ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΟΥΣ
Γράφει ο Γιώργος Ζαφειρόπουλος
Η φύση των χρωμάτων
Όπως απέδειξε ο Νεύτωνας, μόλις το λευκό φως του ήλιου περάσει μέσα από ένα πρίσμα, αναλύεται στα εφτά χρώματα της ίριδας. Αυτό κακοφάνηκε στους σύγχρονούς του ρομαντικούς φιλόσοφους και καλλιτέχνες, επειδή το λευκό φως δεν ήταν τόσο καθαρό και αμόλυντο όσο νόμιζαν. Πώς ήταν δυνατό να υπήρχαν απλούστερες «πρώτες ύλες», που αναμειγνυόμενες παρήγαγαν το αγνό άσπρο χρώμα της νύφης, των μωρών και των αγγέλων; Τελικά πού βρισκόταν η αλήθεια; Όταν το λευκό φως περνούσε μέσα από ένα κόκκινο γυαλί, «μολυνόταν» από την ερυθρότητά του ή «καθαριζόταν» από τα υπόλοιπα χρώματα της ίριδας και έμενε μόνο το αγνό κόκκινο συστατικό του;
Οι ρομαντικοί αντέδρασαν με πάθος και ειρωνεία στον άκρατο, όπως νόμιζαν, ορθολογισμό των φυσικών και ειδικότερα του Νεύτωνα. Επεδίωκαν να συλλάβουν τα φαινόμενα στη σύνθεσή τους και είχαν αντίρρηση στη μαθηματική εικόνα της φύσης, που την παρομοιάζει με καλοκουρδισμένο ρολόι. Γι' αυτό το σκοπό παρήγαγαν πολλές ιδέες και θεωρίες που δεν μπορούσαν να επιβεβαιωθούν πειραματικά και καταδικάζονταν αμέσως μετά τη γέννησή τους.
Τελικά η υπόθεση των χρωμάτων ξεκαθαρίστηκε. Όταν το σύνθετο λευκό φως πέσει πάνω σε μια κόκκινη, για παράδειγμα, επιφάνεια, τότε απορροφούνται από το υλικό της όλα τα άλλα χρώματα εκτός του κόκκινου. Αυτό ανακλάται και επιστρέφει στα μάτια μας, δίνοντάς μας την πληροφορία του κόκκινου χρώματος. Από ένα λευκό αντικείμενο δεν απορροφάται κανένα χρώμα, αλλά αντιθέτως όλα τα χρώματα ανακλώνται. Έτσι, στα μάτια μας φθάνουν όλα τα χρώματα της ίριδας, που συντιθέμενα ταυτόχρονα στον αμφιβληστροειδή μας, μας προκαλούν την αντίληψη του άσπρου χρώματος. Γι’ αυτό το λόγο είναι πιο δροσερά το καλοκαίρι τα άσπρα ρούχα, αφού δεν απορροφούν τις φωτεινές ακτίνες του ήλιου, αλλά τις αντανακλούν, δηλαδή τις διώχνουν από πάνω τους.
Αντίθετα, τα μαύρα αντικείμενα απορροφούν όλα τα χρώματα και δεν αντανακλούν κανένα απ’ αυτά (στην πραγματικότητα αντανακλούν ένα πολύ μικρό μέρος της προσπίπτουσας ακτινοβολίας). Δηλαδή δεν αφήνουν καμιά χρωματική πληροφορία να δραπετεύσει και στη θέση τους δεν βλέπουμε τίποτα, αφού το μαύρο δεν είναι στην πραγματικότητα χρώμα, αλλά έλλειψη χρώματος. Μάλιστα, από ένα απόλυτα μαύρο σώμα (θεωρητική περίπτωση), παγιδεύονται όλες οι ακτινοβολίες που πέφτουν επάνω του και δεν αντανακλάται καμιά απολύτως πληροφορία. Τότε μιλάμε στην ουσία για μια μαύρη τρύπα, δηλαδή μια πανίσχυρη ρουφήχτρα όλων των χρωμάτων.
Μια στοιχειώδης επιστημονική προσέγγιση δείχνει ότι η δημιουργία των χρωμάτων οφείλεται στις μεταπτώσεις των ηλεκτρονίων που περιφέρονται σε ελλειπτικές τροχιές γύρω από τον πυρήνα των ατόμων της ύλης, όπως οι πλανήτες γύρω από τον ήλιο. Τα ηλεκτρόνια, αν διεγερθούν με κάποιους τρόπους (ζεσταθούν, πέσει φως επάνω τους κλπ), μεταπηδούν σε άλλες τροχιές πιο απομακρυσμένες από τον πυρήνα. Εκεί παραμένουν για απειροελάχιστο χρόνο και επιστρέφουν πάλι στις εσωτερικές τροχιές, αποδίδοντας το ενεργειακό τους πλεόνασμα υπό μορφή μικρών ποσοτήτων φωτός, των λεγόμενων φωτονίων. Είναι σαν να κατεβαίνουν τα ηλεκτρόνια μια σκάλα με επτά σκαλοπάτια, όταν πηδούν με ένα άλμα όλα τα σκαλοπάτια εκπέμπεται ιώδες φως. Όταν κατεβαίνουν ένα-ένα τα σκαλοπάτια παράγεται κόκκινο φως, δύο-δύο πορτοκαλί κλπ. Λευκό χρώμα εκπέμπουν τα σώματα των οποίων τα ηλεκτρόνια μετακινούνται μεταξύ όλων των δυνατών θέσεων, οι οποίες αντιστοιχούν σε όλη τη γκάμα των ορατών ακτινοβολιών.
Τα ηλεκτρόνια μπορούν να παρομοιαστούν με «πλήκτρα» χρωματικών οργάνων, που άλλοτε τα κτυπάει η πράσινη χλωροφύλλη σε ξεκούραστους ρυθμούς, τα κόκκινα τριαντάφυλλα σε ερωτικούς και τα ηλιοβασιλέματα σε μελαγχολικούς ρυθμούς.
Χρώματα και ψυχική διάθεση
Τα χρώματα επηρεάζουν σε μικρό μάλλον βαθμό και την ψυχολογία του ανθρώπου, αφού προκαλούν ποικίλους ερεθισμούς στο οπτικό νευρικό του σύστημα, που εξαρτώνται από τη συχνότητα του κάθε χρώματος. Από τα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου η ψυχοσύνθεσή του διαμορφώνεται μέσα σε ένα χρωματικό περιβάλλον γεμάτο εναλλαγές. Οι τροποποιήσεις του κυρίαρχου χρωματικού υποβάθρου μέσα στο οποίο μεγάλωσε κάποιος προκαλούν αλλαγές στη διάθεση και την προδιάθεσή του. Οι άνθρωποι που έζησαν τα παιδικά τους χρόνια στην επαρχία και κοντά στη φύση δεν συμβιβάζονται ψυχολογικά με τα ξεπλυμένα και χωρίς αντιθέσεις χρώματα των σκονισμένων μεγαλουπόλεων. Αυτός είναι κι ένας από τους λόγους που νοιώθουν την ανάγκη να δραπετεύουν μαζικά από τα μεγάλα αστικά κέντρα, αναζητώντας μεταξύ άλλων και τις αποχρώσεις που έχουν εγκατασταθεί στην ψυχή τους από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους.
Οι χρωματικές προτιμήσεις των ανθρώπων αποτελούν ένα από τα πολλά κριτήρια που βοηθούν στην εκτίμηση της προσωπικότητάς τους. Η έμμονη και υπερβολική προτίμηση σε κάποιο χρώμα μπορεί να οφείλεται και στην ύπαρξη κάποιου ψυχολογικού προβλήματος. Για παράδειγμα, η υπερβολική χρήση του μαύρου χρώματος από μια κατηγορία νέων κυρίως ανθρώπων μπορεί να οφείλεται και στην ύπαρξη εφηβικών και καταθλιπτικών διαταραχών. Ειδικότερα, η αποκλειστική χρήση του μαύρου χρώματος εκφράζει έλλειψη ανθρώπινης επαφής και άρνηση της ζωής, το συμπέρασμα όμως αυτό δεν είναι ασφαλές, καθώς η σύγχρονη κυρίως εφηβική μόδα υπαγορεύει την εκτεταμένη χρήση του μαύρου χρώματος. Η υπέρμετρη χρήση του άσπρου χρώματος δείχνει απότομο και εκρηκτικό χαρακτήρα με τάσεις φυγής. Η έντονη προτίμηση στο γκρι χρώμα προδίδει δύσπιστο, πεισματάρη και εχέμυθο χαρακτήρα, με στοιχεία αρνητικής συμπεριφοράς. Τα τρία παραπάνω χρώματα δεν ανήκουν στο φάσμα του ορατού φωτός και η υπερβολική προτίμησή τους συνδέεται με θυμωμένα και συναισθηματικά ανώριμα άτομα.
Το κόκκινο χρώμα προκαλεί μικρή αύξηση του ρυθμού της καρδιάς και της αρτηριακής πίεσης και συγκινεί, χωρίς όμως διάρκεια και βάθος. Το προτιμούν άτομα που υποβάλλονται εύκολα και παρουσιάζουν στοιχεία παιδικής συμπεριφοράς. Συμβολίζει τον εκρηκτικό, γρήγορο και με άμεση εκτόνωση έρωτα και δεν είναι τυχαίο που κυριαρχεί σαν χρώμα στον φωτισμό και στη διακόσμηση των οίκων ανοχής. Το πορτοκαλί χρώμα προτιμάται από ήρεμους και συναισθηματικά εξωστρεφείς χαρακτήρες, χωρίς άμεση εκτόνωση, με θερμή συμπεριφορά και υπερβολική αυτοεκτίμηση.
Το κίτρινο δεν το προτιμούν οι πνευματικά ασθενείς, αλλά οι δυναμικοί και φιλόδοξοι χαρακτήρες, που προτιμούν να ρυθμίζουν τις σχέσεις τους εκ των προτέρων, έχοντας ξεκαθαρισμένες συμπάθειες και αντιπάθειες. Το πράσινο εκφράζει τους ανθρώπους που είναι κοινωνικοί και ευαίσθητοι. Οι εσωστρεφείς χαρακτήρες προτιμούν τους σκούρους τόνους του πράσινου, ενώ οι εξωστρεφείς τις πιο ανοιχτές αποχρώσεις του.
Το γαλάζιο είναι το χρώμα που εκφράζει τα κανονικά άτομα και τα περισσότερα παιδιά (σε ποσοστό περίπου 80%) και δείχνει τάση για συναισθηματική ισορροπία και λογική.
Ο λογικός παράγοντας είναι πιο ενισχυμένος στα άτομα που προτιμούν το σκούρο γαλάζιο ή μπλε. Το μωβ είναι το χρώμα των καλλιτεχνών, των συγγραφέων και των ζωγράφων, πιο πολύ στα πλαίσια της καλλιτεχνικής δημιουργικότητάς τους, παρά στο επίπεδο της προσωπικής τους ζωής.
Οι παραπάνω διαπιστώσεις που συνδέονται με την επίδραση των χρωμάτων στην ψυχολογία του ανθρώπου δεν είναι τελεσίδικες και ασφαλείς, καθώς υπάρχουν πολλές εξαιρέσεις. Είναι σφάλμα ένας φωτογράφος ή ζωγράφος να τις λαμβάνει υπόψη του πριν ξεκινήσει το καλλιτεχνικό του έργο. Το σωστότερο είναι να αφήνει το ένστικτό του ελεύθερο και να μεταθέτει στους άλλους την κριτική για το έργο του. Η αυθόρμητη καλλιτεχνική δημιουργία είναι απόρροια της ψυχολογίας του καλλιτέχνη, ενώ ποτέ δεν συμβαίνει το αντίθετο. Στην κατά παραγγελία όμως δημιουργία καλλιτεχνικών έργων (διαφημιστική φωτογραφία, τοιχογραφία, διακόσμηση κλπ) μπορούν να βρουν αρκετή εφαρμογή οι παραπάνω διαπιστώσεις, αλλά αυτό αποτελεί αντικείμενο άλλης ξεχωριστής και περίπλοκης ανάλυσης.
Η αισθητική των χρωμάτων
Η εκτεταμένη χρήση ενός χρώματος είναι στις περισσότερες περιπτώσεις σημάδι καλλιτεχνικής ανωριμότητας και σπανιότατα μεγαλοφυΐας, η οποία σκόπιμα καταλύει τους κανόνες της διακοσμητικής αρμονίας. Ειδικότερα, η εκτεταμένη χρήση του κόκκινου χρώματος είναι πιθανό σημάδι αφέλειας και παραβιάζει τον στοιχειώδη αισθητικό κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο τα λαμπερά τμήματα μιας εικόνας είναι συνήθως μικρά σε έκταση.
Μεγαλοφυή κατάλυση του παραπάνω κανόνα αποτελεί το έργο «Αρμονία σε κόκκινο» του Ματίς, που καλεί το βλέμμα του θεατή να δονηθεί σε όλη την επιφάνεια του πλημμυρισμένου στο κόκκινο κάδρου, χωρίς καμιά περιοχή να αποτελεί φόντο. Επαναστατική χρήση του κόκκινου χρώματος σε συνδυασμό με το μωβ, που δημιουργεί ιλιγγιώδη αντίθεση και εισβάλλει στα αισθητήρια σαν ουρλιαχτό, έκανε ο ζωγράφος Μουνκ στον πίνακά του «Κραυγή».
Το κόκκινο χρώμα συμβολίζει και το αίμα, όχι κατ' ανάγκη σαν αποτέλεσμα θανατηφόρου τραύματος ή χτυπήματος, αλλά προάγγελο μιας άλλης αληθινής ζωής. Γι’ αυτό είναι κόκκινο το φόρεμα της θρηνούσας Μαγδαληνής στα έργα του Μαζάτσιο, του Γρίνεβαλντ και πολλών ακόμα μεγάλων ζωγράφων, που την παριστάνουν να στέκεται κάτω από το Σταυρό του Χριστού και να διαποτίζεται από το «καινούργιο» αίμα Του.
Το πορτοκαλί ανήκει στα θερμά και γήινα χρώματα, τα οποία μερικοί ζωγράφοι περιγράφουν σαν να προέρχονται από «τριμμένη σάρκα». Το χρώμα αυτό δημιουργεί καταπληκτική αντίθεση με το μπλε και το καθένα απ’ αυτά αυξάνει την ένταση και την οντότητα του άλλου. Άριστη χρήση της αντίθεσης αυτής συναντάμε στο έργο «Πλέοντας στο Σηκουάνα» του Ρενουάρ.
Το πράσινο χρώμα της ξεκούρασης και της ηρεμίας, στα χέρια του Βαν Γκογκ έγινε σμαραγδί που τρομάζει και συγκρούσθηκε με το αιμάτινο κόκκινο, εκφράζοντας έτσι τη μοναξιά και την αλλοτρίωση του ανθρώπου. Ταυτόχρονα όμως, η σύγκρουση αυτή των αντίθετων χρωμάτων σηματοδότησε την εγκατάλειψη των χρωματικών αρμονιών από τον εκκεντρικό και μεγαλοφυή ζωγράφο, προς όφελος της αναπαραγωγής του αγνού ενστίκτου.
Το γαλάζιο χρώμα της ισορροπίας και της λογικής, στα χέρια μερικών μεγαλοφυϊών ζωγράφων μετατράπηκε σε χρώμα της «νωθρής» μελαγχολίας, της θλίψης, της κρύας νύχτας και της μοναξιάς. Έτσι κι ο Πικάσο άρχισε τη γαλάζια ζωγραφική του σε ηλικία είκοσι χρονών, όταν αυτοκτόνησε ο φίλος του Καζαγιέμας. Προτιμούσε μάλιστα να κρατάει στο ένα χέρι το πινέλο και στο άλλο ένα κερί, στο αμυδρό φως του οποίου το ίντιγκο μπλε (λουλακί) φαινόταν ακόμα πιο έντονο και υποβλητικό.
Το «μη κανονικό» και «ανισόρροπο» μωβ στα αισθητήρια του Γκογκέν έμοιαζε με ύμνο της Ανατολής που τραγουδιέται από ψιλή φωνή και συνοδεύεται από παλλόμενες νότες. Ήταν ένας υπαινιγμός που δεν χρειαζόταν σύνθετες αναλύσεις.
Ο ζωγράφος Καντίνσκι πίστευε ότι η σειρά των χρωμάτων είναι σαν ένα ερπετό που δαγκώνει την ουρά του. Από τη μέση και κάτω είναι τα ψυχρά και από τη μέση και επάνω τα θερμά χρώματα. Τα χρώματα που ταιριάζουν και ταυτόχρονα βρίσκονται σε αντίθεση, έχουν αντιδιαμετρικές θέσεις.
Στην παλέτα του σπουδαίου αυτού ζωγράφου το γήινο κίτρινο ήρθε σε αντίθεση με το μπλε των ουρανών, όπως το νοσηρό βιολέ συγκρούσθηκε με το πορτοκαλί, ενώ το αποφασιστικό κόκκινο ταίριαξε με το αυτάρκες πράσινο. Οι δύο μεγάλες εκδοχές της ζωής και του θανάτου (άσπρο και μαύρο) δεν είχαν θέση στον κύκλο του Καντίνσκι.
Το μαύρο της άρνησης, το γκρίζο του πείσματος και το άσπρο της εκρηκτικής εκτόνωσης βρήκαν την αποθέωσή τους στα έργα των φωτογράφων που εμβαθύνουν στην ασπρόμαυρη φωτογραφία. Το μαύρο σμιλεύει τα πρόσωπα, το γκρίζο γεμίζει τις γωνιές και το άσπρο φωτίζει τις μορφές. Το άσπρο αποτελεί καταιγισμό πληροφοριών που «καίνε» το οπτικό μας νεύρο, το γκρίζο αντιστοιχεί σε φωτόνια που μετά βίας και καταϊδρωμένα φτάνουν στα μάτια μας, το μαύρο καταπίνει όλες τις πληροφορίες και δεν αφήνει καμιά να δούμε.
Στο ανύπαρκτο και χωρίς υπόσταση μαύρο στηρίζεται κυρίως η φωτογραφία, χωρίς αυτό δεν θα υπήρχαν οι σκιές και δεν θα είχαμε τι να συζητήσουμε σ’ αυτό το forum. Στην πραγματικότητα εμείς οι φωτογράφοι είμαστε οι καλλιτέχνες που χειριζόμαστε τις αδυναμίες του φωτός να φθάσει παντού. Είμαστε οι χειριστές του σκοταδιού, δηλαδή ο κυνηγοί ενός ανύπαρκτου θηράματος, οι χρήστες του τίποτα.
Γιώργος Ζαφειρόπουλοςwww.dpgr.gr
===============
Σε πολλές χώρες της Αφρικής οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το δέρμα τους ως μέσο έκφρασης της δημιουργικότητας και του καλλιτεχνικού τους ταλέντου, καθώς σμιλεύουν την επιφάνειά του και μεταβάλουν τη φυσική του μορφή σαν γλύπτες. Τα πρόσωπα και τα σώματά τους αποτελούν τον καμβά πάνω στον οποίο Αφρικανοί ζωγράφοι εκθέτουν την τέχνη τους. Το διακοσμημένο σώμα είναι ένα ζωντανό γλυπτό, το οποίο αποτελεί έργο τέχνης. Τα σχέδιά του αποτελούν έκφραση του πολιτισμού. Η διακόσμηση του σώματος ενός ατόμου είναι χαρακτηριστικό της κοινωνικής του κατάστασης και της ιστορίας, φανερώνει από πού προέρχεται και πού ανήκει, ενώ μέσω αυτής διακηρύσσει τη θρησκευτική του πίστη. Τελετουργικά σχέδια τον μεταφέρουν μακριά απ’ τα εγκόσμια και την καθημερινότητα, στον κόσμο του πνεύματος. Μπορούν επίσης να τον προστατέψουν από αρνητικές επιρροές και να τον φέρουν σε επαφή με τους προγόνους του.
Tο κόκκινο αποτελεί ένα έντονα τελετουργικό χρώμα.Ωστόσο θα ήταν αδύνατο να του αποδοθεί μια γενική και συγκεκριμένη βαρύτητα, καθώς έχει διαφορετικές έννοιες σε κάθε πολιτισμό.Για παράδειγμα το κόκκινο σχετίζεται συχνά με το ανθρώπινο αίμα Όμως αυτή η εκδοχή μπορεί να έχει πολλές ερμηνείες, καθώς για κάποιους το χρώμα του αίματος αποτελεί το χρώμα της ζωής, της χαράς και της υγείας, ενώ αλλού συμβολίζει το θάνατο, τη λύπη και το εφήμερο.
Στην Αφρική, ο τρόπος που χρησιμοποιούν τα χρώματα και ο συμβολισμός που αντιπροσωπεύουν, εξαρτάται από την κουλτούρα και την κατάσταση, και συνδέεται με ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες. Η λευκή μπογιά συχνά χρησιμοποιείται σε τελετές ενηλικίωσης των παιδιών, τα οποία βάφουν ή πασπαλίζουν με αυτήν σε ολόκληρο το σώμα τους ως ένδειξη αγνότητας, και ταυτόχρονα της μεταβατικής κατάστασης μεταξύ του ανθρώπινου και του υπερφυσικού.
Η ζωγραφική σώματος, το τατουάζ, η χαρακτική έχουν κοινωνική και τελετουργική χρήση, χωρίς να αποκλείεται και η ικανοποίηση της ανθρώπινης ανάγκης για καλλωπισμό. Με σχέδια σε μάσκες από την άλλη, η πρόθεση είναι ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή: φανερώνουν απομάκρυνση από τον κόσμο των θνητών, και τα πρόσωπα που διακοσμούν, δεν ανήκουν στην ανθρώπινη κοινότητα. Εντυπωσιακά σχέδια, τα οποία θα δώσουν μια εξωπραγματική εικόνα, ενσαρκώνουν υπεράνθρωπα όντα, όπως πνεύματα, μυθικές μορφές ή ζώα.
Tα μοτίβα που συναντάμε στη ζωγραφική σώματος είναι παρόμοια με αυτά των χαλιών, των υφασμάτων, και των τοίχων των σπιτιών, στις βόρειες περιοχές της Σαχάρας, και τα βασικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται είναι σε γενικές γραμμές πολύ απλοϊκά. Τέτοια σχέδια είναι σταυροί, τελείες, ευθείες γραμμές, τρίγωνα, καθώς και τυποποιημένες αναπαραστάσεις φοινικόδεντρων.
Oι άνθρωποι διακοσμούν το σώμα τους με τρομακτικές ουλές, σε μεγάλη ποικιλία σχεδίων..
Η τεχνική της χάραξης σχεδίων στο σώμα εφαρμόζεται συνήθως από ειδικούς, άντρες ή γυναίκες, Η τεχνική είναι λίγο πολύ συγκεκριμένη: εφαρμόζονται μικρά κοψίματα με ξυράφια ή αγκάθια, και οι πληγές καλύπτονται με ξυλάνθρακα. Όταν επουλωθούν οι ουλές, εμφανίζουν μια εικόνα μπλού- μπλακ γλυπτών σχεδίων.
Η χρήση των χρωμάτων υπόκειται σε αυστηρούς κανόνες. Η επιλογή τους σχετίζεται με την ηλικιακή ομάδα στην οποία ανήκουν. Τα πρώτα χρώματα που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα αγόρι μετά τα 8 του χρόνια, είναι το κόκκινο και το λευκό. Οι νεαροί άντρες μπορούν να χρησιμοποιούν και το κίτρινο. Η χρήση του μαύρου επιτρέπεται ένα με δύο χρόνια μετά το πέρασμά τους στην ομάδα των ενηλίκων.
Όταν πρόκειται να αφαιρέσουν κάποιο σχέδιο από το σώμα τους ή να ζωγραφίσουν ένα καινούριο, για να διατηρήσουν τη θερμοκρασία του σώματός τους αλλά και για λόγους καθαριότητας και υγιεινής, άντρες και γυναίκες αλείφουν το σώμα τους με λάδι, δύο φορές τη μέρα, συνήθως πρωί και απόγευμα. Τα σχέδια συχνά παριστάνουν ζώα, με τη μορφή τους προσαρμοσμένη στο ανθρώπινο σώμα. Επίσης τα ζώα μπορεί να εμφανίζονται με συμβολικές μορφές: η αντιλόπη π.χ. με μια λεπτή ρίγα πάνω από τα μάτια, τα τσακάλια με σημάδια στα πόδια του καλλιτέχνη.
Το πρόσωπο δε διακοσμείται πάντα με τα ίδια μοτίβα που χρησιμοποιούνται για το σώμα. Βασική προϋπόθεση, πριν να εφαρμοστεί οποιοδήποτε σχέδιο σ΄ ένα σώμα, είναι η χρήση ενός ελαίου- βάσης. Μέχρι πριν λίγα χρόνια το έλαιο αυτό προερχόταν από ζωικές ή φυτικές πηγές. Σήμερα χρησιμοποιούνται προϊόντα εμπορίου.
Οι Dinka έχουν μια στενή σχέση με τα κοπάδια τους και ζωγραφίζουν τον εαυτό τους μ’ ένα μείγμα από ουρά αγελάδων, κοπριά και στάχτη. Για να προσκολληθούν τα πρότυπα πάνω στην επιδερμίδα καλύτερα, αρχικά περνούν μια στρώση ζωικού λίπους.
Οι Kikuyu χορευτές από το κέντρο της Κένυας, διακοσμούν τα σώματά τους μ’ ένα μίγμα από λίπος και κιμωλία. Ζωγραφίζουν γεωμετρικά πρότυπα στην επιδερμίδα χρησιμοποιώντας τα δάκτυλά τους.
Γράφει ο Γιώργος Ζαφειρόπουλος
Η φύση των χρωμάτων
Όπως απέδειξε ο Νεύτωνας, μόλις το λευκό φως του ήλιου περάσει μέσα από ένα πρίσμα, αναλύεται στα εφτά χρώματα της ίριδας. Αυτό κακοφάνηκε στους σύγχρονούς του ρομαντικούς φιλόσοφους και καλλιτέχνες, επειδή το λευκό φως δεν ήταν τόσο καθαρό και αμόλυντο όσο νόμιζαν. Πώς ήταν δυνατό να υπήρχαν απλούστερες «πρώτες ύλες», που αναμειγνυόμενες παρήγαγαν το αγνό άσπρο χρώμα της νύφης, των μωρών και των αγγέλων; Τελικά πού βρισκόταν η αλήθεια; Όταν το λευκό φως περνούσε μέσα από ένα κόκκινο γυαλί, «μολυνόταν» από την ερυθρότητά του ή «καθαριζόταν» από τα υπόλοιπα χρώματα της ίριδας και έμενε μόνο το αγνό κόκκινο συστατικό του;
Οι ρομαντικοί αντέδρασαν με πάθος και ειρωνεία στον άκρατο, όπως νόμιζαν, ορθολογισμό των φυσικών και ειδικότερα του Νεύτωνα. Επεδίωκαν να συλλάβουν τα φαινόμενα στη σύνθεσή τους και είχαν αντίρρηση στη μαθηματική εικόνα της φύσης, που την παρομοιάζει με καλοκουρδισμένο ρολόι. Γι' αυτό το σκοπό παρήγαγαν πολλές ιδέες και θεωρίες που δεν μπορούσαν να επιβεβαιωθούν πειραματικά και καταδικάζονταν αμέσως μετά τη γέννησή τους.
Τελικά η υπόθεση των χρωμάτων ξεκαθαρίστηκε. Όταν το σύνθετο λευκό φως πέσει πάνω σε μια κόκκινη, για παράδειγμα, επιφάνεια, τότε απορροφούνται από το υλικό της όλα τα άλλα χρώματα εκτός του κόκκινου. Αυτό ανακλάται και επιστρέφει στα μάτια μας, δίνοντάς μας την πληροφορία του κόκκινου χρώματος. Από ένα λευκό αντικείμενο δεν απορροφάται κανένα χρώμα, αλλά αντιθέτως όλα τα χρώματα ανακλώνται. Έτσι, στα μάτια μας φθάνουν όλα τα χρώματα της ίριδας, που συντιθέμενα ταυτόχρονα στον αμφιβληστροειδή μας, μας προκαλούν την αντίληψη του άσπρου χρώματος. Γι’ αυτό το λόγο είναι πιο δροσερά το καλοκαίρι τα άσπρα ρούχα, αφού δεν απορροφούν τις φωτεινές ακτίνες του ήλιου, αλλά τις αντανακλούν, δηλαδή τις διώχνουν από πάνω τους.
Αντίθετα, τα μαύρα αντικείμενα απορροφούν όλα τα χρώματα και δεν αντανακλούν κανένα απ’ αυτά (στην πραγματικότητα αντανακλούν ένα πολύ μικρό μέρος της προσπίπτουσας ακτινοβολίας). Δηλαδή δεν αφήνουν καμιά χρωματική πληροφορία να δραπετεύσει και στη θέση τους δεν βλέπουμε τίποτα, αφού το μαύρο δεν είναι στην πραγματικότητα χρώμα, αλλά έλλειψη χρώματος. Μάλιστα, από ένα απόλυτα μαύρο σώμα (θεωρητική περίπτωση), παγιδεύονται όλες οι ακτινοβολίες που πέφτουν επάνω του και δεν αντανακλάται καμιά απολύτως πληροφορία. Τότε μιλάμε στην ουσία για μια μαύρη τρύπα, δηλαδή μια πανίσχυρη ρουφήχτρα όλων των χρωμάτων.
Μια στοιχειώδης επιστημονική προσέγγιση δείχνει ότι η δημιουργία των χρωμάτων οφείλεται στις μεταπτώσεις των ηλεκτρονίων που περιφέρονται σε ελλειπτικές τροχιές γύρω από τον πυρήνα των ατόμων της ύλης, όπως οι πλανήτες γύρω από τον ήλιο. Τα ηλεκτρόνια, αν διεγερθούν με κάποιους τρόπους (ζεσταθούν, πέσει φως επάνω τους κλπ), μεταπηδούν σε άλλες τροχιές πιο απομακρυσμένες από τον πυρήνα. Εκεί παραμένουν για απειροελάχιστο χρόνο και επιστρέφουν πάλι στις εσωτερικές τροχιές, αποδίδοντας το ενεργειακό τους πλεόνασμα υπό μορφή μικρών ποσοτήτων φωτός, των λεγόμενων φωτονίων. Είναι σαν να κατεβαίνουν τα ηλεκτρόνια μια σκάλα με επτά σκαλοπάτια, όταν πηδούν με ένα άλμα όλα τα σκαλοπάτια εκπέμπεται ιώδες φως. Όταν κατεβαίνουν ένα-ένα τα σκαλοπάτια παράγεται κόκκινο φως, δύο-δύο πορτοκαλί κλπ. Λευκό χρώμα εκπέμπουν τα σώματα των οποίων τα ηλεκτρόνια μετακινούνται μεταξύ όλων των δυνατών θέσεων, οι οποίες αντιστοιχούν σε όλη τη γκάμα των ορατών ακτινοβολιών. Τα ηλεκτρόνια μπορούν να παρομοιαστούν με «πλήκτρα» χρωματικών οργάνων, που άλλοτε τα κτυπάει η πράσινη χλωροφύλλη σε ξεκούραστους ρυθμούς, τα κόκκινα τριαντάφυλλα σε ερωτικούς και τα ηλιοβασιλέματα σε μελαγχολικούς ρυθμούς.
Χρώματα και ψυχική διάθεση
Τα χρώματα επηρεάζουν σε μικρό μάλλον βαθμό και την ψυχολογία του ανθρώπου, αφού προκαλούν ποικίλους ερεθισμούς στο οπτικό νευρικό του σύστημα, που εξαρτώνται από τη συχνότητα του κάθε χρώματος. Από τα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου η ψυχοσύνθεσή του διαμορφώνεται μέσα σε ένα χρωματικό περιβάλλον γεμάτο εναλλαγές. Οι τροποποιήσεις του κυρίαρχου χρωματικού υποβάθρου μέσα στο οποίο μεγάλωσε κάποιος προκαλούν αλλαγές στη διάθεση και την προδιάθεσή του. Οι άνθρωποι που έζησαν τα παιδικά τους χρόνια στην επαρχία και κοντά στη φύση δεν συμβιβάζονται ψυχολογικά με τα ξεπλυμένα και χωρίς αντιθέσεις χρώματα των σκονισμένων μεγαλουπόλεων. Αυτός είναι κι ένας από τους λόγους που νοιώθουν την ανάγκη να δραπετεύουν μαζικά από τα μεγάλα αστικά κέντρα, αναζητώντας μεταξύ άλλων και τις αποχρώσεις που έχουν εγκατασταθεί στην ψυχή τους από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους.
Οι χρωματικές προτιμήσεις των ανθρώπων αποτελούν ένα από τα πολλά κριτήρια που βοηθούν στην εκτίμηση της προσωπικότητάς τους. Η έμμονη και υπερβολική προτίμηση σε κάποιο χρώμα μπορεί να οφείλεται και στην ύπαρξη κάποιου ψυχολογικού προβλήματος. Για παράδειγμα, η υπερβολική χρήση του μαύρου χρώματος από μια κατηγορία νέων κυρίως ανθρώπων μπορεί να οφείλεται και στην ύπαρξη εφηβικών και καταθλιπτικών διαταραχών. Ειδικότερα, η αποκλειστική χρήση του μαύρου χρώματος εκφράζει έλλειψη ανθρώπινης επαφής και άρνηση της ζωής, το συμπέρασμα όμως αυτό δεν είναι ασφαλές, καθώς η σύγχρονη κυρίως εφηβική μόδα υπαγορεύει την εκτεταμένη χρήση του μαύρου χρώματος. Η υπέρμετρη χρήση του άσπρου χρώματος δείχνει απότομο και εκρηκτικό χαρακτήρα με τάσεις φυγής. Η έντονη προτίμηση στο γκρι χρώμα προδίδει δύσπιστο, πεισματάρη και εχέμυθο χαρακτήρα, με στοιχεία αρνητικής συμπεριφοράς. Τα τρία παραπάνω χρώματα δεν ανήκουν στο φάσμα του ορατού φωτός και η υπερβολική προτίμησή τους συνδέεται με θυμωμένα και συναισθηματικά ανώριμα άτομα.
Το κόκκινο χρώμα προκαλεί μικρή αύξηση του ρυθμού της καρδιάς και της αρτηριακής πίεσης και συγκινεί, χωρίς όμως διάρκεια και βάθος. Το προτιμούν άτομα που υποβάλλονται εύκολα και παρουσιάζουν στοιχεία παιδικής συμπεριφοράς. Συμβολίζει τον εκρηκτικό, γρήγορο και με άμεση εκτόνωση έρωτα και δεν είναι τυχαίο που κυριαρχεί σαν χρώμα στον φωτισμό και στη διακόσμηση των οίκων ανοχής. Το πορτοκαλί χρώμα προτιμάται από ήρεμους και συναισθηματικά εξωστρεφείς χαρακτήρες, χωρίς άμεση εκτόνωση, με θερμή συμπεριφορά και υπερβολική αυτοεκτίμηση.
Το κίτρινο δεν το προτιμούν οι πνευματικά ασθενείς, αλλά οι δυναμικοί και φιλόδοξοι χαρακτήρες, που προτιμούν να ρυθμίζουν τις σχέσεις τους εκ των προτέρων, έχοντας ξεκαθαρισμένες συμπάθειες και αντιπάθειες. Το πράσινο εκφράζει τους ανθρώπους που είναι κοινωνικοί και ευαίσθητοι. Οι εσωστρεφείς χαρακτήρες προτιμούν τους σκούρους τόνους του πράσινου, ενώ οι εξωστρεφείς τις πιο ανοιχτές αποχρώσεις του.
Το γαλάζιο είναι το χρώμα που εκφράζει τα κανονικά άτομα και τα περισσότερα παιδιά (σε ποσοστό περίπου 80%) και δείχνει τάση για συναισθηματική ισορροπία και λογική.
Ο λογικός παράγοντας είναι πιο ενισχυμένος στα άτομα που προτιμούν το σκούρο γαλάζιο ή μπλε. Το μωβ είναι το χρώμα των καλλιτεχνών, των συγγραφέων και των ζωγράφων, πιο πολύ στα πλαίσια της καλλιτεχνικής δημιουργικότητάς τους, παρά στο επίπεδο της προσωπικής τους ζωής.Οι παραπάνω διαπιστώσεις που συνδέονται με την επίδραση των χρωμάτων στην ψυχολογία του ανθρώπου δεν είναι τελεσίδικες και ασφαλείς, καθώς υπάρχουν πολλές εξαιρέσεις. Είναι σφάλμα ένας φωτογράφος ή ζωγράφος να τις λαμβάνει υπόψη του πριν ξεκινήσει το καλλιτεχνικό του έργο. Το σωστότερο είναι να αφήνει το ένστικτό του ελεύθερο και να μεταθέτει στους άλλους την κριτική για το έργο του. Η αυθόρμητη καλλιτεχνική δημιουργία είναι απόρροια της ψυχολογίας του καλλιτέχνη, ενώ ποτέ δεν συμβαίνει το αντίθετο. Στην κατά παραγγελία όμως δημιουργία καλλιτεχνικών έργων (διαφημιστική φωτογραφία, τοιχογραφία, διακόσμηση κλπ) μπορούν να βρουν αρκετή εφαρμογή οι παραπάνω διαπιστώσεις, αλλά αυτό αποτελεί αντικείμενο άλλης ξεχωριστής και περίπλοκης ανάλυσης.
Η αισθητική των χρωμάτων
Η εκτεταμένη χρήση ενός χρώματος είναι στις περισσότερες περιπτώσεις σημάδι καλλιτεχνικής ανωριμότητας και σπανιότατα μεγαλοφυΐας, η οποία σκόπιμα καταλύει τους κανόνες της διακοσμητικής αρμονίας. Ειδικότερα, η εκτεταμένη χρήση του κόκκινου χρώματος είναι πιθανό σημάδι αφέλειας και παραβιάζει τον στοιχειώδη αισθητικό κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο τα λαμπερά τμήματα μιας εικόνας είναι συνήθως μικρά σε έκταση.
Μεγαλοφυή κατάλυση του παραπάνω κανόνα αποτελεί το έργο «Αρμονία σε κόκκινο» του Ματίς, που καλεί το βλέμμα του θεατή να δονηθεί σε όλη την επιφάνεια του πλημμυρισμένου στο κόκκινο κάδρου, χωρίς καμιά περιοχή να αποτελεί φόντο. Επαναστατική χρήση του κόκκινου χρώματος σε συνδυασμό με το μωβ, που δημιουργεί ιλιγγιώδη αντίθεση και εισβάλλει στα αισθητήρια σαν ουρλιαχτό, έκανε ο ζωγράφος Μουνκ στον πίνακά του «Κραυγή».
Το κόκκινο χρώμα συμβολίζει και το αίμα, όχι κατ' ανάγκη σαν αποτέλεσμα θανατηφόρου τραύματος ή χτυπήματος, αλλά προάγγελο μιας άλλης αληθινής ζωής. Γι’ αυτό είναι κόκκινο το φόρεμα της θρηνούσας Μαγδαληνής στα έργα του Μαζάτσιο, του Γρίνεβαλντ και πολλών ακόμα μεγάλων ζωγράφων, που την παριστάνουν να στέκεται κάτω από το Σταυρό του Χριστού και να διαποτίζεται από το «καινούργιο» αίμα Του.
Το πορτοκαλί ανήκει στα θερμά και γήινα χρώματα, τα οποία μερικοί ζωγράφοι περιγράφουν σαν να προέρχονται από «τριμμένη σάρκα». Το χρώμα αυτό δημιουργεί καταπληκτική αντίθεση με το μπλε και το καθένα απ’ αυτά αυξάνει την ένταση και την οντότητα του άλλου. Άριστη χρήση της αντίθεσης αυτής συναντάμε στο έργο «Πλέοντας στο Σηκουάνα» του Ρενουάρ.
Το πράσινο χρώμα της ξεκούρασης και της ηρεμίας, στα χέρια του Βαν Γκογκ έγινε σμαραγδί που τρομάζει και συγκρούσθηκε με το αιμάτινο κόκκινο, εκφράζοντας έτσι τη μοναξιά και την αλλοτρίωση του ανθρώπου. Ταυτόχρονα όμως, η σύγκρουση αυτή των αντίθετων χρωμάτων σηματοδότησε την εγκατάλειψη των χρωματικών αρμονιών από τον εκκεντρικό και μεγαλοφυή ζωγράφο, προς όφελος της αναπαραγωγής του αγνού ενστίκτου.
Το γαλάζιο χρώμα της ισορροπίας και της λογικής, στα χέρια μερικών μεγαλοφυϊών ζωγράφων μετατράπηκε σε χρώμα της «νωθρής» μελαγχολίας, της θλίψης, της κρύας νύχτας και της μοναξιάς. Έτσι κι ο Πικάσο άρχισε τη γαλάζια ζωγραφική του σε ηλικία είκοσι χρονών, όταν αυτοκτόνησε ο φίλος του Καζαγιέμας. Προτιμούσε μάλιστα να κρατάει στο ένα χέρι το πινέλο και στο άλλο ένα κερί, στο αμυδρό φως του οποίου το ίντιγκο μπλε (λουλακί) φαινόταν ακόμα πιο έντονο και υποβλητικό.
Το «μη κανονικό» και «ανισόρροπο» μωβ στα αισθητήρια του Γκογκέν έμοιαζε με ύμνο της Ανατολής που τραγουδιέται από ψιλή φωνή και συνοδεύεται από παλλόμενες νότες. Ήταν ένας υπαινιγμός που δεν χρειαζόταν σύνθετες αναλύσεις.
Ο ζωγράφος Καντίνσκι πίστευε ότι η σειρά των χρωμάτων είναι σαν ένα ερπετό που δαγκώνει την ουρά του. Από τη μέση και κάτω είναι τα ψυχρά και από τη μέση και επάνω τα θερμά χρώματα. Τα χρώματα που ταιριάζουν και ταυτόχρονα βρίσκονται σε αντίθεση, έχουν αντιδιαμετρικές θέσεις.
Στην παλέτα του σπουδαίου αυτού ζωγράφου το γήινο κίτρινο ήρθε σε αντίθεση με το μπλε των ουρανών, όπως το νοσηρό βιολέ συγκρούσθηκε με το πορτοκαλί, ενώ το αποφασιστικό κόκκινο ταίριαξε με το αυτάρκες πράσινο. Οι δύο μεγάλες εκδοχές της ζωής και του θανάτου (άσπρο και μαύρο) δεν είχαν θέση στον κύκλο του Καντίνσκι.Το μαύρο της άρνησης, το γκρίζο του πείσματος και το άσπρο της εκρηκτικής εκτόνωσης βρήκαν την αποθέωσή τους στα έργα των φωτογράφων που εμβαθύνουν στην ασπρόμαυρη φωτογραφία. Το μαύρο σμιλεύει τα πρόσωπα, το γκρίζο γεμίζει τις γωνιές και το άσπρο φωτίζει τις μορφές. Το άσπρο αποτελεί καταιγισμό πληροφοριών που «καίνε» το οπτικό μας νεύρο, το γκρίζο αντιστοιχεί σε φωτόνια που μετά βίας και καταϊδρωμένα φτάνουν στα μάτια μας, το μαύρο καταπίνει όλες τις πληροφορίες και δεν αφήνει καμιά να δούμε.
Στο ανύπαρκτο και χωρίς υπόσταση μαύρο στηρίζεται κυρίως η φωτογραφία, χωρίς αυτό δεν θα υπήρχαν οι σκιές και δεν θα είχαμε τι να συζητήσουμε σ’ αυτό το forum. Στην πραγματικότητα εμείς οι φωτογράφοι είμαστε οι καλλιτέχνες που χειριζόμαστε τις αδυναμίες του φωτός να φθάσει παντού. Είμαστε οι χειριστές του σκοταδιού, δηλαδή ο κυνηγοί ενός ανύπαρκτου θηράματος, οι χρήστες του τίποτα.
Γιώργος Ζαφειρόπουλοςwww.dpgr.gr
===============
Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ, Η ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΣΧΗΜΑΤΩΝ
Γράφει η Βίκυ Χρηστιά
Σε πολλές χώρες της Αφρικής οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το δέρμα τους ως μέσο έκφρασης της δημιουργικότητας και του καλλιτεχνικού τους ταλέντου, καθώς σμιλεύουν την επιφάνειά του και μεταβάλουν τη φυσική του μορφή σαν γλύπτες. Τα πρόσωπα και τα σώματά τους αποτελούν τον καμβά πάνω στον οποίο Αφρικανοί ζωγράφοι εκθέτουν την τέχνη τους. Το διακοσμημένο σώμα είναι ένα ζωντανό γλυπτό, το οποίο αποτελεί έργο τέχνης. Τα σχέδιά του αποτελούν έκφραση του πολιτισμού. Η διακόσμηση του σώματος ενός ατόμου είναι χαρακτηριστικό της κοινωνικής του κατάστασης και της ιστορίας, φανερώνει από πού προέρχεται και πού ανήκει, ενώ μέσω αυτής διακηρύσσει τη θρησκευτική του πίστη. Τελετουργικά σχέδια τον μεταφέρουν μακριά απ’ τα εγκόσμια και την καθημερινότητα, στον κόσμο του πνεύματος. Μπορούν επίσης να τον προστατέψουν από αρνητικές επιρροές και να τον φέρουν σε επαφή με τους προγόνους του.
Tο κόκκινο αποτελεί ένα έντονα τελετουργικό χρώμα.Ωστόσο θα ήταν αδύνατο να του αποδοθεί μια γενική και συγκεκριμένη βαρύτητα, καθώς έχει διαφορετικές έννοιες σε κάθε πολιτισμό.Για παράδειγμα το κόκκινο σχετίζεται συχνά με το ανθρώπινο αίμα Όμως αυτή η εκδοχή μπορεί να έχει πολλές ερμηνείες, καθώς για κάποιους το χρώμα του αίματος αποτελεί το χρώμα της ζωής, της χαράς και της υγείας, ενώ αλλού συμβολίζει το θάνατο, τη λύπη και το εφήμερο.
Στην Αφρική, ο τρόπος που χρησιμοποιούν τα χρώματα και ο συμβολισμός που αντιπροσωπεύουν, εξαρτάται από την κουλτούρα και την κατάσταση, και συνδέεται με ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες. Η λευκή μπογιά συχνά χρησιμοποιείται σε τελετές ενηλικίωσης των παιδιών, τα οποία βάφουν ή πασπαλίζουν με αυτήν σε ολόκληρο το σώμα τους ως ένδειξη αγνότητας, και ταυτόχρονα της μεταβατικής κατάστασης μεταξύ του ανθρώπινου και του υπερφυσικού.
Η ζωγραφική σώματος, το τατουάζ, η χαρακτική έχουν κοινωνική και τελετουργική χρήση, χωρίς να αποκλείεται και η ικανοποίηση της ανθρώπινης ανάγκης για καλλωπισμό. Με σχέδια σε μάσκες από την άλλη, η πρόθεση είναι ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή: φανερώνουν απομάκρυνση από τον κόσμο των θνητών, και τα πρόσωπα που διακοσμούν, δεν ανήκουν στην ανθρώπινη κοινότητα. Εντυπωσιακά σχέδια, τα οποία θα δώσουν μια εξωπραγματική εικόνα, ενσαρκώνουν υπεράνθρωπα όντα, όπως πνεύματα, μυθικές μορφές ή ζώα.
Tα μοτίβα που συναντάμε στη ζωγραφική σώματος είναι παρόμοια με αυτά των χαλιών, των υφασμάτων, και των τοίχων των σπιτιών, στις βόρειες περιοχές της Σαχάρας, και τα βασικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται είναι σε γενικές γραμμές πολύ απλοϊκά. Τέτοια σχέδια είναι σταυροί, τελείες, ευθείες γραμμές, τρίγωνα, καθώς και τυποποιημένες αναπαραστάσεις φοινικόδεντρων.
Oι άνθρωποι διακοσμούν το σώμα τους με τρομακτικές ουλές, σε μεγάλη ποικιλία σχεδίων..
Η τεχνική της χάραξης σχεδίων στο σώμα εφαρμόζεται συνήθως από ειδικούς, άντρες ή γυναίκες, Η τεχνική είναι λίγο πολύ συγκεκριμένη: εφαρμόζονται μικρά κοψίματα με ξυράφια ή αγκάθια, και οι πληγές καλύπτονται με ξυλάνθρακα. Όταν επουλωθούν οι ουλές, εμφανίζουν μια εικόνα μπλού- μπλακ γλυπτών σχεδίων.
Η χρήση των χρωμάτων υπόκειται σε αυστηρούς κανόνες. Η επιλογή τους σχετίζεται με την ηλικιακή ομάδα στην οποία ανήκουν. Τα πρώτα χρώματα που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα αγόρι μετά τα 8 του χρόνια, είναι το κόκκινο και το λευκό. Οι νεαροί άντρες μπορούν να χρησιμοποιούν και το κίτρινο. Η χρήση του μαύρου επιτρέπεται ένα με δύο χρόνια μετά το πέρασμά τους στην ομάδα των ενηλίκων.
Όταν πρόκειται να αφαιρέσουν κάποιο σχέδιο από το σώμα τους ή να ζωγραφίσουν ένα καινούριο, για να διατηρήσουν τη θερμοκρασία του σώματός τους αλλά και για λόγους καθαριότητας και υγιεινής, άντρες και γυναίκες αλείφουν το σώμα τους με λάδι, δύο φορές τη μέρα, συνήθως πρωί και απόγευμα. Τα σχέδια συχνά παριστάνουν ζώα, με τη μορφή τους προσαρμοσμένη στο ανθρώπινο σώμα. Επίσης τα ζώα μπορεί να εμφανίζονται με συμβολικές μορφές: η αντιλόπη π.χ. με μια λεπτή ρίγα πάνω από τα μάτια, τα τσακάλια με σημάδια στα πόδια του καλλιτέχνη.
Το πρόσωπο δε διακοσμείται πάντα με τα ίδια μοτίβα που χρησιμοποιούνται για το σώμα. Βασική προϋπόθεση, πριν να εφαρμοστεί οποιοδήποτε σχέδιο σ΄ ένα σώμα, είναι η χρήση ενός ελαίου- βάσης. Μέχρι πριν λίγα χρόνια το έλαιο αυτό προερχόταν από ζωικές ή φυτικές πηγές. Σήμερα χρησιμοποιούνται προϊόντα εμπορίου.
Οι Dinka έχουν μια στενή σχέση με τα κοπάδια τους και ζωγραφίζουν τον εαυτό τους μ’ ένα μείγμα από ουρά αγελάδων, κοπριά και στάχτη. Για να προσκολληθούν τα πρότυπα πάνω στην επιδερμίδα καλύτερα, αρχικά περνούν μια στρώση ζωικού λίπους.
Οι Kikuyu χορευτές από το κέντρο της Κένυας, διακοσμούν τα σώματά τους μ’ ένα μίγμα από λίπος και κιμωλία. Ζωγραφίζουν γεωμετρικά πρότυπα στην επιδερμίδα χρησιμοποιώντας τα δάκτυλά τους.
Συντάχθηκε απο τον/την Βίκυ Χρηστιά
Πηγή : http://www.aisthitiki-simera.gr/
=====
ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΑΝ ΑΙΜΑ...
Πηγή : http://www.aisthitiki-simera.gr/
=====
ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΑΝ ΑΙΜΑ...
Ευχαριστώ θερμά τόν Παρείσακτο http://intruder1901.blogspot.com,διότι εψαχνα ημέρες για ενα σχετικό κείμενο...
[έχει γαρ τινα το πορφυρούν χρώμα συμπάθειαν προς τον θάνατον.
Αρτεμίδωρος, Ονειροκρ. 1, 77
Το κόκκινο είναι το χρώμα του αιμάτου, άρα και υποκατάστατο του. Αλλά το αίμα είνια τόπος της Ζωτικής Ψυχής (κι ακόμη η ύλη που, κατά την πρωτόγονη φυσιολογία, σχηματίζει το έμβρυο μέσα στη μήτρα). Έτσι το κόκκινο είναι το χρώμα της ζωής και σύμβολο του ανανεωμού της: Τονώνει τη δύναμη, συντηρεί τη ζωή, βοηθάει και τον Ξαναγεννημό (τον μυητικό ή τον “πραγματικό”) του ανθρώπου.
Για τούτο βάφουνε κόκκινα τα φετίχ και τα πρόσωπα των θεών,το ίδιο και των ανθρώπων, σαν είναι να ξεχωρίσουνε ή να μπούνε σε δουλειές κιντυνεμένες. Ακόμη πιο συχνά συναντούμε το κόκκινο στις μυητικές τελετές της Γέννησης, του Γάμου, και του Θανάτου. Η συνήθεια να βάφουν τα λείψανα κόκκινα συναντιέται κιόλας σε τάφους της πρώτης παλαιολιθικής περιόδου. Εδώ τα κοκκινόβαφα κόκκαλα κρατιούνται αρμοσμένα στην τάξη τους, κ' έτσι δεν ξεσαρκωθήκανε για να χρωματιστούν, μα βάφουνταν ολόκληρα τα κορμιά και κατακάθιζε το χρώμα στα κόκκαλά τους. Κόκκινα είναι βαμένα συχνά και τα σύνεργά τους και τα στολίδια τους κι ολάκερος ο χώρος κάποτε αναδίνει, αντάμα με το χρώμα της ζωής, την παντοχή του ξαναγεννημού του πεθαμένου. Ντόπιοι της αυστραλιανής Βικτωρίας, αφού ψήσουν του λείψανο, το αλείφουν με λίπος και κόκκινο χρώμα. Στ' ανατολικά νησιά του πορθμού Τόρρες, το λείψανο το ξεραίνουνε, το βάφουνε κόκκινο και το φυλάνε. Οι αφρικανοί Μπάσμεν χρωματίζουν κ' ετούτοι τον νεκρό με κόκκινο χρώμα. Οι Μπούλι του Καμερούν βάφουνται, ζώντας τους, μ' ένα κόκκινο ξύλο. Με το ίδιο ξύλο βάφουν τους νεκρούς και το χρώμα κατεβαίνει στα κόκκαλά τους. Οι μούμιες στο Περού είναι με κόκκινο χρωματισμένες. Παράλληλο είναι το έθιμο να βάφουν κόκκινα τα κόκκαλα αφού τα ξεσαρκώσουν ή τ' αφήσουν να ξεσαρκωθούνε. Έτσι οι Μαορί βάφουνε κόκκινα τα κόκκαλα σαν τα ξεθάβουν για το οριστικό θάψιμό τους. Εδώ τα λείψανα των αρχηγών τους τα τυλίγουν σ' ένα κόκκινο πανί, τα βάζουν σ' ένα κόκκινο κουτί, τ' απιθώνουν σ' έναν τάφο κοκκινόβαφο και τους στήνουν ένα κόκκινο μνημείο. Στα δυτικά νησιά του πορθμού Τόρρες, το κρανίο του νεκρού, που κόβεται στην ταφική τελετή, βάφεται κόκκινο, κι ανάμεσα στους Γιάμπιν της Νέας Γουινέας τα κόκκαλα πολυαγαπημένων παιδιών ή προσώπων σημαντικών, ξεσαρκώνουνται, και το κρανίο, τα χέρια και τα πόδια μυρώνουνται και βάφουνται με κόκκινο χρώμα.
Ανάμεσα στους Ματάπι της βόρειας Μελανησίας τα κρανία των πλουσίων τα βγάζουνε πάνου στο χρόνο από τον τάφο τους, να χρωματίζουνε κόκκινα και τα στήνουν γιορταστικά, να τα βλέπουνε όλοι. Στην Ινδία το λείψανο του αρχηγού θάβεται σ' ένα κόκκινο σάβανο τυλιγμένο. Εδώ κι ο ίδιος ο Θάνατος είναι κόκκινος, κι να δεις στον ύπνο σου να φοράς στο κεφάλι σου κόκκινο, δεν έχεις να ζήσεις. Κόκκινα είναι ακόμη τα φορέματα των θανατοκατάδικων, κόκκινο το στεφάνι του νεκρού, κόκκινα τα φορέματα και το κεφαλοσκέπασμα της χήρας. Από τη Γουϋάνα ίσαμε τη νότια Βραζιλία, οι Ινδιάνοι της Νοτιας Αμερικής ξεθάβουν, ύστερα από προσωρινό θάψιμο, τα λείψανα, τα ξεσαρκώνουν προσεκτικά, βάφουν τα κόκκαλα κόκκινα, ύστερα τα στολίζουν και με κόκκινα φτερά, και μάλιστα το κρανίο. Το ίδιο κι' όσοι πενθούνε εδώ, βάφουνται με το ίδιο κόκκινο χρώμα. Οι Τσοκτάου στην Καλιφόρνια βάφουν κ' ετούτοι τα κόκκαλα με το πόρφυρο χρώμα.
Για τούτο βάφουνε κόκκινα τα φετίχ και τα πρόσωπα των θεών,το ίδιο και των ανθρώπων, σαν είναι να ξεχωρίσουνε ή να μπούνε σε δουλειές κιντυνεμένες. Ακόμη πιο συχνά συναντούμε το κόκκινο στις μυητικές τελετές της Γέννησης, του Γάμου, και του Θανάτου. Η συνήθεια να βάφουν τα λείψανα κόκκινα συναντιέται κιόλας σε τάφους της πρώτης παλαιολιθικής περιόδου. Εδώ τα κοκκινόβαφα κόκκαλα κρατιούνται αρμοσμένα στην τάξη τους, κ' έτσι δεν ξεσαρκωθήκανε για να χρωματιστούν, μα βάφουνταν ολόκληρα τα κορμιά και κατακάθιζε το χρώμα στα κόκκαλά τους. Κόκκινα είναι βαμένα συχνά και τα σύνεργά τους και τα στολίδια τους κι ολάκερος ο χώρος κάποτε αναδίνει, αντάμα με το χρώμα της ζωής, την παντοχή του ξαναγεννημού του πεθαμένου. Ντόπιοι της αυστραλιανής Βικτωρίας, αφού ψήσουν του λείψανο, το αλείφουν με λίπος και κόκκινο χρώμα. Στ' ανατολικά νησιά του πορθμού Τόρρες, το λείψανο το ξεραίνουνε, το βάφουνε κόκκινο και το φυλάνε. Οι αφρικανοί Μπάσμεν χρωματίζουν κ' ετούτοι τον νεκρό με κόκκινο χρώμα. Οι Μπούλι του Καμερούν βάφουνται, ζώντας τους, μ' ένα κόκκινο ξύλο. Με το ίδιο ξύλο βάφουν τους νεκρούς και το χρώμα κατεβαίνει στα κόκκαλά τους. Οι μούμιες στο Περού είναι με κόκκινο χρωματισμένες. Παράλληλο είναι το έθιμο να βάφουν κόκκινα τα κόκκαλα αφού τα ξεσαρκώσουν ή τ' αφήσουν να ξεσαρκωθούνε. Έτσι οι Μαορί βάφουνε κόκκινα τα κόκκαλα σαν τα ξεθάβουν για το οριστικό θάψιμό τους. Εδώ τα λείψανα των αρχηγών τους τα τυλίγουν σ' ένα κόκκινο πανί, τα βάζουν σ' ένα κόκκινο κουτί, τ' απιθώνουν σ' έναν τάφο κοκκινόβαφο και τους στήνουν ένα κόκκινο μνημείο. Στα δυτικά νησιά του πορθμού Τόρρες, το κρανίο του νεκρού, που κόβεται στην ταφική τελετή, βάφεται κόκκινο, κι ανάμεσα στους Γιάμπιν της Νέας Γουινέας τα κόκκαλα πολυαγαπημένων παιδιών ή προσώπων σημαντικών, ξεσαρκώνουνται, και το κρανίο, τα χέρια και τα πόδια μυρώνουνται και βάφουνται με κόκκινο χρώμα. Ανάμεσα στους Ματάπι της βόρειας Μελανησίας τα κρανία των πλουσίων τα βγάζουνε πάνου στο χρόνο από τον τάφο τους, να χρωματίζουνε κόκκινα και τα στήνουν γιορταστικά, να τα βλέπουνε όλοι. Στην Ινδία το λείψανο του αρχηγού θάβεται σ' ένα κόκκινο σάβανο τυλιγμένο. Εδώ κι ο ίδιος ο Θάνατος είναι κόκκινος, κι να δεις στον ύπνο σου να φοράς στο κεφάλι σου κόκκινο, δεν έχεις να ζήσεις. Κόκκινα είναι ακόμη τα φορέματα των θανατοκατάδικων, κόκκινο το στεφάνι του νεκρού, κόκκινα τα φορέματα και το κεφαλοσκέπασμα της χήρας. Από τη Γουϋάνα ίσαμε τη νότια Βραζιλία, οι Ινδιάνοι της Νοτιας Αμερικής ξεθάβουν, ύστερα από προσωρινό θάψιμο, τα λείψανα, τα ξεσαρκώνουν προσεκτικά, βάφουν τα κόκκαλα κόκκινα, ύστερα τα στολίζουν και με κόκκινα φτερά, και μάλιστα το κρανίο. Το ίδιο κι' όσοι πενθούνε εδώ, βάφουνται με το ίδιο κόκκινο χρώμα. Οι Τσοκτάου στην Καλιφόρνια βάφουν κ' ετούτοι τα κόκκαλα με το πόρφυρο χρώμα.Το βάψιμο των λειψάνων στην Ευρώπη συνεχίζεται από την παλαιολιθική περίοδο στη νεολιθική, κι από την Ισπανία ίσαμε την Κριμαϊκή έχουμε ένα μεγάλο πλήθος από λεολιθικά λείψανα βαμένα με κόκκινο χρώμα. Στην Ελλάδα των ελλαδικών και υστερότερων αιώνων (αντίθετα με την πράξη που μαρτυρούν τα ευρήματα της νεολιθικής Ιταλίας και Σικελίας) βαμένα κόκκαλα δεν ξεθαφτήκανε, μονάχα κάποια ειδώλια από τάφους κοκκινοβαμένα. Λογίς ωστόσο συνήθια που σχετίζουν το κόκκινο με το θάνατο συναντιούνται σε μεγάλο πλάτος του μεσογειακού κόσμου και στην ίδια την Ελλάδα. Έτσι αναφέρουνται κοκκινόχρωμα σανίδια από φέρετρα στον Κάδικα, στην Κύμη, στην Αθήνα. Πήλινες σαρκοφάγοι από τις Κλαζομενές και πέτρινες του 5ου και 4ου αιώνα. Στον ιερουργικό μύθο των καβειρικών μυστηρίων, οι δυό Κάβειροι που σκοτώσανε τον αδερφό τους, θάψανε το κεφάλι του τυλιγμένο σ' ένα κόκκινο ρούχο. Σ' ένα κόκκινο πανί τυλίγουνται και τα κόκκαλα του Έκτορα στην Ιλιάδα. Οι Αθηναίοι φέρνουνε μέσα σ' ένα κόκκινο ρούχο τα κόκκαλα του Ρήσου και τα θάβουνε στον Στρυμόνα. Στη νεκρική κάθε χρόνο γιορτή για κεινούς που πέσανε στις Πλαταιές, ο άρχων των Πλαταιών, που η στολή του είναι λευκή, παρουσιάζεται στα κόκκινα ντυμένος. Στη Σπάρτη εν φοινικίδι και φύλλοις ελαίας θέντες το σώμα περιστέλλον, κ' οι Τραγικοί παρουσιάζουν τους Έλληνες να φέρνουν κόκκινα φορέματα για προσφορές στους πεθαμένους.
Οι Τρώες στον Βιργίλιο σκεπάζουνε τα λείψανα του Μισηνού πάνου στα ξύλα της νεκροπυράς μ' ένα κόκκινο ρούχο. Ανάμεσα στις προσφορές που κάνει ο Αινείας του πατέρα του, του ρίχνει και κόκκινα λουλούδια: purpureosque jucit flores. Η σημασία δεν ξεφεύγει του Σχολιαστή, που βλέπει υποακτάστατο της έδρας της ψυχής, του Αιμάτου: ad sanguinis imitationem in quo sedes animae. Το έθιμο κατασταλάζει στην ονειροκριτική, όπου, το να δει κανείς στον ύπνο του να φορά στεφάνι από κόκκινα λουλούδια, σημαίνει, για τους ελληνορωμαίους, όπως και για τους Ινδούς, πως θα πεθάνει.
Σε δημοτικά μας τραγούδια η “τέντα” του Χάρου είναι κόκκινη απέξω και μαύρη απομέσα. Στη Ζάκυνθο δένουν τα χέρια του νεκρού μ' ένα κόκκινο σπάγγο. Στη Σάμη της Κεφαλλονιάς βάζανε του ανύπαντρου νεκρού στεφάνι από μπαμπάκι με κόκκινο δεμένο ταινία.
ΠΑΝΑΓΗΣ ΛΕΚΑΤΣΑΣ
Η ΨΥΧΗ] http://intruder1901.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου