(δημοσιεύθηκε σήμερα στην ΕΣΤΙΑ ως κύριο άρθρο)
ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ, ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ.
Μελέτης Η. Μελετόπουλος
Διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης
4/11/1973, Α΄Νεκροταφείο. Μουντή μέρα, βροχερή. Πλήθος κόσμου στο μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου. Επικρατεί παγωμάρα. Μετά το μνημόσυνο, το κλίμα αλλάζει. Ο κόσμος φωνάζει ρυθμικά: "Πα-πα-νδρέ-ου, Πα-πα-νδρέ-ου". Γύρω από τον κόσμο, κυκλοφορούν ασφαλίτες με καμπαρντίνες και πομπούς. Σε λίγο το σύνθημα αλλάζει: "Δη-μο-κρα-τί-α". Και λίγο μετά: "Κάτω ο Παπαδόπουλος". Ακολουθούν τα γνωστά επεισόδια στην οδό Αναπαύσεως (ο γράφων υπήρξε τυχαία αυτόπτης μάρτυς).
17 Νοεμβρίου, η εικόνα των τεθωρακισμένων και ο ήχος από τις ερπύστριες στην λεωφόρο Κηφισσίας. Η τραγωδία της νύχτας του Πολυτεχνείου. Ο σοκαριστικός και τραγικός θάνατος από ελεύθερους σκοπευτές του 16χρονου Αλέξανδρου Σπαρτίδη (υιού του Άθω Σπαρτίδη, Γενικού Διευθυντού του υπουργείου Συντονισμού). Μυρογιάννης, Κομνηνός αλλά και άλλα θύματα από αδέσποτες. Η συνέντευξη συλληφθέντων φοιτητών στον Μαστοράκη στην κρατική τηλεόραση. Το παραληρηματικό διάγγελμα του δικτάτορα και η κήρυξη του στρατιωτικού νόμου. Η ανατροπή του από τον Ιωαννίδη.
Η εκ των υστέρων ιστορική έρευνα και η κοινωνιολογική ανάλυση είναι ισχνή μπροστά στο βίωμα. Παρά ταύτα είναι απαραίτητη. Ιδού τα πορίσματα:
1. Η Δικτατορία δεν αντιμετώπισε μέχρι το 1973 σοβαρή μαζική αντίσταση. Το μοναρχικό κίνημα του Δεκεμβρίου 1967 υπήρξε η μόνη περίπτωση να καταπνιγεί η δικτατορία εν τη γενέσει της, αλλά απέτυχε λόγω κακής οργάνωσης. Οι δραστήριες αλλά ολιγομελείς αντιστασιακές οργανώσεις αποτελούντο από βασιλόφρονες και δημοκρατικούς αξιωματικούς και από δημοκράτες αγωνιστές. Αλέκος Παναγούλης, Βίκτωρ Παπαζήσης, Λεωνίδας Βασιλικόπουλος, Στάθης Γιώτας, Σάκης Καράγιωργας και άλλοι. Αργότερα άρχισαν να κινητοποιούνται και φοιτητές, που δεν υπερέβησαν όμως τις μερικές εκατοντάδες. Αυτοί όλοι πλήρωσαν την δράση τους με φυλακίσεις, εκτοπίσεις και ωμή βία. Αλλά το καθεστώς δεν κλονίστηκε.
2. Ο προδικτατορικός πολιτικός κόσμος εξουδετερώθηκε από την χούντα, τα ηγετικά του στελέχη αρχικώς φυλακίστηκαν ή εκτοπίστηκαν, στην συνέχεια δε άλλοι διέφυγαν στο εξωτερικό, άλλοι αποσύρθηκαν και ιδιώτευσαν, άλλοι εσιώπησαν τηρώντας στάση αναμονής και κάποιοι επιχείρησαν να βρεθεί τρόπους συνεννόησης με την χούντα ώστε να υπάρξει μία ομαλή επιστροφή στον κοινοβουλευτισμό. Λίγοι αντιτάχθηκαν σθεναρά. Στην ουσία ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος ήταν αυτός που κράτησε την κεντροδεξιά σε μία συμπαγή γραμμή απολύτου απορρίψεως της δικτατορίας. Στο εξωτερικό κινητοποιήθηκαν καλλιτέχνες όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και πολιτικοί όπως ο Ανδρέας Παπανδρέου. Ο καθηγητής Θεόδωρος Κουλουμπής κατέθεσε στο αμερικανικό Κογκρέσσο εναντίον της Δικτατορίας (η «αντίσταση» διαφόρων φοιτητών εξωτερικού στα καφενεία του Παρισιού μάλλον ως γραφικότητα μπορεί να θεωρηθεί).
3. Πάντως, όλα αυτά δεν μετέβαλαν ουσιωδώς την πολιτική των μεγάλων δυνάμεων, αν και είχαν ισχυρή επίδραση στην παγκόσμια κοινή γνώμη. Μην ξεχνάμε ότι τα γεγονότα εκτυλίσσονταν στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, η δε χούντα επεκαλείτο τον κομμουνιστικό κίνδυνο. Σε αρκετούς το επιχείρημα ήταν ισχυρό. Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ δεν θεώρησαν ισχυρή την αντίφαση μεταξύ της δημοκρατίας που προέβαλαν ως αντίπαλον δέος στον σοβιετικό ολοκληρωτισμό και της σύμπραξής τους με την χούντα στην Ελλάδα.
4. Το καθεστώς των Συνταγματαρχών ποτέ δεν έγινε αποδεκτό από την αστική τάξη γιά κοινωνιολογικούς και αισθητικούς λόγους. Η πληβεία κοινωνική προέλευση και το «κιτς» ύφος των χουντικών δημιουργούσε αποστροφή στους αστούς, οι οποίοι πάντως συνέχισαν τις δραστηριότητάς τους και με το χουντικό καθεστώς. Αντιθέτως, μέρος των αγροτικών στρωμάτων διέκειτο ευμενώς προς τους συνταγματάρχες λόγω της διαγραφής των αγροτικών χρεών και των δημοσίων έργων που έκανε η δικτατορία στην επαρχία. Η μνήμη της δεκαετίας του ΄60, των ταραχών και της πολιτικής αποσταθεροποίησης εξακολουθούσαν να λειτουργούν ως πηγή ανασφάλειας στα συντηρητικά μικροαστικά στρώματα, ο δε εμφύλιος πόλεμος ήταν πρόσφατος (οι σαραντάρηδες του 1970 ήταν εικοσάρηδες το 1950). Γενικώς έναντι της δικτατορίας υπήρχε κλίμα δύσθυμης ανοχής και στάση αναμονής.
5. Η πρώτη σοβαρή απειλή που αντιμετώπισε η Δικτατορία ήταν η εξέγερση του Πολυτεχνείου, υπό την έννοια ότι αυτή προσέλαβε διαστάσεις που ουδείς είχε προβλέψει. Το Πολυτεχνείο ανατίναξε το εγχείρημα (σταδιακής, ελεγχόμενης και οπωςδήποτε επισφαλούς) μετάβασης σε κάποιου είδους κοινοβουλευτισμό που είχε δρομολογήσει ο Παπαδόπουλος, με τον σχηματισμό της κυβέρνησης Μαρκεζίνη στις 8 Οκτωβρίου 1973. Ταυτόχρονα, ακύρωσε οποιαδήποτε προοπτική ομαλής επίλυσης του Κυπριακού, που ο Μαρκεζίνης σκόπευε να προωθήσει, δεδομένων των εξαιρετικών του σχέσεων με το τουρκικό πολιτικό σύστημα. Εξ αυτών προκύπτει το βάσιμο ερώτημα μήπως η κλίκα του Ιωαννίδη (μέχρι τότε υπεύθυνου για την ασφάλεια του καθεστώτος Παπαδόπουλου) αξιοποίησε τα γεγονότα ώστε να ανατρέψει την πολιτική πολιτικοποίησης του Παπαδόπουλου και ταυτόχρονα να προετοιμάσει το έδαφος για το πραξικόπημα στην Κύπρο. Ισχυρή ένδειξη αποτελεί το γεγονός ότι η στρατιωτική αστυνομία δεν επέλεξε την οδό της ομαλής εκκένωσης του Πολυτεχνείου διακόπτοντας την παροχή νερού και την ηλεκτροδότηση, αλλά την επίθεση τεθωρακισμένων εναντίον άοπλων φοιτητών (κάτι που δεν έπραξε εναντίον των Τούρκων εισβολέων στην Κύπρο λίγους μήνες αργότερα).
6. Η σύνδεση των γεγονότων με τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο της Εγγύς Ανατολής υποστηρίζεται από πολλούς ερευνητές αλλά δεν είναι δυνατόν να τεκμηριωθεί. Η άρνηση του διδύμου Παπαδόπουλου-Μαρκεζίνη να επιτρέψει τον ανεφοδιασμό στην βάση της Σούδας των αμερικανικών μαχητικών αεροπλάνων που κατευθύνονταν προς το Ισραήλ ίσως οφείλεται στον φόβο του Μαρκεζίνη να προκαλέσει την αντίδραση των αραβικών χωρών και την διακοπή της παροχής πετρελαίου στην Ελλάδα. Φόβος δικαιολογημένος, δεδομένου ότι πράγματι ο ΟΠΕΚ τιμώρησε την Δύση για την φιλοϊσραηλινή της στάση, διπλασιάζοντας την τιμή του πετρελαίου αμέσως μετά τα γεγονότα και βυθίζοντας την παγκόσμια οικονομία σε στασιμοπληθωριστική κρίση διαρκείας.
7. Αποτέλεσμα των γεγονότων του Πολυτεχνείου δεν ήταν η πτώση της χούντας, όπως αναμηρυκάζουν διάφοροι ανιστόρητοι, αλλά η πτώση της χούντας του Παπαδόπουλου και η αντικατάστασή της από την χούντα του Ιωαννίδη. Ο Ιωαννίδης στόχευσε εξ αρχής στην πραξικοπηματική ανατροπή του νόμιμου προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και στην αντικατάστασή του με δικό του ανδρείκελο. Όταν τελικώς το επεχείρησε, προκάλεσε την στρατιωτική εισβολή της Τουρκίας με άλλοθι την ανατροπή της νομιμότητας. Χρέος του Ιωαννίδη ήταν να υπερασπιστεί το έθνος του από την τουρκική εισβολή, αλλά δεν το έπραξε. Καμμία δικαιολογία δεν μπορεί να αναιρέσει αυτό το γεγονός.
8. Στην Μεταπολίτευση, υφίσταται το Πολυτεχνείο και το «Πολυτεχνείο». Το Πολυτεχνείο είναι τα πραγματικά δραματικά γεγονότα, οι ανώνυμοι φοιτητές που συμμετείχαν και ποτέ δεν το διατυμπάνισαν ούτε το επικαλέστηκαν, οι νεκροί, η κοινωνία της εποχής που παρακολούθησε παγωμένη και κατ’ουσίαν σιωπηλή το δράμα. Υπάρχει και το «Πολυτεχνείο», δηλαδή ο μύθος που οικοδομήθηκε γύρω από τα γεγονότα και λειτούργησε ως μηχανισμός νομιμοποίησης του καθεστώτος της Μεταπολίτευσης, εφαλτήριο πολιτικής ανέλιξης πραγματικών ή κατά φαντασίαν πρωταγωνιστών, ιδεολόγημα, σύμβολο και έμβλημα κομμάτων και ιδεολογιών και συλλογικό άλλοθι μίας κοινωνίας που ανέχθηκε ένα δικτατορικό καθεστώς επί επταετία.
https://www.estianews.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου