Ζεν (ιαπωνικά «Zen», κινεζικά «Ch’an», κορεατικά «Seon», ινδικά «Dhyana», «Διαλογισμός»). Μία από τις 
μορφές του Βουδισμού Χιναγιάνα (Hinayana), η οποία επιδιώκει την φώτιση μέσα από συστηματικό καθιστικό διαλογισμό «Ζαζέν» («Zazen» στα ιαπωνικά), δίνοντας μεγάλη σημασία στην λεπτό με λεπτό αφύπνιση και στην δυνατότητα να βλέπει κανείς «βαθιά στην φύση των πραγμάτων» μέσα από την άμεση εμπειρία, ξεπερνώντας τους φραγμούς της ανθρώπινης λογικής (η Αλήθεια δεν χρειάζεται να κατανοηθεί αλλά να βιωθεί).
ΙΣΧΥΡΗ ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ
μορφές του Βουδισμού Χιναγιάνα (Hinayana), η οποία επιδιώκει την φώτιση μέσα από συστηματικό καθιστικό διαλογισμό «Ζαζέν» («Zazen» στα ιαπωνικά), δίνοντας μεγάλη σημασία στην λεπτό με λεπτό αφύπνιση και στην δυνατότητα να βλέπει κανείς «βαθιά στην φύση των πραγμάτων» μέσα από την άμεση εμπειρία, ξεπερνώντας τους φραγμούς της ανθρώπινης λογικής (η Αλήθεια δεν χρειάζεται να κατανοηθεί αλλά να βιωθεί). Επηρεασμένο ίσως από τις προγενέστερες διδασκαλίες των Σενγκ Τσάο (Sengzhao ή Seng - Chao, 384 - 414) και Τάο Σεγκ (Tao - Sheng, περ. 360 - 434), το Ζεν διακρίνεται για την σκληρή ατομική προσπάθεια και την επίσης σκληρή πειθαρχία που ορίζει ότι χρειάζονται για να φθάσει κάποιος στην γνώση του εαυτού.
ΔΙΑΔΟΣΗ
Κατά την παράδοση, το Ζεν διαδόθηκε κατά τον 5ο αιώνα στην Κίνα της δυναστείας Λιού Σονγκ (Liu Song, 420 – 479) ή κατά τον 6ο (ανάλογα με τις αναφορές) από τον Ινδό μοναχό Μποντιντάρμα (Bodhidharma, τον οποίο πολλοί δυτικοί ιστορικοί θεωρούν μυθικό πρόσωπο) και από εκεί στο Βιετνάμ (κατά το έτος 580, από τον Ινδό μοναχό Βινιταρούσι, Vinitaruci, στα βιετναμικά Tinidalu’uchi), την Κορέα (κατά τον 9ο αιώνα) και τέλος στην Ιαπωνία από τον νεαρό ακόμα διδάσκαλο Ντόγκεν (Dogen Zenji, 1200 - 1253), κατά τον ταραχώδη λόγω των αλλεπάλληλων εμφυλίων πολέμων 13ο αιώνα.
ΒΑΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
Το Ζεν κηρύσσει απεξάρτηση από ιερές γραφές, λέξεις, γράμματα και σύμβολα, εστιάζει στην προσπέραση του μυαλού (ο μαθητής δεν πρέπει να σκέφτεται με το μυαλό του εάν θέλει να καταλάβει το Ζεν) και διδάσκει την σκέψη με το υπογάστριο (κέντρο της συνείδησης) και την καρδιά, ζητώντας την θέαση της εσωτερικής φύσης και την άνοδο σε Βούδα. Ο διδάσκαλος Νάνσεν (Nansen Fugan, 748 - 835) φέρεται να λέει στον μαθητή του Yoshu: «εάν θέλεις να φθάσεις στην πραγματική οδό πέρα από κάθε αμφιβολία, τότε βάλε τον εαυτό σου στην ίδια ελευθερία με τον Ουρανό και μην τον ονομάζεις ούτε καλό, ούτε κακό».
Για το Ζεν, η μεταβίβαση της διδασκαλίας δεν γίνεται μέσω κάποιας θεωρητικής διδασκαλίας, αλλά μέσω του λεγόμενου «Κοάν» («koan», που μπορεί να αποδοθεί ως «κοινή υπόθεση»), μίας μορφής συμβολικής επικοινωνίας (με διάλογο, παραβολή, σιωπή, κ. ά.) διδάσκαλου και μαθητή, η οποία στοχεύει στην απόκτηση της ακαριαίας φώτισης από τον δεύτερο. Σε μία παραδοσιακή ιαπωνική καλλιγραφία (δια χειρός του Hakuin Ekaku, 1685 - 1768) αναφέρεται ο Μποντιντάρμα να λέει για το Ζεν: «το Ζεν δείχνει κατευθείαν στην ανθρώπινη καρδιά, κοίταξε λοιπόν μέσα στην φύση σου και γίνε Βούδας».
ΙΣΧΥΡΗ ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ.gif)
Στην Κίνα η ιστορική καταγραφή της διαδρομής του Ζεν αρχίζει από τον 8ο αιώνα, με τον θάνατο του 6ου και τελευταίου «πατριάρχη της γραμμής Μποντιντάρμα» Χουϊνένγκ (Huineng, 638 – 713) και την φιλοσοφική σύγκρουση που ακολούθησε μεταξύ της λεγόμενης «Νότιας Σχολής» (που επεκράτησε) και των ομόθρησκων αντιπάλων της, οι οποίοι αποδέχονταν την πατριαρχική γραμμή μόνον έως τον 5ο κατά σειράν πατριάρχη Χονγκρέν (Hongren). Έκτοτε το Ζεν αναδείχθηκε στην ισχυρότερη μορφή Βουδισμού της Κίνας, παρά την εντυπωσιακή πολυμορφία και αποκέντρωσή της.
Παρά τις επιμέρους διαφορές τους, οι διάφορες σχολές διατήρησαν άθικτη την διδασκαλία του Χουϊνένγκ, που εστίαζε στον διαλογισμό και την άμεση εμπειρία. Εν γένει το Ζεν απορρίπτει την σωτηρία μέσω της πίστης και επανεισάγει τον διαλογισμό της Γιόγκα με απώτερο σκοπό την Φώτιση, αποφεύγοντας όμως συνάμα την νωθρότητα και την παθητικότητα: ο Κινέζος διδάσκαλος Μπαϊτσάνγκ (Baizhang, 720 - 814) τόνιζε ότι «μία ημέρα χωρίς δημιουργία είναι μία ημέρα χωρίς φαγητό».
Η ΙΑΠΩΝΙΚΗ ΜΟΡΦΗ
Στην Ιαπωνία, έχοντας ήδη την αίγλη ενός «αυθεντικού» Βουδισμού που ερχόταν να αντικαταστήσει τον «τετριμμένο» Βουδισμό της εποχής, το Ζεν υιοθετήθηκε από τις πολεμικές και εύπορες κάστες και για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα μονοπώλησε σχεδόν την λογοτεχνική και καλλιτεχνική ζωή της χώρας, έχοντας επηρεάσει όλες τις εκφράσεις του πολιτισμού της. O γνωστός Ιάπωνας συγγραφέας Σουζούκι (Daisetz Teitaro Suzuki, 1870 - 1966) όρισε ως καθημερινές αξίες του Ζεν την Σεμνότητα, την Εργασία, την Αφοσίωση, την Προσευχή και την Ευγνωμοσύνη, ενώ ως σκοπό του το «Σατόρι» («Satori», δηλαδή την «Αφύπνιση»), πάντοτε με κύρια μέθοδο για την κατάκτησή τους τον συμπληρωματικό τής άμεσης εμπειρίας καθιστικό διαλογισμό. Στο Ζεν τύπου «Ριντζάϊ» («Rinzai», δηλαδή της «εξωστρεφούς» σχολής που άνθισε κατά την ηρωϊκή εποχή Καμακούρα, Kamakura, 1192 - 1338) ο διαλογισμός κατά κανόνα γίνεται κοιτώντας το κέντρο του δωματίου, στον δε τύπου «Σότο» («Soto», δηλαδή της επικεντρωμένης στον διαλογισμό «εσωστρεφούς» σχολής) κατά κανόνα κοιτώντας τον τοίχο.
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ
Σύμφωνα με την Παράδοση, οι 6 διδάσκαλοι («πατριάρχες») του κινεζικού Ζεν ήσαν οι εξής:
Μποντιντάρμα (Bodhidharma, κινεζικά Damo, ιαπωνικά Daruma, περίπου 440 – περίπου 528)
Χουϊκέ (Huike, ιαπωνικά Eka, 487 - 593)
Σενγκάν (Sengcan, ιαπωνικά Soesan, θαν. 606)
Νταοξίν (Daoxin, ιαπωνικά Doeshin, 580 - 651)
Χονγκρέν (Hongren, ιαπωνικά Koenin, 601 - 674)
Χουϊνένγκ (Huineng, ιαπωνικά Eno, 638 - 713
Πηγή knol.com
============
ΖΕΝ ΒΟΥΔΙΣΜΟΣ-ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ
Στην Μπαγκαβάτ Γκίτα ο Αρτζούνα διδάσκεται ότι είναι το ντάρμα του να πολεμήσει στη φρικτή μάχη ενάντια στα ξαδέλφια του. Αν το κάνει δίχως πάθος ή προσδοκία, θα επιτύχει τη σωτηρία παρόλη τη βιαιότητα της μάχης.. Ένα παρόμοιο μίγμα σκοπών, Θρησκευτικών και πολεμικών, αν και με αρκετές διαφορές, συναντάμε αιώνες αργότερα στην πολεμική τάξη των σαμουράι, αλλά και στη μιλιταριστική ιδεολογία που αναπτύχθηκε μεταγενέστερα στην Ιαπωνία. Αν και ο σκοτωμός στη μάχη παραβιάζει το βουδιστικό ντάρμα, ιδιαίτερα την εντολή του Βούδα να μη σκοτώνεις, πολλοί σαμουράι θεωρούσαν πως σκοτώνοντας εκπλήρωναν κάποιο βουδιστικό σκοπό. Ο κώδικας των σαμουράι, που ονομάστηκε αργότερα Μπουσίντο, (ο Δρόμος του Πολεμιστή), δεν αντιπροσώπευε κάποιο Θρησκευτικό καθήκον, σαν το ντάρμα του Αρτζούνα, αλλά μια σχέση ανάμεσα στη θρησκεία και τη μάχη μέσω του Ζεν Βουδισμού.
Στην Μπαγκαβάτ Γκίτα ο Αρτζούνα διδάσκεται ότι είναι το ντάρμα του να πολεμήσει στη φρικτή μάχη ενάντια στα ξαδέλφια του. Αν το κάνει δίχως πάθος ή προσδοκία, θα επιτύχει τη σωτηρία παρόλη τη βιαιότητα της μάχης.. Ένα παρόμοιο μίγμα σκοπών, Θρησκευτικών και πολεμικών, αν και με αρκετές διαφορές, συναντάμε αιώνες αργότερα στην πολεμική τάξη των σαμουράι, αλλά και στη μιλιταριστική ιδεολογία που αναπτύχθηκε μεταγενέστερα στην Ιαπωνία. Αν και ο σκοτωμός στη μάχη παραβιάζει το βουδιστικό ντάρμα, ιδιαίτερα την εντολή του Βούδα να μη σκοτώνεις, πολλοί σαμουράι θεωρούσαν πως σκοτώνοντας εκπλήρωναν κάποιο βουδιστικό σκοπό. Ο κώδικας των σαμουράι, που ονομάστηκε αργότερα Μπουσίντο, (ο Δρόμος του Πολεμιστή), δεν αντιπροσώπευε κάποιο Θρησκευτικό καθήκον, σαν το ντάρμα του Αρτζούνα, αλλά μια σχέση ανάμεσα στη θρησκεία και τη μάχη μέσω του Ζεν Βουδισμού.
Ωστόσο, σε αντίθεση με το πνεύμα του ιαπωνικού μιλιταρισμού, η πλέον σύγχρονη εφαρμογή της Kάρμα γιόγκα ήταν η μη βίαιη αντίσταση του Μαχάτμα Γκάντι, η οποία έδωσε με τη σειρά της το ερέθισμα και την έμπνευση συνάμα στον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ για τη δημιουργία του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα στις Η.Π.Α. Έτσι, από τη μια έχουμε την ανάπτυξη ενός μιλιταριστικού πνεύματος, που οδήγησε ακόμη και σε εγκλήματα πολέμου, ενώ από την άλλη την ιδέα της μη-βίας, προϊόντα και τα δύο της ίδιας φιλοσοφικής ενατένισης. Θα δούμε ότι η διαφοροποίηση είναι καθαρά θέμα ηθικής της χρήσης ή της κατάχρησης των νόμων.
Η λέξη Ζεν αντιπροσωπεύει πρακτικά μια σχολή Βουδισμού, η οποία ξεκίνησε αρχικά στην Κίνα και συνδύασε τις βουδιστικές ιδέες μαζί με εκείνες που πρέσβευε η αρχαία κινεζική σχολή του Ταοϊσμού. Το κινεζικό όνομα ήταν Τσ'αν, αλλά στη Δύση έγινε γνωστό γενικά ως Ζεν, εξαιτίας συγγραφέων όπως ο NT. Τ. Σουζούκι (1870-1966). Σύμφωνα με την παράδοση το Τσ'αν μεταφέρθηκε στην Κίνα μέσω του Μποντιντχάρμα (πέθανε περίπου Το 528) από την Ινδία. Σαν έφτασε στην Κίνα, ο Μποντιντχάρμα τράβηξε για το μοναστήρι Σάο-λιν, φημισμένο για την προέλευση του κουνγκ-φου. Εκεί κάθισε κάτω, ατενίζοντας έναν τοίχο. Μετά από εννέα χρόνια κατόρθωσε να φτάσει στη φώτιση. Ο Μποντιντχάρμα συχνά απεικονίζεται με αδύναμα πόδια, εξαιτίας της πολύχρονης δοκιμασίας του. Σε τούτη την παράξενη ιστορία ο Μποντχιντάρμα πέτυχε την «Ξαφνική Φώτιση», χαρακτηριστικό της οποίας δεν είναι το «ξαφνικό», αλλά το «ανεξήγητο». Κάτι τέτοιο μας οδηγεί πίσω, σ' ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό της βουδιστικής σκέψης, ότι δηλαδή δεν μπορούν να ερμηνευθούν όλα όσα αφορούν την πραγματικότητα. Όταν ο Βούδας ρωτήθηκε για κάποια πράγματα, όπως, για παράδειγμα, αν υπάρχουν οι άγιοι μετά θάνατον ή αν ο κόσμος είναι άπειρος, αρνήθηκε να απαντήσει με βάση το σκεπτικό πως τέτοιες ερωτήσεις δε βοηθούν στην επίτευξη της υπέρτατης σοφίας. Η άρνησή του Βούδα να απαντήσει σε τέτοιου είδους ερωτήματα, ήταν η βάση μιας από τις βασικές αρχές της βουδιστικής σκέψης, της Τετραπλής ¶ρνησης ή «τετραλήμματος».
Ο έλληνας φιλόσοφος της ελληνιστικής περιόδου Πύρρων υιοθέτησε τούτη την ιδέα όταν ήταν στην Ινδία με το στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου και δίδαξε ένα σκεπτικισμό, σύμφωνα με τον οποίο πρέπει να αποφεύγουμε την κρίση όλων των πραγμάτων, αρνούμενοι να πούμε ότι κάτι υπάρχει, δεν υπάρχει, ότι υπάρχει και δεν υπάρχει ή τίποτα από τα δύο. Ακόμη κι αν δεν έχουμε αρκετές αποδείξεις πως ο Πύρρος βρέθηκε πραγματικά στην Ινδία, εντούτοις η βουδιστική προέλευση τούτης της κρίσης είναι φανερή και σχετίζεται άμεσα με τη φύση της πραγματικότητας, η οποία είναι πέρα από την ακτίνα της ορθολογικής προσέγγισης, πέρα από την επιβεβαίωση, την άρνηση ή και τα δύο μαζί. Η υπέρτατη διδασκαλία είναι η σιωπή. Αυτό βέβαια δεν ήταν κάτι άγνωστο στην Κίνα, όπου ο Ταοϊσμός ήταν ήδη η «σιωπηλή διδασκαλία». Σύμφωνα με τo Ταό τε Τσινγκ «εκείνος που γνωρίζει δε μιλά κι εκείνος που μιλά δε γνωρίζει».
Η Σιωπηλή Διδασκαλία
Η καθαρή μορφή της «σιωπηλής διδασκαλίας» φαίνεται στην παρακάτω μικρή ιστορία, χαρακτηριστική της μυθοπλασίας που αναπτύχθηκε για την ερμηνεία του παράδοξου: Κάποιος νέος άκουσε κάποτε πως ένας δάσκαλος του Ζεν ζούσε ως ερημίτης οτο δάσος. Αποφάσισε, λοιπόν, να γίνει μαθητής του. Αφού έψαξε πολύ μέσα στο δάσος, τελικά ανακάλυψε το καλύβι του γέροντα ερημίτη και τον ίδιο να κάθεται μπροστά απ' την καλύβα του και να πλέκει φύλλα. O νέος συστήθηκε κι εξήγησε στον ερημίτη πως ήθελε να γίνει μαθητής του. Προς έκπληξή του, όμως, δεν έλαβε καμία απάντηση. 0 γέροντας συνέχισε To πλέξιμο, αγνοώντας παντελώς την παρουσία του. Αυτό, φυσικά, ήταν αποθαρρυντικό κι ο νέος στεκόταν εκεί απορημένος και συλλογισμένος συνάμα. Kατόπιν έφυγε και τράβηξε για ένα άλλο σημείο -ου δάσους, όπου έχτισε το δικό του καλύβι. Κάθησε εκεί κι άρχισε να πλέκει φύλλα. Δέκα χρόνια αργότερα, τη στιγμή που έπλεκε, πέτυχε ξαφνικά τη φώτιση. Τότε σηκώθηκε, επέστρεψε στο γέροντα δάσκαλο του Ζεν και υποκλίθηκε λέγοντας, «Σ' ευχαριστώ».
Αν και υπήρξαν δάσκαλοι του Ζεν, όπως ο Μπανκέι (1622-1693), που ήταν ιδιαίτερα ομιλητικοί κι έδιναν αρκετές διαλέξεις, τούτη η απορία δείχνει πως η φώτιση δεν είναι κάτι που συλλαμβάνεται με τη γλώσσα. Τούτο το θεωρητικό υπόβαθρο υιοθέτησε η Νότια Σχολή του Χουϊνένγκ (638-713), ο οποίος δίδασκε την ιδέα της ξαφνικής φώτισης και της σιωπηλής διδασκαλίας από δάσκαλο σε μαθητή. Σταδιακά η Νότια Σχολή υποσκελίστηκε από τη Βόρεια αλλά κατά τον 9ο αιώνα δύο τάσεις άρχισαν να διαφοροποιούν την πρακτική του Τσʼαν στο θέμα του διαλογισμού. Η βασική πρακτική του διαλογισμού ονομαζόταν «κάθισμα», (τσο τσ'αν στα Κινεζικά, ζαζέν στα Ιαπωνικά). Πρόκειται για μια μορφή διαλογισμού χωρίς τα βοηθητικά μέσα που ήταν γνωστά στην Ινδία, μάντρα, μαντάλα ή μούντρα. Η ενατένιση σε ένα γυμνό τοίχο επί εννέα χρόνια είναι πράγματι «απλά κάθισμα» και είναι χαρακτηριστική της Σχολής Τσάο Τουνγκ στην Κίνα και της Σχολής Σότο στην Ιαπωνία.
Υπάρχει, ωστόσο, και μια άλλη μορφή πρακτικής που έγινε δημοφιλής. Ιστορίες ή ερωτήσεις που προέκυψαν από την παράδοση, μπορούσαν αφεαυτού να γίνουν αντικείμενα διαλογισμού. Ονομάζονταν κουνγκ-αν στα Κινεζικά ή κόαν στα Ιαπωνικά, ένας όρος που σήμαινε αρχικά «η τράπεζα του κριτή». Ουσιαστικά, λοιπόν, κατά τη διάρκεια του διαλογισμού ο ασκούμενος εξέταζε διάφορες περιπτώσεις. Τούτο έγινε χαρακτηριστικό στη Σχολή Λιν-τσι στην Κίνα και στη Σχολή Ρινζάι στην Ιαπωνία. Ίσως το πιο διάσημο κόαν είναι αυτό του Χακουΐν, (1685-1768): «ποιος είναι είναι ο ήχος του ενός χεριού που χτυπάει παλαμάκια;». Εδώ μπορεί να υποθέσει κανείς διάφορες απαντήσεις. Ο ήχος του ενός χεριού είναι η σιγή ή χτυπώ την παλάμη με τα δάκτυλα του ίδιου χεριού. Ωστόσο, σε τέτοιες ερωτήσεις στην πραγματικότητα δεν υπάρχει απάντηση. Η άρνηση πάει βαθύτερα από τη «σιγή» ή τον «μη ήχο» και εφαρμόζει στην ίδια την ερώτηση, που είναι αυτοαναιρούμενη. To ένα χέρι δεν μπορεί να χτυπήσει παλαμάκια. Έτσι, η όλη ιδέα της παραγωγής ήχου είναι δίχως νόημα.
Γιατί ρωτούνται τέτοιες ερωτήσεις; Για να διακοπεί πλήρως η ροή της ορθολογικής σκέψης και να μπορέσει ο νους να υπερπηδήσει To φράγματα που τον περιορίζουν. Αφού αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να φτάσει κανείς στη φώτιση, ακόμη και τέτοιες ερωτήσεις εκπληρώνουν το στόχο τους. To «κάθισμα» ως διαλογισμός και η προσπάθεια να απαντήσει κανείς σε κόαν είναι η θεωρητική πλευρά του Τσ'αν. Στο διαλογισμό αυτό που αναζητάς είναι η είναι η γνώση ή η κατανόηση. Δεν κάνεις τίποτ' άλλο. 0 Μποντχιντάρμα έφτασε στη φώτιση κοιτάζοντας τον τοίχο του, δίχως να κάνει κάτι πρακτικό. Κι όταν τα πόδια του εξασθένισαν, τότε έχασε τη δυνατότητά του να κάνει και κάτι πρακτικό στο μέλλον. Ωστόσο, υπάρχει μια παράδοση Ζεν που υποδεικνύει μια πρακτική εφαρμογή των ιδεών του και έγινε γνωστή στη Δύση με το κλασικό βιβλίο του γερμανού φιλόσοφου Όιγκεν Χέριγκελ, (18841955), To Ζεν στην Τέχνη της Τοξοβολίας.
Ζεν και Πολεμικές Τέχνες
0 Χέριγκελ ενδιαφέρθηκε για το Ζεν και προσπάθησε να αντλήσει διδασκαλία από την Ιαπωνία στη δεκαετία του '30, προκειμένου να εξερευνήσει το μυστικισμό μέσα από μια άλλη παράδοση. Στην πραγματικότητα οι ευγενικοί κατά τα άλλα οικοδεσπότες του με την ξενοφοβία τους τον αποθάρρυναν στην προσπάθειά του να εμπλακεί με το διαλογισμό, Θεωρώντας πως είναι κάτι που δεν ταιριάζει σε έναν γκαϊτζίν, (ξένο). Επειδή όμως. γνώριζε κάποια πράγματα για την τοξοβολία, συμφώνησαν να μελετήσει κάτω από την επίβλεψη ενός Ζεν διδάσκαλου αυτή την τέχνη. Ταυτόχρονα η γυναίκα του άρχισε να ασχολείται με συνθέσεις λουλουδιών. To πρώτο του μάθημα, να μάθει να τεντώνει το τόξο, δεν ήταν και τόσο κακό. To δεύτερο μάθημα, όμως, ήταν πολύ κακό. Ο δάσκαλος της τοξοβολίας του είπε να απελευθερώσει το βέλος, δίχως να το απελευθερώσει.
Αυτό ήταν το παράδοξο στο οποίο μόνο ο Ταοϊσμός και το Ζεν μπορούν να δώσουν απάντηση, γιατί εκείνο που ζητείται είναι να απελευθερώσεις το βέλος δίχως πρόθεση ή σκοπό. Είναι η τέχνη της «μη-Πράξης», (γου-γουέι). Η πρακτική Ζεν στην τέχνη της τοξοβολίας συνδυάζει την ταοϊστική θεωρία και τον ταοϊστικό σκοπό με τη βουδιστική θεωρία και το βουδιστικό σκοπό, μόνο που προσθέτει το στοιχείο της ομορφιάς. Στη χώρα με τις ανθισμένες κερασιές το ζητούμενο είναι η ομορφιά, διαφορετικά το νόημα της μη δράσης είναι το ίδιο με εκείνο που διδάχτηκε ο Αρτζούνα. Όμως, η τοξοβολία δεν επινοήθηκε για να χτυπά κανείς στόχους από άχυρο, όπως έκανε ο Χέριγκελ και ο δάσκαλός του. Η τοξοβολία επινοήθηκε για το κυνήγι και τον πόλεμο. Στην πραγματικότητα ο δάσκαλος του Χέριγκελ λέγει: «Εμείς οι δάσκαλοι του Ζεν θεωρούμε πως ένα βέλος είναι μια ζωή». Η τοξοβολία, λοιπόν, όπως και άλλες τέχνες, είναι μια πολεμική τέχνη.
Αν και η τοξοβολία ήταν η πιο σημαντική πολεμική τέχνη στην Ιαπωνία, με την πάροδο του χρόνου σημαντικό όπλο για την τάξη των πολεμιστών της μεσαιωνικής Ιαπωνίας έγινε το ξίφος, που ταιριάζει εξίσου καλά στο ταοϊστικό παράδοξο. To ξίφος έχει ως βασικό προορισμό του να κόψει τον αντίπαλο. Είναι ένα μέσο για την τέχνη του πολέμου. Ωστόσο, εκείνο που το κινεί δεν είναι η πρόθεση, γιατί τέτοιο Θα υποδήλωνε αντίθεση με το βασικό βουδιστικό νόμο της αβλάβειας. Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, που μεγάλοι σαμουράι βρήκαν το πνευματικό τους καταφύγιο και την αναζήτηση της σωτηρίας τους στο Ζεν Βουδισμό. Στο έργο του Ζεν και Ιαπωνικός Πολιτισμός ο Ντ. Τ. Σουζούκι λέγει: Στην Ιαπωνία λέμε πως το Τεντάι είναι για τη βασιλική οικογένεια, το Σινγκόν είναι για τους ευγενείς, το Ζεν για τις πολεμικές τάξεις και το Τζόντο (Βουδισμός της Αγνής Γης) για τις μάζες.
Αλλά πώς το Ζεν θα μπορούσε να βοηθήσει τον σαμουράι να αποφύγει το αμάρτημα που προϋποθέτει το επάγγελμά του; Κυρίως μέσω του ταοϊστικού παράδοξου να μη σκέφτεται γι' αυτό. Η «σιωπηλή διδασκαλία» είναι δυνατόν να γίνει -με τρόπο διαστρεβλωμένο αναντίρρητα-η βάση για να αποφεύγει κανείς ηθικά ζητήματα. Κι αυτό φαίνεται ιδιαίτερα στο γεγονός πως όταν ο Χέριγκελ επέστρεψε στη Γερμανία, η ενασχόλησή του με το Ζεν δεν τον απέτρεψε από το να γίνει ενθουσιώδης Ναζί. Υπάρχει, λοιπόν, κάτι στο Ζεν που θα μπορούσε να χτίσει ηθικές αρχές τέτοιες, οι οποίες δε Θα επέτρεπαν τα συγχρωτισμό με ναζιστικές θεωρίες; Όχι δεν υπάρχει. Ο ίδιος ο NT. Τ. Σουζούκι το 1930 έγραφε:
«Tο Ζεν δεν έχει κάποια ιδιαίτερη δοξασία ή φιλοσοφία, κάποια σειρά ιδεών ή διανοητικοϋς τύπους, εκτός απ' το γεγονός ότι προσπαθεi να απελευθερώσει κάποιον από τα δεσμά της ζωής και του θανάτου, μέσω διαισθητικών τρόπων κατανόησης. Είναι, λοιπόν, ιδιαίτερα ευέλικτο και ταιριάζει σε οποιαδήποτε διδασκαλία. To βρίσκουμε στον αναρχισμό, ή το φασισμό, τον κομμουνισμό ή τη δημοκρατία, τον αθεϊσμό ή τον ιδεαλισμό, σε οποιονδήποτε πολιτικό και οικονομικό δογματισμό, Ωστόσο, γενικά εμψυχώνεται με ένα επαναστατικό πνεύμα και όταν τα πράγματα φτάνουν σε μια κορύφωση -όταν υπερφορτώνονται με οποιονδήποτε φορμαλισμό ή άλλους –ισμούς, τότε μεταστρέφεται και αποδεικνύεται καταστροφική δύναμη. Μια καταστροφική δύναμη που μπορεί να λάβει μεγάλη έκταση, αν επηρεάσει πλήθη ανθρώπων, μια σκοτεινή όψη».
Την εποχή που έγραφε ο Σουζούκι φασισμός σήμαινε Αδόλφος Χίτλερ και Μπενίτο Μουσολίνι και κομμουνισμός Ιωσήφ Στάλιν. Και οι τρεις ήταν στην πραγματικότητα καταστροφικές δυνάμεις, καθώς υπήρξαν υπεύθυνοι για το θάνατο 70.000.000 περίπου ψυχών. Ο ίδιος ο Σουζούκι δε φαίνεται να έχει εμφανώς αντίρρηση για τον αναπτυσσόμενο φασισμό και μιλιταρισμό της Ιαπωνίας, όπως φαίνεται από τις έρευνες του Μπάιν Βικτόρια οτο έργο του «Ζεν στον Πόλεμο». "Ολα αυτά μας αφήνουν με την εντύπωση ότι το Ζεν είναι ηθικά τυφλό, κάτι που δεν ισχύει για τον Ταοϊσμό ή πολλούς διδάσκαλους του Ζεν.
Στην πραγματικότητα το Ζεν ως φιλοσοφία δεν είναι ηθικά τυφλό. Τυφλός ηθικά είναι ο άνθρωπος που χρησιμοποιεί την αιτιολογία της ηθικής απόσπασης από τις πράξεις του, προκειμένου να αφαιρέσει μια ανθρώπινη ζωή. Στην πραγματικότητα οι Ταοϊστές στην Κίνα όφειλαν υπακοή στην ηθική του Κομφούκιου, για αυτό πολλοί από τους άγιούς τους έγιναν ερημίτες. Στην Ιαπωνία συνέβη το αντίθετο. Οι Σαμουράι πολύ λίγη προσοχή έδιναν στον Κομφούκιο, ο οποίος έλεγε ότι «η δουλειά σας είναι να κυβερνάτε και όχι να σκοτώνετε». Η δουλειά τους ήταν στην πραγματικότητα να σκοτώνουν. Έτσι, τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου αντικατέστησε το Μπουσίντο, ο Δρόμος του Πολεμιστή, ο ηθικός κώδικας της στρατιωτικής σύγκρουσης. Στο φεουδαρχικό σύστημα της Ιαπωνίας το καθήκον του σαμουράι ήταν η εντολή του κυρίου του. Αν του έλεγε να σκοτώσει την οικογένειά του, θα το έκανε. Αν του έλεγε να σκοτώσει τους συντρόφους του, θα το έκανε. Αν του έλεγε να σκοτώσει τον εαυτό του, θα το έκανε, τελώντας την τελετουργική αυτοκτονία (σεπούκου). To μόνο φωτεινό παράδειγμα σε όλο αυτό το σύστημα μας δίνεται με την ιστορία των 47 Ρονίν, δηλαδή των Σαμουράι δίχως κύριο, οι οποίοι δεν υπάκουσαν στο νόμο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τούτη η ιστορία ήταν απεχθής για τους φανατισμένους σαμουράι επί σειρά αιώνων.
Παρόλο που είναι συνηθισμένες οι ιστορίες δικαιοσύνης στα βιβλία πολεμικών τεχνών ή τις κινηματογραφικές ταινίες όπου ο σαμουράι τραβά το ξίφος του μόνο για να αποδώσει δικαιοσύνη, ή χρησιμοποιεί το τζούντο για να επιστρέψει την επίθεση που του έγινε, στην πραγματικότητα ο σαμουράι ήταν ένα όργανο στην απόλυτη θέληση του κυρίου του. Ο νταΐμιο και ο σαμουράι, ο εντολέας και το μέσο εκπλήρωσης της εντολής, μοιράζονται την ηθική ευθύνη της πράξης. Μια ηθική ευθύνη που δεν μπορεί να αποφευχθεί, καθώς οποιαδήποτε πράξη κρύβει πίσω της ένα σκοπό. Ακόμη και η πράξη του Αρτζούνα να πολεμήσει ενάντια στους συγγενείς του, ήταν πράξη με συγκεκριμένο σκοπό.
Οι γιοι του "Ηλιου έπρεπε να κυριαρχήσουν στους γιους της Σελήνης κι έτσι να ξεκινήσει μια νέα εποχή για την ανθρωπότητα. Συνεπώς, η πρόθεση δεν μπορεί να αποφευχθεί. To θέμα είναι πού κατευθύνεται, προς τα πού είναι στραμμένη, προς την πλευρά της εξέλιξης ή προς την πλευρά της οπισθοδρόμησης. Σε άλλες περιπτώσεις είναι στραμμένη προς την πλευρά της εξέλιξης, αποκαλύπτοντας φωτεινές όψεις, ενώ σε άλλες είναι στραμμένη προς την πλευρά της οπισθοδρόμησης, αποκαλύπτοντας σκοτεινές όψεις. Ωστόσο, αυτές οι φωτεινές ή σκοτεινές όψεις δεν έχουν να κάνουν με το ίδιο το σύστημα του Ζεν, αλλά με τη χρήση ή την κατάχρηση που κάνει ο άνθρωπος στο χώρο των ιδεών.
Η ιδέα της σύγκρουσης είναι εγγενής στον εκδηλωμένο κόσμο. Tα στοιχεία της φύσης συγκρούονται διαρκώς για να παράγουν εξισορρόπηση. Κατόπιν επανασυγκρούονται και μεταφέρουν την εξισορρόπηση as ένα άλλο επίπεδο. Αυτή η διαδικασία είναι κομμάτι της εξέλιξης και δεν μπορεί να αποφευχθεί. Αλλά αυτό είναι κάτι διαφορετικό. Είναι μέρος του κοσμικού νόμου. Αντίθετα, οι σκοτωμοί και οι σφαγές είναι κομμάτι του ανθρώπινου νόμου και το μόνο που εκφράζουν είναι την ανεπάρκειά μας να κατανοήσουμε, ως ανθρώπινα όντα, τα ανθρώπινα όντα και την εμφανή μας ατέλεια στο κοσμικό μονοπάτι της εξέλιξης. Η σύγκρουση στον κοσμικό νόμο έχει την ποιότητα της αέναης εξέλιξης. Η σύγκρουση στον ανθρώπινο νόμο εξυπηρετεί συμφέροντα που περιστρέφονται γύρω από τον εαυτό.
Αναμφίβολα, οι αποκαλούμενες πολεμικές τέχνες διαθέτουν ένα φιλοσοφικό υπόβαθρο. Ενα υπόβαθρο που πρέπει. όμως. να αποκτήσουν και εκείνοι που τις ασκούν. Η μεθοδολογία της σύγκρουσης ή της αποφυγής της σύγκρουσης είναι μια τέχνη στην οποία η ανθρωπότητα οφείλει να εκπαιδεύσει τον εαυτό της, έτσι ώστε να κατανοήσει και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο κοσμικός νόμος. Αλλά αυτό οφείλει να το κάνει αποσπασμένη από τον εαυτό και τις προθέσεις του. Με λίγα λόγια χρειάζεται να συντονίσει την πρόθεσή της με την κοσμική πρόθεση και να αντιληφθεί την αέναη ροή του σύμπαντος. 'Ετσι και μόνον έτσι μπορεί να συμμετέχει στον κοσμικό χορό.
Οι πανάρχαιες πολεμικές τέχνες που καλλιεργήθηκαν στο παρελθόν σε όλους σχεδόν τους μεγάλους πολιτισμούς ήταν μια προσπάθεια έκφρασης του αναπόφευκτου της σύγκρουσης στο ανθρώπινο επίπεδο. Τούτο χρειάζεται να το ξανασκεφτούμε, σήμερα που οι πολεμικές τέχνες ανθίζουν και πάλι. To σίγουρο είναι πως η γοητεία που ασκούν. οφείλεται κυρίως στην πνευματική έλξη της φιλοσοφίας που κρύβουν πίσω τους. Είναι ένα διαφορετικό μονοπάτι, μια διέξοδος στο φορμαλισμό του παρόντος. Είναι ορθό, λοιπόν, να αναζητήσουμε τον πλέον ισορροπημένο δρόμο σε αυτή τη διέξοδο. Διαφορετικά, τα αποτελέσματα Θα είναι και πάλι καταστροφικά...kosmos-zine.gr
Η λέξη Ζεν αντιπροσωπεύει πρακτικά μια σχολή Βουδισμού, η οποία ξεκίνησε αρχικά στην Κίνα και συνδύασε τις βουδιστικές ιδέες μαζί με εκείνες που πρέσβευε η αρχαία κινεζική σχολή του Ταοϊσμού. Το κινεζικό όνομα ήταν Τσ'αν, αλλά στη Δύση έγινε γνωστό γενικά ως Ζεν, εξαιτίας συγγραφέων όπως ο NT. Τ. Σουζούκι (1870-1966). Σύμφωνα με την παράδοση το Τσ'αν μεταφέρθηκε στην Κίνα μέσω του Μποντιντχάρμα (πέθανε περίπου Το 528) από την Ινδία. Σαν έφτασε στην Κίνα, ο Μποντιντχάρμα τράβηξε για το μοναστήρι Σάο-λιν, φημισμένο για την προέλευση του κουνγκ-φου. Εκεί κάθισε κάτω, ατενίζοντας έναν τοίχο. Μετά από εννέα χρόνια κατόρθωσε να φτάσει στη φώτιση. Ο Μποντιντχάρμα συχνά απεικονίζεται με αδύναμα πόδια, εξαιτίας της πολύχρονης δοκιμασίας του. Σε τούτη την παράξενη ιστορία ο Μποντχιντάρμα πέτυχε την «Ξαφνική Φώτιση», χαρακτηριστικό της οποίας δεν είναι το «ξαφνικό», αλλά το «ανεξήγητο». Κάτι τέτοιο μας οδηγεί πίσω, σ' ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό της βουδιστικής σκέψης, ότι δηλαδή δεν μπορούν να ερμηνευθούν όλα όσα αφορούν την πραγματικότητα. Όταν ο Βούδας ρωτήθηκε για κάποια πράγματα, όπως, για παράδειγμα, αν υπάρχουν οι άγιοι μετά θάνατον ή αν ο κόσμος είναι άπειρος, αρνήθηκε να απαντήσει με βάση το σκεπτικό πως τέτοιες ερωτήσεις δε βοηθούν στην επίτευξη της υπέρτατης σοφίας. Η άρνησή του Βούδα να απαντήσει σε τέτοιου είδους ερωτήματα, ήταν η βάση μιας από τις βασικές αρχές της βουδιστικής σκέψης, της Τετραπλής ¶ρνησης ή «τετραλήμματος».
Ο έλληνας φιλόσοφος της ελληνιστικής περιόδου Πύρρων υιοθέτησε τούτη την ιδέα όταν ήταν στην Ινδία με το στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου και δίδαξε ένα σκεπτικισμό, σύμφωνα με τον οποίο πρέπει να αποφεύγουμε την κρίση όλων των πραγμάτων, αρνούμενοι να πούμε ότι κάτι υπάρχει, δεν υπάρχει, ότι υπάρχει και δεν υπάρχει ή τίποτα από τα δύο. Ακόμη κι αν δεν έχουμε αρκετές αποδείξεις πως ο Πύρρος βρέθηκε πραγματικά στην Ινδία, εντούτοις η βουδιστική προέλευση τούτης της κρίσης είναι φανερή και σχετίζεται άμεσα με τη φύση της πραγματικότητας, η οποία είναι πέρα από την ακτίνα της ορθολογικής προσέγγισης, πέρα από την επιβεβαίωση, την άρνηση ή και τα δύο μαζί. Η υπέρτατη διδασκαλία είναι η σιωπή. Αυτό βέβαια δεν ήταν κάτι άγνωστο στην Κίνα, όπου ο Ταοϊσμός ήταν ήδη η «σιωπηλή διδασκαλία». Σύμφωνα με τo Ταό τε Τσινγκ «εκείνος που γνωρίζει δε μιλά κι εκείνος που μιλά δε γνωρίζει».
Η Σιωπηλή Διδασκαλία
Η καθαρή μορφή της «σιωπηλής διδασκαλίας» φαίνεται στην παρακάτω μικρή ιστορία, χαρακτηριστική της μυθοπλασίας που αναπτύχθηκε για την ερμηνεία του παράδοξου: Κάποιος νέος άκουσε κάποτε πως ένας δάσκαλος του Ζεν ζούσε ως ερημίτης οτο δάσος. Αποφάσισε, λοιπόν, να γίνει μαθητής του. Αφού έψαξε πολύ μέσα στο δάσος, τελικά ανακάλυψε το καλύβι του γέροντα ερημίτη και τον ίδιο να κάθεται μπροστά απ' την καλύβα του και να πλέκει φύλλα. O νέος συστήθηκε κι εξήγησε στον ερημίτη πως ήθελε να γίνει μαθητής του. Προς έκπληξή του, όμως, δεν έλαβε καμία απάντηση. 0 γέροντας συνέχισε To πλέξιμο, αγνοώντας παντελώς την παρουσία του. Αυτό, φυσικά, ήταν αποθαρρυντικό κι ο νέος στεκόταν εκεί απορημένος και συλλογισμένος συνάμα. Kατόπιν έφυγε και τράβηξε για ένα άλλο σημείο -ου δάσους, όπου έχτισε το δικό του καλύβι. Κάθησε εκεί κι άρχισε να πλέκει φύλλα. Δέκα χρόνια αργότερα, τη στιγμή που έπλεκε, πέτυχε ξαφνικά τη φώτιση. Τότε σηκώθηκε, επέστρεψε στο γέροντα δάσκαλο του Ζεν και υποκλίθηκε λέγοντας, «Σ' ευχαριστώ».
Αν και υπήρξαν δάσκαλοι του Ζεν, όπως ο Μπανκέι (1622-1693), που ήταν ιδιαίτερα ομιλητικοί κι έδιναν αρκετές διαλέξεις, τούτη η απορία δείχνει πως η φώτιση δεν είναι κάτι που συλλαμβάνεται με τη γλώσσα. Τούτο το θεωρητικό υπόβαθρο υιοθέτησε η Νότια Σχολή του Χουϊνένγκ (638-713), ο οποίος δίδασκε την ιδέα της ξαφνικής φώτισης και της σιωπηλής διδασκαλίας από δάσκαλο σε μαθητή. Σταδιακά η Νότια Σχολή υποσκελίστηκε από τη Βόρεια αλλά κατά τον 9ο αιώνα δύο τάσεις άρχισαν να διαφοροποιούν την πρακτική του Τσʼαν στο θέμα του διαλογισμού. Η βασική πρακτική του διαλογισμού ονομαζόταν «κάθισμα», (τσο τσ'αν στα Κινεζικά, ζαζέν στα Ιαπωνικά). Πρόκειται για μια μορφή διαλογισμού χωρίς τα βοηθητικά μέσα που ήταν γνωστά στην Ινδία, μάντρα, μαντάλα ή μούντρα. Η ενατένιση σε ένα γυμνό τοίχο επί εννέα χρόνια είναι πράγματι «απλά κάθισμα» και είναι χαρακτηριστική της Σχολής Τσάο Τουνγκ στην Κίνα και της Σχολής Σότο στην Ιαπωνία.
Υπάρχει, ωστόσο, και μια άλλη μορφή πρακτικής που έγινε δημοφιλής. Ιστορίες ή ερωτήσεις που προέκυψαν από την παράδοση, μπορούσαν αφεαυτού να γίνουν αντικείμενα διαλογισμού. Ονομάζονταν κουνγκ-αν στα Κινεζικά ή κόαν στα Ιαπωνικά, ένας όρος που σήμαινε αρχικά «η τράπεζα του κριτή». Ουσιαστικά, λοιπόν, κατά τη διάρκεια του διαλογισμού ο ασκούμενος εξέταζε διάφορες περιπτώσεις. Τούτο έγινε χαρακτηριστικό στη Σχολή Λιν-τσι στην Κίνα και στη Σχολή Ρινζάι στην Ιαπωνία. Ίσως το πιο διάσημο κόαν είναι αυτό του Χακουΐν, (1685-1768): «ποιος είναι είναι ο ήχος του ενός χεριού που χτυπάει παλαμάκια;». Εδώ μπορεί να υποθέσει κανείς διάφορες απαντήσεις. Ο ήχος του ενός χεριού είναι η σιγή ή χτυπώ την παλάμη με τα δάκτυλα του ίδιου χεριού. Ωστόσο, σε τέτοιες ερωτήσεις στην πραγματικότητα δεν υπάρχει απάντηση. Η άρνηση πάει βαθύτερα από τη «σιγή» ή τον «μη ήχο» και εφαρμόζει στην ίδια την ερώτηση, που είναι αυτοαναιρούμενη. To ένα χέρι δεν μπορεί να χτυπήσει παλαμάκια. Έτσι, η όλη ιδέα της παραγωγής ήχου είναι δίχως νόημα.
Γιατί ρωτούνται τέτοιες ερωτήσεις; Για να διακοπεί πλήρως η ροή της ορθολογικής σκέψης και να μπορέσει ο νους να υπερπηδήσει To φράγματα που τον περιορίζουν. Αφού αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να φτάσει κανείς στη φώτιση, ακόμη και τέτοιες ερωτήσεις εκπληρώνουν το στόχο τους. To «κάθισμα» ως διαλογισμός και η προσπάθεια να απαντήσει κανείς σε κόαν είναι η θεωρητική πλευρά του Τσ'αν. Στο διαλογισμό αυτό που αναζητάς είναι η είναι η γνώση ή η κατανόηση. Δεν κάνεις τίποτ' άλλο. 0 Μποντχιντάρμα έφτασε στη φώτιση κοιτάζοντας τον τοίχο του, δίχως να κάνει κάτι πρακτικό. Κι όταν τα πόδια του εξασθένισαν, τότε έχασε τη δυνατότητά του να κάνει και κάτι πρακτικό στο μέλλον. Ωστόσο, υπάρχει μια παράδοση Ζεν που υποδεικνύει μια πρακτική εφαρμογή των ιδεών του και έγινε γνωστή στη Δύση με το κλασικό βιβλίο του γερμανού φιλόσοφου Όιγκεν Χέριγκελ, (18841955), To Ζεν στην Τέχνη της Τοξοβολίας.
Ζεν και Πολεμικές Τέχνες
0 Χέριγκελ ενδιαφέρθηκε για το Ζεν και προσπάθησε να αντλήσει διδασκαλία από την Ιαπωνία στη δεκαετία του '30, προκειμένου να εξερευνήσει το μυστικισμό μέσα από μια άλλη παράδοση. Στην πραγματικότητα οι ευγενικοί κατά τα άλλα οικοδεσπότες του με την ξενοφοβία τους τον αποθάρρυναν στην προσπάθειά του να εμπλακεί με το διαλογισμό, Θεωρώντας πως είναι κάτι που δεν ταιριάζει σε έναν γκαϊτζίν, (ξένο). Επειδή όμως. γνώριζε κάποια πράγματα για την τοξοβολία, συμφώνησαν να μελετήσει κάτω από την επίβλεψη ενός Ζεν διδάσκαλου αυτή την τέχνη. Ταυτόχρονα η γυναίκα του άρχισε να ασχολείται με συνθέσεις λουλουδιών. To πρώτο του μάθημα, να μάθει να τεντώνει το τόξο, δεν ήταν και τόσο κακό. To δεύτερο μάθημα, όμως, ήταν πολύ κακό. Ο δάσκαλος της τοξοβολίας του είπε να απελευθερώσει το βέλος, δίχως να το απελευθερώσει.
Αυτό ήταν το παράδοξο στο οποίο μόνο ο Ταοϊσμός και το Ζεν μπορούν να δώσουν απάντηση, γιατί εκείνο που ζητείται είναι να απελευθερώσεις το βέλος δίχως πρόθεση ή σκοπό. Είναι η τέχνη της «μη-Πράξης», (γου-γουέι). Η πρακτική Ζεν στην τέχνη της τοξοβολίας συνδυάζει την ταοϊστική θεωρία και τον ταοϊστικό σκοπό με τη βουδιστική θεωρία και το βουδιστικό σκοπό, μόνο που προσθέτει το στοιχείο της ομορφιάς. Στη χώρα με τις ανθισμένες κερασιές το ζητούμενο είναι η ομορφιά, διαφορετικά το νόημα της μη δράσης είναι το ίδιο με εκείνο που διδάχτηκε ο Αρτζούνα. Όμως, η τοξοβολία δεν επινοήθηκε για να χτυπά κανείς στόχους από άχυρο, όπως έκανε ο Χέριγκελ και ο δάσκαλός του. Η τοξοβολία επινοήθηκε για το κυνήγι και τον πόλεμο. Στην πραγματικότητα ο δάσκαλος του Χέριγκελ λέγει: «Εμείς οι δάσκαλοι του Ζεν θεωρούμε πως ένα βέλος είναι μια ζωή». Η τοξοβολία, λοιπόν, όπως και άλλες τέχνες, είναι μια πολεμική τέχνη.
Αν και η τοξοβολία ήταν η πιο σημαντική πολεμική τέχνη στην Ιαπωνία, με την πάροδο του χρόνου σημαντικό όπλο για την τάξη των πολεμιστών της μεσαιωνικής Ιαπωνίας έγινε το ξίφος, που ταιριάζει εξίσου καλά στο ταοϊστικό παράδοξο. To ξίφος έχει ως βασικό προορισμό του να κόψει τον αντίπαλο. Είναι ένα μέσο για την τέχνη του πολέμου. Ωστόσο, εκείνο που το κινεί δεν είναι η πρόθεση, γιατί τέτοιο Θα υποδήλωνε αντίθεση με το βασικό βουδιστικό νόμο της αβλάβειας. Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, που μεγάλοι σαμουράι βρήκαν το πνευματικό τους καταφύγιο και την αναζήτηση της σωτηρίας τους στο Ζεν Βουδισμό. Στο έργο του Ζεν και Ιαπωνικός Πολιτισμός ο Ντ. Τ. Σουζούκι λέγει: Στην Ιαπωνία λέμε πως το Τεντάι είναι για τη βασιλική οικογένεια, το Σινγκόν είναι για τους ευγενείς, το Ζεν για τις πολεμικές τάξεις και το Τζόντο (Βουδισμός της Αγνής Γης) για τις μάζες.
Αλλά πώς το Ζεν θα μπορούσε να βοηθήσει τον σαμουράι να αποφύγει το αμάρτημα που προϋποθέτει το επάγγελμά του; Κυρίως μέσω του ταοϊστικού παράδοξου να μη σκέφτεται γι' αυτό. Η «σιωπηλή διδασκαλία» είναι δυνατόν να γίνει -με τρόπο διαστρεβλωμένο αναντίρρητα-η βάση για να αποφεύγει κανείς ηθικά ζητήματα. Κι αυτό φαίνεται ιδιαίτερα στο γεγονός πως όταν ο Χέριγκελ επέστρεψε στη Γερμανία, η ενασχόλησή του με το Ζεν δεν τον απέτρεψε από το να γίνει ενθουσιώδης Ναζί. Υπάρχει, λοιπόν, κάτι στο Ζεν που θα μπορούσε να χτίσει ηθικές αρχές τέτοιες, οι οποίες δε Θα επέτρεπαν τα συγχρωτισμό με ναζιστικές θεωρίες; Όχι δεν υπάρχει. Ο ίδιος ο NT. Τ. Σουζούκι το 1930 έγραφε:
«Tο Ζεν δεν έχει κάποια ιδιαίτερη δοξασία ή φιλοσοφία, κάποια σειρά ιδεών ή διανοητικοϋς τύπους, εκτός απ' το γεγονός ότι προσπαθεi να απελευθερώσει κάποιον από τα δεσμά της ζωής και του θανάτου, μέσω διαισθητικών τρόπων κατανόησης. Είναι, λοιπόν, ιδιαίτερα ευέλικτο και ταιριάζει σε οποιαδήποτε διδασκαλία. To βρίσκουμε στον αναρχισμό, ή το φασισμό, τον κομμουνισμό ή τη δημοκρατία, τον αθεϊσμό ή τον ιδεαλισμό, σε οποιονδήποτε πολιτικό και οικονομικό δογματισμό, Ωστόσο, γενικά εμψυχώνεται με ένα επαναστατικό πνεύμα και όταν τα πράγματα φτάνουν σε μια κορύφωση -όταν υπερφορτώνονται με οποιονδήποτε φορμαλισμό ή άλλους –ισμούς, τότε μεταστρέφεται και αποδεικνύεται καταστροφική δύναμη. Μια καταστροφική δύναμη που μπορεί να λάβει μεγάλη έκταση, αν επηρεάσει πλήθη ανθρώπων, μια σκοτεινή όψη».
Την εποχή που έγραφε ο Σουζούκι φασισμός σήμαινε Αδόλφος Χίτλερ και Μπενίτο Μουσολίνι και κομμουνισμός Ιωσήφ Στάλιν. Και οι τρεις ήταν στην πραγματικότητα καταστροφικές δυνάμεις, καθώς υπήρξαν υπεύθυνοι για το θάνατο 70.000.000 περίπου ψυχών. Ο ίδιος ο Σουζούκι δε φαίνεται να έχει εμφανώς αντίρρηση για τον αναπτυσσόμενο φασισμό και μιλιταρισμό της Ιαπωνίας, όπως φαίνεται από τις έρευνες του Μπάιν Βικτόρια οτο έργο του «Ζεν στον Πόλεμο». "Ολα αυτά μας αφήνουν με την εντύπωση ότι το Ζεν είναι ηθικά τυφλό, κάτι που δεν ισχύει για τον Ταοϊσμό ή πολλούς διδάσκαλους του Ζεν.
Στην πραγματικότητα το Ζεν ως φιλοσοφία δεν είναι ηθικά τυφλό. Τυφλός ηθικά είναι ο άνθρωπος που χρησιμοποιεί την αιτιολογία της ηθικής απόσπασης από τις πράξεις του, προκειμένου να αφαιρέσει μια ανθρώπινη ζωή. Στην πραγματικότητα οι Ταοϊστές στην Κίνα όφειλαν υπακοή στην ηθική του Κομφούκιου, για αυτό πολλοί από τους άγιούς τους έγιναν ερημίτες. Στην Ιαπωνία συνέβη το αντίθετο. Οι Σαμουράι πολύ λίγη προσοχή έδιναν στον Κομφούκιο, ο οποίος έλεγε ότι «η δουλειά σας είναι να κυβερνάτε και όχι να σκοτώνετε». Η δουλειά τους ήταν στην πραγματικότητα να σκοτώνουν. Έτσι, τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου αντικατέστησε το Μπουσίντο, ο Δρόμος του Πολεμιστή, ο ηθικός κώδικας της στρατιωτικής σύγκρουσης. Στο φεουδαρχικό σύστημα της Ιαπωνίας το καθήκον του σαμουράι ήταν η εντολή του κυρίου του. Αν του έλεγε να σκοτώσει την οικογένειά του, θα το έκανε. Αν του έλεγε να σκοτώσει τους συντρόφους του, θα το έκανε. Αν του έλεγε να σκοτώσει τον εαυτό του, θα το έκανε, τελώντας την τελετουργική αυτοκτονία (σεπούκου). To μόνο φωτεινό παράδειγμα σε όλο αυτό το σύστημα μας δίνεται με την ιστορία των 47 Ρονίν, δηλαδή των Σαμουράι δίχως κύριο, οι οποίοι δεν υπάκουσαν στο νόμο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τούτη η ιστορία ήταν απεχθής για τους φανατισμένους σαμουράι επί σειρά αιώνων.
Παρόλο που είναι συνηθισμένες οι ιστορίες δικαιοσύνης στα βιβλία πολεμικών τεχνών ή τις κινηματογραφικές ταινίες όπου ο σαμουράι τραβά το ξίφος του μόνο για να αποδώσει δικαιοσύνη, ή χρησιμοποιεί το τζούντο για να επιστρέψει την επίθεση που του έγινε, στην πραγματικότητα ο σαμουράι ήταν ένα όργανο στην απόλυτη θέληση του κυρίου του. Ο νταΐμιο και ο σαμουράι, ο εντολέας και το μέσο εκπλήρωσης της εντολής, μοιράζονται την ηθική ευθύνη της πράξης. Μια ηθική ευθύνη που δεν μπορεί να αποφευχθεί, καθώς οποιαδήποτε πράξη κρύβει πίσω της ένα σκοπό. Ακόμη και η πράξη του Αρτζούνα να πολεμήσει ενάντια στους συγγενείς του, ήταν πράξη με συγκεκριμένο σκοπό.
Οι γιοι του "Ηλιου έπρεπε να κυριαρχήσουν στους γιους της Σελήνης κι έτσι να ξεκινήσει μια νέα εποχή για την ανθρωπότητα. Συνεπώς, η πρόθεση δεν μπορεί να αποφευχθεί. To θέμα είναι πού κατευθύνεται, προς τα πού είναι στραμμένη, προς την πλευρά της εξέλιξης ή προς την πλευρά της οπισθοδρόμησης. Σε άλλες περιπτώσεις είναι στραμμένη προς την πλευρά της εξέλιξης, αποκαλύπτοντας φωτεινές όψεις, ενώ σε άλλες είναι στραμμένη προς την πλευρά της οπισθοδρόμησης, αποκαλύπτοντας σκοτεινές όψεις. Ωστόσο, αυτές οι φωτεινές ή σκοτεινές όψεις δεν έχουν να κάνουν με το ίδιο το σύστημα του Ζεν, αλλά με τη χρήση ή την κατάχρηση που κάνει ο άνθρωπος στο χώρο των ιδεών.
Η ιδέα της σύγκρουσης είναι εγγενής στον εκδηλωμένο κόσμο. Tα στοιχεία της φύσης συγκρούονται διαρκώς για να παράγουν εξισορρόπηση. Κατόπιν επανασυγκρούονται και μεταφέρουν την εξισορρόπηση as ένα άλλο επίπεδο. Αυτή η διαδικασία είναι κομμάτι της εξέλιξης και δεν μπορεί να αποφευχθεί. Αλλά αυτό είναι κάτι διαφορετικό. Είναι μέρος του κοσμικού νόμου. Αντίθετα, οι σκοτωμοί και οι σφαγές είναι κομμάτι του ανθρώπινου νόμου και το μόνο που εκφράζουν είναι την ανεπάρκειά μας να κατανοήσουμε, ως ανθρώπινα όντα, τα ανθρώπινα όντα και την εμφανή μας ατέλεια στο κοσμικό μονοπάτι της εξέλιξης. Η σύγκρουση στον κοσμικό νόμο έχει την ποιότητα της αέναης εξέλιξης. Η σύγκρουση στον ανθρώπινο νόμο εξυπηρετεί συμφέροντα που περιστρέφονται γύρω από τον εαυτό.
Αναμφίβολα, οι αποκαλούμενες πολεμικές τέχνες διαθέτουν ένα φιλοσοφικό υπόβαθρο. Ενα υπόβαθρο που πρέπει. όμως. να αποκτήσουν και εκείνοι που τις ασκούν. Η μεθοδολογία της σύγκρουσης ή της αποφυγής της σύγκρουσης είναι μια τέχνη στην οποία η ανθρωπότητα οφείλει να εκπαιδεύσει τον εαυτό της, έτσι ώστε να κατανοήσει και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο κοσμικός νόμος. Αλλά αυτό οφείλει να το κάνει αποσπασμένη από τον εαυτό και τις προθέσεις του. Με λίγα λόγια χρειάζεται να συντονίσει την πρόθεσή της με την κοσμική πρόθεση και να αντιληφθεί την αέναη ροή του σύμπαντος. 'Ετσι και μόνον έτσι μπορεί να συμμετέχει στον κοσμικό χορό.
Οι πανάρχαιες πολεμικές τέχνες που καλλιεργήθηκαν στο παρελθόν σε όλους σχεδόν τους μεγάλους πολιτισμούς ήταν μια προσπάθεια έκφρασης του αναπόφευκτου της σύγκρουσης στο ανθρώπινο επίπεδο. Τούτο χρειάζεται να το ξανασκεφτούμε, σήμερα που οι πολεμικές τέχνες ανθίζουν και πάλι. To σίγουρο είναι πως η γοητεία που ασκούν. οφείλεται κυρίως στην πνευματική έλξη της φιλοσοφίας που κρύβουν πίσω τους. Είναι ένα διαφορετικό μονοπάτι, μια διέξοδος στο φορμαλισμό του παρόντος. Είναι ορθό, λοιπόν, να αναζητήσουμε τον πλέον ισορροπημένο δρόμο σε αυτή τη διέξοδο. Διαφορετικά, τα αποτελέσματα Θα είναι και πάλι καταστροφικά...kosmos-zine.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου