Η ΜΕΓΑΛΗ ΘΕΑ ΕΝΟΔΙΑ.....ΜΕΓΑΛΗ ΜΗΤΕΡΑ [ΜΕΡΟΣ Ε΄]

Εινοδίη, σοί τόνδε φίλης ανεθήκατο κόρσης
Πίλον ,οδοιπορίης σύμβολον Αντίφιλος*
Ήσθα γαρ ευχωλήσι κατήκοος, ήσθα κελεύθοις
Ίλαος*ου πολλή δ η χάρις, αλλ οσίη.
Μηδέ τις ημετέρου μάρψη χερί μάργος οδίτης
Αναθέματος*συλάν ασφαλές ούδ ολίγα

Επίγραμμα Αντιφίλου από την Παλατινή Ανθολογία, πρώτο μισό 1ου αιώνα ΜΘΕ

Αυτόχθων Θεά, τόσο πανάρχαια , που με το παρόν της όνομα εντοπίζετε από τα γεωμετρικά χρόνια, με το αυτό λατρευτικό επίθετο, ως Εν(ν)οδία ή Εινοδία ποιητικώ τω τρόπο. Εντοπίζεται και προ της αφίξεως των Θεσσαλών , είδη από την Μυκηναική Εποχή, χωρίς όμως να μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για το πρωταρχικό της όνομα, τ οποίο είναι ένα μόνο από τα προβλήματα των ερευνητών καθώς αγνοείται από το Επος, και τον όμηρο, μα και τον Ησίοδο που ουσιαστικά περιπλέκει τα πράγματα παρουσιάζοντας την Εκάτη, η οποία είναι μια Θεά σχεδόν παράλληλη με την Εννοδία, μα όχι η μόνη καθώς παραλληλισμούς εντοπίζονται και με την Αρτεμις και τον Ερμή. Ομοιότητες που και λόγο θεοκρασιών είχαν και έχουν οδηγησεί σε παρανοήσεις σχετικά με την ιδιόμορφη και αυτοτελή αυτή θεότητα.

Λίκνο της Θεάς είναι οι Φερές της Μαγνησίας, η οποία είναι πολιούχος και έφτασε από την ανάπτυξη τις πόλεως να θεωρηθεί, ως Επίσημη Εθνική Θεά κι εκτός Μαγνησίας, μα και Θεσσαλίας * και συγκεκριμένα στην Μακεδονία , ενώ ήταν γνωστή πανελληνίως , και με ιερά ειδικά σε περιοχές που είχαν σχέσεις με Μάγνητες η και Θεσσαλούς. Στις γραμματειακές πηγές είναι κυρίος γνωστή ως Εν(ν)οδία ή Φέραία Θέα , και σχετικά με την έκταση και την δύναμή της , την πιο αναμφισβήτητη ιστορία έχουμε από τον Πολύαινο στα στατηγήματά του, ο οποίος αναφέρει το κάλεσμα των Ιωνων στις Ιέριες της Θεάς , στην προσπάθειά τους να εποικίσουν την Ασία.

Το ίδιον της Θεάς

Χθόνια Θεά, θεά των Δρόμων και τις επικοινωνίας, Θεά του κάτω κόσμου, της Μαγείας και των Νεκρών,  των καθαρμών και της προστασίας. Με βάση τα επιγραφικά ευρήματα , παρουσιάζονται οι εξής προσωνυμίες κι επικλήσεις

Εν(ο)δία Φεραία : Προσωνυμία Εθνική , αντίστοιχη των Αφροδίτη Παφία , Παλλάς Αθηναία , Ηρα Αργεία κλπ . Είναι μια γενική επικληση για την θεά εκτός Μαγνησίας και δη των Φερρών κυρίος χρησιμοποιημένη από ανθρώπους και περιοχές όπου η θεά δεν εχει Επίσημα Εθνικά χαρακτηριστικά

Εν(ο)δία Πατρώα: Προσωνυμία και επίκλησης ,που χρησιμοποιείται από τους Μάγνητες ,ως χαρακτηριστικό της  πατροπαράδοτης λατρείας τους. Ιερά με αυτήν την επιγραφή εντοπίζονται στην Μαγνησία (Δημητριάδα-Παγασαίες) , μα και στο Πύθιο (αρχές 1ου αιώνα ΠΘΕ) , δηλαδή σε πόλη που βρίσκονταν στην κύρια Οδική Αρτηρία της Περραιβίας με την Κάτω Μακεδονία και υποδηλώνει τις εμπορικές μετοικίσεις , ειδηκά την περίοδο της παντοδυναμίας του Ιάσωνα των Φερών.
Εν(ο)δία Αστική : Προσωνυμία για την Θεά ως πολιούχο, μα και για τα χαρακτηριστικά της κι εντός της πόλεως και όχι μόνο ως Θεά της υπαίθρου. Η παλιότερη σχετική επιγραφή εχει βρεθεί στην Λαρισα.

Εν(ο)δία Οσία: Το επίθετο Οσιος σχετίζεται με τα υποχθόνια χαρακτηριστικά της Θεάς. Όσιος εστί ο ευσεβής. Παράγεται από το ρήμα Οσιόω που σημαίνει κατ αρχήν καθαίρω. Σχετίζεται με τους καθαρμούς από το μίασμα του Φόνου μα και του Πένθους , γέννας , συνουσίας , εκτρωσης, εμμήνων η άλλης μιαρότητας πχ, κατανάλωσης τροφων. Η Θεά πέραν των ισχυρών συνχύσεων (με την Εκάτη) που έχουν γίνει για το ίδιόν της σχετικά με τα φυλακτήρια χαρακτηριστικά της ως θεά των δρόμων, είχε περιπλακεί στο παρελθών από θρησκιολόγους και με αρσενικά χαρακτηριστικά και δη με τον Απόλλωνα , λόγο των εξαγνηστικών χαρακτηριστικών της και των σχετικών ιεροπραξιών. Νεότερα ευρήματα όμως απέδειξαν την σχετική μόνο συλλατρεία της  με τους Δία Μειλίχιο , Δία Θαύλιο , Εκάτη , Αρτεμη ,και τον Απόλλωνα Πύθιο-Φοίβο-Ξάνθο ο οποίος έχει το ίδιο επίθετο (Απόλλων Όσιος)

Εν(ο)δία Μυκαϊκή : Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα επίθετα. Σχετίζεται με το Μυκήτης που κατέχει και ο Ποσειδών . Προφανός (κατά προσωπική εκτίμηση) , το επίθετο δεν εχει να κάνει με τον τυχών δεσμό της Θεάς με τους Σεισμούς  ( Μυκηθμός = υπόγεια βοή , η βοή γενικώς) , μα για την Θεά που Βοά , που κατέχει υπόκωφο ήχο (ως θεά χθόνια και υποχθόνια η οποία σχετίζεται και συλλατρεύεται με την Βριμώ) και υποδειλώνει ίσως κλαγές σε τελετές νεκρικές αν συνεκτιμήσουμε τα χαρακτηριστικά της Εκάτης που βακχευει τους νεκρούς…Βέβαια, οι εκτιμήσεις για ποσειδώνια σεισμικά χαρακτηριστικά , είναι ισχυρές υπολογίζοντας την υψηλή σεισμικότητα της Ευρύτερης κεντρικής Ελλάδος.

Εν(ο)δία Σταθμία :  Παρατηρείται σε Λαρισαία Επιγραφή , και επιδέχεται πολλές ερμηνείες. Κάποιες από αυτές είναι οι λειτουργίες της Θεάς ως Κουροτρόφου και ως αποτροπαικής (αλεξεατίς) προστάτιδας των παιδίων από αρρώστιες , τα ατυχήματα και τις βλαβερές επενέργειες. Πέραν αυτών ενδέχονται και οι κλασσικές λατρείες ως προστάτηδα των θυρών , των σταθμών και γενικότερα ως φύλακά της επι των εισόδων.

Εν(ο)δία Κόριλος : Προέρχεται από το υποκοριστικό της Κόρης και δεν συναντάται σε κάμια άλλη θεότητα αυτό το επίθετο. Κόριλλος εστί και η παρθένος, και υποδειλώνει τα στοργικά χαρακτηριστικά της Θεάς ως προστάτηδα των παιδιών και πιθανός εκείνων που προετοιμάζονταν για γάμο, όπως η Εκάτη – Αρτεμις-Εκάτη.

Εν(ο)δία Αλεξεατίς : Η προσωνυμία δεν εχει εξηγηθεί ικανοποιητικά . Προσπερνούμε τις εξηγήσεις που επικαλούνται προέλευση της προσωνυμίας από μια κώμη Αλέξεια , διότι η Εν(ο)δία κατάγεται από τις Φερές και δεν είναι δυνατό να δεχτούμε ότι είχε και άλλη Εθνική προσωνυμία. Ετσι δεχόμαστε την προέλευση από το ρήμα Αλέγω , που σημαίνει αποτρέπω , προστατεύω , προφυλάσσω .

Γενικότερα συνοψίζοντας , η Εν(ο)δία ηταν θεά του Κάτω κόσμου αφέντρα των δαιμώνων και των φαντασμάτων ,  των ταξιδιών,  θεά της μαγείας και κουροτρόφος , που όταν εξευμενίζονταν με ειδηκές τελετές και καθαρμούς γινόνταν μειλήχια, ευμενής, φιλική και προστάτιδα των ανθρώπων. Η Εν(ο)δία Αλεξεατίς θα μπορούσε λοιπόν να θεωρηθεί ως θεά φύλακας των εισόδων και των προπυλών, αλεξιτηρια , αλεξίκακη, απωσίκακη, αποτροπαική και προστάτηρα. Με τον εξευγενισμό της θα μπορούσε να εχει αποτροπαικό χαρακτήρα στα ατυχήματα , τις αρρώστιες, τους δαίμονες και γενικώς τις κακοποιές αόρατες και αγνωστες σκοτηνές δυνάμεις . Σε αντίθετη περίπτωση , με την οργή της , θα μπορούσε ν απελευθερώσει και να οδηγήσει τα φαντάσματα και τους δαίμονες εναντίον των ανθρώπων , κατά το μεσονύχτιο η τα μεσημέρια προκαλώντας φόβο, τρόμο και κακό.

Ιέρειες της Θεάς

Η Εν(ν)οδία ιερητεύονταν αποκλειστικά από Ιέρειες, πιθανόν μέλη της τοπικής Αριστοκρατίας αν μιλάμε ειδηκά για το λίκνο της , τις Φερές. . Η θητεία του Επίζηλου αυτού Αξιόματος ηταν ετήσια , και ένα από τα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα για την πλήρωση της Θέσεως ηταν η Παρθενία. Θα  ήταν σύνηθες δε, μετά το τέλος της θητείας οι νεαρές κοπέλες να πανδευονταν για να συμπληρώσουν έτσι τις λειτουργίες της Θεάς , που όπως είπαμε , μια από αυτές ηταν  η Εν(ν)οδία Κόρυλος δηλαδή η ιδιότητα της προετημασίας των γυναικών για το γάμο.

Οι Ιέρειες της Εν(ν)οδίας (παρ ότι νεαρές παρθένες) ηταν τρομερές και ξακουστες καθώς ένα από τα προσόντα ηταν η κατωχή της τέχνης της Φαρμακείας…Ας σημειώσουμε επι του σημείου αυτού , πως στις Φερές ο κατ εξοχήν Θεός των καθαρμών , ο Απόλλων, υπηρέτησε την Θητεία του εκεί. Ονομαστή Ιέρεια  ηταν η Χρύσαμη  για την οποία αναφέρει ο Πολύαινος , και περιληπτικά η ιστορία της είναι η εξείς.

Όταν οι Ίωνες , ηλθαν για ν αποικίσουν την Ασία, ο Κνώπος ,από την οικογένια του Κόρδου, διεξήγαγε πόλεμο εναντίων εκείνων που κατήχαν τις Ερηθρές, δηλαδη τους Κρήτες. Επιδή δεν τα κατάφερε, ζήτησε χρησμό και ο Θεός του ανέφερε πως θα έπρεπε να έχει ως Στρατηγό του , την Ιερεια της Εν(ν)οδίας .Εστηλε λοιπόν αντιπροσώπους και εκείνοι του απέστηλαν την Χρήσαμη. Εκείνη, και ως εξαίρετη Μάγησα επραξε τα εξής. Πήρε τον μεγαλήτερο και καλύτερο Ταύρο , επιχρύσωσε  τα κέρατά του, τον στολισε με κορδέλες και χρυσάφι , και του έδωσε να φάει ένα μαντζούνι που προκαλεί τρέλα!

Ετοιμάζοντας τον Βωμό προς θυσία, κι ενώ ο αντίπαλος στρατός είχε παραταχθεί, ο Ταυρος από το φαρμάκι της Χρύσαμης δεν συγκρατιόνταν!!! Τινάχτηκε πέρα και άρχισε να τρέχει προς το μέρος του εχθρού!

Τότε , και νομίζοντας το αντίπαλό στρατοπεδο,ως καλό οιωνό το περιστατικό επιδώθηκαν σε μια δική τους τελετουργία με βάση αυτόν ακριβώς τον Ταυρο που ως τροφή στο θυσιόδειπνο του στρατεύματος είχε την εξής εξαίρετη αποτελεσματικότητα. Οι Στρατιώτες (που θεωρούσαν ότι με την σφαγή του ταυρου κοινονούσαν και έκαναν Θεία Μεταληψη) Άρχισαν  να έρχονται σε κατάσταση παρανοικότητας !!! Όταν η Χρύσαμη είδε τα σημάδια της τρέλας στον αντίπαλο κόσμο και δη στους Τρομοκράτιμένους Οπλιτες διέταξε γενική επίθεση!!! Το αποτέλεσμα δικαίωσε πλήρως το μαντειο !!!

Ζητήματα Εικονογραφίας της Εν(ν)οδίας

Σε παμπολλες αναφορές , σε σχετικά βιβλία κατά βάσην απαρχαιομένα ως προς την ενημέρωσή τους με νέα ευρήματα η ουσιαστικά ξεπερασμένα , είδη από τις μεσοπολεμικές έρευνες επι αρχαιολογικών ευρημάτων η και επι των γραμματιακών πηγών, μπορεί ο καθείς να παρατηρίσει εικονογραφίες της Εν(ν)οδίας ν αποδείδονται στην Εκάτη, η στην Άρτεμη. Το πρωταθλητικό Ελληνικό Διαδύκτιο στο κοπυ πέιστ είχει συμβάλει θετικότατα στην ενύσχηση των παρανοήσεων, δυστυχώς.

Η Εν(ν)οδία, παρούσιαζεται  πάντοτε με στεφάνι μυρτιάς , με νεανική μορφή , συνήθος με κατατέμνηση προς τ αριστερά , και απαρετήτος φωσφορική. Μπορεί να εμφανίζεται Ιππέυουσα , με συντροφιά κυνών , μπορεί και να είναι ορθία δαδούχος με συντροφία Ιππών και κυνέων, με τ ακρα της (ανω και κατω) να  σχηματίζουν Χ ( η κατεστημένη εικονογραφία της Θεάς )

Ιερά Ζώα και Φυτά

Τα Ιερά Ζώα της Θεάς , όπως πιστοποιήτε από τα ευρήματα είναι  το Θηλυκό σκυλί, και το Άλογο. Πιθανών είναι και ο Ταύρος και το Φίδι , όμως τα σχετικά ευρήματα είναι αμφίβολα.

Τα Ιερά Φυτά της Θεάς είναι η Μυρτιά και το Άγριο Ρόδο
 

Θεότητες που ταυτίστηκαν  από την έρευνα με την Εν(ν)οδία

Στην συνέχεια του άρθρου θα ασχοληθούμε με της ταυτήσης  άλλων θεοτήτων που λανθασμένα στο παρελθόν είχαν συνχυστεί με την Εν(ν)οδία, είτε λόγο αγνοιας είτε λόγο σχετικής Θεοκρασίας. Οι θεότητες αυτές  είναι

Άρτεμη

Βριμώ

Εκατη  Εν(ν)οδία

οι περισσότερες συνχύσεις  της  Εν(ν)οδίας συναντώνται από τα αρχαία χρόνια με τη Άρτεμη  μα και την Εκάτη. θα συνεχίσουμε μία προς μία να αναλύουμε Μα και ν  αποδεικνύουμε τις λάθος σχετίσεις.

Άρτεμις

Φερές

Η Άρτεμις  λατρεύοταν ιδιαίτερα στη Θεσσαλία, όπως δείχνουν οι γράμματιακές  πηγές, τα θεοφορά ονόματα ανθρώπων και  μηνών  οι παραστάσεις της  σε  νομίσματα( θεσσαλικού κοινού, κοινού των Μαγνητών) των πόλεων της  Δημητριαδας  της Λαρισσας και της Εκκάρας) καθώς και ο μεγάλος αριθμός των επιγραφών οι οποίες κατατάσσουν την θέα στην  πρώτη προτίμηση της κεντρικής Ελλάδας.

Ηδη ο Πίνδαρος και ο Φερεκύδης αναφέρονται στην εκδικητική  δράση της Άρτεμις στη Λακέρεια , πολη του Δωτίου πεδίου , βορεια της λίμνης Βοιβηίδας και της χώρας των Φερών. Η Αρτεμη ως θεά των Λοιμών σκότωσε την Κορωνίδα και πολλες γυναίκες Φλέγυες. Ο Απολλόδωρος ονομάζει Άρτεμη τη Θεα των Φερών  που συμμετέχει στον μύθο της Αλκηστης πώς εκδικήτρια, στελνωντας σπείρες φιδιών στο νηφικό θάλαμο του Αδμήτου. είμαστε υποχρεωμένοι όμως να δούμε την πηγή αυτή με μεγάλη επιφύλαξη επειδή οι άλλες πηγές αναφέρουν την περσεφόνη η κόρη , θεότητα μάλιστα που παραθέτη ο ίδιος ο Απολλόδωρος . Ο Μυθογράφος στο εργο του και δεν κάνει τίποτε άλλο από το να διηγείται τις κοινότερες παραλλαγές σύμφωνα με τις πηγες που διέθετε σημειώνοντας συνήθως και τις άλλες εκδοχές και παραδόσης. Στην περίπτωση αυτή  φαίνεται ότι η πληροφορία του Μυθογράφου δεν ήταν σωστη γιατί υπάρχει αντίφαση στη συμπεριφορά της Άρτεμις στον τοπικό μύθο. Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί τουλάχιστον από δύο παραστάσεις της Αττικής Αγγειογραφίας. Στη λουτροφόρο του μουσείου της Ακρόπολις , παριστάνετε ο Αδμητος με την Άλκηστη πάνω στο άρμα που το  σέρνουν άγρια ζώα να πλησιάζει την πύλη  του παλατιού του. Το νεόνυμφο ζευγάρι συνοδεύεται από τον Απόλλωνα,  την Αρτεμη  και την πειθώ όπως δείχνουν οι επιγραφές διπλα απο τις μορφες. ο ίδιος μύθος με την παρουσία του Απόλλωνα και της Άρτεμις πιθανότατα εικονίζετε και σε πυξίδα  , που αρχικα ειχε ερμηνευτεί ως γάμος του Πηλέα. Η Άρτεμις στις αγγειογραφίες αυτές προφανώς δεν είναι η θέα του θανάτου των Φερών Εν(ν)οδία αφού παρευρίσκεται στο γάμο του Αδμήτου. Άλλωστε στις Φερές  η Άρτεμις δεν  υπερείχε έναντι άλλων θεοτήτων  και από την έρευνα εντοπίζονται μόνο ένα θεοφόρο όνομα  και ένα μικρό ιερό  με άγαλμα  της θεάς με φαρέτρα  στο δεξί της  ώμο.(σ.σ. Η εικονογραφίες εστω της Θεοκρασίας της Άρτεμης με την Εν(ν)οδία δεν την παρουσιάζουν ως κινηγέτιδα η αλλιώς παρα μόνο ως Φωσφόρα Θεότητα) συμπεριλαμβανομένων των γενικότερων ευρημάτων είναι ξεκάθαρο πώς στις Φερές δεν υπήρχε σύγχυση της  Εν(ν)οδίας με την  Άρτεμη, και πως οι κάτοικοι τις  ελάμβαναν  ως ξεχωριστές οντότητες .

Αρτεμη  Εν(ν)οδία

Φερές

η Άρτεμις στις Φερές μαρτηρείται ακόμα σε μια άλλη επιγραφή. Πρόκειται για το πάνω αριστερό τμήμα μικρής μαρμάρινης ανάθηματικής στήλης με μορφή ναίσκου . Βρέθηκε τυχαία το 1978 στα ερείπια της κατεστραμμένης από τους σεισμούς του 1957 εκκλησίας της Παναγίας (έτος ανέγερσης 1865), στη βορειοανατολικές υπωρείες του δυτικού λόφου της Ακρόπολης των Φερών. Στην ίδια θέση κατά την εποχή του Ρήγα Φεραίου υπήρχε η μοναδική εκκλησία των Φερών  στο χριστιανικό νεκροταφείο και πιθανότατα στην αρχαιότητα υπήρχε εκει αντίστοιχο νεκροταφείο απο τις Φερές

η στήλη είχε χρησιμοποιηθεί ως οικοδομικό υλικό στην εκκλησία της Παναγίας όπως και αλλα  αρχιτεκτονικά μέλη αρχαίων κτιρίων. Από τη στήλη σώζεται η κάτωθι επιγραφή

Περ Αρισ[τ….]

Αρτέμιδι Ε[ννοδίαι]

Μαγνησία και Θεσσαλία

η Λατρεία της Αρτεμις Εν(ν)οδίας εντοπίζεται και στην Δημητριάδα  στο νεκροταφείο της πόλεως εντός του ιερού της Πασικράτας με πλήθος αναθυμάτων,  εκ των οποίων κάποια είναι από τις Φθιωτήδες Θήβες , την Λαρισσα την Κραννωνα και την Αζώρο και χρονολογούνται περι τα Ελληνιστικά χρόνια.

Υπολοιπη Ελλάδα

η λατρεία της Άρτεμις  Εν(ν)οδίας  ήταν γνωστή  σε όλη  την Ελλάδα , μα  με ιδιαίτερα σχετικά ιερά και την Οπούντα Λοκρίδας , στην Νεμέα,  στο Ασκληπιείον της Επιδαύρου, στην Θήρα, Ακόμα και στην Κόπτο της Αιγύπτου!

 Άρτεμις  Φεραία

Σικυώνα , Αργος , Αθήνα

Σύμφωνα με δύο χωριά του Παυσανία η λατρεία της Αρτεμις Φεραίας (Εθνικό Ονομα) ήταν γνωστη  -πάντα αναφέρομαστε βάση ευρημάτων Ναών Ιερών και βωμών η και γραμματειακών πηγών που ξεκάθαρα μιλούν για Ναούς Ιερά η τέλος Βωμούς- στην Συκυώνα το Αργος και την Αθήνα.

από την ανασκαφήκη ερευνα στην Σικυώνα δεν έχει εντοπιστεί σχετικό ιερό, παρόλα αυτά, σε δύο τύπους χάλκινων  νομισμάτων  των χρόνων του Γέτα (209 -211) και του Καρακάλλα (209 – 217) πιθανότατα  παριστανετε λατρευτικό ξόανο της Αρτεμις Φεραίας που σύμφωνα με τα λεγόμενα των Σικυωνίων είχε μεταφερθεί απο τις Φερές.
αμέσως μετά την περιγραφή του Ασκληπιείου του Άργους ο Παυσανίας αναφέρεται στην Άρτεμις Φεραία , η οποία λατρεύονταν τόσο από τους Αθηναίους και τους Σικυωνίους όσο και απο τους Αργείους. Οι τελευταίοι μάλιστα έλεγαν το ίδιο πράγμα που ισχυρίζονταν και οι Σικυώνιοι, ότι δηλαδή το άγαλμα της Αρτεμις Φεραίας είχε μεταφερθεί απο τις Φερές .Είναι αξιοσημείωτο οτι ο Παυσανίας  ότι ενώ αναφέρει σχετικά αγάλματα στην Σικυώνα και το Αργος ( και είναι ιδιαίτερα αναλυτικός)  δεν αναφέρει τίποτα στα Αττικα του για σχετικά αγάλματα παρά μόνο την αναφέρει απλά.

οι μαρτυρίες του όμως (σχετικές με την Αθήνα) επιβεβαιώνονται από τον καλλίμαχο.

Ο ποιητής στον Υμνο του για την  Αρτεμη  συνδέει Μουνιχία  με την Φεραία επειδή προφανώς είχαν συγγενικο λατρευτικό περιεχόμενο

Ποτνια Μουνιχίη Λιμενοσκόπε, Χαίρε Φεραίη

Ο Πλάτων  στους Νομους αναφέρει μια Ενοδίαν Δαίμονα  καθώς αναφέρονταν στην περίπτωση της τυχαίας εύρεσης θυσαυρου που έπρεπε να παραδοθεί στον θεό των Δελφών. Σχολιαστής του χωριου αυτου του Πλατωνα ταυτίζει την Αρτεμη με την Σελήνη και το φως της νυχτας, οπως ο Απολλωνας Αγυιέας φωτήζει την ημέρα.

στις  θεότητες ο σχολιαστής παραθέτει τον Ερμη Ενόδιο και ηγεμόνιο τον θεό των δρόμων και οδηγό στα έργα των ανθρώπων ο οποίος λατρεύωνταν επίσης στους  δρόμους με στήσιμο Εραμαικών στηλών και βωμών.

ο Πλάτωνας αποφεύγει να ονομάσει τη θέα η οποία ήταν υπεύθυνη για την φύλαξη των εγκαταλελειμμένων  αντικειμένων στους δρόμους και φρόντισε να επανέλθουν στον ιδιοκτήτη τους, επειδή στην νομολογία του αναφέρεται απρόσωπα στο θείο. Τα αντικείμενα (Ερμαία) που άφηναν  σε δρόμο με ή χωρίς την θέληση κάποιου δεν έπρεπε να μαζεύονται από τους ανθρώπους αλλά να αφήνονται στη θέση τους ήταν καθιερωμένα στη Θεα.

Συρακούσες

Η λατρεία της Άρτεμις Φεραίας στις Σειρακούσες διαπιστώνεται από αγγείο με σχετική επιγραφή. Προκοιτε για έναν κρατήρα που βρέθηκε το 1968 σπασμένο σε 180 κομμάτια!!! στο καλούμενο πηγάδι της Αρτέμιδος κατά την διάκεια ανασκαφών που έγιναν εξαιτίας της ανοικοδόμησης της εκκλησίας της Παναγίας  την περιοχή της σύγχρονης νεκρόπολις των Συρακουσών . Το αγγείο βρέθηκε μαζί με πολλα άλλα ειδώλια και προτομές που παριστάνουν τη Αρτεμη η και την Κόρη Περσεφόνη. Μεταξη αυτών , υπάρχει και μια μεγάλη προτομή που πιθανότατα παριστάνει την Αρτεμη Φεραία



Ισσα Δαλματίας

Η λατρεία της Άρτεμις Φεραίας μαρτυρήτε  επίσης στην πόλη Ισσα, αποικεία των Συρακουσων .
Ο Απολλώνιος ο Ροδιος στ αργοναυτικά , μιλά περι δυο ιερα νησια της Αρτεμις , στο ένα απο τα οποία υπηρχε Ναός της .
 
συμπεράσματα

Στις Φερές μαρτυρείται  επιγραφικά ξεχωριστή  Λατρεία της Άρτεμις όπως και Λατρεία της  Εν(ν)οδίας  και επομένως οι δυο θεότητες  δεν είναι δυνατόν να ταυτίζονται . Η τοπική θέα, Εν(ν)οδία ήταν αυτή η οποία κατείχε τη θέση της Άρτεμις στον επίσημο βωμό των έξι Θεαινών της Πόλης. Η εντύπωση προκαλεί η διαπίστωση ότι παρόλο που η πανελλήνια θέα Άρτεμις δεν κατόρθωσε ποτέ να εκτοπίσει από το επίσημο 12 θεό την Εν(ν)οδία, εντούτοις έξω από την κεντρική Ελλάδα είναι γνωστή μια θεά που αποκαλείτο Αρτεμη Φεραία- Αρτεμη Εν(ν)οδία. αυτή τη θέα η νεότερη έρευνα είχε ταυτίσει με την Εν(ν)οδία η Φεραία Θεά



Η Άρτεμις στις Φερές μαρτυρείται σε δύο αναθηματικές επιγραφές 4ου αιώνα. Στη μία μάλιστα από αυτές αναφέρεται ένα επίσημο ιερό της Θεάς  στην Θέση Σκιά όπου τα κορίτσια των Φεραίων  υπηρετούσαν την Άρτεμις, για ένα διάστημα πριν από το γάμο τους, όπως και στην περίπτωση της Αρτεμις Παγασίτιδας , λατρείας των Παγασών, μεταφερμένης και στην Δημητριάδα. Στην δεύτερη επιγραφή αναφέρεται λατρεία  της Άρτεμις που πιθανότατα έφερε την προσωνυμία Εν(ν)οδία

αυτό σημαίνει ότι η πανελλήνια θέα Άρτεμις πιθανότατα υπέστη Θεοκρασία με την τοπική θεά Εν(ν)οδία ,όπως η Άρτεμις με την Εκάτη σε άλλες περιοχές του ελληνικού κόσμου. Με την Θεοκρασία αυτή δημιουργήθηκε στις Φερές η λατρεία της Αρτεμις Εν(ν)οδίας  η οποία πιθανότατα διαδόθηκε έξω από τις Φερές, στη Θεσσαλία και εκτός αυτής ως Αρτεμις Εν(ν)οδία η ως Αρτεμις Εφοδία (Νεμέα) η ως Αρτεμη Φεραία. Στις ιδιες τις Φερες η πανάρχαια τοπική θεά ήταν γνωστή ως Εν(ν)οδία,  ενώ έξω από αυτές ως Εν(ν)οδία η ως Φεραία Θεά η ως Εν(ν)οδία Φεραία. Ενισχυτική των απόψεών μας είναι η διαπίστωση ότι σε κανένα ιερο της Εν(ν)οδίας η αντιστοιχα της Αρτεμις Εν(ν)οδίας – Αρτεμις Φεραίας δεν βρέθηκε κάποιο επιγραφικό η αρχαιολογικό στοιχείο πού να τις ταυτίζει. Σημαντικό είναι ακόμα ότι η εικονογραφία της Άρτεμις Εν(ν)οδίας διαφέρει από αυτήν της Εν(ν)οδίας. Επομένως η Αρτεμη Εν(ν)οδία  δεν πρέπει να ταυτίζεται με την Εν(ν)οδία η Φεραία Θεά.

Σημειώνεται επίσης ότι οι επιγραφές της θήρας που αναφέρονται στην Αρτεμη Εν(ν)οδία Σώτειρα Φωσφόρο- Αρτεμη Τριοδίτιδα, πιθανότατα δείχνουν ότι πρόκειται για λατρεία εισαγμένη από τις ίδιες τις Φερές, γιατι ο λατρευτής της Ανηκε σε αριστοκρατική οικογένια της Θήρας (όπως διαφένεται από τα ευρήματα) , η οποία υποστηρίζει ότι κατάγονταν από τις Φερές, έχοντας προγόνους τον Αδμητο και τον Φέρητα. Άλλη  ενισχυτική διαπίστωση είναι ότι η Εν(ν)οδία υπηρετείτο από ιέρειες σε αντίθεση με την Άρτεμις Εν(ν)οδία η οποία υπηρετείτο από Ιερείς.

Επίσης οι Σικυώνιοι, οι Αργείοι και οι Αθηναίοι είχαν εισαγάγει στις πόλεις τους την λατρεία της Αρτεμις Φεραίας φέρνωντας από τις Φερές τα ξόανά της. Αυτό πιθανότατα σημαίνει ότι η Αρτεμη Φεραία παριστάνονταν ως Αρτεμη στις Φερές, αφου τα ξόανά της ειχαν κατασκευαστεί από Φεραίους Τεχνίτες. Επομένος η λατρεία της είχε έρθει αυτούσια από τις Φερές.
Η υπόθεση ότι οι Σικυώνιοι οι Αργείοι και οι Αθηναίοι, αποκαλούσαν Αρτεμη  Φεραία την Θεά των Φερών Εν(ν)οδία, δεν μπορεί να ευσταθήσει παρόλο που η Αρτεμις δεν συγκαταλέγεται στον επίσημο Βωμό των 6 Θεαινών της Πολεως των Φερών. Και αυτό γιατί υπάρχει η λατρεία της Αρτεμις Εν(ν)οδίας , η οποία δεν μπορεί να εξηγηθεί διαφορετικά. Η ύπαρξη της λατρείας της Άρτεμις Εν(ν)οδίας στις Φερές στην Θεσσαλία και στον υπόλοιπο αρχαίο ελληνικό κόσμο δείχνει μια παράλληλη και ξεχωριστή λατρεία από αυτην της Εν(ν)οδίας η Φεραίας Θεάς, η Εν(ν)οδίας Φεραίας, με ίδιο τόπο καταγωγής τις Φερές. Η λατρεία της Άρτεμις των Φερών – Αρτεμις Εν(ν)οδίας – Αρτεμις Εφοδίας – Αρτεμις Τριοδίτιδος – Αρτεμις Φεραίας  μαρτυρείται εκτός Φερών την κεντρική Ελλάδα  (Λάρισα,Κραννώνα-Φθιώτιδες Θήβες , Δημητριαδα, Αζωρος κλπ)  στη νότια Ελλάδα (Οπούντας , Επίδαυρος Αθήνα , Συκιώνα, Αργος, Νεμεα, )  στην Θήρα στον Κοπτο της Αιγύπτου, στις Συρακούσες και στις Ισσα της Δαλματείας. Κυριο ρόλο στη διάδοση της Λατρείας  έπαιξε η  ακμή των Φερών κατά τα αρχαικά  και τα κλασικά χρόνια.

Η Θεά  αυτή φαίνεται ότι ήταν παρόμοια με την Άρτεμις του Πλουτάρχου, δηλαδή κουροτρόφος, των καθαρμών , των δρόμων, των τριστράτων και των προπυλών Θεά σώτειρα φωσφόρος και αποτροπαική, γι αυτό και λατρεύονταν στα νεκροταφεία στους δρόμους, στα τρίστρατα και στα πρόθυρα. Η λατρεία της είναι γνωστή σε πόλεις οι οποίες ήταν ιδρυμένες πάνω σε βασικές οδικές αρτηρίες η σχετίζονταν με κάποιο τρόπο με τις Φερές και την κεντρική Ελλάδα.
Συνεχίζεται....