ΜΙΑ "ΑΓΝΩΣΤΗ " ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΠΛΑΤΩΝΙΚΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ

Μία “άγνωστη” λειτουργία της Πλατωνικής Ακαδημίας!

Συγγραφέας: Γουλέτας Α. Παναγιώτης

 

Η Πλατωνική Ακαδημία, εκτός από Θεολογική-Φιλοσοφική σχολή, είχε και άλλη μία λειτουργία, όχι και τόσο γνωστή. Ήταν η προσπάθεια δημιουργίας φιλοσοφικών αμφικτυονιών καθώς και η συγκέντρωση, διάσωση και φύλαξη κειμένων γνώσεως των παλαιών Ελλήνων.

Οι λειτουργίες αυτές, διαφαίνονται κατά κύριο λόγο μέσα από την έκτη (ΣΤ’) επιστολή του Πλάτωνος (δημιουργία αμφικτυονίας), από μία επιστολή του Αρχύτα προς τον Πλάτωνα [την οποία διασώζει ο Διογένης Λάερτιος] και την απάντηση του Πλάτωνος προς τον Αρχύτα, η οποία είναι δωδεκάτη (ΙΒ’) επιστολή (συγκέντρωση και φύλαξη κειμένων).

Έχουμε λοιπόν:

1. Ο Πλάτων εύχεται στον Ερμεία, τον Έραστο και τον Κορίσκο ευ πράττειν. Μου φαίνεται ότι κάποιος Θεός σας ετοιμάζει, με τρόπο ευμενή και ικανοποιητικά, αγαθή τύχη, αρκεί να τη χρησιμοποιήσετε κατάλληλα. Ζείτε κοντά κι έτσι μπορείτε να βοηθάτε πολύ ο ένας τον άλλο, αν έχετε ανάγκη. Για τον Ερμεία ούτε τα πολλά άλογα, ούτε τα άφθονα στρατιωτικά εφόδια, ούτε το ίδιο το χρυσάφι θα αποτελέσουν ποτέ μεγαλύτερη πηγήδύναμης ως προς όλα από τους σταθερούς και ειλικρινείς φίλους του. Όσο για τον Έραστο και το Κορίσκο, πέρα από την καλή τους κατάρτισή για την σοφία των Ιδεών, υποστηρίζω, αν και ηλικιωμένος, ότι χρειάζονται επίσης τη σοφία που θα τους προφυλάξει από τους φαύλους και τους άδικους, και κάποια ακόμα αμυντική δύναμη, γιατί είναι άπειροι, καθώς έμεινα πολύ καιρό κοντά μας και δεν πέρασαν μεγάλο μέρος της ζωής τους μαζί με κακούς. Για τούτο λοιπόν είπα πως χρειάζονται τα παραπάνω, για να μην αναγκάζονται να παραμελούν την αληθινή σοφία και φροντίζουν την ανθρώπινη και καταναγκαστική περισσότερο από όσο πρέπει. Τη δύναμη, λοιπόν, αυτή μου φαίνεται πως έχει λάβει ο Ερμείας, όσο μπορώ να καταλάβω, καθώς δεν τον έχω συναναστραφεί ακόμη, από τη φύση και την εμπειρική εξάσκηση. Τί εννοώ λοιπόν; Εσένα, Ερμεία, επειδή γνωρίζω καλύτερα τον Έραστο και τον Κορίσκο, θέλω να σου πω, να σε πληροφορήσω και να σε βεβαιώσω ότι δεν θα βρεις εύκολα χαρακτήρες πιο αξιόπιστους από τους γείτονές σου τούτους. Σε συμβουλεύω να συνδεθείς στενά μαζί τους με κάθε τρόπο και να μην το θεωρείς έργο δευτερεύον. Τον Κορίσκο και τον Έραστο, πάλι, συμβουλεύω να έρθουν σε επαφή με τον Ερμεία, να συνδεθούν μαζί του και να δημιουργήσουν θερμή φιλία. Σε περίπτωση που κάποιος σκεφτεί να διασπάσει τη σχέση αυτή, καθώς η ανθρώπινη φύση δεν διακρίνεται για τη σταθερότητά της, στείλτε αμέσως επιστολή σε μένα και τους φίλους μου καταγγέλλοντας τον παραβάτη. Πιστεύω ότι, εκτός αν η ρήξη είναι πολύ σοβαρή, οι συμβουλές που θα έλθουν από εδώ, βασισμένες σε πνεύμα δικαιοσύνης και αιδούς, θα βοηθήσουν περισσότερο από κάποια επωδή (κάτι σαν μαγική λύση) να ξανασυνδέσετε την προϋπάρχουσα φιλότητα και κοινωνία (συναναστροφή). Αν λοιπόν όλοι μας, κι εμείς κι εσείς, ασκήσουμε τη φιλοσοφία τούτη, όσο είναι δυνατόν και εφικτό στον καθένα, τότε αυτά που σας γράφω σήμερα σαν χρησμούς θα γίνουν πραγματικότητα. Τι θα γίνει όμως αν αποτύχουμε, δεν το αναφέρω. Μαντεύω αγαθό αποτέλεσμα, και υποστηρίζω πως θα κάνουμε τα πάντα σωστά, αν Θεός εθέλη. Εσείς οι τρεις πρέπει να διαβάσετε την επιστολή τούτη όλοι μαζί ή έστω ανά δύο, όσο περισσότερες φορές μπορείτε. Χρησιμοποιήστε τη ως είδος συμβολαίου ή ως ισχύοντα νόμο, στον οποίο θα πρέπει να ορκίζεστε με σοβαρότητα και με ειλικρίνεια, που είναι αδελφή της πρώτης. Να επικαλείστε το Θεό, που είναι ηγεμών όλων των παρόντων και των μελλόντων, ηγεμών και πατέρας της πρώτης αιτίας, τον οποίο αν όντως φιλοσοφήσουμε, θα κατανοήσουμε, κατακτώντας τη δυνατότητα ευδαιμόνων ανθρώπων.[1]
2. Η αναφορά του Διογένους, λέει ότι ο Αρχύτας αναφέρει στον Πλάτωνα πως μάζεψαν και του στέλνουν τα αυθεντικά υπομνήματα του Οκκέλου, που τους είχε ζητήσει. Δεν τα βρήκαν όλα, αλλά βρήκαν τα «Περί Νόμου και Βασιλίας και Οσιότητας» και το «Περί γενέσεως του (Συμ)Παντός». Τα άλλα λέει όταν τα βρουν θα του τα στείλουν.[2]
3. Και η απάντηση του Πλάτωνος, προς τον Αρχύτα:
   Ο Πλάτων εύχεται στον Αρχύτα τον Ταραντίνο ευ πράττειν.
   Με μεγάλη ευχαρίστηση πήραμε τα υπομνήματα που μας έστειλες και νιώσαμε μεγάλο θαυμασμό για τον συγγραφέα τους. Πράγματι, πιστεύουμε πως είναι αντάξιος των παλαιών προγόνων. Οι άνθρωποι εκείνοι, όπως λέγεται, είναι Μυραίοι[3] – και άνηκαν στους Τρώες που εκπατρίστηκαν την εποχή του Λαομέδοντος – και όπως αναφέρει η παράδοση ήταν άνδρες αγαθοί. Όσο για τα δικά μου υπομνήματα, για τα οποία έγραψες, δεν είχαν ακόμα ολοκληρωθεί αλλά σου τα έστειλα όπως ήταν. Για τη φύλαξή τους, συμφωνούμε απόλυτα, ώστε δεν χρειάζονται οδηγίες.[4]

Η συγκεκριμένες ενέργειες περί της συγκεντρώσεως, διασώσεως και φυλάξεως των κειμένων, εκ της Πλατωνικής Ακαδημίας, ίσως να οφείλεται σε όσα γράφει ο Πλάτων στο 3^ο βιβλίο των «Νόμων»[5], ότι λόγω μεγάλων καταστροφών η αρχαία γνώση χανόταν, και ως εκ τούτου, θα έπρεπε με κάποιο τρόπο να παραφυλαχθεί από κάποια μελλοντική ενδεχόμενη καταστροφή, τόσο φυσική όσο και κοινωνικοπολιτική.

 

---

[1] Πλάτων Ἑρμείᾳ καὶ Ἐράστῳ καὶ Κορίσκῳ εὖ πράττειν.     

Ἐμοὶ φαίνεται θεῶν τις ὑμῖν τύχην ἀγαθήν, ἂν εὖ δέξησθε, εὐμενῶς καὶ ἱκανῶς παρασκευάζειν· οἰκεῖτε γὰρ δὴ γείτονές τε ὑμῖν αὐτοῖς καὶ χρείαν ἔχοντες ὥστε ἀλλήλους εἰς τὰ μέγιστα ὠφελεῖν. Ἑρμείᾳ μὲν γὰρ οὔτε ἵππων πλῆθος οὔτε ἄλλης πολεμικῆς συμμαχίας οὐδ᾽ αὖ χρυσοῦ προσγενομένου γένοιτ᾽ ἂν μείζων εἰς τὰ πάντα δύναμις, ἢ φίλων βεβαίων τε καὶ ἦθος ἐχόντων ὑγιές· Ἐράστῳ δὲ καὶ Κορίσκῳ, πρὸς τῇ τῶν εἰδῶν σοφίᾳ τῇ καλῇ ταύτῃ, φήμ᾽ ἐγώ, καίπερ γέρων ὤν, προσδεῖν σοφίας τῆς περὶ τοὺς πονηροὺς καὶ ἀδίκους φυλακτικῆς καί τινος ἀμυντικῆς δυνάμεως. ἄπειροι γάρ   εἰσι διὰ τὸ μεθ᾽ ἡμῶν μετρίων ὄντων καὶ οὐ κακῶν συχνὸν διατετριφέναι τοῦ βίου· διὸ δὴ τούτων προσδεῖν εἶπον, ἵνα μὴ ἀναγκάζωνται τῆς ἀληθινῆς μὲν ἀμελεῖν σοφίας, τῆς δὲ ἀνθρωπίνης τε καὶ ἀναγκαίας ἐπιμελεῖσθαι μειζόνως ἢ δεῖ. ταύτην δ᾽ αὖ τὴν δύναμιν Ἑρμείας μοι φαίνεται φύσει τε, ὅσα μήπω συγγεγονότι, καὶ τέχνῃ δι᾽ ἐμπειρίας εἰληφέναι. τί οὖν δὴ λέγω; σοὶ μέν, Ἑρμεία, πεπειραμένος Ἐράστου καὶ Κορίσκου πλέονα ἢ σύ, φημὶ καὶ μηνύω καὶ μαρτυρῶ μὴ ῥᾳδίως εὑρήσειν σε ἀξιοπιστότερα ἤθη τούτων τῶν γειτόνων· ἔχεσθαι δὴ παντὶ συμβουλεύω δικαίῳ τρόπῳ τούτων τῶν ἀνδρῶν, μὴ πάρεργον ἡγουμένῳ. Κορίσκῳ δὲ καὶ Ἐράστῳ πάλιν Ἑρμείου ἀντέχεσθαι σύμβουλός εἰμι καὶ πειρᾶσθαι ταῖς ἀνθέξεσιν ἀλλήλων εἰς μίαν ἀφικέσθαι φιλίας συμπλοκήν. ἂν δέ τις ὑμῶν ἄρα ταύτην πῃ λύειν δοκῇ—τὸ γὰρ ἀνθρώπινον οὐ παντάπασιν βέβαιον—δεῦρο παρ᾽ ἐμὲ καὶ τοὺς ἐμοὺς πέμπετε μομφῆς κατήγορον ἐπιστολήν· οἶμαι γὰρ δίκῃ τε καὶ αἰδοῖ τοὺς παρ᾽ ἡμῶν ἐντεῦθεν ἐλθόντας λόγους, εἰ μή τι τὸ λυθὲν μέγα τύχοι γενόμενον, ἐπῳδῆς ἡστινοσοῦν μᾶλλον ἂν συμφῦσαι καὶ συνδῆσαι πάλιν εἰς τὴν προϋπάρχουσαν φιλότητά τε καὶ κοινωνίαν, ἣν ἂν μὲν φιλοσοφῶμεν ἅπαντες ἡμεῖς τε καὶ ὑμεῖς, ὅσον ἂν δυνώμεθα καὶ ἑκάστῳ παρείκῃ, κύρια τὰ νῦν κεχρησμῳδημένα ἔσται. τὸ δὲ ἂν μὴ δρῶμεν ταῦτα οὐκ ἐρῶ· φήμην γὰρ ἀγαθὴν μαντεύομαι, καὶ φημὶ δὴ ταῦθ᾽ ἡμᾶς πάντ᾽ ἀγαθὰ ποιήσειν, ἂν θεὸς ἐθέλῃ.   Ταύτην τὴν ἐπιστολὴν πάντας ὑμᾶς τρεῖς ὄντας ἀναγνῶναι χρή, μάλιστα μὲν ἁθρόους, εἰ δὲ μή, κατὰ δύο, κοινῇ κατὰ δύναμιν ὡς οἷόν τ᾽ ἐστὶν πλειστάκις, καὶ χρῆσθαι συνθήκῃ καὶ νόμῳ κυρίῳ, ὅ ἐστιν δίκαιον, ἐπομνύντας σπουδῇ τε ἅμα μὴ ἀμούσῳ καὶ τῇ τῆς σπουδῆς ἀδελφῇ παιδιᾷ, καὶ τὸν τῶν   πάντων θεὸν ἡγεμόνα τῶν τε ὄντων καὶ τῶν μελλόντων, τοῦ τε ἡγεμόνος καὶ αἰτίου πατέρα κύριον ἐπομνύντας, ὅν, ἂν ὄντως φιλοσοφῶμεν, εἰσόμεθα πάντες σαφῶς εἰς δύναμιν ἀνθρώπων εὐδαιμόνων

[2]Διογένης Λαέρτιος «Βίοι Φιλοσόφων» 8.79.9 – 8.81.9

“Ἀρχύτας Πλάτωνι ὑγιαίνειν.

“Καλῶς ποιέεις ὅτι ἀποπέφευγας ἐκ τᾶς ἀρρωστίας• ταῦτα γὰρ αὐτός τυ ἐπέσταλκας καὶ τοὶ περὶ Λαμίσκον ἀπάγγελον. περὶ δὲ τῶν ὑπομνημάτων ἐπεμελήθημες καὶ ἀνήλθομες ὡς Λευκανὼς καὶ ἐνετύχομες τοῖς Ὀκκέλω ἐκγόνοις. τὰ μὲν ὦν Περὶ νόμω καὶ Βασιληίας καὶ Ὁσιότατος καὶ τᾶς τῶ παντὸς γενέσιος αὐτοί τ᾽ ἔχομες καὶ τὶν ἀπεστάλκαμες• τὰ δὲ λοιπὰ οὔτοι νῦν γα δύναται εὑρεθῆμεν, αἰ δέ κα εὑρεθῇ, ἥξει τοι.” 

[3] Υπάρχουν 2 εκδοχές της συγκεκριμένης λέξεως στα στερεότυπα. Στον Διογένη Λάερτιο, αναφέρει τη λέξη Μυραίοι, ενώ στις Επιστολές, αναφέρει τη λέξη Μύριοι. Οι εκδόσεις Κάκτος, στις «Επιστολές» έχουν ως απόδοση για τη λέξη «Μύριοι», το «δέκα χιλιάδες», δηλαδή το λαμβάνουν ως αριθμητική λέξη. Το αρχαίο κείμενο όμως [στις «Επιστολές»] τη συγκεκριμένη λέξη τη διασώζει με κεφαλαίο το γράμμα “Μ”, και ως εκ τούτου, – αν ήταν αριθμητικό, θα ήταν με πεζό “μ” – θα πρέπει να ερμηνευτεί ως δηλωτικό τόπου και όχι αριθμήσεως.

[4] Θα παραθέσω και τις δύο εκδοχές του αρχαίου κειμένου.

• Πλάτων Ἀρχύτᾳ Ταραντίνῳ εὖ πράττειν.              
  Τὰ μὲν παρὰ σοῦ ἐλθόνθ᾽ ὑπομνήματα θαυμαστῶς ὡς ἅσμενοί τε ἐλάβομεν καὶ τοῦ γράψαντος αὐτὰ ἠγάσθημεν ὡς ἔνι μάλιστα, καὶ ἔδοξεν ἡμῖν εἶναι ὁ ἀνὴρ ἄξιος ἐκείνων τῶν πάλαι προγόνων· λέγονται γὰρ δὴ οἱ ἄνδρες οὗτοι Μύριοι εἶναι—οὗτοι δ᾽ ἦσαν τῶν ἐπὶ Λαομέδοντος ἐξανα- στάντων Τρώων—ἄνδρες ἀγαθοί, ὡς ὁ παραδεδομένος μῦθος δηλοῖ. τὰ δὲ παρ᾽ ἐμοὶ ὑπομνήματα, περὶ ὧν ἐπέστειλας, ἱκανῶς μὲν οὔπω ἔχει, ὡς δέ ποτε τυγχάνει ἔχοντα, ἀπέσταλκά σοι· περὶ δὲ τῆς φυλακῆς ἀμφότεροι συμφωνοῦμεν, ὥστ᾽ οὐδὲν δεῖ παρακελεύεσθαι.  
  (Βλ., Πλάτων «Επιστολές» ΙΒ’ 359.c.5 – 359.e.2)
• Πλάτων Ἀρχύτᾳ εὖ πράττειν.
  “Τὰ μὲν παρὰ σοῦ ἐλθόντα ὑπομνήματα θαυμαστῶς ἄσμενοί τε ἐλάβομεν καὶ τοῦ γράψαντος αὐτὰ ἠγάσθημεν ὡς ἔνι μάλιστα, καὶ   ἔδοξεν ἡμῖν ἁνὴρ ἄξιος ἐκείνων τῶν παλαιῶν προγόνων. λέγονται γὰρ δὴ οἱ ἄνδρες οὗτοι Μυραῖοι εἶναι· οὗτοι δ᾽ ἦσαν τῶν ἐπὶ Λαομέδοντος ἐξαναστάντων Τρώων ἄνδρες ἀγαθοί, ὡς ὁ παρα δεδομένος μῦθος δηλοῖ. τὰ δὲ παρ᾽ ἐμοῦ ὑπομνήματα, περὶ ὧν ἐπέστειλας, ἱκανῶς μὲν οὔπω ἔχει· ὡς δέ ποτε τυγχάνει ἔχοντα ἀπέσταλκά σοι. περὶ δὲ τῆς φυλακῆς ἀμφότεροι συμφωνοῦμεν, ὥστε οὐδὲν δεῖ παρακελεύεσθαι.ἔρρωσο.”
  (Βλ., Διογένης Λαέρτιος «Βίοι Φιλοσόφων» 8.80.10 – 8.81.9)

[5] Βλ., Πλάτων «Νόμοι» 677.a.1 κ.εξ.
eleysis69.wordpress.com