κρεμμυδιών, φρούτα και κρασί!
Με όλα αυτά, προσπαθώ να φανταστώ μια τράπεζα προσφορών στο Ιερό της Δήμητρας, που κατοπτεύει τον Τριπόταμο.
Πόσο μακριά μπορεί να είναι στ' αλήθεια η άκρη αυτού του Κάβου, από τα Θυρίδια και το Ιερό της Θεάς;ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣhttp://www.os3.gr/arhive_taxidi/gr_taxidi_kavos.html

---

καί αλλα εθιμα τού νησιού...

Οι Τήνιοι διατηρούν τα ήθη και τα έθιμα του τόπου τους ως κάτι ιερό. Εξάλλου, πολλά από αυτά πηγάζουν από αρχαίες θρησκευτικές παραδόσεις. Τα έθιμα αναβιώνουν κυρίως στα χωριά, ωστόσο και η Χώρα δεν υστερεί των παραδόσεων. Επιπρόσθετα, οι ντόπιοι συνηθίζουν να συνδυάζουν τη βαθιά τους πίστη με την αγάπη τους για το χορό και το τραγούδι στα εορταστικά πανηγύρια που τακτικά διοργανώνουν.
Άναμμα των Καντηλιών: Ένα έθιμο που αποδεικνύει τη βαθύτατη πίστη των Τηνίων είναι το Άναμμα των Καντηλιών. Θεωρείται άγραφος νόμος μεταξύ των κατοίκων του νησιού, να φωτίζουν με αυτό τον τρόπο όλα τα εξωκλήσια κάθε Σάββατο απόγευμα, αλλά και τις παραμονές των μεγάλων χριστιανικών ή των ονομαστικών τους εορτών. Κάθε εξωκλήσι έχει ένα μόνιμο ή προσωρινό ιδιοκτήτη, στις υποχρεώσεις του οποίου συμπεριλαμβάνεται και η τήρηση του εθίμου. Η αθέτηση αυτής της υποχρέωσης θεωρείται ηθικό παράπτωμα, που κανένας ντόπιος δεν μπορεί να ανεχθεί στη συνείδησή του.
Το έθιμο σε πολλές περιπτώσεις παίρνει τη μορφή τάματος. Έτσι πολλοί Τήνιοι, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, ικεσίας ή ευχαριστίας προς κάποιον Άγιο, υπόσχονται να μεταβούν στο εξωκλήσι που είναι αφιερωμένο στο όνομά του. Οι προσκυνητές κατευθύνονται στο χώρο νωρίς το πρωί. Στην περίπτωση που τα καντήλια είναι αναμμένα, προσθέτουν λάδι για να διατηρηθεί περισσότερο η φλόγα τους και ακουμπούν το υπόλοιπο της φιάλης που έχουν προσκομίσει, δίπλα από το μανουάλι, ώστε να ξαναχρησιμοποιηθεί για το σκοπό αυτό.
Σε κάθε περίπτωση, η διαδικασία συνοδεύεται πάντοτε από το άναμμα κεριών και θυμιάματος. Η προσφορά αυτών των τριών στοιχείων αποτελεί τη μοναδική χριστιανική υλική θυσία που διασώζεται από τα αποστολικά χρόνια. Ο χαρακτήρας της είναι άκρως συμβολικός. Η αξία της δεν σχετίζεται με την προσφερόμενη ύλη, αλλά με τη θρησκευτική κατάνυξη του προσκυνητή. Γενικότερα, το άναμμα των καντηλιών εκφράζει τη φωτεινότητα των ψυχών των πιστών. Οι φλόγες τους παρομοιάζονται με το φως του Αγίου Πνεύματος, αλλά και τη λαμπρότητα όλων των Αγίων που είναι ριζωμένοι βαθιά στις καρδιές των ντόπιων.

Χοιροσφάγια: Πρόκειται για ένα παλιό έθιμο, το οποίο αναβιώνει με αμείωτη ένταση έως τις ημέρες μας, τους μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο, κυρίως στα χωριά. Σημειώνεται πως οι οικογένειες συνηθίζουν να εκτρέφουν τουλάχιστον ένα χοίρο, από τον οποίο εξασφαλίζουν το κρέας όλης της χρονιάς, αλλά και αρκετά τοπικά εδέσματα, όπως: λούζα, γλίνα, πηχτή κ.ά.
Οι προετοιμασίες διαρκούν αρκετές ημέρες. Σε αυτές εμπλέκονται άντρες και γυναίκες, συγγενείς και φίλοι, με αποτέλεσμα τα χοιροσφάγια να αποκτούν πανηγυρικό χαρακτήρα. Καθένας έχει το δικό του ρόλο: Οι γυναίκες μαζεύουν μυρωδικά, τα οποία ξεραίνουν στον ήλιο και ακολούθως τα τρίβουν με αλάτι. Επίσης, συγυρίζουν και ασβεστώνουν το σπίτι, την αυλή και το δρόμο. Οι άνδρες μαζεύουν ξύλα ελιάς. Αλλά και την ημέρα της σφαγής χρειάζονται πολλά χέρια. Η διαδικασία, που ξεκινά πριν καλά - καλά ξημερώσει, απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και τεχνική κατάρτιση, καθώς το ζώο ζυγίζει 150 με 200 κιλά. Αμέσως μετά, με τη βοήθεια ζεματιστού νερού, αρχίζει το ξύρισμα, το γδάρσιμο και το καψάλισμα, ενώ οι γυναίκες κερνούν ρακί, σταφίδες, καρύδια, ρόδια και ξεροτήγανα.

Ο χοίρος μεταφέρεται στο σπίτι και κρεμιέται ανάποδα από ένα τσιγκέλι. Το πρώτο πράγμα που αφαιρείται είναι τα εντόσθια. Εξάλλου, το συκώτι θα τηγανιστεί και θα σερβιριστεί με πιλάφι για κολατσιό. Στη συνέχεια, οι γυναίκες παραλαμβάνουν τα έντερα για την πολύωρη διαδικασία του καθαρισμού τους, με λεμόνι, αλάτι και άφθονο νερό. Τα λεπτά έντερα χρησιμεύουν στο τύλιγμα των σπιτικών λουκάνικων, τα πιο φαρδιά για τα σαλσίσια, ενώ τα παχιά και χοντρά για τις λούζες. Ο τεμαχισμός του ζώου θέλει μεθοδικότητα και τέχνη. Οι τομές πρέπει να υπολογιστούν με ακρίβεια για να βγουν σωστά οι λούζες, τα παϊδάκια, τα παχιά, τα σύγλινα και σίσιρα, τα ψαχνάδια για τα λουκάνικα, το χοιρομέρι και η δουριά, που σύμφωνα με την παράδοση δίνεται στον παπά του χωριού.
Όλοι οι χώροι του σπιτιού μετατρέπονται σε ένα μικρό εργαστήρι: στο πιο φαρδύ τραπέζι κόβεται ο κιμάς για τα λουκάνικα, δίπλα φτιάχνονται οι λούζες και τα σκορδάτα σαλσίσια, αλλού κόβονται τα σύγλινα, ενώ κάποιοι καθαρίζουν τα αυτιά και τα άκρα των ποδιών για την πηχτή. Αναφέρεται πως τα παλαιότερα χρόνια δεν πέταγαν τίποτα από το ζώο. Με τις τρίχες του σβέρκου, οι τσαγκάρηδες έραβαν τα παπούτσια, ενώ με το λίπος της ουράς, τα στεγανοποιούσαν. Μέχρι και τα παιδιά έβρισκαν παιχνίδια από αυτή τη διαδικασία.
Η σούπα από τα βρασμένα κόκαλα με τα ψαχνά αποτελεί το βασικό φαγητό του δείπνου που ακολουθεί. Στο τραπέζι συμμετέχουν όλοι όσοι βοήθησαν στα χοιροσφάγια. Ακόμη στους καλεσμένους συγκαταλέγονται ο παπάς, ο δάσκαλος και ο γιατρός (εάν υπάρχουν στο χωριό), αλλά και όσοι ξένοι βρίσκονται εκείνη τη στιγμή στον οικισμό. Η δύσκολη αυτή ημέρα καταλήγει πάντα σε ένα γνήσιο λαϊκό πανηγύρι. Μεγάλες σειρές από τραπέζια στολίζονται με κάτασπρα τραπεζομάντιλα και τα επίσημα σερβίτσια. Το δείπνο είναι πλουσιοπάροχο και εκτός από τη σούπα περιλαμβάνει ποικιλία από σαλάτες, τυριά, ελιές, σαρδέλες, βραστό κρέας με πατάτες, ντολμαδάκια με κιμά από το χοίρο, συκώτι, γλυκάδια, φλεμόνι στιφάδο κ.ά. Ο νοικοκύρης κερνάει τους προσκεκλημένους του από το καινούριο βαρελίσιο του κρασί. Μετά την προσευχή, ξεκινά το μεγάλο φαγοπότι. Συχνά υπάρχουν και όργανα: βιολιά και λαούτο. Αλλά και χωρίς αυτά, το γλέντι και ο χορός φουντώνουν από τα τραγούδια των συνδαιτυμόνων.

Βεγγέρα: Αποτελεί ένα πανάρχαιο έθιμο που ξεκίνησε από τα κρύα βράδια του χειμώνα. Σήμερα, διατηρείται σε εξελιγμένη μορφή, τόσο στο λεξιλόγιο, όσο και στις συνήθειες των Τηνίων καθόλη τη χρονιά.
Τα παλαιότερα χρόνια, η οικογένεια που προγραμμάτιζε να πάει σε μία βεγγέρα ετοίμαζε από νωρίς ένα λυχνάρι με λάδι και φυτίλι. Αυτό αποτελούσε τον απαραίτητο φωτισμό για τη διαδρομή. Μετά το οικογενειακό δείπνο, ο πατέρας έδινε το σύνθημα της αναχώρησης. Η γυναίκα άναβε με σπίρτα το φυτίλι και όλοι μαζί ξεκινούσαν. Κατά τη διάρκεια της διαδρομής, το μικρότερο παιδί κράταγε το λυχνάρι και πήγαινε μπροστά. Πίσω του, ακολουθούσε το ανδρόγυνο και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Ο πατέρας καθοδηγούσε το μικρό παιδί έως ότου να καταλήξουν στο φιλικό ή συγγενικό σπίτι.
Φθάνοντας στον τελικό προορισμό τους, τα παιδιά των δύο (ή και περισσοτέρων) οικογενειών ξεκίναγαν τα παιχνίδια. Όταν κουράζονταν, έτρεχαν στον καναπέ για να ακούσουν, με ιδιαίτερη χαρά, τα παραμύθια που τους διηγούνταν η γιαγιά. Στο στολισμένο τραπέζι, με διάφορες λιχουδιές, κάθονταν οι ενήλικες, ενώ η νοικοκυρά του σπιτιού έπλεκε την προίκα της κόρης της. Η βεγγέρα διαρκούσε έως τις 10 ή 11 τη νύχτα. Στο τελείωμα της βραδιάς, οι καλεσμένοι άναβαν και πάλι το λυχνάρι τους, ευχαριστούσαν τους οικοδεσπότες και επέστρεφαν στο σπίτι τους.

Έθιμο της Αγάπης: Πρόκειται για ένα πανάρχαιο έθιμο, που αναβιώνει κάθε χρόνο, τη Δευτέρα του Πάσχα, στο χωριό Κτικάδος. Έχει τις ρίζες του στην πρωτοχριστιανική εποχή και σχετίζεται με τη βαθιά πίστη των Τηνίων στην Ανάσταση του Χριστού. Στόχος του εθίμου, που ονομάζεται Αγάπη, είναι αυτή την ημέρα, που ουσιαστικά υμνείται η Ανάσταση του Ιησού, να συμφιλιωθούν όλοι οι πιστοί (Ορθόδοξοι και Καθολικοί) μεταξύ τους, αλλά και να τιμήσουν τους δικούς τους που δεν είναι πια στη ζωή.
Έτσι μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας στην εκκλησία της Υπαπαντής, γίνεται περιφορά της εικόνας της Αναστάσεως σε ολόκληρο τον οικισμό. Στις δώδεκα το μεσημέρι, η καμπάνα χτυπά χαρμόσυνα, προσκαλώντας τους κατοίκους, αλλά και τους επισκέπτες στην αίθουσα, χωρητικότητας 300 ατόμων, που βρίσκεται κάτω από τον Ιερό Ναό. Εκεί υπάρχει ένα ευρύχωρο και μακρόστενο πέτρινο τραπέζι, με πεζούλια, το οποίο οι ντόπιοι αποκαλούν Κοινή Τράπεζα. Οι γυναίκες του χωριού έχουν μαγειρέψει σούπα από μοσχάρι, ψητό κρέας, κυρίως μοσχαρίσιο και διάφορους άλλους εκλεκτούς μεζέδες, όπως το έθιμο επιβάλλει. Παράλληλα, έχουν φροντίσει ώστε το τραπέζι να είναι εορταστικά στρωμένο.
Όλοι μαζί κάθονται σε αυτό το πραγματικά τεράστιο, ενιαίο τραπέζι, με προεξάρχοντα τον ιερέα. Μόλις σερβιριστεί το φαγητό, ο παπάς ψέλνει τρεις φορές το Χριστός Ανέστη και αρχίζει το γεύμα. Ακολουθεί αλληλοσυγχώρηση μεταξύ των παρευρισκόμενων, τρισάγιο, ομιλία του εφημέριου, επιμνημόσυνη δέηση, ονομαστική αναφορά στη μνήμη των αποθανόντων, καθώς και αναστάσιμοι ύμνοι στο μικρό παρεκκλήσι που βρίσκεται στον ίδιο χώρο.
Ροδάρια: Είναι ένα ιδιαίτερο έθιμο, μοναδικό σε ολόκληρη την Ελλάδα, το οποίο αναβιώνει κάθε Κυριακή του Θωμά στο μεγάλο πανηγύρι της Παναγίας της Λακκωτιανής, στα Ιστέρνια. Η ροδάρια λαμβάνει χώρα μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας στην ομώνυμη εκκλησία, η οποία βρίσκεται λίγο έξω από τον οικισμό. Σύμφωνα με το έθιμο, όλοι οι προσκυνητές κάθονται και γευματίζουν σε ένα κοινό τραπέζι, με πλούσια φαγητά. Εκείνη τη στιγμή, οι πιστοί ανταλλάσσουν με τα προσφιλή και αγαπητά τους πρόσωπα τις ροδάριες, που είναι ένα μικρό μπουκέτο λουλουδιών, συνοδευόμενο από κάρτα με αναστάσιμες ευχές.
Η ροδάρια θυμίζει κατάλοιπο των αρχαίων Ανθεστηρίων, της μεγάλης τριήμερης γιορτής των ανθέων, που γίνονταν στην Αθήνα προς τιμή του Διόνυσου, κατά τη διάρκεια του μήνα Ανθεστηρίωνα. Παράλληλα, αναμφισβήτητα έχει κοινά στοιχεία με το χριστιανικό έθιμο της Αγάπης.
Τραπέζι της Αδελφότητας: Πρόκειται για ένα ακόμη παλαιό χριστιανικό έθιμο, με μοναστηριακό τυπικό, που πραγματοποιείται τις ημέρες των Χριστουγέννων στον Τριπόταμο. Κάθε χρόνο μία οικογένεια, της οποίας ο αρχηγός αποκτά τον τίτλο του Κάβου, αναλαμβάνει να φροντίζει την εκκλησία του χωριού, που είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου. Στις υποχρεώσεις της είναι να διατηρεί αναμμένο το καντήλι που βρίσκεται πάνω από την εικόνα της Γέννησης του Χριστού, καθόλη τη διάρκεια του έτους. Επιπρόσθετα, διατηρεί το ναό καθαρό, επωμίζεται τα έξοδα της Θείας Λειτουργίας των Χριστουγέννων και της προμήθειας των κεριών, ενώ είναι υπεύθυνη για την κατασκευή της μεγάλης λαμπάδας που χρησιμοποιείται στην τελετή της νέας χρονιάς.
Το μεσημέρι των Χριστουγέννων, ο Κάβος παραθέτει γεύμα στο σπίτι του, όπου συμμετέχουν μόνο οι άνδρες - αρχηγοί των οικογενειών του χωριού και ο ιερέας. Οι προσκεκλημένοι φέρνουν μαζί τους, δεμένα σε μία πετσέτα, το πιρούνι, το κουτάλι, το ψωμί και το κρασί τους. Στο τραπέζι της αδελφότητας, ο Κάβος προσφέρει πλουσιοπάροχο φαγητό, στο οποίο περιλαμβάνεται σούπα και βραστό από μοσχάρι, κοκκινιστό κρέας, στιφάδο, ντολμαδάκια και άλλα τοπικά εδέσματα. Το κρασί σερβίρεται στα τάσια, δηλαδή σε κύπελλα ημισφαιρικού σχήματος από ορείχαλκο, τα οποία είθισται να χρησιμοποιούνται μόνο τη συγκεκριμένη μέρα.
Μετά το γεύμα, ο ιερέας και μερικοί από τους συνδαιτυμόνες μεταφέρουν την εικόνα της Γέννησης του Χριστού από την εκκλησία στο σπίτι του οικοδεσπότη, ψέλνοντας χριστουγεννιάτικους ύμνους. Η εικόνα τοποθετείται πάνω στο τραπέζι, μοιράζεται αντίδωρο, ενώ οι παρευρισκόμενοι ανάβουν κεριά, όμοια με αυτά της πρωινής λειτουργίας. Εκείνη τη στιγμή, ο παπάς ορίζει τον επόμενο Κάβο. Μετά το κέρασμα των παραδοσιακών γλυκισμάτων, η εικόνα επιστρέφει στην εκκλησία υπό τους ψαλμούς χριστουγεννιάτικων ύμνων.
Την επόμενη μέρα (26 Δεκεμβρίου) μαζεύονται και πάλι όλοι οι άντρες στο σπίτι του παλιού Κάβου, για να αποτελειώσουν τα φαγητά που περίσσεψαν την προηγούμενη. Τυπικά, οι υποχρεώσεις του παλιού Κάβου ολοκληρώνονται με το γεύμα των Χριστουγέννων. Ωστόσο, έως και την τελευταία μέρα του χρόνου, πρέπει να διατηρεί αναμμένο το καντήλι. Μετά τη Θεία Λειτουργία της 31ης Δεκεμβρίου, ακολουθεί περιφορά της εικόνας για το ποδαρικό σε όλα τα σπιτικά του χωριού.
Σήμερα, η λίστα για τους Κάβους φτάνει έως το 2025, γεγονός που υποδηλώνει το έντονο ενδιαφέρον των ντόπιων για το συγκεκριμένο έθιμο. Όμως τα παλαιότερα χρόνια, ο Κάβος βρίσκονταν πάντα την τελευταία στιγμή, καθώς οι οικονομικές συνθήκες ήταν ιδιαίτερα δύσκολες.
Έθιμο της Πρωτομαγιάς: Αναβιώνει έως και σήμερα σε αρκετές περιοχές του νησιού, ενώ παλαιότερα ήταν ένα από τα πιο δημοφιλή έθιμα. Σύμφωνα με την παράδοση, όπως γίνεται σε ολόκληρη την Ελλάδα, έτσι και στην Τήνο, φτιάχνονται οι γνωστοί Μάηδες, τα λουλουδένια στεφάνια που στολίζουν τις πόρτες ή και τα μπαλκόνια των σπιτιών. Η διαφορά είναι πως το βράδυ της παραμονής της 1ης Μαΐου, οι νεαροί τού κάθε οικισμού ξεχύνονται στα σοκάκια και «κλέβουν» τους Μάηδες και τις γλάστρες από τις αυλές των κατοικιών, όπου διαμένουν ανύπαντρα κορίτσια. Στη συνέχεια πάνε και τοποθετούν τα «κλοπιμαία» τους στα περβάζια της εκκλησίας. Το επόμενο πρωί, οι κοπέλες αναζητούν τα λουλούδια τους σε αυτό το χώρο.
Έθιμο του Κλήδονα: Ο Κλήδονας μεγαλουργεί στην εορτή του Αγίου Ιωάννη του Φωταρά (24 Ιουνίου). Ουσιαστικά, το έθιμο αναφέρεται σε ένα είδος λαϊκής μαντείας που τελείται συνήθως τη συγκεκριμένη ημέρα. Λίγο νωρίτερα, κάθε ένας από τους κατοίκους του χωριού τοποθετεί κρυφά ένα αντικείμενο μέσα στον Κλήδονα, ο οποίος και σφραγίζεται όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία. Την ημέρα της γιορτής, όλοι οι ντόπιοι συγκεντρώνονται για να τον ξεκλειδώσουν. Κάθε ένας από τους συμμετέχοντες πιάνει στο χέρι του τυχαία ένα αντικείμενο. Για να πάρει πίσω το δικό του, πρέπει να απαγγείλει στίχους σε αυτόν που το κρατά. Σύμφωνα με την παράδοση, στους παρευρισκόμενους προσφέρεται πίτα και βουνίσιο νερό. Σήμερα, το έθιμο αναβιώνει κυρίως στο χωριό Ιστέρνια.
Πανηγύρια: Τα πανηγύρια στην Τήνο δεν έχουν καμία σχέση με τα εμποροπανήγυρα που διοργανώνονται σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, αλλά ούτε και με το μεγάλο εορτασμό της Παναγίας που πραγματοποιείται στη Χώρα το Δεκαπενταύγουστο. Αντίθετα, αποτελούν μέρος της ζωής των ντόπιων, περιβάλλονται από αρχαία έθιμα και παρακινούνται από το θρησκευτικό αίσθημα. Ενδεικτικό είναι το γεγονός πως σε όλες ανεξαιρέτως τις εκκλησίες και τα εξωκλήσια του νησιού τελούνται μεγαλοπρεπείς Θείες Λειτουργίες, την ημέρα του εορτασμού του τιμώμενου Αγίου, που συνοδεύεται από κέρασμα στον προαύλιο χώρο. Επίσης χαρακτηριστικό του τόπου είναι πως κάθε πανηγύρι έχει το δικό του παραδοσιακό πιάτο. Ενδεικτικά αναφέρονται: τα ρεβίθια στον εορτασμό της Αγίας Βαρβάρας, οι καπνιστές σαρδέλες στο πανηγύρι του Κτικάδου, οι ντολμάδες στη γιορτή των Εισοδείων στον Τριπόταμο κ.ά.
Ειδικότερα, την ημέρα που γιορτάζει ο ενοριακός ναός ενός χωριού, όλοι συμμετέχουν ενεργά στις προετοιμασίες. Τεχνίτες ασπρίζουν το εσωτερικό και το εξωτερικό της εκκλησίας, ενώ οι γυναίκες καθαρίζουν το χώρο, γυαλίζουν τα καντήλια, τα μανουάλια και τοποθετούν λουλούδια στο Ιερό. Μετά την τελετή, ακολουθεί κέρασμα στην αυλή. Στη συνέχεια, σύμφωνα με την παράδοση που διατηρείται αναλλοίωτη έως και τις ημέρες μας, όλα τα νοικοκυριά είναι ανοικτά τόσο για τους συντοπίτες, όσο και για τους επισκέπτες. Έξω από την εκκλησία, δίνεται μία άτυπη μάχη για το ποιος από τους χωριανούς θα πρωτοπάρει στο σπίτι του τους προσκυνητές που ήρθαν από άλλους οικισμούς ή ακόμη και τους τουρίστες.

Τραπέζια στρωμένα επίσημα με τα καλά σερβίτσια και τα κάτασπρα τραπεζομάντιλα, αλλά και πλουσιοπάροχα τοπικά εδέσματα με άφθονο κρασί αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του πανηγυριού, αλλά και της Τήνιας φιλοξενίας. Κρέας ιδιωτικής παραγωγής, σπιτικά τυράκια, λούζα, αγκινάρες τουρσί ή μαγειρεμένες, αρωματικά λαχανικά από το περιβόλι είναι μόνο μερικά από τα φαγητά που συμπεριλαμβάνοντα στο εορταστικό γεύμα. Ειδικά τα σπιτικά που έχουν εορταζόμενο, υποδέχονται τους επισκέπτες ως αργά το βράδυ. Ψαράκια, γλυκές τυρόπιτες, μαρέγκες, παστέλια, ξεροτήγανα και άλλα ντόπια γλυκίσματα προσφέρονται μαζί με το οικογενειακό ρακί σε όσους περνούν για να ευχηθούν. Είναι γεγονός πως οι άνθρωποι που βρίσκονται για πρώτη φορά σε μία τέτοια γιορτή ζουν μία ξεχωριστή εμπειρία.
Σε πολλές περιπτώσεις, το πανηγύρι ολοκληρώνεται με το χορό του συλλόγου, στην κεντρική πλατεία του χωριού. Άντρες και γυναίκες κάθε ηλικίας χορεύουν μπάλλο και συρτό στους ήχους των τοπικών οργάνων, που έχουν ως βάση το βιολί. Στις συνήθειες των ντόπιων είναι ο τραγουδιστής να σταματά τα όργανα και να τραγουδά αυτοσχέδια δίστιχα, τα οποία συνήθως εξυμνούν τις χορευτικές ικανότητες των παρευρισκόμενων. Η καλή μουσική, η παρέα και το κρασάκι συντελούν στην εξαίσια διάθεση για διασκέδαση.ΠΗΓΗhttp://www.tinosisland.gr