Η χαμένη τιμή του φιλελευθερισμού
Σήμερα υπάρχουν αρκετοί που αυτοαποκαλούνται φιλελεύθεροι, ενώ ο όρος χρησιμοποιείται από άλλους με υποτιμητική σημασία. Αν εξαιρέσεις ελαχίστους που ξέρουν περί τίνος μιλούν, οι περισσότεροι βρίσκουν σε αυτό μία μόδα, μίαν ακόμη μεταμοντέρνα tribe, ένα άλλοθι μη-πολιτικής. Δεν θα περιγράψουμε στο παρόν κείμενο τόσο την φυλή αυτή, όσο περισσότερο θα προσπαθήσουμε να δούμε το παλαιό περιεχόμενο της λέξης για να το συγκρίνουμε με το νέο. Γενικά ο σύγχρονος όρος ενέχει μία αντίφαση που οφείλεται στο ότι υιοθετήθηκε από δύο χοντρικά ομάδες: η μία ήταν όλοι εκείνοι που είδαν την ανάγκη ενός ιδεολογήματος για μη-κομμουνιστικές χώρες στη διάρκεια του ψυχρού πολέμου και η άλλη ήταν οι απογοητευμένοι μετα-μαρξιστές της «νέας αριστεράς». Το κοινό και στις δύο ομάδες ήταν η προάσπιση της ατομικότητας με αποτέλεσμα ο φιλελευθερισμός να ταυτισθή με τον ατομικισμό. Αυτή η έννοια του ατόμου είχε διαφορετική σημασία για τις δύο ομάδες. Για τους πρώτους ήταν μία αντίθεση στον κομμουνισμό και προάσπιση της καταναλωτικής κοινωνίας, όμως εννοώντας το άτομο που ανήκει σε μία οικογένεια ή ανήκει σε ένα έθνος. Δηλαδή δεν μιλούμε για ένα πραγματικά απομονωμένο άτομο, και ως φιλελευθερισμός νοήθηκε περισσότερο η σύγχρονη μη-κομμουνιστική οικονομία, που ωστόσο δεν είναι φιλελεύθερη με την αυθεντική έννοια. Για τους δεύτερους ήταν το άτομο που απαιτεί να είναι ελεύθερο να κάνει ό, τι θέλει έξω από οποιονδήποτε κανόνα, καθώς «αρκεί η αγάπη» και που ενδιαφέρεται για την ατομική του ικανοποίηση λόγω της οποίας είχε ενταχθεί στην αριστερά ή τα χίπικα κοινόβια. Είναι ο ναρκισσικός άνθρωπος που εντοπίζουν διάφοροι μελετητές της σύγχρονης κοινωνίας*. Για αυτούς η λέξη «φιλελευθερισμός» αντιπροσωπεύει την κοινωνική έννοια του όρου.
Ουσιαστικά οι μεν αποδέχονται το «κακό» άτομο του Marx ενώ οι δε το «καλό». Δηλαδή όπως και να έχει, η τονικότητα στην οποία παίζει ο σύγχρονος φιλελευθερισμός είναι μαρξιστική, ενώ εν τέλει, αυτό που αντιπροσωπεύει ο σύγχρονος φιλελευθερισμός είναι ο άνθρωπος που εργάζεται ως υπάλληλος σε μία μεγάλη επιχείρηση ή τράπεζα και κυνηγά όλο και περισσότερα χρήματα, διάγοντας τον αισθητικό βίο της καταναλωτικής δραστηριότητας, δίχως την ικανότητα να αναπτύξει ηθικούς δεσμούς με τους υπολοίπους ανθρώπους. Ουσιαστικά αυτή η μορφή κοινωνίας είχε καταγγελθή από τους κατακριτές του φιλελευθερισμού στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αι., όμως είναι στο δεύτερο μισό του ίδιου αιώνα που οι κριτικές αυτές αποκτούν θεωρητικό νόημα από τους αντιπάλους αυτών των κριτικών και από την αποτυχία εκείνων που προσπάθησαν να τις εφαρμόσουν πρακτικά (κομμουνισμός, φασισμός).
Η ελευθερία στην οποία αναφέρεται ο φιλελευθερισμός είναι μία πολύ βασική έννοια της πολιτικής για να την μονοπωλήσει μία ιδεολογία (άλλωστε αναφορές στην ελευθερία κάνουν εξίσου ο φασισμός και ο κομμουνισμός). Ένα βασικό δίπολο λοιπόν της πολιτικής σκέψης είναι εκείνο της ελευθερίας-κράτους (libertas-imperium) που μάλιστα εικονογραφείται στο εξώφυλλο του De Cive του Hobbes. Η λέξη «ελεύθερος» έρχεται από την λέξη liber που σχετίζεται με την λέξη liut που σημαίνει «λαός». Ελεύθερος είναι εκείνος που ανήκει σε μία κυρίαρχη φυλή εν αντιθέσει προς τον υποδουλωμένο. Στα πικτογράμματα των Σουμερίων υπάρχει επίσης η πρώτη γραπτή μορφή της λέξης «ελευθερία» ως ama-gi που κατά λέξη σημαίνει την «επιστροφή στην μητέρα» εννοώντας την επιστροφή σε μία πρότερη κατάσταση όπως είναι η σεισάχθεια. Στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη αυτό που νοούν όταν λένε «ελεύθερος πολίτης» πόρρω απέχει από τον σύγχρονο «ακτιβιστή δικαιωμάτων» και τον αισθητικό καταναλωτή. Ο ελεύθερος καταρχάς γνωρίζει ότι δεν μπορεί να είναι ελεύθερος χωρίς την κοινότητα της πόλεως και για αυτό είναι οπλίτης. Αν ένας σύγχρονος ωφελιμιστής φιλελεύθερος θα αποδεχόταν χωρίς δισταγμό τις προσφορές του Πέρση βασιλιά, ο αρχαίος ελεύθερος το έκανε με πολλή δυσκολία, καθώς ο χαρακτηρισμός ελεύθερος τον έδενε με την ύπαρξη της κοινότητας από την οποία ελάμβανε την ταυτότητά του. Αντίθετα, ο δούλος δεν ανήκει σε καμία κοινότητα, αλλά στον αφέντη του. Επίσης αν είναι πλούσιος κάνει χορηγίες προς την κοινότητα πράγμα που μάς αφήνει να εννοήσουμε την κατοπινή σημασία του liberal ή ἐλευθερίου ως γενναιόδωρου**. Λιβερτίνοι επίσης ονομάζονταν στην Ρώμη οι απελεύθεροι και έφεραν τον γνωστό φρυγικό σκούφο.
Ουσιαστικά η πολιτική έννοια της «ελευθερίας» αφορά την πολιτεία, το κοινόν, rem publicum. Η νεώτερη θεωρητική ανάληψη της republic και της ελευθερίας γίνεται στην Ιταλία της αναγέννησης όπου κάποιοι ουμανιστές προσπαθούν να ανακαλύψουν την αρχαία μορφή μέσα στο συντεχνιακό κράτος των μεσαιωνικών πόλεων και την γαληνοτάτη πολιτεία της Βενετίας. Η δεύτερη, είναι στην Αγγλία της πουριτανικής επανάστασης βασισμένη και εκεί στην εμπειρία των τοπικών θεσμών όπως είναι τα παλαιά σαξονικά κοινοβούλια, η φεουδαρχία και η magna carta. Εδώ διασαφηνίζονται τα χαρακτηριστικά της republic μέσα από δύο απαγορεύσεις: η πρώτη, είναι να μην είναι δυνατή η απόλυτη εξουσία μέσα από την ύπαρξη αλληλελεγχομένων εξουσιών, η δεύτερη, είναι η απόσταση της πολιτείας από την εμπορική αγορά, καθώς το χρήμα διαφθείρει την εξουσία και χρεώνει την πολιτεία οδηγώντας στην απαλλοτρίωση της ελευθερίας των πολιτών. Για να το πούμε με ένα παράδειγμα, η (neo-Roman) republic είναι το απόλυτο αντίθετο κρατικών σχηματισμών όπως η σύγχρονη ευρωπαϊκή ένωση ή οι σοβιετικές δημοκρατίες που θεσπίζονται πάνω στην οικονομική δραστηριότητα και σκοπεύουν στην μεγιστοποίηση της ωφέλειας. Αυτή όμως η απόσταση της πολιτείας από την αγορά είναι που κάνει τους ρεπουμπλικάνους συγγραφείς των αρχών του 18ου αι. να εξάρουν την ελεύθερη αγορά. Ελεύθερη αγορά είναι ακριβώς η οικονομική δραστηριότητα που είναι ελεύθερη από την πολιτεία έτσι ώστε να μην την διαφθείρει. Ταυτόχρονα το ίδιο γεγονός δημιουργεί μία προβληματική πάνω στην έννοια της αυτοκρατορίας η οποία για να δημιουργηθή χρειάζεται την αγορά και κυρίως την πίστωση, οδηγώντας την στην φθορά και την εξαφάνισή της. Η ιδέα που κυβερνά το περίφημο The History of the Decline & Fall of the Roman Empire του Gibbon είναι ακριβώς αυτή***.
Για έναν ελευθεραγοριστή (libre-échangiste) του 18ου αι. και των αρχών του 19ου, η πολιτειακή αρετή, τα ήθη της κοινότητας, η θρησκεία και οι πολεμικές αρετές ήταν κάτι δεδομένο και μη-αμφισβητίσιμο. Ο όρος liberalism χρησιμοποιείται από τον λόρδο Acton, ρωμαιοκαθολικό, για να περιγράψει τον συνδυασμό του πολιτικού ρεπουμπλικανισμού και της ελεύθερης αγοράς στο παγκόσμιο περιβάλλον της βρετανικής αυτοκρατορίας που εξέφραζαν οι συντηρητικοί του Robert Peel οι οποίοι και δημιούργησαν το Liberal Party υπό τον Gladstone.
Όμως κατά τον 19ο αι. η βιομηχανική ανάπτυξη και τελικά ο Μέγας Πόλεμος του 1914 αλλάζουν τις κοινωνικές ισορροπίες. Από τη μία έχουμε την απομάκρυνση του κεφαλαιοκράτη από τον εργάτη δηλαδή την όλο και περισσότερο εργαλειακή σχέση μεταξύ τους. Από την άλλη τον όλο και πιο κεντρομόλο και εν τέλει ολοκληρωτικό χαρακτήρα του κράτους που επέρχεται μετά από κάθε πόλεμο. Ο φιλελευθερισμός έτσι χάνει τον λόγο ύπαρξής του. Ο 20ος αι. είναι ο αιώνας του κεντρικού κράτους που δουλεύει στο πρότυπο της μηχανής το οποίο και αντικαθιστά την ηθική και το δίκαιο ως μέσα συσχετισμού των ανθρώπων με τον ωφελιμισμό αν όχι με τον μαρξιστικό σοσιαλισμό ή τον νεο-εγελιανό φασισμό. Ο νέος φιλελευθερισμός που προκύπτει στο μεσοπόλεμο δεν πάει μακρύτερα θέλοντας να συνδυάσει τον τεχνικό ολοκληρωτισμό του κράτους και της οικονομίας με τον ελευθεριάζοντα εύχαρι αισθητικό βίο. Και από δω ξεκινά η σύγχρονη διττή μορφή του φιλελευθερισμού ως κάτι που έχει σχέση με την οικονομία και τα δικαιώματα. Είναι ουσιαστικά το project του ωφελιμισμού του 19ου αι.
Μορφολογικά, ο σύγχρονος φιλελευθερισμός ίσως μοιάζει με τον παλιό, όμως καθώς είναι εκτός του συγκεκριμένου περιβάλλοντός του, και έχει διαφορετικό περιεχόμενο, παρουσιάζει τα εξής προβλήματα:
1. Ο φιλελευθερισμός δεν ήταν ποτέ μία πλήρης ιδεολογία εφαρμογής όπως είναι ο κομμουνισμός ή ο φασισμός, με την έννοια ότι την εφαρμόζουμε και όλα πάνε καλά. Δεν ήταν ποτέ κάποιο project για την ζωή των ανθρώπων. Με αυτή την έννοια ήταν φιλικός προς το ανθρώπινο άτομο αφού δεν τον εξανάγκαζε να αλλάξει την ζωή του. Αν είχε επιτυχία ήταν επειδή προστάτευε τον οργανικό χαρακτήρα της εκάστοτε κοινωνίας. Ως εκ τούτου όποιες κι αν είναι οι ιδέες του, έχουν τυπικό (formal) χαρακτήρα. Δηλαδή δίδονται ως μπούσουλας όχι ως σχέδιο προς εφαρμογή. Π.χ. το ότι όλοι οι νόμοι όλων των εποχών απαγορεύουν τον φόνο, δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι σε όλην την ανθρώπινη ιστορία δεν κάνουν πόλεμο. Αυτή φυσικά είναι η αδυναμία του σύμφωνα με έναν εγελομαρξιστή, αλλά ο εγελομαρξιστής έχει μια ολική θεωρία της ζωής που ο φιλελεύθερος δεν έχει. Ουσιαστικά είναι ένα επίθετο: π.χ. «η δυναστεία των Φατιμιδών ήταν φιλελεύθερη», «ένας φιλελεύθερος βασιλιάς» κτλ. Οι σύγχρονοι φιλελεύθεροι αντίθετα είτε επειδή θέλουν να εξαπολύσουν μίαν πολεμική εναντίον του κομμουνισμού, είτε γιατί είναι πρώην αριστεροί, παίρνουν τοις μετρητοίς την δογματική του και οραματίζονται κάποιον τύπο ανθρώπου. Και επειδή αυτό που εφαρμόζουν είναι τυπικές, αφηρημένες αρχές, φυσικό είναι ο τύπος αυτός ανθρώπου να είναι ένα αποστειρωμένο ρομπότ που φυσικά αποτυγχάνει.
2. Ως συνέπεια του προηγουμένου, οι σύγχρονοι φιλελεύθεροι πέφτουν στο ίδιο σφάλμα με τους εγελομαρξιστές: ταυτίζουν την μέθοδο ανάλυσης ενός φαινομένου με την πραγματικότητα. Αν οι αυστριακοί φαινομενολόγοι τους τέλους του 19ου αι. έχουν ως μέθοδο ανάλυσης τον «μεθοδολογικό ατομισμό» το κάνουν επειδή τα κοινωνικά φαινόμενα είναι περίπλοκα και πρέπει να διασαφηνισθούν. Π.χ. το γεγονός ότι οι άνθρωποι αξιολογούν ατομικά κάτι επειδή το επιθυμούν μας δείχνει γιατί υπάρχει ανταλλαγή. Αυτό δεν σημαίνει ότι παίρνουμε πάντα αυτό που θέλουμε όπως το θέλουμε, πράγμα που θα καταργούσε κάθε έννοια κοινωνίας. Και είναι κάπως παράλογο να μιλείς περί ηθικού ατομισμού, όταν η ηθική έχει ως αναφορά το κοινωνικό γεγονός, είναι πάντα δηλαδή προς κάποιον άλλο.
Συμπερασματικά θα έλεγα ότι το πρόβλημα του φιλελευθερισμού είναι ότι για να επιτύχει, χρειάζεται δομημένες κοινωνίες, για αυτό έχει επιτυχία περισσότερο σε παραδοσιακές κοινωνίες, που τις βοηθεί να αντιληφθούν καλύτερα τους εαυτούς τους και να πετύχουν τους σκοπούς τους, παρά σε μία άμορφη σύγχρονη κοινωνία που δεν ξέρει τι θέλει και πού πάει.
*Christopher Lasch, Richard Sennet
**Ο Leo Strauss δίδει βάση στην liberality-γενναιοδωρία στον ορισμό του αρχαίου liberal. Είναι ο ἐλευθέριος στον κατάλογο αρετών Αριστοτέλη που δανείζεται ο Hobbes στον κατάλογο του των παθών.
***Πάνω σε αυτό το θέμα είναι το πεντάτομο έργο του J.G.A. Pocock, Barbarism&Religion
ΠΗΓΗ http://themermaidtavern.gr
Ουσιαστικά οι μεν αποδέχονται το «κακό» άτομο του Marx ενώ οι δε το «καλό». Δηλαδή όπως και να έχει, η τονικότητα στην οποία παίζει ο σύγχρονος φιλελευθερισμός είναι μαρξιστική, ενώ εν τέλει, αυτό που αντιπροσωπεύει ο σύγχρονος φιλελευθερισμός είναι ο άνθρωπος που εργάζεται ως υπάλληλος σε μία μεγάλη επιχείρηση ή τράπεζα και κυνηγά όλο και περισσότερα χρήματα, διάγοντας τον αισθητικό βίο της καταναλωτικής δραστηριότητας, δίχως την ικανότητα να αναπτύξει ηθικούς δεσμούς με τους υπολοίπους ανθρώπους. Ουσιαστικά αυτή η μορφή κοινωνίας είχε καταγγελθή από τους κατακριτές του φιλελευθερισμού στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αι., όμως είναι στο δεύτερο μισό του ίδιου αιώνα που οι κριτικές αυτές αποκτούν θεωρητικό νόημα από τους αντιπάλους αυτών των κριτικών και από την αποτυχία εκείνων που προσπάθησαν να τις εφαρμόσουν πρακτικά (κομμουνισμός, φασισμός).
Η ελευθερία στην οποία αναφέρεται ο φιλελευθερισμός είναι μία πολύ βασική έννοια της πολιτικής για να την μονοπωλήσει μία ιδεολογία (άλλωστε αναφορές στην ελευθερία κάνουν εξίσου ο φασισμός και ο κομμουνισμός). Ένα βασικό δίπολο λοιπόν της πολιτικής σκέψης είναι εκείνο της ελευθερίας-κράτους (libertas-imperium) που μάλιστα εικονογραφείται στο εξώφυλλο του De Cive του Hobbes. Η λέξη «ελεύθερος» έρχεται από την λέξη liber που σχετίζεται με την λέξη liut που σημαίνει «λαός». Ελεύθερος είναι εκείνος που ανήκει σε μία κυρίαρχη φυλή εν αντιθέσει προς τον υποδουλωμένο. Στα πικτογράμματα των Σουμερίων υπάρχει επίσης η πρώτη γραπτή μορφή της λέξης «ελευθερία» ως ama-gi που κατά λέξη σημαίνει την «επιστροφή στην μητέρα» εννοώντας την επιστροφή σε μία πρότερη κατάσταση όπως είναι η σεισάχθεια. Στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη αυτό που νοούν όταν λένε «ελεύθερος πολίτης» πόρρω απέχει από τον σύγχρονο «ακτιβιστή δικαιωμάτων» και τον αισθητικό καταναλωτή. Ο ελεύθερος καταρχάς γνωρίζει ότι δεν μπορεί να είναι ελεύθερος χωρίς την κοινότητα της πόλεως και για αυτό είναι οπλίτης. Αν ένας σύγχρονος ωφελιμιστής φιλελεύθερος θα αποδεχόταν χωρίς δισταγμό τις προσφορές του Πέρση βασιλιά, ο αρχαίος ελεύθερος το έκανε με πολλή δυσκολία, καθώς ο χαρακτηρισμός ελεύθερος τον έδενε με την ύπαρξη της κοινότητας από την οποία ελάμβανε την ταυτότητά του. Αντίθετα, ο δούλος δεν ανήκει σε καμία κοινότητα, αλλά στον αφέντη του. Επίσης αν είναι πλούσιος κάνει χορηγίες προς την κοινότητα πράγμα που μάς αφήνει να εννοήσουμε την κατοπινή σημασία του liberal ή ἐλευθερίου ως γενναιόδωρου**. Λιβερτίνοι επίσης ονομάζονταν στην Ρώμη οι απελεύθεροι και έφεραν τον γνωστό φρυγικό σκούφο.
Ουσιαστικά η πολιτική έννοια της «ελευθερίας» αφορά την πολιτεία, το κοινόν, rem publicum. Η νεώτερη θεωρητική ανάληψη της republic και της ελευθερίας γίνεται στην Ιταλία της αναγέννησης όπου κάποιοι ουμανιστές προσπαθούν να ανακαλύψουν την αρχαία μορφή μέσα στο συντεχνιακό κράτος των μεσαιωνικών πόλεων και την γαληνοτάτη πολιτεία της Βενετίας. Η δεύτερη, είναι στην Αγγλία της πουριτανικής επανάστασης βασισμένη και εκεί στην εμπειρία των τοπικών θεσμών όπως είναι τα παλαιά σαξονικά κοινοβούλια, η φεουδαρχία και η magna carta. Εδώ διασαφηνίζονται τα χαρακτηριστικά της republic μέσα από δύο απαγορεύσεις: η πρώτη, είναι να μην είναι δυνατή η απόλυτη εξουσία μέσα από την ύπαρξη αλληλελεγχομένων εξουσιών, η δεύτερη, είναι η απόσταση της πολιτείας από την εμπορική αγορά, καθώς το χρήμα διαφθείρει την εξουσία και χρεώνει την πολιτεία οδηγώντας στην απαλλοτρίωση της ελευθερίας των πολιτών. Για να το πούμε με ένα παράδειγμα, η (neo-Roman) republic είναι το απόλυτο αντίθετο κρατικών σχηματισμών όπως η σύγχρονη ευρωπαϊκή ένωση ή οι σοβιετικές δημοκρατίες που θεσπίζονται πάνω στην οικονομική δραστηριότητα και σκοπεύουν στην μεγιστοποίηση της ωφέλειας. Αυτή όμως η απόσταση της πολιτείας από την αγορά είναι που κάνει τους ρεπουμπλικάνους συγγραφείς των αρχών του 18ου αι. να εξάρουν την ελεύθερη αγορά. Ελεύθερη αγορά είναι ακριβώς η οικονομική δραστηριότητα που είναι ελεύθερη από την πολιτεία έτσι ώστε να μην την διαφθείρει. Ταυτόχρονα το ίδιο γεγονός δημιουργεί μία προβληματική πάνω στην έννοια της αυτοκρατορίας η οποία για να δημιουργηθή χρειάζεται την αγορά και κυρίως την πίστωση, οδηγώντας την στην φθορά και την εξαφάνισή της. Η ιδέα που κυβερνά το περίφημο The History of the Decline & Fall of the Roman Empire του Gibbon είναι ακριβώς αυτή***.
Για έναν ελευθεραγοριστή (libre-échangiste) του 18ου αι. και των αρχών του 19ου, η πολιτειακή αρετή, τα ήθη της κοινότητας, η θρησκεία και οι πολεμικές αρετές ήταν κάτι δεδομένο και μη-αμφισβητίσιμο. Ο όρος liberalism χρησιμοποιείται από τον λόρδο Acton, ρωμαιοκαθολικό, για να περιγράψει τον συνδυασμό του πολιτικού ρεπουμπλικανισμού και της ελεύθερης αγοράς στο παγκόσμιο περιβάλλον της βρετανικής αυτοκρατορίας που εξέφραζαν οι συντηρητικοί του Robert Peel οι οποίοι και δημιούργησαν το Liberal Party υπό τον Gladstone.
Όμως κατά τον 19ο αι. η βιομηχανική ανάπτυξη και τελικά ο Μέγας Πόλεμος του 1914 αλλάζουν τις κοινωνικές ισορροπίες. Από τη μία έχουμε την απομάκρυνση του κεφαλαιοκράτη από τον εργάτη δηλαδή την όλο και περισσότερο εργαλειακή σχέση μεταξύ τους. Από την άλλη τον όλο και πιο κεντρομόλο και εν τέλει ολοκληρωτικό χαρακτήρα του κράτους που επέρχεται μετά από κάθε πόλεμο. Ο φιλελευθερισμός έτσι χάνει τον λόγο ύπαρξής του. Ο 20ος αι. είναι ο αιώνας του κεντρικού κράτους που δουλεύει στο πρότυπο της μηχανής το οποίο και αντικαθιστά την ηθική και το δίκαιο ως μέσα συσχετισμού των ανθρώπων με τον ωφελιμισμό αν όχι με τον μαρξιστικό σοσιαλισμό ή τον νεο-εγελιανό φασισμό. Ο νέος φιλελευθερισμός που προκύπτει στο μεσοπόλεμο δεν πάει μακρύτερα θέλοντας να συνδυάσει τον τεχνικό ολοκληρωτισμό του κράτους και της οικονομίας με τον ελευθεριάζοντα εύχαρι αισθητικό βίο. Και από δω ξεκινά η σύγχρονη διττή μορφή του φιλελευθερισμού ως κάτι που έχει σχέση με την οικονομία και τα δικαιώματα. Είναι ουσιαστικά το project του ωφελιμισμού του 19ου αι.
Μορφολογικά, ο σύγχρονος φιλελευθερισμός ίσως μοιάζει με τον παλιό, όμως καθώς είναι εκτός του συγκεκριμένου περιβάλλοντός του, και έχει διαφορετικό περιεχόμενο, παρουσιάζει τα εξής προβλήματα:
1. Ο φιλελευθερισμός δεν ήταν ποτέ μία πλήρης ιδεολογία εφαρμογής όπως είναι ο κομμουνισμός ή ο φασισμός, με την έννοια ότι την εφαρμόζουμε και όλα πάνε καλά. Δεν ήταν ποτέ κάποιο project για την ζωή των ανθρώπων. Με αυτή την έννοια ήταν φιλικός προς το ανθρώπινο άτομο αφού δεν τον εξανάγκαζε να αλλάξει την ζωή του. Αν είχε επιτυχία ήταν επειδή προστάτευε τον οργανικό χαρακτήρα της εκάστοτε κοινωνίας. Ως εκ τούτου όποιες κι αν είναι οι ιδέες του, έχουν τυπικό (formal) χαρακτήρα. Δηλαδή δίδονται ως μπούσουλας όχι ως σχέδιο προς εφαρμογή. Π.χ. το ότι όλοι οι νόμοι όλων των εποχών απαγορεύουν τον φόνο, δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι σε όλην την ανθρώπινη ιστορία δεν κάνουν πόλεμο. Αυτή φυσικά είναι η αδυναμία του σύμφωνα με έναν εγελομαρξιστή, αλλά ο εγελομαρξιστής έχει μια ολική θεωρία της ζωής που ο φιλελεύθερος δεν έχει. Ουσιαστικά είναι ένα επίθετο: π.χ. «η δυναστεία των Φατιμιδών ήταν φιλελεύθερη», «ένας φιλελεύθερος βασιλιάς» κτλ. Οι σύγχρονοι φιλελεύθεροι αντίθετα είτε επειδή θέλουν να εξαπολύσουν μίαν πολεμική εναντίον του κομμουνισμού, είτε γιατί είναι πρώην αριστεροί, παίρνουν τοις μετρητοίς την δογματική του και οραματίζονται κάποιον τύπο ανθρώπου. Και επειδή αυτό που εφαρμόζουν είναι τυπικές, αφηρημένες αρχές, φυσικό είναι ο τύπος αυτός ανθρώπου να είναι ένα αποστειρωμένο ρομπότ που φυσικά αποτυγχάνει.
2. Ως συνέπεια του προηγουμένου, οι σύγχρονοι φιλελεύθεροι πέφτουν στο ίδιο σφάλμα με τους εγελομαρξιστές: ταυτίζουν την μέθοδο ανάλυσης ενός φαινομένου με την πραγματικότητα. Αν οι αυστριακοί φαινομενολόγοι τους τέλους του 19ου αι. έχουν ως μέθοδο ανάλυσης τον «μεθοδολογικό ατομισμό» το κάνουν επειδή τα κοινωνικά φαινόμενα είναι περίπλοκα και πρέπει να διασαφηνισθούν. Π.χ. το γεγονός ότι οι άνθρωποι αξιολογούν ατομικά κάτι επειδή το επιθυμούν μας δείχνει γιατί υπάρχει ανταλλαγή. Αυτό δεν σημαίνει ότι παίρνουμε πάντα αυτό που θέλουμε όπως το θέλουμε, πράγμα που θα καταργούσε κάθε έννοια κοινωνίας. Και είναι κάπως παράλογο να μιλείς περί ηθικού ατομισμού, όταν η ηθική έχει ως αναφορά το κοινωνικό γεγονός, είναι πάντα δηλαδή προς κάποιον άλλο.
Συμπερασματικά θα έλεγα ότι το πρόβλημα του φιλελευθερισμού είναι ότι για να επιτύχει, χρειάζεται δομημένες κοινωνίες, για αυτό έχει επιτυχία περισσότερο σε παραδοσιακές κοινωνίες, που τις βοηθεί να αντιληφθούν καλύτερα τους εαυτούς τους και να πετύχουν τους σκοπούς τους, παρά σε μία άμορφη σύγχρονη κοινωνία που δεν ξέρει τι θέλει και πού πάει.
*Christopher Lasch, Richard Sennet
**Ο Leo Strauss δίδει βάση στην liberality-γενναιοδωρία στον ορισμό του αρχαίου liberal. Είναι ο ἐλευθέριος στον κατάλογο αρετών Αριστοτέλη που δανείζεται ο Hobbes στον κατάλογο του των παθών.
***Πάνω σε αυτό το θέμα είναι το πεντάτομο έργο του J.G.A. Pocock, Barbarism&Religion
ΠΗΓΗ http://themermaidtavern.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου