Δεν είναι εύκολο να ορίσουμε τον λαϊκισμό. Η δυσκολία πηγάζει από το γεγονός ότι ο λαϊκισμός δεν είναι μια πολιτική ιδεολογία με προσδιορισμένα τα βασικά της γνωρίσματα, όπως είναι λ.χ. ο σοσιαλισμός ή ο φιλελευθερισμός. Είναι αντίθετα μια έννοια που παραπέμπει σε πολλαπλά και διαφορετικά φαινόμενα, τα οποία μπορεί να ανιχνευτούν τόσο στη Δεξιά όσο και στην Αριστερά. Υπάρχουν ωστόσο και ορισμένα κοινά γνωρίσματα στη θεωρία και την πράξη των λαϊκιστικών κομμάτων και κινημάτων. Το βιβλίο του Γάλλου φιλοσόφου και ιστορικού των ιδεών Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ μάς βοηθάει να κατανοήσουμε τόσο την ενότητα όσο και την πολυμορφία του σύγχρονου λαϊκισμού.
Ο λαϊκισμός επικαλείται τον λαό και τάσσεται με το μέρος του και εναντίον των ελίτ. Και η δημοκρατία δίνει πρωταγωνιστικό ρόλο στον λαό, αφού στηρίζεται στην αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Στηρίζεται όμως ταυτόχρονα και σε ένα σύνολο κανόνων και θεσμικών διαδικασιών, τις οποίες ο λαϊκισμός αντιμετωπίζει με δυσπιστία ή θέλει να τις καταστρατηγεί. Ο λαός θεωρείται από τους λαϊκιστές ως η πηγή και ο κάτοχος όλων των θετικών αρετών και αξιών. Ο λαϊκισμός εξυψώνει τον λαό και τον αναγορεύει σε αντικείμενο λατρείας, σε μοναδικό θεμέλιο του πολιτικού ή ακόμη και σε σωτηριολογική αρχή. Ο λαϊκιστικός λόγος, που βασίζεται συνήθως σε μιαν απλοϊκή και μανιχαϊκή ερμηνεία της πραγματικότητας, αυξάνει τη δημαγωγία στον πολιτικό ανταγωνισμό και υποβαθμίζει την ανάγκη για σοβαρή προγραμματική επεξεργασία. Ο λαϊκισμός μετεωρίζεται μεταξύ της απόρριψης της πολιτικής, του υπερδημοκρατικού αιτήματος να αναθέσουμε απευθείας στον λαό τη διαχείριση των κοινών και του πειρασμού να εμπιστευτούμε την έκφραση της φωνής του λαού σε έναν αυταρχικό ηγέτη.
Οι λαϊκιστές ηγέτες υπόσχονται την κατάργηση της απόστασης ή ακόμη και κάθε διαφοράς μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνωμένων. Και απορρίπτουν τις μεσολαβήσεις που παρεμποδίζουν τη σύμπτωση του ενιαίου λαού με τους ιθύνοντές του ή τον υπέρτατο ηγέτη του. Αυτή η απόρριψη μπορεί να γίνεται στο όνομα του ριζοσπαστικού αιτήματος της άμεσης δημοκρατίας, αλλά μπορεί να γίνεται και στο όνομα μιας ρητά αντιδημοκρατικής αντίληψης. Σε κάθε περίπτωση, ο λαϊκισμός υπόσχεται μαγικές λύσεις σε πολύπλοκα προβλήματα. Για να κατανοήσουμε καλύτερα το λαϊκιστικό φαινόμενο, πρέπει να πάρουμε υπόψη μας ότι ο λαϊκισμός δεν είναι μόνο η έκφραση μιας αυταπάτης, αλλά είναι ταυτόχρονα και έκφραση μιας μεγάλης δυσαρέσκειας, το σύμπτωμα μιας υπαρκτής κρίσης. Ο λαϊκισμός γεννιέται και διαδίδεται στο έδαφος του ιστορικού πεσιμισμού, της ανασφάλειας, της αβεβαιότητας και της απελπισίας που προκαλεί η παρακμή της ευρωπαϊκής ουτοπίας. Οταν στην Ευρώπη εφαρμόζονται κοινωνικά άδικες πολιτικές λιτότητας, με τις οποίες καλούνται οι λαοί να πληρώσουν για τα λάθη των κυρίαρχων ελίτ, τότε μοιραία στην κρίση της πολιτικής αντιπροσώπευσης έρχεται να προστεθεί μια βαθύτερη κρίση εμπιστοσύνης, που πλήττει τα προγράμματα, τις πολιτικές θέσεις και τις ηγετικές μορφές όλων σχεδόν των πολιτικών σχηματισμών.
Επισκοπώντας τις διάφορες κατηγορίες λαϊκισμών, ο Ταγκιέφ προτείνει να διακρίνουμε τους λαϊκισμούς διαμαρτυρίας από τους εθνικολαϊκισμούς ή ταυτοτικούς λαϊκισμούς. Στην πρώτη περίπτωση, η λαϊκιστική κινητοποίηση παίρνει τη μορφή καταγγελίας του συστήματος και εκφράζει πολιτικά την κοινωνική διαμαρτυρία. Στην περίπτωση του εθνικολαϊκισμού, αντίθετα, είναι κυρίαρχη η εθνοτική ή εθνικιστική διάσταση. Ο εθνικολαϊκισμός κινητοποιεί τις λαϊκές μάζες όχι μόνο εναντίον των ελίτ αλλά και εναντίον των ξένων και εκμεταλλεύεται πολιτικά την αντιμεταναστευτική ξενοφοβία. Επικαλείται ένα λαό που συμπεριλαμβάνει μόνο τους ομοεθνείς και ζητάει να «εκκαθαριστεί» η χώρα από τα υποτιθέμενα «μη αφομοιώσιμα» στοιχεία. Η απόρριψη της μετανάστευσης γίνεται στο όνομα της υπεράσπισης της εθνοτικο-πολιτισμικής ταυτότητας του έθνους, η οποία απειλείται από τον διπλό κίνδυνο του «εξισλαμισμού» και της πολυπολιτισμικής κοινωνίας.
Ο «δεξιός» λαϊκισμός υπερβάλλει ως προς τις πραγματικές απειλές και τείνει να τροφοδοτεί τους συλλογικούς φόβους, προκειμένου να τους εκμεταλλεύεται πολιτικά. Ο «αριστερός» λαϊκισμός τείνει, αντίθετα, να ελαχιστοποιεί ή να αρνείται τις πραγματικές απειλές και να τις αντικαθιστά με άλλες περισσότερο ή λιγότερο φανταστικές. Ο Ταγκιέφ μάς καλεί να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τους υπαρκτούς και δικαιολογημένους φόβους και τις θεμιτές ανησυχίες και να τις διακρίνουμε από την αθέμιτη και καταδικαστέα πολιτική τους εκμετάλλευση από τους λαϊκιστές δημαγωγούς. Υποστηρίζει μάλιστα ότι, αν αναγνωριστούν πλήρως και τεθούν στην ορθή τους βάση ορισμένα «δύσκολα ή ενοχλητικά προβλήματα», η λαϊκιστική τακτική της δημαγωγικής τους εκμετάλλευσης θα αποδυναμωθεί δραστικά. Ποια είναι όμως η ενδεδειγμένη γενική στρατηγική για την αντιμετώπιση της ανόδου του νέου λαϊκισμού; Ο Ταγκιέφ απορρίπτει τη στρατηγική της δαιμονοποίησης και της υγειονομικής ζώνης και εισηγείται, αντίθετα, μια στρατηγική ενσωμάτωσης και εξημέρωσης της νεολαϊκιστικής αμφισβήτησης.
PIERRE-ANDRÉ TAGUIEFF Ο νέος εθνικο-λαϊκισμός Μετάφραση-επιμέλεια: Αναστασία Ηλιαδέλη, Ανδρέας Πανταζόπουλος Πρόλογος: Ανδρέας Πανταζόπουλος «Επίκεντρο», 2013, σελ. 163
Πηγή: efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου