ΝΑΟΙ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ-ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ........

Ο άνθρωπος και ο ναός - Εικόνες του σύμπαντος
Γ. Α. Πλάνας
«Δεν ξέρετε ότι είστε ναός του Θεού και το Πνεύμα του Θεού  κατοικεί μέσα σας;» 
(Απ. Παύλος, Προς Κορινθίους Α΄, 3, 16)    

Ο άνθρωπος είναι συσσωρευτής των συμπαντικών δυνάμεων και καθρέφτης στον οποίο αντανακλάται η εικόνα του μακρόκοσμου. Όσο πιο καθαρός και γυαλισμένος είναι ο καθρέφτης, όσο δηλαδή πιο εξελιγμένος και καλλιεργημένος πνευματικά είναι ο άνθρωπος, τόσο ακριβέστερα θα παρουσιάζεται η εικόνα του σύμπαντος. Και το σύμπαν είναι το κοσμικό σώμα του Θεού.  Η ανέγερση ενός ναού, ενός οίκου για τη Θεότητα, σημαίνει λοιπόν τη δημιουργία ενός δεσμού ένωσης ανάμεσα στον άνθρωπο και τη Θεότητα, που συνδυάζει και τα δύο. Ο ναός, συνεπώς, είναι ταυτόχρονα εικόνα του σύμπαντος και του ανθρώπου. 

Παρά τις διαφορές που συναντάμε, αρχιτεκτονικές, καλλιτεχνικές, μορφικές κ.λ.π., στους ναούς διάφορων πολιτισμών, η ουσιαστική δομή τους παραμένει η ίδια, αφού εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό. Τόσο ο άνθρωπος όσο και το σύμπαν παραμένουν σταθεροί και αναλλοίωτοι σε κάθε εποχή και σε κάθε χώρα. Έτσι οι ναοί είναι συσσωρευτές κοσμικών δυνάμεων, που βοηθούν τον άνθρωπο στην πνευματική του οδοιπορία προς τη Θεότητα. Ο λειτουργικός συντονισμός ανάμεσα στον άνθρωπο και το ναό δημιουργεί μια αλχημική δράση για τη μετάλλαξη της συνείδησης.  Πέρα λοιπόν από τις εξωτερικές μορφές και τις διαφορετικές τεχνοτροπίες στην κατασκευή των αρχαίων ναών (στη σημερινή εποχή αυτή η εσωτερική επιστήμη έχει ξεχαστεί σε μεγάλο βαθμό), μπορούμε να διακρίνουμε σε όλους τους ιερούς χώρους την ίδια επταπλή δομή σε αντιστοιχία με τα 7 κοσμικά επίπεδα και τους 7 φορείς της ανθρώπινης συνείδησης. 

 

1. Η λεωφόρος που οδηγεί στο ναό, με τα πέτρινα αγάλματα που τη διακοσμούν, καθώς και το τετράγωνο τείχος που περιβάλλει το ιερό συγκρότημα, σχετίζεται συμβολικά με το αιθεροφυσικό επίπεδο ή σώμα.

2.  Οι οβελίσκοι, οι μιναρέδες, τα μενίρ, οι γοτθικές βελόνες, οι στήλες ή οι πυλώνες των προπυλαίων λειτουργούν σαν κεραίες που συγκεντρώνουν την κοσμική ενέργεια και τη διοχετεύουν στον ιερό χώρο παίζοντας το ρόλο του πρανικού σώματος, δηλαδή του ζωτικού ή ενεργειακού.

3. Η ανοιχτή αυλή ανάμεσα στα προπύλαια και τον καθαυτό ναό, εκεί όπου συγκεντρώνεται ο λαός και μιλάει για τη ζωή του, με σεβασμό για τα θεία αλλά χωρίς να έχει αποκολληθεί από τα εγκόσμια, συμβολίζει τον αστρικό κόσμο, τη χώρα των ψυχικών αλλαγών.

4. Η υπόστηλη αίθουσα ή ο κεντρικός χώρος με τα παρεκκλήσια γύρω-γύρω, ενδιάμεσο στοιχείο ανάμεσα στο ιερό και τον εξωτερικό κόσμο, συμβολίζει το νοητικό κόσμο του Κάμα-Μάνας, δηλαδή το νου των επιθυμιών, το δάσος με τις κολόνες. Εκεί, τη νύχτα, τα πράγματα παίρνουν απατηλές μορφές, προβολές των δικών μας φόβων και επιθυμιών.

5. Ο χώρος του βωμού, το απομονωμένο μέρος του ιερού, κρυμμένο από τους βέβηλους, όπου μόνο το ιερατείο μπαίνει, συμβολίζει το Μάνας ή Αγνό Νου, το στοιχείο που γεφυρώνει το ανθρώπινο με το Θείο.

6. Το Ιερό των Ιερών, ο ναΐσκος όπου βρίσκεται η παρουσία του Θεού μέσα στο ναό, είναι το Βούδι, το θείο Φως μέσα στην ανθρώπινη καρδιά.

7. Τα ανοίγματα της ορο¬φής, ψηλά, απ’ όπου μπαίνει το φως του ηλίου και των άστρων τη νύχτα, συμβολίζουν το Άτμα, το θεϊκό μέρος, το μη αν¬θρώ¬πινο μέσα στον άνθρωπο.

Αυτή η επταπλή ιερή δομή εφαρμόζεται σε κάθε τύπο ναού, σταθερά, άσχετα από τις εξωτερικές διαφορές τεχνοτροπίας και εμφάνισης. Οι ναοί της αρχαίας Αιγύπτου (1), της Ινδίας, του μωαμεθανικού κόσμου, της αρχαίας Ελλάδας, του Βυζαντίου, της Ρώμης, του Δυτικού κόσμου με τους καθεδρικούς του ναούς κ.λ.π. εκφράζουν την ίδια αυτή δομή, σε αντιστοιχία με το σύμπαν και τον άνθρωπο, το μακρόκοσμο και το μικρόκοσμο. 

Εκτός από αυτά τα χαρακτηριστικά, ο πρότυπος ναός κατορθώνει την εναρμόνιση των τριών Κόσμων, που συμβολίζονται με τις γεωμετρικές μορφές του κύκλου, του τετραγώνου και του τριγώνου, τις λεγόμενες «τρεις τράπεζες του ναού», ώστε να σχηματιστεί το Ιερό Βουνό, με την Ακρόπολη και το Ιερό πάνω, για το οποίο μας μιλούν όλες οι κοσμογονίες (2). Είτε ο ναός αποκτά εξωτερικά το σχήμα του σταυρού είτε είναι κυκλικός, πυραμιδικός ή τετράγωνος, η εσωτερική δομή παραμένει η ίδια μαζί με τη νοερή παρουσία των τριών Τραπεζών, των τριών κόσμων που μεσολαβούν, ενώνοντας τον άνθρωπο με το Θεό: του αστρικού κόσμου ή του ωκεανού ζωής (κύκλος), του γήινου στερεού κόσμου (τετράγωνο) και του πύρινου πνευματικού κόσμου (τρίγωνο, πυραμίδα).

Οι μαθηματικές και γεωμετρικές αναλογίες στην αρχιτεκτονική των ναών σχηματίζουν μια αρμονία, μια μουσική συμφωνία που συντονίζεται αφ’ ενός με την ουράνια αρμονία των σφαιρών, για την οποία μιλούσαν οι Πυθαγόρειοι και αφ’ ετέρου με τις αρμονικές αναλογίες του ανθρώπινου σώματος. Γι’ αυτό ο Απόστολος Παύλος είπε ότι το σώμα είναι ο ναός του Πνεύματος. 

Δεν είναι τυχαίο το ότι η κλίση του άξονα της ανθρώπινης καρδιάς πάνω στο επίπεδο του διαφράγματος είναι ίδια με την κλίση του άξονα της γης πάνω στο επίπεδο της εκλειπτικής, δηλ. 23ο27’. Υπάρχουν θαυμάσιοι συντονισμοί ανάμεσα στο μακρόκοσμο και το μικρόκοσμο, που εκφράστηκαν κωδικοποιημένοι, σαν μυστική γλώσσα, στις πέτρες των αρχαίων ναών, μάρτυρες του συντονισμού ή της συμφωνίας μεταξύ του Ανθρώπου και του Ουρανού. Ούτε είναι τυχαίο το ότι η διάρκεια του «Μεγάλου Έτους» (3) των 25.920 χρόνων συμπίπτει περίπου με το μέσο όρο διάρκειας της ανθρώπινης ζωής (70-72 χρόνια) εκφρασμένης σε μέρες, χωρίς να λογαριάσουμε την παιδική θνησιμότητα. Δηλαδή η ζωή μας, από κοσμική άποψη, δεν διαρκεί παρά μόνο μια ημέρα. Με το Μεγάλο Έτος συντονίζεται και η αναπνοή μας, που επαναλαμβάνεται 18 φορές το λεπτό, δηλαδή σε όλο το 24ωρο κάνουμε 25.920 αναπνοές. 

Ο ανθρώπινος μικρόκοσμος είναι φτιαγμένος κατ’ εικόνα του μακρόκοσμου. «Όπως είναι πάνω, έτσι είναι και κάτω και αντίστροφα» λέει το εσωτερικό ρητό. Αυτή η αρχή της αναλογίας ή της αντιστοιχίας είναι ένα από τα σημαντικότερα κλειδιά που διαθέτει ο άνθρωπος για να διαβεί την ατραπό που θα οδηγήσει τη συνείδησή του προς την ολοκλήρωση, προς την ταύτισή του με το Παν.  Αυτή η εσωτερική ατραπός της πνευματικής εξέλιξης έχει σπειροειδή μορφή, που σε κάνει να πλησιάζεις όλο και περισσότερο προς το Κέντρο, προς το Φως της Αλήθειας, προς τη Θεότητα, Αρχή και Τέλος των Πάντων. Αυτός είναι ο συμβολισμός των λαβυρίνθων που υπήρχαν στους αρχαίους ναούς.

Ο λαβύρινθος είναι η ατραπός που φτιάχνει ο άνθρωπος με το λάβρυ της βούλησής του, σκάβοντας και πελεκώντας το σκοτάδι της άγνοιας, ώσπου κάποια μέρα, αφού φτάσει στο κέντρο, το όπλο του κι ο ίδιος θα μετατραπούν σε φως, σε δαυλό, στο ίδιο το κέντρο, που η περιφέρειά του είναι παντού, σε κάθε στροφή της κινητής σπείρας. Οι τελετουργικοί χοροί που γίνονταν στην αρχαιότητα μέσα στους ναούς και στους ιερούς χώρους ακολουθώντας σπειροειδείς γραμμές, συμβόλιζαν τη μακρόχρονη αυτή διαδικασία της πνευματικής εξέλιξης της ανθρώπινης συνείδησης προς το Θεό, προς το Κέντρο, σε αντιστοιχία με το χορό των πλανητών γύρω από τον ήλιο.πηγή www.nea-acropoli.gr

 
[σημ. Μεγάλο Έτος λέγεται το χρονικό διάστημα που χρειάζεται το σημείο “γ” της εαρινής ισημερίας για να ολοκληρώσει έναν κύκλο περνώντας από το Ζωδιακό. ]
=====
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΣΤΟΥς ΟΡΘΟΔΟΞΟΥΣ ΝΑΟΥΣ
Ο σχεδιασμός ιερού ναού, ασφαλώς, αποτελεί μείζον συνθετικό πρόβλημα για την αρχιτεκτονική τέχνη. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης αναρωτιέται για το θείον και,
στην ουσία, στοιχειοθετεί και το πρόβλημα της ναοδομίας: "Πώς παραστήσω το άυλον; Πώς να δείξω το αιδές; Πώς διαλάβω το αμέγεθες, το άποσον, το άποιον, το ασχημάτιστον, το μήτε τόπω, μήτε χρόνω ευρισκόμενον, το εξώτερον παντός πειρασμού, και πάσης οριστικής φαντασίας; Όμως, δίνει την απάντηση οραματιζόμενος έναν νέο τύπο ναού τον οποίο, σε επιστολή που απευθύνει στον επίσκοπο Ικονίου Αμφιλόχιον στα τέλη του 4ου αι. μ.Χ., με ακρίβεια περιγράφει και με σοφία αντιμετωπίζει την κατασκευή του.
Πιστεύεται ότι ο ιερός αυτός ναός, κατά τις αρχές σχεδιασμού του και ορισμένους τύπους κατασκευών του, ιστορικά, αποτελεί το αρχαιότερο υπόδειγμα ορθόδοξης ναοδομίας.
Αφότου βεβαίως επεκράτησε στην Ορθόδοξη Ανατολή ο τέλειος σταυροειδής ναός, δηλαδή ο βυζαντινός ρυθμός, παγιώθηκαν σχεδόν όλα τα στοιχεία στον χριστιανικό ναό, όπως για παράδειγμα τα μέρη του ναού, η θέση των διαφόρων αντικειμένων, οι εικονογραφικοί κύκλοι και άλλα.. Εσωτερικά δεν έχουμε σημαντικές αλλαγές καθότι ο χριστιανικός ναός σε όλους τους ρυθμούς παραμένει ο ίδιος, χωρισμένος, στο ιερό Βήμα, τον κυρίως ναό και το νάρθηκα. Εκείνο που άλλαξε στον βυζαντινό ρυθμό ήταν η εσωτερική διακόσμηση και κυρίως η θαυμάσια βυζαντινή ζωγραφική, η οποία παραμένει και αυτή, όπως η βυζαντινή ναοδομία, αξεπέραστη μέχρι σήμερα.
Τίποτε δεν είναι τυχαίο στον χριστιανικό ναό. Το κάθε τι έχει μελετηθεί σχολαστικά και έχει τη δική του χρησιμότητα και σημασία. Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας όρισαν οι πιστοί μπαίνοντας στο ναό, για να συμμετάσχουν στην λατρεία και την ευχαριστιακή σύναξη, να εγκαταλείπουν προς ώρας τα εγκόσμια και να εισέρχονται στη σφαίρα του υπεραισθητού. Γι’ αυτό τα πάντα μέσα στο ναό έχουν το βαθύτερο συμβολισμό τους, ώστε να δίνονται στους πιστούς σωστικά μηνύματα.
Ο ορθόδοξος ναός είναι μια μικρογραφία του σύμπαντος κόσμου (ορατού και αοράτου). Είναι κατά τον καθηγητή Γ. Αντουράκη “ένα ορατό σημείο - σύμβολο- εκείνου που δεν μπορούν να δουν τα ανθρώπινα μάτια. Η μυστική σημασία του ναού αποκαλύπτεται μόνο στους μυημένους, στους πιστούς”

• Ο τρούλος συμβολίζει τον ουρανό.
• Τα κανδήλια και οι πολυέλαιοι συμβολίζουν τα άστρα του ουρανίου θόλου.
• Το άγιο Βήμα συμβολίζει τον Παράδεισο, την Άνω Ιερουσαλήμ (Αποκ.21:2), μέσα στον οποίο τελείται ακατάπαυτα η ουράνια Θεία Λειτουργία, με λειτουργούς τους αγγέλους
• Η αγία Τράπεζα συμβολίζει το Θρόνο του Εσφαγμένου Αρνίου (Αποκ. Αποκ.22:3).
• Τα καλύμματα, της αγίας Τραπέζης συμβολίζουν τα ιερά σάβανα και τη σινδόνα, με την οποία τυλίχθηκε το άχραντο Σώμα του Χριστού κατά την θεία ταφή Του
• Οι ιερείς συμβολίζουν τους αγίους αγγέλους, τα λειτουργικά πνεύματα του Θεού (Εβρ.1:14),
• Τα ιερά τους άμφια έχουν και αυτά το συμβολισμό τους. Η λαμπρότητα και η καθαρότητά τους συμβολίζουν την ιερατική χάρη, που είναι ενδεδυμένοι.
• Η γη συμβολίζεται δια του δαπέδου του ναού. Εκεί στέκονται οι πιστοί, οποίοι απαρτίζουν την επί γης στρατευόμενη Εκκλησία και ατενίζουν τον ουρανό (θόλο), τον Παράδεισο (ιερό βήμα) και τους εικονιζόμενος αγίους
• Η αγία Τράπεζα στηρίζεται συνήθως σε έναν στύλο, ο οποίος συμβολίζει τον ασάλευτο στύλο της Εκκλησίας, το Χριστό, ή σε τέσσερις στύλους που συμβολίζουν τους τέσσερις Ευαγγελιστές.
• Πάνω στην αγία Τράπεζα υπάρχει το ιερό Ευαγγέλιο, το οποίο συμβολίζει την πραγματικό παρουσία του Χριστού στην Εκκλησία και το γεγονός ότι η Εκκλησία διαφυλλάσει την Αλήθεια.
• Υπάρχει ακόμα ο Σταυρός ευλογίας, ο οποίος συμβολίζει την ανίκητη δύναμη της Εκκλησίας κατά του κακού.
• Tα κηροπήγια, τα οποία συμβολίζουν το ανέσπερο φως της χριστιανικής διδασκαλίας.
• Πίσω από την αγία Τράπεζα υπάρχουν τα εξαπτέρυγα, μεταλλικά λάβαρα με παραστάσεις αγγελικών μορφών που ακτινοβολούν. Συμβολίζουν ασφαλώς το αγγελικό τάγμα των εξαπτερύγων αγγέλων, το οποίο παραστέκεται τιμητικά στο Θεό (Ησ.6:1-2, Αποκ.4:6-8).
• Στη βορειοανατολική πλευρά του ιερού βήματος υπάρχει η κόγχη της ιεράς Προθέσεως, η οποία συμβολίζει το ιερό σπήλαιο της Γεννήσεως του Κυρίου.
• Ο άμβωνας συμβολίζει τον τάφο του Χριστού και ο διάκονος τον άγγελο της Αναστάσεως (Μάρκ.16:6). Φέρει παραστάσεις των ιερών Ευαγγελιστών και υπάρχει ανάγλυφο περιστέρι, πάνω στο οποίο τοποθετείται το ιερό Ευαγγέλιο και συμβολίζει το Άγιο Πνεύμα.
• Στο μπροστινό μέρος του σολέα βρίσκονται τα μεγάλα μανουάλια, τα οποία μαζί με τα κανδύλια του τέμπλου, εκτός από το φως που εκπέμπουν, συμβολίζουν το νοητό φως του Χριστού, το οποίο «φαίνει πάσι». Το ίδιο και οι πολυέλαιοι ή ο συνδυασμός οι οποίοι κρέμονται από την οροφή και συμβολίζουν το φως του Χριστού και τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, που κατέρχεται από τον ουρανό.
• Τα κεριά συμβολίζουν την ψυχή μας, η οποία θα πρέπει να είναι καθαρή όπως το φως και να καίει σαν τη φωτιά από λαχτάρα για την ένωσή της με το Χριστό.
• Οι εύηχες καμπάνες καλούν τους πιστούς να προσέλθουν στην Εκκλησία. Έχουν πάρει την ονομασία τους από την Καμπανία, περιοχή της Ιταλίας, στην οποία πρωτοκατασκευάστηκαν. Συμβολίζουν δε τις σάλπιγγες των αγγέλων για εκγρήγορση. πηγήwww.agiasofianeoupsychikou.gr/index.php