Το Γεωπολιτικό Πλαίσιο της Εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στην Ευρώπη και στην Ασία
Αν στην εποχή μας στις αρχές του 21ου αιώνα, χαρακτηρίζουμε την Αμερική ή την Ρωσία ή την Κίνα σαν υπερδυνάμεις και τους Προέδρους τους σαν πλανητάρχες, τότε κατ΄ αναλογία εποχών θα μπορούσαμε να αναγάγουμε τον χαρακτηρισμό αυτό στην εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου (3ος αιώνας π.Χ), για να σκιαγραφήσουμε την τότε Περσία (σημερινό Ιράν) και τους ηγέτες – ηγεμόνες της, και μετέπειτα τον Μέγα Αλέξανδρο και τους έλληνες της ελληνιστικής περιόδου, τους οποίους στην συνέχεια διαδέχθηκαν οι ρωμαίοι, σαν νέα επικυρίαρχη δύναμη.
Το γεωπολιτικό και γεωοικονομικό περιβάλλον της Ελλάδος και της Περσίας του 3ου π.Χ αιώνα, τόσο στην εσωτερική τους επικράτεια, όσο και στην ευρύτερη εξωτερική τους περιφέρεια, παρουσίαζε μια σύνθετη πολυπλοκότητα.
Η πολυπλοκότητα εκείνη είχε εκπηγάσει από μια σειρά ιστορικών, κοινωνικών, μορφωτικών, ταξικών, γεωγραφικών και οικονομικών λόγων, αλλά και συστημάτων διοίκησης. Η ανέλιξη των κοινωνιών και του πολιτισμού αυτών των δύο κύριων κόσμων της υπόψη περιόδου, βασίστηκε σε διαφορετικές βάσεις εθίμων και νοοτροπίας και αντίθετους δρόμους πολιτικών δεδομένων. Η Ελλάδα αντιπροσώπευε την Ευρώπη και η Περσία την Ασία. Στο εθνολογικό και πολιτικό ανάγλυφο Ευρώπης και Ασίας, δεν υπάρχουν άλλα έθνη με παρουσία πολιτισμού. Για παράδειγμα, οι χώρες που σήμερα ασκούν ηγεμονική πολιτική στα πλαίσια την Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης, ήταν ανύπαρκτες τόσο εθνολογικά όσο και πολιτικά. Με άλλα λόγια ο δημόσιος βίος, ή, η πολιτική δραστηριότητα, που προϋποθέτουν συντεταγμένη κοινωνία, εθνική συνείδηση, ήθη, έθιμα, θεσμούς, κανόνες δικαίου, συστήματα διοίκησης, κοινωνική και ταξική υποδομή, παρουσιάζονταν μόνο στην Ελλάδα και την Περσία. Οι περισσότερες από τις σημερινές χώρες της Ευρώπης και της Ασίας, ήταν ανύπαρκτες τόσο εθνολογικά, όσο και πολιτικά.
Όταν η Ασιατική ήπειρος αποκτήσει την γεωστρατηγική της υπεροχή έναντι της Ευρωπαϊκής, θα επιχειρήσει να επιβάλλει μέσα από τον επεκτατισμό της, την δική της κυριαρχία και imperium, τρόπο ζωής, πολιτισμό, την δική της πολιτική άποψη, με την βία και τον πόλεμο. Πρακτική εφαρμογή αυτού ήταν οι τρεις Ασιατικές επιθέσεις κατά της Ευρώπης στην περίοδο των Μηδικών (Περσικών) πολέμων και οι μάχες του Μαραθώνα των Πλαταιών των Θερμοπυλών οι ναυμαχίες της Σαλαμίνος, και της Μυκάλης, η πυρπόληση της Αθήνας και του Παρθενώνα και σειρά πολεμικών γεγονότων σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο.
Αντίθετα στην ευρωπαική επανάληψη του αντίστοιχου φαινομένου, του ευρωπαϊκού imperium, θα επιχειρηθεί μέσα από την προοδευτική και καινοφανή για τα δεδομένα όλων των εποχών πολιτική του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο συγκερασμός, ο αρραβώνας, η αλληλεξάρτηση, η εξερεύνηση των δύο αντίθετων κόσμων και πολιτισμών, με στόχο την προσέγγιση μιάς ευρύτερης γεωστρατηγικής προοπτικής και την είσοδο της ιστορίας σε μια διεθνή πορεία και ζωή, δυσνόητη και αδιανόητη για την ψυχολογία και το επίπεδο του κόσμου, τον 3ου π.Χ αιώνα. Το παράδειγμα της διορατικής και επαναστατικής πολιτικής του Αλεξάνδρου, δεν επαναλήφθηκε και δεν υφίστανται ανάλογες περιπτώσεις με ιστορική τεκμηρίωση.
Η ένωση των ελλήνων όπως την οραματίστηκαν, ο Θεσσαλός Ιάσων, ο Σπαρτιάτης Αγησίλαος, ο Αθηναίος Ισοκράτης, ο Φίλιππος Β΄πατέρας του Αλεξάνδρου, προχώρησε από τον Μακεδόνα Αλέξανδρο τόσο πολύ, ώστε να εκλάβει την μορφή της ένωσης των λαών του τότε γνωστού κόσμου.
Η ιδιαιτερότητα της πολιτικής του Μεγάλου Αλεξάνδρου ανευρίσκεται κυρίως (πλην των άλλων), στην διατύπωση του ακόλουθου συλλογισμού. Πολλές μεγάλες ιδέες και εφαρμογές, στο σύνολο του φάσματος των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, δημιουργούνται από πολλές ταυτόχρονες αιτίες, πηγές, κατευθύνσεις και κέντρα εξουσίας. Οι τομείς της πολιτικής, της οικονομίας, των επιστημών, των τεχνών, του αθλητισμού κ.λ.π, μας παρουσιάζουν άπειρα διαχρονικά παραδείγματα.
Η περίπτωση της πολιτικής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, εμπεριέχει αυτή ακριβώς την αντίθετη μοναδικότητα. Δηλαδή οι ιδέες, αντιλήψεις, εκτιμήσεις που είχε εκφράσει για το μέλλον και την πορεία του πολιτισμού, δεν είχαν διατυπωθεί από κανέναν άλλο στην εποχή του, ούτε καν από τον τρισμέγιστο καθηγητή του, τον Αριστοτέλη.
Πριν από την εμφάνιση του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην ιστορία, οι δυό προαναφερθέντες πολιτισμοί κατά την πρώτη πολεμική εμπλοκή τους, παρουσίαζαν την ακόλουθη αντιφατική εικόνα.
Η Περσία που ήταν μία πολυεθνική και πολυφυλετική αυτοκρατορία, παρουσίαζε μία ενιαία γεωπολιτική στρατηγική, σε αντίθεση με την Ελλάδα που αν και ήταν ένας λαός, με κοινή γλώσσα, θρησκεία και παιδεία δεν είχε αναπτύξει αντίστοιχη ενιαία γεωπολιτική.
Α. Ασιατική ΄Ηπειρος
Περσία
Γεωπολιτικό Πλαίσιο
Περσέπολις
Τρείς περίπου αιώνες πριν την γέννηση του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ευρωπαική Ήπειρο, οι Μήδοι και οι Πέρσες διαμορφώνουν στην Ασιατική ΄Ηπειρο το εθνοιστορικό πλαίσιο της μετέπειτα απέραντης αυτοκρατορίας τους, που στον καιρό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, θα αποτελεί την μεγαλύτερη και ισχυρότερη πολιτική, θεοκρατική και στρατιωτική δύναμη της εποχής του 4ου προς 3ο π.Χ αιώνα, τον μοναδικό και αδιαμφισβήτητο πόλο ισχύος, τόσο στην Ασία όσο και στην Ευρώπη.
Οικονομικά ελέγχει και διακινεί το μεγαλύτερο ποσοστό των παραγόμενων προϊόντων και του εφελκόμενου εμπορικού μεγέθους. Την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η περσική αυτοκρατορία διακατείχε υπό ενιαία πολιτική διοίκηση και εξουσία, το μεγαλύτερο τμήμα του τότε γνωστού κόσμου, που περιελάμβανε ολόκληρη την Κεντρική Ασία και κατέληγε ανατολικά μέχρι την Ινδία και δυτικά ως τα παράλια των Μικρασιατικών ακτών και του Ελλησπόντου, μαζί με τις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας και τα ελληνικά νησιά του Αιγαίου. Σε αυτή την τεράστια έκταση της περσικής αυτοκρατορίας, ανήκε και το βόρειο τμήμα της Αφρικανικής Ηπείρου [Αίγυπτος-έρημος Λιβύης].
Με την εθνολογική-πολιτική γεωγραφία των ημερών μας, η προκύπτουσα εικόνα περιελάμβανε τα νησιά του Αιγαίου, Ανατολική Θράκη, Κρήτη, Κύπρο, Τουρκία, Λίβανο, Παλαιστίνη, Ισραήλ, Ιράκ, Ιράν, Πακιστάν, Αφγανιστάν, Συρία, Ιορδανία.
Βασικός αρχιτέκτων της περσικής αυτοκρατορίας υπήρξε ο Κύρος ο Πρεσβύτερος ο οποίος με την πολιτική του διαχείριση ομογενοποίησε εθνολογικά τους Μήδους και τους Πέρσες. Μέχρι το τέλος της ζωής του ο Κύρος θα επιδοθεί σε μια προσπάθεια επέκτασης του κράτους του (κυρίως β/ανατολικά), από την Κασπία θάλασσα έως την Βακτριανή και Σογδιανή [σημερινές περιοχές του Πακιστάν].
Ο υιός του Κύρου του Πρεσβύτερου ο Καμβύσης [529-521 π.Χ] θα προσθέσει στην επικράτεια της περσικής υπερδύναμης και την Αίγυπτο. Τον Καμβύση διαδέχθηκε ο αρχηγός της σωματοφυλακής του ο Δαρείος [521-485 π.Χ] που διακρίθηκε για την προσπάθεια οργάνωσης και διοίκησης του αχανούς περσικού κράτους. Αυτός ο Δαρείος εκστράτευσε δύο φορές εναντίον της Ελλάδος κατά την διάρκεια των Μηδικών πολέμων [492-478 π.Χ].
Στο λυκαυγές του 5ου π.Χ αιώνα το ελληνικό status quo στην δυτική και ανατολική Μεσόγειο, δέχεται συνδυασμένη επίθεση από τους Φοίνικες και τους Πέρσες. Το περσικό κράτος - αυτοκρατορία επιχειρεί εμπόλεμα να αναζητήσει διέξοδο στο Αιγαίο, συντρίβοντας τις ελληνικές πόλεις της παράλιας Ιωνίας. Η γεωπολιτική - γεωοικονομική απειλή για τους έλληνες ήταν τεράστια. Η περσική αυτοκρατορία διέθετε υπερμεγέθη, πλούτου και ανθρωποδυναμικού. Οι πέρσες είχαν ακόμη με το μέρος τους Φοίνικες, που με την ισχυρή ναυτική τους δύναμη, αποτελούσαν το ναυτικό των περσών και ισχυρό ναυτικό αντίπαλο των ελλήνων σε ολόκληρη την Μεσόγειο.
Ο υιός του Ξέρξης [485-465 π.Χ] έμεινε γνωστός στην ιστορία, από την τρίτη κατά της Ελλάδος εκστρατείας των Περσών, κατά την διάρκεια των μηδικών πολέμων.
Τον Ξέρξη διαδέχθηκε ο υιός του Αρταξέρξης ο Α΄ο Μακρόχειρ [465-424 π.Χ]. Αυτόν διαδέχθηκε ο νόθος υιός του ο Δαρείος ο Β΄, στην διάρκεια της βασιλείας του οποίου διεξήχθη στην Ελλάδα ο εμφύλιος Πελοποννησιακός πόλεμος, μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών. Τον Δαρείο τον Β΄ διαδέχθηκε ο υιός του ο Αρταξέρξης ο Β΄ ο Μνήμων [404-359 π.Χ], κατά την διάρκεια της βασιλείας του οποίου έλαβε χώρα η περίφημη Ανάβαση των Μυρίων και η περιβόητη Ανταλκίδειος ειρήνη.
Αυτόν διαδέχθηκε ο υιός του Αρταξέρξης ο Γ΄ [358-338 π.Χ], που διακρίθηκε για τα αιμοβόρα ένστικτά του και την ανακατάληψη της Αιγύπτου. Μετά τις δολοφονίες των υιών του από τον Αιγύπτιο Βαγώα, ο θρόνος καταλήφθηκε από τον Κοδομανό, συγγενή της Δυναστείας των Αχαιμενιδών, εκ πλαγίου βαθμού. Αυτός ονομάσθηκε Δαρείος ο Γ΄ [336-330 π.Χ] και υπήρξε ο τελευταίος απόγονος του Κύρου.
Αυτόν τον Δαρείο τον Γ΄ τον Κοδομανό, ηγέτη της μοναδικής υπερδύναμης της υπόψη περιόδου, αντιμετώπισε ο Αλέξανδρος ο Γ΄ ο Μέγας, ο ΄Ελληνας ο Μακεδών, ο Μέγιστος των Ελλήνων.
Β. Ευρωπαική ΄Ηπειρος
Ελλάς
Γεωπολιτικό Πλαίσιο
Δελφοί – Ο Θόλος
Το θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο των αρχαίων Ελλήνων
Όπως εύστοχα διατύπωσε ο γάλλος Fenelon, στους ΄Ελληνες όλα εξαρτιόνταν από τον λαό και ο λαός από τον λόγο. Το πολιτικό ανάγλυφο της Ελλάδος την εποχή του Αλεξάνδρου, ζωγραφίζει την εικόνα ενός δυσμενέστατου πολιτικού περιβάλλοντος, ενός διχαστικού, χαοτικού και κανιβαλικού λόγου, ενός λόγου πολιτικά σχιζοφρενικού.
Πολιτική ανωριμότητα, πολιτικός κανιβαλισμός, εμφύλιοι πόλεμοι, πολιτικές αντεκδικήσεις, φιλοκατήγορες νοοτροπίες, δημιουργικές αλλά και ταυτόχρονα ποταπές και ανέντιμες πολιτικές πράξεις, συνιστούσαν το εσωτερικό χαοτικό και ασταθές ελληνικό πολιτικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο λειτούργησε και μεγαλούργησε ο Αλέξανδρος του Φιλίππου.
Η ελληνική κοινοπολιτεία που αποτελούνταν από τις ελληνικές πόλεις κράτη, βρισκόταν σε βαθιά κρίση διαρκείας. Η οικονομική κατάσταση των ελληνικών πόλεων ήταν κάκιστη, αποτέλεσμα της πολιτικής αστάθειας και κακοδιαχείρισης. Η εξωτερική απειλή της Περσίας και η παρεμβατική της πολιτική στα πολιτικά δρώμενα της Ελλάδος ήταν εμφανής και απροσχημάτιστη.
Ο αείμνηστος ακαδημαϊκός και πρωθυπουργός Παναγιώτης Κανελλόπουλος, μας παραδίδει μία γλαφυρή καταγραφή των ελληνικών δρώμενων, κατά την διάρκεια των περσικών εισβολών:
Α
[ «Το Ελληνικόν, εόν όμαιμόν τε και ομόγλωσσον», είχε βαθύ αίσθημα ότι ανήκει στον ίδιο κόσμο. «Θεών ιδρύματα» είχε κοινά, «ήθεα τε ομότροπα».΄Οταν οι Αθηναίοι, πριν από τη μάχη των Πλαταιών, μιλώντας στους «από Σπάρτης αγγέλους», χρησιμοποιούσαν κατά τον Ηρόδοτο τις βαρυσήμαντες αυτές λέξεις, το «Ελληνικόν» είχε πίσω του αιώνες διασποράς στη Μεσόγειο και στη Μαύρη Θάλασσα. Οι αιώνες αυτοί που το βάθος τους είναι ανεξιχνίαστο, ήταν μιά Οδύσσεια με αμέτρητες ωδές και ήρωες ονομαστούς και ανώνυμους.΄Εχει πολύ σωστά τονισθεί, ότι η διασπορά των Ελλήνων σ΄ όλα τα κράσπεδα της Μεσογείου, όχι μόνο δεν εμείωσε μέσα τους το αίσθημα ότι ανήκουν στην ίδια οικογένεια, αλλά το δυνάμωσε. Λίγοι και σκόρπιοι σ΄ ένα χώρο, που τα μέσα επικοινωνίας δύσκολα και αργά, τον έκαναν να μοιάζει απέραντος, είχαν ανάγκη οι ΄Ελληνες να διατηρούν τη συνοχή τους και να καλλιεργούν το αίσθημα της κοινής καταγωγής, για να μπορούν ν΄αντέχουν στην απόσταση, στην ξενιτιά, στο εχθρικό ή ύπουλο περιβάλλον και ν΄ αντιμετωπίζουν τους κινδύνους.
Η ηθική συνοχή των Ελλήνων είν΄ ένα από τα καταπληκτικά φαινόμενα της ιστορίας. Πως όμως δεν μετουσιώθηκε η συνοχή αυτή, σε μιά μεγάλη και ενιαία πολιτική δημιουργία; Ο μύθος των Ελλήνων όπως τον εμόρφωσε ο ΄Ομηρος στην Ιλιάδα, κάνοντας κτήμα της ελληνικής ψυχής, όσα είχαν συμβεί πριν από την κάθοδο των Δωριέων, ήταν η ένωση, δηλαδή η κοινή πολιτική και πολεμική δράση. Ο Θουκυδίδης αναζητεί στη μνήμη του τις ώρες, που ενωμένη η Ελλάς είχε επιχειρήσει πράξεις ιστορικές. Και στέκεται στον Τρωικό πόλεμο: - «Προ γαρ των Τρωικών, ουδέν φαίνεται πρότερον κοινή εργασαμένη η Ελλάς».΄Εχοντας σκοπό να περιγράψει την πιό φοβερή διαίρεση στη ζωή των Ελλήνων, θυμάται τις δυό μεγάλες ώρες που έκαμαν τους ΄Ελληνες να ενωθούν. Μετά τον Τρωικό πόλεμο θυμάται τους Μηδικούς πολέμους. Την ένωση για την απόκρουση του βαρβάρου την προκάλεσε ο μέγας κίνδυνος. Μας το λέει ο ίδιος ο Θουκυδίδης:
- «Και μεγάλου κινδύνου επικρεμασθέντος», αλλά «ολίγον χρόνον ξυνέμεινεν η ομαιχμία, έπειτα διενεχθέντες οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αθηναίοι επολέμησαν μετά των ξυμμάχων προς αλλήλους».
Η ένωση-όπως τη λέει πρώτος ο Ηρόδοτος-δεν ήταν βέβαια, ούτε και στους Μηδικούς πολέμους πανελλήνια. ΄Ηταν μόνον ελλαδική (με σημαντικές μάλιστα ρωγμές μεσ΄ την ίδια την Ελλάδα). Δύο μεγάλα και συμπαγή τμήματα του ελληνικού λαού, στη Δύση και στην Ανατολή, δυό κόσμοι προικισμένοι με μεγάλες πνευματικές δυνάμεις-στον ένα την ώρα του μεγάλου κινδύνου, άνθιζε η Ελεατική σχολή και στον άλλον δρούσε ο Εκαταίος και ξυπνούσε το πνεύμα του Ηρακλείτου-έμειναν έξω από την ένωση.΄Εξω έμειναν φυσικά και οι ακόμα πιό μακρινές αποικίες, στη Μασσαλία, στην Κυρήνη και στον Πόντο, οι εμπορικές και ηθικές εμπροσθοφυλακές των Ελλήνων. Τον έναν από τους δυό μεγάλους ελληνικούς κόσμους, έξω από την Ελλάδα, τον αποτελούσαν οι Σικελιώτες και οι ΄Ελληνες της Κάτω Ιταλίας.
Ο Γέλων ο υπερήφανος τύραννος των Συρακουσών, είχε σκοπό ν΄ ανταποκριθεί στην έκκληση που ήρθε από την Ελλάδα. Αλλά πρόβαλε την απαράδεκτη αξίωση να γίνει αρχιστράτηγος των Ελλήνων. Κι΄ αν ακόμα υποχωρούσε η Σπάρτη στην αξίωση αυτή, ο Γέλων δε θα μπορούσε ν΄απομακρυνθεί από την Σικελία. Στο κρίσιμο έτος 480 π.Χ δέχθηκε τη μεγάλη επίθεση των Καρχηδονίων, που πριν από το έτος 600 π.Χ είχαν δημιουργήσει βάσεις στην Σικελία. Λένε ότι ο Ξέρξης είχε συνεννοηθεί μαζί τους, κ΄έτσι η επίθεση των Καρχηδονίων συντονίστηκε με τη μεγάλη εκστρατεία των Περσών στην Ελλάδα. Συντρίβοντας ο Γέλων-με τη βοήθεια και του πεθερού του Θήρωνος, του τυράννου του Ακράγαντος-τους Καρχηδονίους, έδειξε ότι θάταν άξιος να γίνει αρχιστράτηγος και όλων των Ελλήνων. Αλλά δεν έγινε. Κι΄ έτσι δεν ξέρουμε τι θα σκεπτόταν και τι θ΄ αποφάσιζε, αν νικούσε αυτός τους Πέρσες στην Ελλάδα. Δύσκολο είναι πάντως να φαντασθούμε, ότι ο φιλόδοξος και αυταρχικός Γέλων θα γύριζε εύκολα στη Σικελία, περιορίζοντας την αποστολή του στην προσφορά της συνδρομής του σε μιά δύσκολή ώρα. ] (1)
Β
[ Και τώρα ο δραματικός επίλογος. Ο Μιλτιάδης ο μέγας νικητής, δεν ήταν πιά αναγκαίος. Στο πρώτο λάθος που θάκανε έπρεπε να εξουδετερωθεί. Ο Ξάνθιππος, ο πατέρας του Περικλέους, περίμενε την κατάλληλη στιγμή. Τώρα είχε κ΄ έναν πρόσθετο λόγο να μισεί τον Μιλτιάδη.΄Οπως λέει ο Πώλ Κλοσέ, συνάγοντας το συμπέρασμα αυτό απ΄ όλα τα στοιχεία που είναι στη διάθεσή μας, ούτε ο Ξάνθιππος, ούτε άλλο κανένα επίλεκτο μέλος του γένους των Αλκμεωνιδών φαίνεται να είχε στο ιστορικό έτος 490 π.Χ, στο μέγα έτος του Μαραθώνα, το αξίωμα του στρατηγού, ή έστω άλλο υπεύθυνο αξίωμα στην Αθήνα.
Ο Αριστείδης και ο Θεμιστοκλής είχαν συμβάλλει στη νίκη, που πρωτεργάτης της ήταν ο Μιλτιάδης. Αν ο Θεμιστοκλής που έχοντας μιάν υπεύθυνη θέση στο 490 π.Χ, είχε συμβάλει κάπως στη νίκη δε μπορούσε να ησυχάσει και να κοιμηθεί, όταν σκεπτόταν τη δόξα που είχε αποκομίσει από τον Μαραθώνα ο Μιλτιάδης, ακόμα λιγότερο μπορούσε να ησυχάσει ο Ξάνθιππος που δεν είχε συνδεθεί διόλου, ούτε έμμεσα, με τη μεγάλη ώρα της Ελλάδος. Έτσι έπρεπε να εκδικηθεί την τύχη στο πρόσωπο του τυχερού, του Μιλτιάδου.
Στο έτος 489 π.Χ ο Μιλτιάδης έπεισε τους Αθηναίους, να του αναθέσου μιά ναυτική εκστρατεία κατά της Πάρου, που είχε συμμαχήσει με τον Πέρση. Η εκστρατεία αστόχησε. Εικοσιέξη μέρες βασανίστηκε μάταια ο Μιλτιάδης, πολιορκώντας την Πάρο. Κι αναγκάσθηκε να γυρίσει πίσω, βαρειά τραυματισμένος, με αδειανά τα χέρια. Τότε ο Ξάνθιππος ζήτησε την καταδίκη του στην ποινή του θανάτου «απάτης είνεκεν».
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός, ότι ο Μιλτιάδης δικάσθηκε από την εκκλησία του λαού, από τον δήμο όπως λέει ο Ηρόδοτος. Φαίνεται ότι-είτε από το 510 π.Χ, δηλαδή με νόμο που είχε ο ίδιος ο Κλεισθένης θεσπίσει, είτε αργότερα- περιορίσθηκε η δικαστική δικαιοδοσία του Αρείου Πάγου και χρειαζόταν η επικύρωση από τον ίδιο το δήμο μιάς καταδίκης στην ποινή του θανάτου ή καταδικαστικών γενικά αποφάσεων, που αφορούσαν πρόσωπα που είχαν βλάψει την Αθήνα.
- «Μιλτιάδης δε αυτός παρεών ουκ απελογέετο (ην γαρ αδύνατος ώστε σηπομένου του μηρού), προκειμένου δε αυτού εν κλίνη υπεραπελογέοντο οι φίλοι», υπενθυμίζοντας στο δήμο τα κατορθώματα του Μαραθώνος, καθώς και το γεγονός ότι ο Μιλτιάδης (αυτό το λέει ο Ηρόδοτος, χωρίς νάχει επιβεβαιωθεί από μιάν άλλη πηγή) εξασφάλισε στους Αθηναίους την κατοχή της Λήμνου. Ο δήμος των Αθηναίων ακούγοντας τους φίλους του Μιλτιάδου να περιγράφουν τα κατορθώματά του, μαλάκωσε και τον απάλλαξε από την ποινή του θανάτου, τον καταδίκασε όμως στη βαρύτατη χρηματική ποινή των πενήντα ταλάντων.
- «Μιλτιάδης μεν μετά ταύτα σφακελίσαντος τε του μηρού και σαπέντος τελευτά» (φυσικά στη φυλακή) «τα δε πεντήκοντα τάλαντα εξέτισε ο παίς αυτού Κίμων». [ σημ : δηλαδή με σαπισμένο και κομμένο τον μηρό, ο Μιλτιάδης πέθανε στην φυλακή ! ] Αυτό ήταν το τέλος του ανθρώπου που χάρισε στην Ελλάδα και στην ανθρωπότητα, την ημέρα του Μαραθώνος. ] (2)
Γ
[ Όταν ο Ξέρξης το φθινόπωρο του 481 π.Χ, είχε φθάσει με το στρατό του στις Σάρδεις, αποφασισμένος να εκδικηθεί τους Αθηναίους για το μεγάλο πάθημα που εννιά χρόνια πριν, είχε υποστεί ο πατέρας του Δαρείος στον Μαραθώνα, οι πόλεις της Ελλάδος, οι περισσότερες κατάλαβαν, ότι ο αγώνας θάταν «περί της κοινής ελευθερίας». Τότε έγινε-στον Ισθμό, όπως συνάγεται από τον συνδυασμό των σχετικών χωρίων του Ηροδότου-ο μέγα συνέδριο «των Ελλήνων των περί την Ελλάδα τα αμείνω φρονεόντων». Η διατύπωση αυτή του Ηροδότου είναι πολύ σημαντική. Τους ΄Ελληνες τους αξιολογεί ο Ηρόδοτος με μοναδικό κριτήριο, το καλό ελληνικό τους φρόνημα. Στα μάτια του όλες οι διαφορές-είτε οι διαφορές της καταγωγής που άλλους τους είχε προικίσει με τον Δωρικό, και άλλους με τον Ιωνικό ή Αιολικό χαρακτήρα, είτε οι πολιτικές και εμπορικές διαφορές που είχαν φέρει σε ρήξη τους Αθηναίους με τους Αιγινήτες-έπρεπε να υποχωρήσουν (και υποχώρησαν ως ένα μεγάλο βαθμό) μπροστά στο κοινό χρέος προς την Ελλάδα.΄Οσοι ανταποκρίθηκαν στις προτάσεις του Ξέρξου και προσέφεραν γη και ύδωρ (στην Αθήνα και στη Σπάρτη, δεν ετόλμησε καν να στείλει κήρυκες ο μέγας βασιλεύς) -έγιναν από φόβο ή καιροσκοπισμό, «προδόται της κοινής ελευθερίας», όπως έγραψε 400 χρόνια μετά τον Ηρόδοτο, ο Διόδωρος ο Σικελιώτης.
Οι πρόβουλοι της Ελλάδος που συγκεντρώθηκαν στον Ισθμό, «αραιρημένοι από των πολίων των τα αμείνω φρονεουσέων περί την Ελλάδα», αποφάσισαν να στείλουν «αγγέλους» και στη Σικελία και στην Κέρκυρα και στην Κρήτη, για να μάθουν αν μπορούσε να γίνει «έν το ... Ελληνικόν», «ως δεινών επιόντων ομοίως πάσι ΄Ελλησι». Μιλώντας έτσι ο Ηρόδοτος, που γεννήθηκε τέσσερα χρόνια πριν από την εισβολή του Ξέρξου στην Ελλάδα, εκφράζει το φυσικό αίσθημα της εποχής. Οι ΄Ελληνες των ημερών εκείνων δεν ήξεραν μόνον ότι ανήκουν στον ίδιο κόσμο, στην ίδια λαική κοινότητα, αλλά κάτι πολύ περισσότερο: Ότι « το Ελληνικόν » μπορούσε και πέρα από την Ηπειρωτική Ελλάδα, να γίνει «έν».
Δεν απευθύνθηκαν βέβαια οι πρόβουλοι της Ελλάδος και στους ΄Ελληνες εκείνους, που ζούσαν πέρα από την Ιταλία, γιατί αυτό θάταν μάταιος κόπος, ούτε φυσικά σε εκείνους που ζώντας στη Θράκη ή στον μακρινό Πόντο, δε θα προλάβαιναν ή δεν θα κατάφερναν ν΄ ανακόψουν την διάβαση των Περσών από την Ασία στην Ευρώπη. Η σκέψη τους θα πήγε χωρίς άλλο, σε όλους όπου κι΄ αν βρίσκονταν, ακόμα και στα πέρατα της οικουμένης, αλλά πρέσβεις αποφάσισαν να στείλουν μόνον εκεί , όπου είχε πρακτικό νόημα να σταλούν. Αφού αποφάσισαν οι ηγέτες της «ομαιχμίας» να στείλουν ένα εκστρατευτικό σώμα στα Τέμπη, πως δεν απευθύνθηκαν και στον βασιλέα των Μακεδόνων Αλέξανδρο, τον γιό του Αμύντα, ζητώντας να συμπράξει στην αντίσταση; Ωστόσο συμμορφώθηκαν με τη συμβουλή του Μακεδόνος, όταν λίγες μέρες μετά την εγκατάσταση μυρίων οπλιτών και Θεσσαλικού ιππικού στην κρίσιμη εκείνη «εισβολή», τους παράγγειλε ο Αλέξανδρος να φύγουν για να μην καταπατηθούν από το πλήθος των Περσών: - «χρηστά γαρ εδόκεον συμβουλεύειν, και σφι εύνοος εφαίνετο εών ο Μακεδών».
Ο Αλέξανδρος που με βαρειά καρδιά ανεχόταν τη συμβατική του υποτέλεια στους Πέρσες, έδωσε στους ΄Ελληνες στρατηγούς θετικά στοιχεία για τη δύναμη του στρατού και του στόλου των βαρβάρων, την ώρα που τμήματα της στρατιάς του Ξέρξου, είχαν ήδη φθάσει στην Μακεδονία.΄Ετσι διασώθηκε ο Θεμιστοκλής, που θα είχε βρεί ίσως ένα άδοξο τέλος στα Τέμπη. Και κάτι άλλο εξασφαλίστηκε. Αν η αποχώρηση των Ελλήνων από τη γραφική κοιλάδα του Θεσσαλικού Πηνειού, που φέρνει σε μιάν άγρια αντίθεση τον ΄Ολυμπο με την ΄Οσσα, είχε ως πρόσκαιρη οδυνηρή συνέπεια, ότι «ερημωθέντες συμμάχων», οι Θεσσαλοί «εμήδισαν προθύμως», είχε όμως κ΄ ένα ηθικά παμμέγγιστο και ιστορικά ανεξίτηλο αποτέλεσμα.
Αντί να επιχειρηθεί στα Τέμπη μιά πράξη που θάταν μάλλον μάταιη, επιχειρήθηκε η ίδια τακτική ενέργεια αλλού, εκεί όπου ο θάνατος και η δόξα μπορούσαν να γράψουν μαζί, μιάν από τις θαυμαστότερες σελίδες της ιστορίας, τη σελίδα των Θερμοπυλών. Ο Ηρόδοτος φθάνει ως το σημείο να υιοθετεί τη διάδοση που είχε αθηναική την πηγή που έλεγε, ότι τη νύχτα, πριν από τη μάχη των Πλαταιών, ο Αλέξανδρος ο ακούσιος σύμμαχος των Περσών, πήγε κρυφά, καβάλλα στ΄άλογο, στις γραμμές των Αθηναίων και τους μαρτύρησε τις αποφάσεις του Μαρδονίου, τονίζοντας, για να προκαλέσει την εμπιστοσύνη τους:
«Αυτός τε γαρ ΄Ελλην γένος ειμί τωρχαίον, και αντ΄ ελεύθερης δεδουλωμένην ουκ αν εθέλοιμι οράν την Ελλάδα. Ειμί δε Αλέξανδρος ο Μακεδών».
Δεν θα κατάφερναν να ενωθούν οι ΄Ελληνες-όσοι ενώθηκαν-ούτε την ώρα του μεγάλου κινδύνου, δε θάβλεπαν μ΄ άλλα λόγια τον κίνδυνο κοινό, και κοινό το αγαθό της ελευθερίας, αν δεν είχαν την ηθική προδιάθεση και την ψυχική ροπή προς την ένωση, «ίδια μεν άστη τας αυτάς πόλεις ηγούμενοι, κοινήν δε πατρίδα την Ελλάδα νομίζοντες είναι», όπως έγραφε εκατό χρόνια αργότερα ο Ισοκράτης.΄Ηξεραν λοιπόν οι ΄Ελληνες, ότι το «Ελληνικόν» μπορούσε να γίνει έν. Και κατάφεραν σε μιά μεγάλη ώρα να το κάμουν-σε όση έκταση το επέτρεψαν οι περιστάσεις-να γίνει έν. Αν δε γινόταν την ώρα εκείνη έν, θάλειπαν από τη μεγάλη βίβλο της ιστορίας οι σελίδες των Θερμοπυλών, της Σαλαμίνας, των Πλαταιών και της Μυκάλης. Και δεν ξέρουμε ποιές θα ήταν οι σελίδες που θάπαιρναν τη θέση τους, καθώς και ποιές θάταν εκείνες που θα ακολουθούσαν. Δεν ξέρουμε με άλλα λόγια, ποιός θάταν σήμερα ο κόσμος.
Πως όμως δεν μπόρεσαν να διατηρήσουν οι ΄Ελληνες την ενότητά τους και μετά την νίκη της Μυκάλης, που τους έδωσε μάλιστα και την δυνατότητα να διευρύνουν την ένωση και προς το Μικρασιατικό χώρο της Ιωνίας; Λέγοντας ο Θουκυδίδης ότι « ολίγον χρόνον ξυνέμεινεν η ομαιχμία », διαπιστώνει ένα γεγονός, που αν το περίμεναν όλοι ως φυσικό, δε θα θεωρούσε αναγκαίο να το επισημάνει. Είναι φανερό ότι πολλοί ήταν οι ΄Ελληνες που θάθελαν και θα περίμεναν, να είχε διατηρηθεί η ένωση και πέρ΄ από τα χρονικά όρια του μεγάλου κινδύνου. Και αν ξεπερνούσε η ένωση τα όρια αυτά, μπορεί τα βήματα των Ελλήνων, συντονισμένα και οδηγημένα από το ίδιο ιστορικό πρόσταγμα, νάνοιγαν ένα δρόμο που θάκανε την ιστορία ν΄αλλάξει κατεύθυνση. Ο δρόμος αυτός μπορεί νάδινε στην Ελλάδα τη δυνατότητα να πάρει στην οικουμένη τη θέση εκείνη που πήρε αργότερα η Ρώμη] (3)
Όμως αντί της πολιτικής ενότητας των ελλήνων, μετά την επιτυχημένη και νικηφόρα αντιμετώπιση των τριών περσικών εισβολών, έλαβαν χώρα τελείως διαφορετικά γεγονότα, που οδήγησαν στη πολιτική και οικονομική υποδούλωση της Ελλάδος από την Περσία.
Οι ελληνικές πόλεις συνέστησαν Πανελλήνια Ομοσπονδία, υπό την ηγεμονία της Σπάρτης. Μετείχαν η Αθήνα, οι Θεσπιείς, η Ποτίδαια και οι Πλαταιείς. Η συστηματική απελευθέρωση των νησιών του Αιγαίου και των πόλεων της Ιωνίας στα μικρασιατικά παράλια από το μεγάλο στόλο των Αθηνών, (που σε μέγεθος ήταν μεγαλύτερος από τον στόλο όλων των άλλων ελλήνων μαζί, ήταν δηλαδή η μεγαλύτερη ναυτική δύναμη του ελλαδικού χώρου), αύξησε το γόητρο των Αθηνών και οι πόλεις και τα νησιά που απελευθερώνονταν δέχονταν την ηγεμονία των Αθηνών, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί άλλη μία συμμαχία μέσα στα πλαίσια της ήδη υφιστάμενης Πανελλήνιας Ομοσπονδίας στην οποία ηγείτο η Σπάρτη, η Αθηναική Συμμαχία.
Το αριστοκρατικό κόμμα της Αθήνας επιζητούσε στενότερη συνεργασία με την Σπάρτη, ενώ το δημοκρατικό κόμμα διέβλεπε στην Πανελλήνια πρωτοκαθεδρία. Βαθμιαία η αθηναική συμμαχία μετατράπηκε σε δεσποτική επιβολή, μέχρι του σημείου οι εντός της αθηναϊκής συμμαχίας ανεξάρτητες πόλεις, να δικάζονται από αθηναϊκά δικαστήρια. Παρά την χαλαρότητα και την αστάθεια στο εσωτερικό της αθηναϊκής συμμαχίας, η ασφάλεια στις ελληνικές θάλασσες αναβάθμισε το εμπόριο και την οικονομία και εξασφάλισε μια σταθερή ευημερία, με αποκορύφωμα την εποχή του Περικλή.
Η Σπάρτη αφού ανέχθηκε για αρκετό χρόνο τις πρωτοβουλίες της Αθήνας, υποκίνησε σε εξέγερση και αποστασία, τις συμμαχικές με την Αθήνα πόλεις. Η αδελφοκτόνος και εμφύλια σύρραξη, διήρκησε 27 χρόνια ξεθεμελιώνοντας το ελληνικό οικοδόμημα και ονομάσθηκε Πελοποννησιακός Πόλεμος. Σε αυτόν έλαβαν μέρος όλες οι ελληνικές πόλεις, όλοι εναντίον όλων, η μια μετά την άλλη. Θλιβερές αγριότητες θα διαπραχθούν μεταξύ των ελλήνων, όπως η σφαγή της Σηστού, η σφαγή της Μήλου, η καταστροφή της Σαλαμίνας και του λεκανοπεδίου της Αττικής κ.α. Πιο θλιβερό ακόμη γεγονός συνιστούσε η εμπλοκή των ηττημένων στρατιωτικά Περσών, ως ρυθμιστών των γεγονότων στην Ελλάδα. Οι αντίπαλες ελληνικές παρατάξεις πνιγμένες στο μίσος και την τρέλα τους, ζητούν βοήθεια από τους πέρσες σατράπες της Μικράς Ασίας. Στα πλαίσια της πολιτικής του διαίρει και βασίλευε, οι Πέρσες άλλοτε βοηθούσαν τους Αθηναίους, άλλοτε τους Σπαρτιάτες. Επί εποχής του Κύρου, γιού του Δαρείου του Β΄, η Περσία ορθά επέλεξε να λήξει το διπλωματικό της παιχνίδι στηρίζοντας αποκλειστικά την Σπάρτη, με στόχο την καταστροφή του Αθηναϊκού Στόλου, που αποτελούσε το φόβητρο του Αιγαίου και των θαλάσσιων στρατηγικών διόδων.
Η Αθήνα διαλύθηκε πολιτικά, στρατιωτικά, κοινωνικά. Την ίδια τύχη ακολούθησε αργότερα και η Σπάρτη, με αποτέλεσμα να οδηγηθούν οι ΄Ελληνες στην κατάπτυστη Ανταλκίδειο Ειρήνη. Με αυτήν οι πέρσες καθόριζαν τον κατακερματισμό του ελληνικού έθνους σύμφωνα με τα δικά τους γεωπολιτικά συμφέροντα. Κάθε πιθανότητα για την πανελλήνια ένωση εξέλιπε. Η άλλοτε παντοδύναμη στρατιωτικά και πολιτικά Ελλάδα των αρχών του 5ου αιώνα, που φόβιζε τους Πέρσες, τους Καρχηδόνιους και τους Φοίνικες, ήταν λιπόθυμη.
Στην πολιτική απεικόνιση του χάρτη της γεωπολιτικής μετά την Ανταλκίδειο Ειρήνη, συνέβησαν τα ακόλουθα.
1. Οι ελληνικές πόλεις της Ιωνίας στα Μικρασιατικά Παράλια, επανήλθαν στην περσική κυριαρχία.`
2. Η κυριαρχία στα ελληνικά νησιά και στις θάλασσες του Αιγαίου και της Μεσογείου απωλέσθηκε.
3. Στα βόρεια ελληνικά σύνορα, η Μακεδονία δεχόταν συνεχείς εισβολές από Τριβαλλούς και Ιλλυριούς, ακόμη και από Κέλτες. (Αυτό εξηγεί και το γεγονός των Βαλκανικών επιχειρήσεων του Αλεξάνδρου πριν από την εκστρατεία του στην Περσία και το σφράγισμα των ελληνικών συνόρων στο βορρά).
4. Στην Μεγάλη Ελλάδα στην Ιταλία οι Καρχηδόνιοι εισέβαλλαν στην Σικελία και κατέλαβαν την Ιμέρα, τον Ακράγαντα, την Γέλα, την Καμαρίνα, την Σελινού. Οι Σαμνίτες που ήλθαν από τον βορρά κατέλαβαν τις πόλεις της Καμπανίας (σημερινή περιοχή Νάπολης). Κατακτήθηκαν δηλαδή όλες οι ελληνικές πόλεις της Μεγάλης Ελλάδος.
5. Η Θήβα και η Θεσσαλία, με τους Πελοπίδα – Επαμεινώνδα και Ιάσωνα των Φερρών, θα πρωτοστατήσουν για λίγο χρόνο και θα αποχωρήσουν από το σκηνικό, πάλι με περσικά χρήματα που μοιράζονται αφειδώς στους αλληλοεξοντωνόμενους έλληνες.
6. Εξορίες, διώξεις, τυχοδιωκτισμοί, ιδιοτελείς αναταραχές και διαφθορά, καλύπτουν όλη την Ελλάδα, σε ένα κανιβαλικό εμφύλιο πόλεμο.
7. Η Ελλάδα έστησε τα πολεμικά της τρόπαια σε Μαραθώνα, Θερμοπύλες, Πλαταιές, Σαλαμίνα κ.λ.π, για να υποδουλώσει ουσιαστικά τον εαυτό της και κάθε της τρόπαιο στήθηκε σαν μνημείο συμφοράς και ντροπής για την ίδια, εξ αιτίας κυρίως της αναξιότητας και των ερίδων των αρχηγών της, που την οδήγησαν στην αυτοκαταστροφή. (4)
Στον αντίποδα όλης αυτής της πολιτικής απεικόνισης, εμφανίστηκαν νέοι συντελεστές:
Α. Το Πανελλήνιο Κίνημα, ή το Κίνημα των Πανελληνιστών με κύριο και βασικό εκφραστή του, τον Αθηναίο Ισοκράτη και
Β. Η εμφάνιση στο πολιτικό προσκήνιο, του Φιλίππου του Β΄, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
O Ισοκράτης θα διεμβολίσει με το πολιτικό του μανιφέστο (με την δημοσιοποίηση των επιστολών του προς τον Φίλιππο και άλλους) την πολιτική αναρχία και τον περσικό πρακτορισμό που έντεχνα την καθοδηγεί, και ο Φίλιππος θα αναδημιουργήσει το ελληνικό αμυντικό πλαίσιο και στρατιωτικό δόγμα.
Αυτό το χαοτικό και πολυπλόκαμο γεωπολιτικό πλαίσιο της εποχής του αντιμετώπισε ο Αλέξανδρος, το οποίο και κατανόησε άριστα. Η Ελλάδα του δικού του αιώνα, του 3ου π.Χ αιώνα, θα νικήσει επιθετικές μάχες σε αντίθεση με την Ελλάδα του 5ου π.Χ αιώνα που νίκησε αμυντικές μάχες. Δεν θα είναι Θερμοπύλες, Μαραθώνας, Σαλαμίνα, Πλαταιές, αλλά Γρανικός, Ισσός, Γαυγάμηλα. Πλήρης και ολοσχερής αναστροφή του γεωπολιτικού πλαισίου, μεταξύ Ευρώπης και Ασίας.
Αυτό το νέο ελληνικό οικοδόμημα του Αλέξανδρου, θα το υποδουλώσουν αργότερα οι έλληνες, επαναλαμβάνοντας τις σχιζοφρενικές εμφύλιες διαμάχες τους κατά την Ελληνιστική Περίοδο, στην νέα ευρωπαική δύναμη της Ρώμης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου