Tarantella: ο χορός της απελευθέρωσης.....

 

Τα χαρακτηριστικά του χορού

Η ταραντέλα είναι παραδοσιακός χορός της Κάτω Ιταλίας και συνδέεται με τον Τάραντα, μια αρχαία ελληνική αποικία της Μεγάλης Ελλάδας (MagnaGrecia), που βρίσκεται πολύ κοντά στο Πρίντεζι και στο Λέτσε και στον πυρήνα των ελληνόφωνων χωριών του Σαλέντο. Είναι χαρακτηριστικός τελετουργικός χορός της Κάτω Ιταλίας και χορός έκστασης με βαθύτατα διονυσιακή διάσταση.

Η ταραντέλα χορεύεται από ζευγάρια σε γρήγορο ρυθμό (6/8 ή 18/8 ή και 4/4).

Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνται είναι: μαντολίνο και ακορντεόν, κιθάρα, φλάουτο, φλογέρα και κλαρίνο. Το βασικότερο όμως μουσικό όργανο της ταραντέλα είναι το ταμπορέλλο που είναι το ντέφι.

Οι χορευτές και οι χορεύτριες παίζουν παρά πολύ με τα χρώματα. Κάθε πανί διαφορετικού χρώματος που κρατάνε αναφέρεται σε αράχνη διαφορετικού χρώματος.

Το φαινόμενο και οι συμβολισμοί του

Η ταραντέλα γεννήθηκε μέσα από το φαινόμενο του «ταραντισμού» στα χρόνια του Μεσαίωνα. Ο «ταραντισμός» ήταν μια μορφή κρίσης, μανίας που θεωρούσαν ότι οφειλόταν στο τσίμπημα μιας αράχνης γι’ αυτό και ονομάζεται και ταραντέλα πίτσικα, από το πιτσικάρε (=τσιμπάω). Η Λικόσα ταραντούλα θεωρούσαν ότι τσιμπούσε κάποιον χωρικό μέσα στα χωράφια και για να θεραπευτεί γινόταν ένας μουσικός εξορκισμός. Συγκεκριμένα, ειδικοί οργανοπαίχτες πήγαιναν στο σπίτι του άρρωστου και άρχιζαν να παίζουν 12 διαφορετικά μοτίβα στην αντίστοιχη μελωδία που θεωρούσαν ότι αντιστοιχεί στο μέγεθος και στο χρώμα της αράχνης που τον τσίμπησε. Τότε, ο άρρωστος άρχιζε να χτυπιέται και ξεκινούσε έναν ξέφρενο μιμητικό χορό που μιμούνταν τις κινήσεις της αράχνης. Αυτό μπορούσε να κρατήσει και 3 ολόκληρες μέρες χωρίς διακοπή. Αυτός έπεφτε στο πάτωμα κουρασμένος και εξουθενωμένος αλλά θεραπευμένος.

Ο «ταραντισμός» όμως, που τώρα πια αντιμετωπίζεται ως έθιμο με θεραπευτική χροιά, ήταν επιδημία που τις περισσότερες φορές οδηγούσε στο θάνατο, αφού οι μανιακοί χορευτές χόρευαν εκστασιασμένοι μέχρι θανάτου. Ήδη από τον 11ο αιώνα, υπήρχαν μαρτυρίες για φαινόμενα «ασθενών» που συμπεριφέρονταν σαν μανιακοί. Φαντάζονταν ότι άκουγαν φωνές και ήχους, ενώ σε περίπτωση που άκουγαν το αγαπημένο τους μουσικό όργανο, άρχιζαν να χορεύουν σαν τρελοί και να περιφέρονται στην ύπαιθρο. Οι άνθρωποι αυτοί εκδήλωναν μια ανεξέλεγκτη απέχθεια ή λατρεία για ορισμένα αντικείμενα ή χρώματα σε ρούχα, έναν αινιγματικό πόθο για τη θάλασσα και μια ακατανίκητη ανάγκη να ξεφύγουν από την ανελέητη μελαγχολία τους μέσω της αγαπημένης τους μουσικής.

Απλά, στην περίπτωση του ταραντισμού της Ιταλίας, τα συμπτώματα της κρίσης αποδόθηκαν στο τσίμπημα της αράχνης ταραντούλας. Η θεωρία αυτή «ρίζωσε» στις συνειδήσεις των ανθρώπων για πολλούς αιώνες, αν και ήδη από το 1770 είχε αποδειχθεί ότι το δάγκωμα της ταραντούλας είναι ακίνδυνο, και έτσι πέρασε στις επόμενες γενιές ως συμβολικός χορός. Η αράχνη συμβόλιζε, σύμφωνα με κάποιες εξηγήσεις, την καταπίεση των γυναικών. Συγκεκριμένα, οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν τη δικαιολογία του τσιμπήματος για να μπορούν να χορέψουν ελεύθερα, ενώ κάτι τέτοιο απαγορευόταν αυστηρά από την κοινωνία. Μία άλλη εξήγηση αναφέρεται στις υστερικές αντιδράσεις των γυναικών και σύμφωνα με αυτή «ταραντισμός» είναι η διαδικασία απελευθέρωσης του γυναικείου προσώπου από την επίδραση του κακού.

Την περίοδο εμφάνισης του, το φαινόμενο πήρε την ονομασία «χορός του Αγίου Ιωάννη» (εορτάζεται στις 24 Ιουνίου), εξαιτίας των βακχικών αλμάτων, στα οποία οδηγούσε ο παροξυσμός των προσβληθέντων. Η ημερομηνία ήταν ιδιαίτερα σημαντική, επειδή αποτελούσε μια χριστιανική «σφραγίδα» πάνω στις παγανιστικές εορτές του θερινού ηλιοστασίου. Οι εξαθλιωμένοι πληθυσμοί είχαν ανάγκη να ξορκίσουν τις σκοτεινές δυνάμεις, εκμεταλλευόμενοι κάθε ευκαιρία για ξεφάντωμα. Οι άνθρωποι πρόσμεναν με ανυπομονησία την γιορτή του Αγίου Ιωάννη, ελπίζοντας πως χορεύοντας θα απελευθερώνονταν από τις οδύνες.

Το ίδιο παρατήρησε ο εθνογράφος ErnestodeMartino και στη γιορτή των Πέτρου και Παύλου (29 Ιουνίου). Ο Martino ανέφερε ότι η ταραντέλα και το φαινόμενο του ταραντισμού αποτελούν μια μυθικο – τελετουργική αναφορά στις κρίσιμες στιγμές της ανθρώπινης ζωής. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια έντονη πολιτισμική σύγκρουση που είχε την αφετηρία της στην ισχυρή χριστιανική πίεση πάνω στις παγανιστικές οργιαστικές λατρείες. Η καταπίεση που επέβαλε ο χριστιανισμός ως νεοφερμένος οδήγησε στην ανάγκη δημιουργίας συμβολικών χορών, όπως η ταραντέλα, που επέτρεπαν έστω και για λίγο την επανασύνδεση με τις παγανιστικές τελετές.

Μέχρι και σήμερα λοιπόν ο χορός ταραντέλα συμβολίζει την απελευθέρωση του πνεύματος από τις εκάστοτε καταπιέσεις και οδύνες που βιώνει ο άνθρωπος.

Τραγούδια ταραντέλας

Στα τραγούδια της συνήθως χρησιμοποιείται η διάλεκτος γκρίκο. Η γκρίκο είναι κατωιταλική ή γραικάνικη διάλεκτος της ελληνικής που περιλαμβάνει ιταλικά στοιχεία και ομιλείται από κατοίκους της Κάτω Ιταλίας.

Παρακάτω ακολουθεί το τραγούδι «Καληνύχτα» (Kalinifta) και οι στίχοι του γραμμένοι σε γκρίκο και σε ελληνικά για να δείτε ότι η γκρίκο μπορεί να είναι κατανοητή τις περισσότερες φορές από τους έλληνες.

Γκρίκο                                                                        Ελληνικά
Tiengliceatusiniftatien òria                                                Τι γλυκιά που είν’ η νύχτα, τι ωραία
Cevò è pplonnopenseontassesena,                                δεν κοιμάμαι μα σκέφτομαι εσέναcettù-mpistiffenestra–ssu, agàpi–mu                                πίσω απ’ το παραθύρι σου αγάπη μου
tiskardia–mmusuniftotippena.                                           της καρδιάς μου τον πόνο σου λέω.
Lallarallarallallero                                                                    Λαριλό λαριλό λολαλέρο
Evò panta se sena penseo,                                             Έχω πάντα το νου μου σε σένα
jati sen, fsixi-mmu, gapò,                                                 γιατί εσένα ψυχή μου αγαπώ
ce pu pao, pu sirno, pu steo                                         κι όπου πάω όπου είμαι όπου στέκω
sti kardia mu panta sena vastò.                                   στην καρδιά μου πάντα εσένα βαστώ.
Lallarallarallallero                                                                 Λαριλό λαριλό λολαλέρο
Kali nifta! Se finno ce pao,                                            Καληνύχτα, σ’ αφήνω και φεύγω
plaia su ti vo pirta prikò,                                                Συ κοιμάσαι κι εγώ υποφέρω
ma pu-pao, pu sirno, pu steo                                        Μα όπου πάω όπου φεύγω όπου στέκω
s ti kkardia mu panta sena vastò.                                Στην καρδιά μου πάντα εσένα βαστώ.
Lallarallarallallero                                                              Λαριλό λαριλό λολαλέρο


Και αυτό είναι ένα τραγούδι με τίτλο «Απόστολος Παύλος» (SantuPaulu) προς τιμήν των χορευτικών εκδηλώσεων που γίνονται κάθε χρόνο στη γιορτή του. Τραγουδούν οι encardia, ένα ελληνικό συγκρότημα που έχει ασχοληθεί πολύ με τα τραγούδια των ελληνόφωνων χωριών της Κάτω Ιταλίας.

 .https://taxidixwrisxarti.espivblogs.net/tarantella/