Από τον Πλούταρχο στο... Assassin's Creed
Βρετανική Βιβλιοθήκη: Η μεταμοντέρνα έκθεση για τον Μέγα Αλέξανδρο είναι εξοργιστική
Του Τζόναθαν Τζόουνς
Το πρόβλημα με το ετερόκλητο πανηγύρι μεσαιωνικών και σύγχρονων εικόνων που είναι τελικά η έκθεση της Βρετανικής Βιβλιοθήκης για τον Μέγα Αλέξανδρο, “Alexander the Great: The Making of a Myth” (Μέγας Αλέξανδρος: Η δημιουργία ενός Μύθου) βρίσκεται στον υπότιτλο της έκθεσης. Το “Η δημιουργία ενός Μύθου” ακούγεται σχετικά άκακο μέχρι να ανακαλύψεις ότι το εννοούν κυριολεκτικά.Αυτή η έκθεση έχει μια τόσο διεξοδικά μεταμοντέρνα άποψη της ιστορίας που προσπαθεί να σας πείσει πως ο Μακεδόνας πολέμαρχος του οποίου οι κατακτήσεις συνέδεσαν την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική τον τέταρτο αιώνα π.Χ. είναι ένα αποκύημα της φαντασίας, η ζωή του είναι περιπλεγμένη μέσα σε πολλαπλά έργα του φανταστικού σε τέτοιο βαθμό που πλέον δεν υπάρχει κοινή αλήθεια στην οποία μπορεί κανείς να φτάσει.
Ποιος ο λόγος να προβάλλονται πλάνα από μια ινδική τηλεοπτική σειρά του 2017 δίπλα σε χειρόγραφα της εποχής της Αυτοκρατορίας των Μουγκάλ;
Όμως ο Αλέξανδρος υπήρξε. Πριν καταφέρει να ενώσει την Ελλάδα υπό την κυριαρχία του, να νικήσει την Περσική Αυτοκρατορία και πολεμώντας να φτάσει μέχρι την Ινδία και να πεθάνει -μόλις- στα 32 του είχε δάσκαλο του τον ίδιο τον Αριστοτέλη. Ίδρυσε πόλεις με το όνομα του από την Αίγυπτο μέχρι το Αφγανιστάν. Ένα νέο στυλ τέχνης, αισθησιακό και συναισθηματικό, διαδόθηκε στον νέο «ελληνιστικό» κόσμο που εκείνος δημιούργησε.
Η κληρονομιά του Αλέξανδρου που εκτείνεται σε τρεις ηπείρους μπορεί να φανεί στο εύρος των πηγών της έκθεσης της Βρετανικής Βιβλιοθήκης. Υπάρχουν μικρογραφίες από την Περσία, την Ινδία και την Τουρκία, όπου η ιστορία του Αλέξανδρου δεν ξεχάστηκε ποτέ: οι κατακτήσεις και οι περιπέτειές του είναι εξίσου εμφανείς στον μεσαιωνικό και πρώιμο σύγχρονο ισλαμικό πολιτισμό όσο και στη δύση.
Υπάρχουν υπέροχα αριστουργήματα της τέχνης όπως μια τρυφερή σκηνή του Αλέξανδρου που παρηγορεί τον ετοιμοθάνατο εχθρό του, Δαρείο, που ζωγράφισε κάποιος άγνωστος καλλιτέχνης στο Ιράν το 1604 περίπου. Στην Αιθιοπία πίστευαν ότι ο Αλέξανδρος ήταν Χριστιανός, καθώς σε ένα πάπυρο του 18ου αιώνα από την Αιθιοπία απεικονίζεται έφιππος στο διάσημο άλογό του Βουκεφάλα να πολεμά τον Σατανά.
Μέχρι στιγμής, όλα αυτά είναι συναρπαστικά. Αλλά κατά κάποιο τρόπο οι επιμελητές καταφέρνουν να μετατρέψουν το υπέροχο αυτό υλικό σε εκνευριστική… σαβούρα. Ένας τρόπος που το κάνουν αυτό είναι αναμιγνύοντας την σύγχρονη ποπ κουλτούρα με τα κλασικά τεχνουργήματα της μεσαιωνικής τέχνης. Ποιος ο λόγος να προβάλλονται πλάνα από μια ινδική τηλεοπτική σειρά του 2017 δίπλα σε χειρόγραφα της εποχής της Αυτοκρατορίας των Μουγκάλ; Είναι σαν να δείχνεις τη σειρά “Οίκος των Μεδίκων” (Medici) του Netflix σε μια έκθεση αναγεννησιακής τέχνης. Και αυτό είναι ένα επίμονο προμελετημένο μοτίβο. Τα πάντα, από τα κόμικς της DC και τα εξώφυλλα μυθιστορημάτων potboiler μέχρι ένα comic strip της Disney για τον Σκρουτζ Μακ Ντακ βρίσκονται μέσα στα χειρόγραφα.
Αυτό δεν είναι απρόσεκτος λαϊκισμός. Είναι κάτι πολύ χειρότερο. Ανακατεύοντας αόριστα αλεξανδρινά υλικά από διαφορετικούς χρόνους και τόπους, οδηγούμαστε στο να πιστεύουμε ότι τα ιστορικά δεδομένα του Αλεξάνδρου, δεν είναι αξιόπιστα. Αντίθετα, προτείνουν οι επιμελητές, είναι απλώς ένα παρασκεύασμα στο οποίο το βιντεοπαιχνίδι Assassin’s Creed έχει τόση ακρίβεια και είναι εξίσου πολιτιστικά έγκυρο, όσο το «Αλέξανδρος» του αρχαίου ιστορικού Πλουτάρχου.
Γιατί οι επιμελητές πιστεύουν ότι έχουν το δικαίωμα να σχετικοποιήσουν μεγάλους θησαυρούς του παγκόσμιου πολιτισμού και να τους υποβιβάσουν στο επίπεδο… των κόμικς; Εν πάση περιπτώσει, η ιδέα ότι η ιστορία είναι “μπουφές” χάνει την ουσία του Αλέξανδρου. Η παράξενη γοητεία του προέρχεται από το ότι ήταν απόλυτα αληθινός, και ταυτόχρονα -για τους συγχρόνους του και τις μεταγενέστερες γενιές- υπεράνθρωπος και θεόμορφος.
Αυτή την επιβλητική ασάφεια την βλέπουμε στις ελάχιστες εικόνες από τον αρχαίο κόσμο. Ένα νόμισμα που εκδόθηκε από τον Αλέξανδρο ή τους άμεσους διαδόχους του τον απεικονίζει επάνω στον Βουκεφάλα να επιτίθεται σε εχθρούς που είναι καβάλα σε έναν ελέφαντα προς τιμήν της Μάχης του Υδάσπη στην Πενταποταμία (Παντζάμπ) το 326 π.Χ., όταν ο Αλέξανδρος κατανίκησε τον Ινδό ηγεμόνα Πώρο πριν τελικώς να τον κάνει και αυτόν σύμμαχο. Είναι μια σχεδόν “μυθική” σκηνή καθώς το πανίσχυρο άλογο του Αλέξανδρου εφορμά μπροστά στον ελέφαντα: ωστόσο η μάχη έγινε στην πραγματικότητα. Στην άλλη όψη του νομίσματος, ο Αλέξανδρος κρατά τον κεραυνό του Δία για να δείξει ότι κατάγεται από τον ηγέτη των θεών.
Αυτό το μικρό αντικείμενο με μάγεψε γιατί καταφέρνει να αιχμαλωτίσει το γιατί ο Αλέξανδρος δεν ξεχνιέται για περισσότερες από δύο χιλιετίες, από την Αρμενία μέχρι το Άουγκσμπουργκ. Ήταν μαζικός δολοφόνος ή φιλόσοφος, οραματιστής ή τύραννος – ή όλα αυτά; Είμαι βέβαιος ότι αν ρωτούσατε τον Όλιβερ Στόουν (Oliver Stone), του οποίου το σενάριο για τον Αλέξανδρο υπάρχει επίσης στην έκθεση, ή την ιστορική μυθιστοριογράφο Μαίρη Ρενό (Mary Renault), ή εν προκειμένω τον Πλούταρχο, όλοι θα έλεγαν ότι τον βρήκαν συναρπαστικό ως ιστορική προσωπικότητα, που θέτει τεράστια ερωτήματα για την φύση της αυτοκρατορίας, την εξουσία και φιλοδοξία.
Αυτή η έκθεση, ωστόσο, πασχίζει να αφήσει πίσω τον ιστορικό Αλέξανδρο και να πνίξει τα γεγονότα στη λαογραφία. Οι μεσαιωνικοί θρύλοι στην Ανατολή και τη Δύση τον επανεφεύρουν ως ιπποτικό πρότυπο για τους μεταγενέστερους βασιλιάδες. Αυτός ο μυθικός “Αλέξανδρος” δεν ήταν μόνο ευγενικός με τους εχθρούς του (ενώ ο πραγματικός Αλέξανδρος ισοπέδωσε την Περσέπολη) αλλά παράλληλα πετούσε με τη χρήση μιας συσκευής που κινούνταν από μαγικά θηρία.
Η έκθεση παρερμηνεύει τις ρομαντικές ιστορίες του μεσαίωνα. Σε αυτές τις θρυλικές ιστορίες, ο Aρθούρος, ο Ρολάνδος και ο Αλέξανδρος είναι εναλλάξιμες εικόνες ηρωικών βασιλιάδων. Αν και μια έκθεση για τη ρομαντική λογοτεχνία θα μπορούσε να ήταν υπέροχη, η συγκεκριμένη επιμένει στις πιο ανόητες ιστορίες για τον Αλέξανδρο και δεν τις θέτει σαν επιμέρους αναφορές μιας μεγαλύτερης εικόνας.
Μιλώντας για την μεγαλύτερη εικόνα, δεν θα βρείτε και πολλές σε αυτήν την έκθεση. Υπάρχει μια πανοπλία της περιόδου των Στιούαρτ με τον Αλέξανδρο πάνω της, αλλά δεν υπάρχει ούτε καν υπαινιγμός για τις υπέροχες εικόνες σε ταπετσαρίες, ή ο αποκαλυπτικός αναγεννησιακός πίνακας του Άλμπρεχτ Άλτντορφερ (Albrecht Altdorfer) Η Μάχη του Αλεξάνδρου στην Ισσό (The Battle of Alexander at Issus), και περιέργως ένα αλλόκοτο μικρό αντίγραφο του μεγάλου πίνακα του Πάολο Βερονέζε (Paolo Veronese) του Αλέξανδρου
H έκθεση κλείνει με μια αναπαράσταση του τάφου του Αλεξάνδρου – φυσικά και όχι του αληθινού. Όχι, πρόκειται για υλοποίηση ενός εικονικού χώρου από το βιντεοπαιχνίδι Assassin’s Creed Origins. Εάν τα παιχνίδια είναι τόσο αληθινά όσο η ιστορία, γιατί χρειαζόμαστε εκθέσεις όπως αυτή – ή βιβλιοθήκες;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου