Η Μακεδονία και οι Μεγάλες Δυνάμεις
- Γράφει ο Βλάσης Βλασίδης
Μέρος Α΄ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΙΘ΄ΑΙΩΝΟΣ ΕΩΣ ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΝ Α΄ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ
Η δημιουργία ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους και ενός αυτόνομου σερβικού άλλαξε σε μεγάλο βαθμό το σκηνικό στα Βαλκάνια, αφού πλέον τα κράτη αυτά αντικατέστησαν την Αυστρία και την Ρωσία στον αγώνα εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, η πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων, της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και της Αυστρίας, που τάσσονταν υπέρ της διατήρησης της υποστάσεως και της ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, παρέτεινε για έναν αιώνα τη διάλυσή της. Γεγονότα όπως οι επαναστάσεις των βαλκανικών λαών, των Σέρβων, των Ελλήνων, των Μαυροβουνίων και των Βουλγάρων, προκάλεσαν τριγμούς στο οικοδόμημα της ισορροπίας, αλλά δεν το κατεδάφισαν.
Η Μεγάλη Βρετανία
Κύριος στόχος της πολιτικής της Μεγάλης Βρετανίας στην Εγγύς Ανατολή τον ΙΘ΄ αιώνα ήταν η ανάσχεση της ρωσικής επέκτασης προς τα Στενά και την Μεσόγειο. Βάση για την επίτευξη αυτής της πολιτικής ήταν η διατήρηση της ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι καλές σχέσεις με τον σουλτάνο, έτσι ώστε να λειτουργεί ως ανάχωμα στις ρωσικές επεκτατικές βλέψεις.
Τα θεμέλια της πολιτικής αυτής είχε θέσει ο Πρωθυπουργός Πάλμερστον στη δεκαετία 1830-1840 και με μικρές αλλαγές ακολουθήθηκε μέχρι το τέλος του ΙΘ΄ αιώνος απαρέγκλιτα, παρακάμπτοντας τους εθνικούς διαφωτισμούς των χριστιανικών και άλλων λαών που κατοικούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τα αιτήματα για εθνική απελευθέρωση και για τη δημιουργία εθνικών κρατών.
Όμως η συνεχής απόκλιση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από την πολιτική, κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη στην Ευρώπη καθιστούσε αβέβαιο το όλο εγχείρημα. Γι' αυτό και με εισηγητή τον Στράτφορντ Κάνιγκ, Πρεσβευτή της Μεγάλης Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη, οι Βρετανοί επιδίωκαν σταθερά την εισαγωγή μεταρρυθμίσεων στις δομές και τη λειτουργία του οθωμανικού κράτους, έτσι ώστε να συνεχίσει να υφίσταται και να μπορεί να ανταποκριθεί στις αλλαγές των καιρών.
Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής ήταν η συνθήκη ειρήνης, με την οποία τερματιζόταν ο Κριμαϊκός Πόλεμος. Ο σουλτάνος υποχρεώθηκε να παράσχει ισονομία και να σέβεται όλους τους υπηκόους του, Μουσουλμάνους και Χριστιανούς, τη γνωστή πράξη «Χάττι Χουμαγιούν». Οι μεταρρυθμίσεις είχαν αρχίσει, αλλά επρόκειτο να διαρκέσουν πολύ και να αποδειχθούν ατελέσφορες.
Η μεγαλύτερη απόκλιση από το δόγμα αυτό ήταν η θετική στάση που υιοθέτησε η Μεγάλη Βρετανία μετά το 1824 στο Ελληνικό Ζήτημα, η οποία οδήγησε στην ανακήρυξη της δημιουργίας του ελληνικού κράτους. Μάλιστα, η μετατροπή του καθεστώτος από αυτόνομο σε ανεξάρτητο οφείλεται σε πρωτοβουλίες των Βρετανών, που χρησιμοποίησαν την ανεξαρτησία για να υπερκεράσουν τους Ρώσους, οι οποίοι με τη Συνθήκη της Αδριανούπολης το 1829 είχαν αποκτήσει την πρωτοβουλία στο χειρισμό του Ελληνικού Ζητήματος. Πάντως, σε καμία φάση των διαπραγματεύσεων η Μεγάλη Βρετανία δεν έθεσε υπό συζήτηση θέμα ενσωματώσεως της Μακεδονίας στο ελληνικό κράτος.
Η Γαλλία
Η Γαλλία από την πλευρά της, σκόπευε να εγκαθιδρύσει μια Αραβοαιγυπτιακή Αυτοκρατορία, στην οποία θα διατηρούσε τον έλεγχο των οικονομικών, όπως και στην περίπτωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Καθώς η Γαλλία διατηρούσε μεγάλα οικονομικά συμφέροντα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, το μόνο που δεν θα επιθυμούσε ήταν η κατάρρευση, η διάλυση ή η πτώχευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έτσι, κάθε προσπάθεια της Ρωσίας για την αλλαγή του καθεστώτος στην περιοχή την εύρισκε αντίθετη. Ακόμη και απέναντι στις μεταρρυθμίσεις που προωθούσαν οι Βρετανοί, οι Γάλλοι ήταν επιφυλακτικοί.
Όμως στην περίπτωση της Ελληνικής Επαναστάσεως η Γαλλία μετά τα πρώτα χρόνια συνέβαλε από κοινού με την Ρωσία και τη Μεγάλη Βρετανία στη λύση του προβλήματος προς όφελος των Ελλήνων. Στο διπλωματικό πεδίο η Γαλλία υποστήριξε κυρίως τις ενέργειες των Βρετανών, αλλά ήταν αυτή που έστειλε στρατεύματα στην Πελοπόννησο, προκειμένου να απομακρύνουν τον Ιμπραήμ και να εφαρμόσουν τις αποφάσεις της Συνθήκης του 1827. Πάντως, σε καμία φάση των διπλωματικών συζητήσεων και επαφών η Γαλλία δεν έθεσε θέμα προσαρτήσεως της Μακεδονίας στο υπό εκκόλαψη ελληνικό κράτος.
Στη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία συμμάχησαν με την Οθωμανική Αυτοκρατορία εναντίον της Ρωσίας, προκειμένου να εμποδίσουν την τελευταία να καταλύσει την οθωμανική κυριαρχία στην Ευρώπη. Ο Ναπολέων Γ΄ τάχθηκε υπέρ της ακεραιότητος της Τουρκίας και μάλιστα ήταν αυτός που επέβαλε την έναρξη των εχθροπραξιών με την Ρωσία στον Εύξεινο Πόντο. Φυσικό ήταν οι Γάλλοι όχι μόνο να αρνηθούν τη βοήθεια στους επαναστάτες του Καρατάσου, αλλά να στείλουν και πολεμικό πλοίο στη Χαλκιδική, το οποίο βομβάρδισε και βύθισε το στολίσκο του Καρατάσου αποκόπτοντας τον εφοδιασμό του από θαλάσσης. Όμως οι Πρόξενοι της Γαλλίας και της Βρετανίας μεσολάβησαν το 1854 για την ασφαλή αποχώρηση των Ελλήνων επαναστατών από τη Δυτική Μακεδονία και τη Χαλκιδική.
Μετά την ήττα της στον Γερμανογαλλικό Πόλεμο του 1870, η Γαλλία ενδιαφερόταν περισσότερο για τις ενέργειες της Γερμανίας και πολύ λιγότερο για την ανατολική κρίση. Όμως, πριν από τη διάσκεψη των Πρεσβευτών στην Κωνσταντινούπολη, η Γαλλία πρότεινε στη Βρετανία τη διανομή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και μάλιστα την κατοχή της Μακεδονίας από τους Βρετανούς, για να ανακοπεί η πορεία των Σλάβων κατά του Ελληνισμού.
Η ΑΥΣΤΡΙΑ ΚΑΙ Η ΓΕΡΜΑΝΙΑ
Ίδια ήταν η πολιτική και των δύο γερμανικών κρατών, της Αυστρίας και της Πρωσίας. Πιστές στο δόγμα της απόλυτης μοναρχίας και της διατήρησης της τάξεως και της νομιμότητος «ελέω Θεού» που εμπνεύστηκε ο Μέττερνιχ, η Αυστρία και η Πρωσία ήταν αντίθετες σε κάθε επαναστατικό κίνημα, είτε κοινωνικό είτε εθνικοαπελευθερωτικό και οπαδοί της επέμβασης σε γειτονικά κράτη, έτσι ώστε να καταστέλλουν εν τη γεννέσει τους τέτοιες επαναστάσεις, πριν γίνουν επικίνδυνες για την απολυταρχία. Με βάση τα παραπάνω, η στάση τους απέναντι στην Τουρκία ήταν σταθερή και παρόμοια με εκείνη της Γαλλίας.
Και οι δύο Δυνάμεις παρέμειναν εχθρικές στο θέμα της Ελληνικής Επαναστάσεως από την αρχή μέχρι το τέλος. Στη διάρκεια της κρίσης του Κριμαϊκού Πολέμου η Αυστρία και η Πρωσία τάχθηκαν στο πλευρό των Αγγλογάλλων, αλλά αρχικά παρέμειναν ουδέτερες στις εχθροπραξίες. Τελικά, η Αυστρία στράφηκε κατά της Ρωσίας.
Η πολιτική της Αυστροουγγαρίας, όπως και εκείνη της Μεγάλης Βρετανίας, ήταν η διατήρηση εν ζωή του οθωμανικού κράτους. Επιθυμούσε καλές σχέσεις με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά ήταν έτοιμη να επωφεληθεί και να αποκομίσει εδαφικά οφέλη σε περίπτωση μιας νέας κρίσης. Ο καιροσκοπισμός της Βιέννης οδήγησε πολλές φορές σε αλλαγή ή επαναδιατύπωση της πολιτικής της στο θέμα της υποστάσεως και των ορίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Γερμανία έδινε περισσότερη προσοχή στις κινήσεις της Γαλλίας και στο Ανατολικό Ζήτημα συνήθως υποστήριζε την Αυστροουγγαρία.
Η ΡΩΣΙΑ
Η Ρωσία, αντίθετα, είχε αταλάντευτο στόχο τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την κατάκτηση της Κωνσταντινουπόλεως και την έξοδο στη Μεσόγειο. Όσο όμως η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία υποστήριζαν το υπάρχον καθεστώς στην Εγγύς Ανατολή, η προσπάθεια ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία.
Η Ελληνική Επανάσταση έδωσε την ευκαιρία στη Ρωσία να προκαλέσει τριγμούς στη συμμαχία των Αγγλογάλλων με τους Οθωμανούς. Στην αρχή ο τσάρος καταδίκασε την Ελληνική Επανάσταση, όμως μετά το 1825 η Ρωσία ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα για να επιλύσει το θέμα της Σερβικής και της Ελληνικής Επαναστάσεως. Τελικά, η Ρωσία κινήθηκε στο μεν διπλωματικό πεδίο από κοινού με τους Βρετανούς και τους Γάλλους και στο δε στρατιωτικό πεδίο αυτόνομα, κηρύσσοντας τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στις αρχές της δεκαετίας του 1830 και τα δυο θέματα είχαν λυθεί προς όφελος των δύο χριστιανικών εθνών, με τη δημιουργία -ήδη από το 1826- μιας αυτόνομης Σερβίας και το 1830 με τη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.
Το θέμα της Μακεδονίας, που τόσο επρόκειτο να συζητηθεί πενήντα χρόνια αργότερα στο διπλωματικό πεδίο, δεν απασχόλησε καθόλου τη ρωσική διπλωματία. Άλλωστε, μέχρι το 1870 δεν είχε απασχολήσει και το ελληνικό κράτος, καθώς θεωρούσε την Μακεδονία ως μια ακόμη ελληνική επαρχία, η οποία θα προσαρτώνταν στο ελληνικό κράτος μετά από την Κρήτη, τη Θεσσαλία και την Ήπειρο, χωρίς κάποια ιδιαίτερη προσπάθεια και χωρίς ανταγωνισμούς από άλλα έθνη.
Όμως, παρά τη νίκη του ρωσικού στρατού στο Ρωσοτουρκικό Πόλεμο και τις παραχωρήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δε δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες για την κατάρρευσή της. Γι' αυτό και η Ρωσία προσπαθούσε να συνδιαλλαγεί με τους Βρετανούς, έτσι ώστε να επιτύχει τη δημιουργία ενός ενιαίου μετώπου κατά των Οθωμανών. Μάλιστα, στις αρχές του 1853 ο Τσάρος Νικόλαος είχε υποβάλει στους Βρετανούς σχέδιο διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με την Κωνσταντινούπολη ελεύθερη πόλη με ρωσική φρουρά, τα Στενά με αυστριακή φρουρά και τη Βαλκανική να περιέρχεται στα χέρια των βαλκανικών λαών. Η Ελλάδα θα προσαρτούσε μόνο τα νησιά του Αιγαίου και δεν θα επεκτείνονταν προς βορράν.
Η πολιτική της Ρωσίας άρχισε να αλλάζει στα τέλη της δεκαετίας του 1850. Τελικά αποκρυσταλλώθηκε στο τρίπτυχο: αποτροπή διπλωματικής απομονώσεως, έλεγχος των Στενών και υποστήριξη των εθνικών επιδιώξεων των Βουλγάρων, δηλαδή αποφυγή του παθήματος του Κριμαϊκού Πολέμου. Η τελευταία συνιστώσα οφείλεται στη δράση των πανσλαβιστικών κύκλων. Εκείνη την εποχή ιδρύθηκε η «Σλαβική Φιλανθρωπική Επιτροπή», η οποία είχε ως κύριο έργο να στρέψει το ενδιαφέρον της Ρωσίας αποκλειστικά στους σλαβικούς πληθυσμούς της Βαλκανικής. Η κίνηση αυτή ενισχύθηκε σημαντικά με τον διορισμό του πανσλαβιστή Νικολάου Ιγνάτιεφ ως Πρεσβευτή της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη, το 1864. Η ενέργεια αυτή επρόκειτο να έχει σοβαρές επιπτώσεις στις κατευθύνσεις της πολιτικής της Ρωσίας έναντι της Ελλάδος γενικότερα και στο θέμα της τύχης της Μακεδονίας ειδικότερα.
Συγκεκριμένα, η ρωσική πολιτική άρχισε να στηρίζει τις βουλγαρικές διεκδικήσεις στη Μακεδονία, διεκδικήσεις, οι οποίες σε θρησκευτικό επίπεδο συνίσταντο σε 30 από τις 49 επαρχίες του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Ευρωπαϊκή Τουρκία και σε πολιτικό επίπεδο στην ενσωμάτωση του συνόλου σχεδόν της Μακεδονίας στο μελλοντικό βουλγαρικό κράτος. Η υποστήριξη της Ρωσίας στα βουλγαρικά αιτήματα γινόταν είτε απ' ευθείας προς την Υψηλή Πύλη, εκφραζόμενη από τον Ιγνάτιεφ, είτε στις τοπικές οθωμανικές αρχές και στις τοπικές κοινωνίες της Μακεδονίας από τους Ρώσους διπλωματικούς υπαλλήλους που υπηρετούσαν στο Ρωσικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης και στο Ρωσικό Προξενείο του Μοναστηρίου, που ιδρύθηκε το 1861.
Η ρωσική πολιτική του Πανσλαβισμού στη Μακεδονία εκφράστηκε και με την προσπάθεια εκρωσισμού του Αγίου Όρους. Από τη δεκαετία του 1850, εκατοντάδες Ρώσοι μοναχοί άρχισαν να συρρέουν στο Άγιον Όρος και να εγκαταβιώνουν στις μονές, τις σκήτες και τα κελιά. Ο συσχετισμός των Ρώσων με τους υπόλοιπους μοναχούς άλλαξε μέσα στη δεκαετία του 1860-1870 σε τέτοιο βαθμό, ώστε να εκλεγεί το 1867 Ρώσος ηγούμενος στη μονή Αγίου Παντελεήμονος. Το ρωσικό κράτος στεκόταν αρωγός στην όλη προσπάθεια, τόσο ηθικά όσο και υλικά, καθώς προσέφερε τα απαραίτητα ποσά, τα υλικά και τα μεταφορικά μέσα για την αγορά κελιών, την κτιριακή επέκταση των μονών και την ανέγερση των νέων σκητών του Αγίου Ανδρέα και του Προφήτη Ηλία.
Η ριζική αλλαγή της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας στα Βαλκάνια δεν εξηγείται αποκλειστικά από την επιρροή που ασκούσαν οι Πανσλαβιστές στη ρωσική ηγεσία. Οι Ρώσοι συνειδητοποίησαν, μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο, ότι η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν ανέφικτη όσο τη στήριζαν οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις και ότι η συμμαχία τους με την Οθωμανική Αυτοκρατορία μπορούσε να ξαναφέρει τους Αγγλογάλλους στη Μαύρη Θάλασσα, χωρίς να υπάρξει κάποια άλλη Δύναμη ικανή να τους εμποδίσει. Γι' αυτό και έπρεπε να δημιουργηθεί στη Βαλκανική ένα ισχυρό κράτος, με έξοδο στη Μαύρη Θάλασσα και στο Αιγαίο, το οποίο θα τελούσε υπό την κηδεμονία της.
Κατά τη διάρκεια της κρίσεως του 1870, που οδήγησε στη δημιουργία της Βουλγαρικής Εξαρχίας, η Ρωσία ακολούθησε διφορούμενη πολιτική στο όλο θέμα, αλλά κατά την ανατολική κρίση του 1875-1878 η Ρωσία, με πρωταγωνιστή τον Ιγνάτιεφ, έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιο των Πανσλαβιστών με τη δημιουργία της «Μεγάλης Βουλγαρίας» της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, μιας Βουλγαρίας που περιελάμβανε και όλη την Μακεδονία, εκτός από την Θεσσαλονίκη και τα περίχωρά της καθώς και τη Χαλκιδική. Στην απόφαση των Ρώσων να ευνοήσουν αποκλειστικά τους Βουλγάρους σε βάρος των Ελλήνων, μπορεί να έπαιξε ρόλο και η άρνηση της Ελλάδος να εισέλθει στον πόλεμο στο πλευρό της Ρωσίας, παρά την σχετική πρόσκληση του Τσάρου Αλέξανδρου Β΄, καθώς πιεζόταν από τη Μεγάλη Βρετανία να τηρήσει ουδέτερη στάση.
Ειδικότερα, τον Δεκέμβριο του 1876 διεξήχθη στην Κωνσταντινούπολη σύσκεψη των εκπροσώπων των Μεγάλων Δυνάμεων, για να επιλύσουν τα προβλήματα που είχε δημιουργήσει η βουλγαρική εξέγερση. Οι εκπρόσωποι της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας κυρίως επιζητούσαν να δράσουν πυροσβεστικά, έτσι ώστε να μην ξεσπάσει ένας νέος Ρωσοτουρκικός Πόλεμος, που θα μπορούσε να φέρει την Οθωμανική Αυτοκρατορία σε χειρότερη θέση ή ακόμη και να οδηγήσει στη διάλυσή της. Έτσι, ζητούσαν από την Υψηλή Πύλη διοικητικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις στις περιοχές που είχαν επαναστατήσει. Ο Ιγνάτιεφ επέλεξε να συνταχθεί με τους εκπροσώπους των άλλων Δυνάμεων, αλλά με αριστοτεχνικό τρόπο συμπεριέλαβε στις επαναστατημένες από τους Βουλγάρους -άρα και περιλαμβανόμενες στις υπό μεταρρύθμιση- περιοχές πολλές επαρχίες της Μακεδονίας. Οι περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας (στις οποίες περιλαμβάνονταν και οι επαρχίες Καστοριάς, Φλωρίνης και Εδέσσης) εντάσσονταν σε ένα νέο αυτοδιοικούμενο βιλαέτι. Αυτονόητη ήταν πλέον η σύνδεση των περιοχών αυτών με τη βουλγαρική εθνική υπόθεση. Τελικά το σχέδιο δεν τέθηκε σε εφαρμογή, καθώς ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ προχώρησε στην παραχώρηση συντάγματος με αποκλειστικό σκοπό να βγει από την δύσκολη θέση, στην οποία είχε περιέλθει.
Όμως η έκρηξη του Ρωσοτουρκικού Πολέμου, τον Απρίλιο του 1877 και η προέλαση των ρωσικών στρατευμάτων, τα οποία έφθασαν μέχρι τα περίχωρα της Κωνσταντινουπόλεως, άλλαξε ριζικά τους συσχετισμούς μειώνοντας δραματικά τις αντιστάσεις των Οθωμανών. Στις 19 Φεβρουαρίου/3 Μαρτίου 1878 υπογράφηκε συνθήκη ειρήνης στο προάστιο της Κωνσταντινουπόλεως Άγιο Στέφανο, μεταξύ των Οθωμανών και των Ρώσων. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων ο Ιγνάτιεφ επιδίωξε να λύσει διά παντός το ζήτημα της Μακεδονίας, με τη δημιουργία ενός βουλγαρικού κράτους που θα περιελάμβανε όλη την Μακεδονία μέχρι την Καστοριά, ακόμη και την Θεσσαλονίκη. Για να κάμψει τις αντιδράσεις των Ελλήνων και των άλλων Δυνάμεων, πρότεινε την απόδοση στους Έλληνες της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της Κρήτης. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν τόσο εξασθενημένη, που δεν μπορούσε να προβάλλει αντίσταση. Όμως ο τσάρος φοβήθηκε τις αντιδράσεις των άλλων Δυνάμεων και δεν ενέκρινε την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στο υπό σχεδιασμό βουλγαρικό κράτος. Τελικά, η Υψηλή Πύλη δέχθηκε τη δημιουργία μιας βουλγαρικής ηγεμονίας, που θα ενσωμάτωνε όλα τα εδάφη της Μακεδονίας, εκτός από τις επαρχίες Κοζάνης, Σερβίων, Χαλκιδικής και την Θεσσαλονίκη με τα περίχωρά της.
Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου ήταν ο διπλωματικός θρίαμβος του Ιγνάτιεφ, ήταν η δικαίωση των Πανσλαβιστών αλλά ήταν επίσης και μια απόδειξη της θελήσεως της Ρωσίας για επέκταση στο χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και για έξοδο στις θερμές θάλασσες, μία ένδειξη δυνάμεως και διαθέσεως να ακολουθήσει -με τον δικό της τρόπο ενδεχομένως- τις άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις στον αποικιακό ανταγωνισμό.
Οι άλλες Δυνάμεις δεν ήταν διατεθειμένες να επικυρώσουν τον ρωσικό θρίαμβο και να ενταφιάσουν τα δικά τους όνειρα και τις δικές τους επιδιώξεις. Ταυτόχρονα είχε αρχίσει να αναβιώνει στη Μεγάλη Βρετανία, στη Γαλλία και στην Ιταλία ένα κύμα φιλελληνισμού, το οποίο στρεφόταν κατά του Πανσλαβισμού και υπέρ της ελληνικής κυριαρχίας στη Θεσσαλία, την Ήπειρο και την Μακεδονία.
Η σύμπτωση των απόψεων της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας, της Αυστροουγγαρίας και της Γερμανίας οδήγησε στη σύγκληση ενός συνεδρίου ειρήνης, το οποίο επρόκειτο να επανεξετάσει τους όρους της συνθήκης ειρήνης του Αγίου Στεφάνου. Στο Συνέδριο του Βερολίνου η τύχη της Μακεδονίας άλλαξε. Η «Μεγάλη Βουλγαρία» παρέμεινε όνειρο, η «Μεγάλη Ιδέα» για τους Βουλγάρους. Στη θέση της δημιουργήθηκε μία φόρου υποτελής στο σουλτάνο βουλγαρική Ηγεμονία βορείως της Ροδόπης και μια δεύτερη, η Ανατολική Ρωμυλία, με το ίδιο καθεστώς, που εκτείνονταν από τον Αίμο ως τη Ροδόπη. Η Μακεδονία επανήλθε στην κατοχή των Οθωμανών, οι οποίοι όμως υποχρεούνταν να προβούν σε μεταρρυθμίσεις.
Υπεύθυνες για τις αλλαγές αυτές ήταν η Αυστροουγγαρία, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία, καθεμιά για τους δικούς της λόγους. Η πρώτη δεν είχε εμπλακεί καθόλου στον αγώνα για την απόκτηση αποικιών εκτός Ευρώπης και προσπαθούσε να επεκταθεί προς νότο και προς ανατολάς. Επιζητούσε την έξοδο προς την Αδριατική και προς το Αιγαίο. Η πρώτη επιδίωξη πραγματοποιήθηκε με την απόδοση σε αυτήν των επαρχιών της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης. Η δεύτερη εκφράστηκε με την επιμονή της να της αποδοθεί το σαντζάκι του Νόβι Παζάρ, κάτι όμως που τελικά δεν κατέστη εφικτό. Ένα μεγάλο βουλγαρικό κράτος στη Μακεδονία θα ματαίωνε τα σχέδια των Αυστριακών για έξοδο στο Αιγαίο μέσω της λεκάνης του Αξιού. Γι' αυτό και η Αυστροουγγαρία επέμεινε σθεναρά στην αναθεώρηση της Βουλγαρίας του Αγίου Στεφάνου. Για να αποτρέψει την αναβίωση εκτεταμένου βουλγαρικού κράτους στο μέλλον αλλά και για να μειώσει τις αντιδράσεις της Σερβίας για την αυστριακή κατοχή στη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη, προτίμησε να ενθαρρύνει την επέκταση της σερβικής επιρροής στη Μακεδονία. Μάλιστα, η Αυστροουγγαρία υπέγραψε με τη Σερβία και επίσημη συμφωνία στις 16 Ιουνίου 1881, με την οποία δεσμευόταν να υποστηρίξει τις σερβικές αξιώσεις στη Μακεδονία, όταν οι εξελίξεις στο μέλλον θα έκαναν δυνατή μια τέτοια εξέλιξη
ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ ΕΩΣ ΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ
Στην περίοδο από το Συνέδριο του Βερολίνου μέχρι τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Μεγάλες Δυνάμεις προσπάθησαν να ακολουθήσουν μια σταθερή πολιτική απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και μια πολιτική ισορροπιών στις μεταξύ τους σχέσεις. Η Μεγάλη Βρετανία συνέχισε να ασκεί την πολιτική της ενισχύσεως και μεταρρυθμίσεως του οθωμανικού κράτους ως μέσο για την ανάσχεση των Ρώσων, αλλά είχε αρχίσει να διαβλέπει ότι η στιγμή της διάλυσής του δεν ήταν μακριά. Παρόμοια ήταν και η πολιτική της Αυστρίας, της Ρωσίας και της Ιταλίας. Μόνο η Γερμανία θεωρούσε ότι τα συμφέροντά της θα προστατεύονταν αποτελεσματικά στην Εγγύς και τη Μέση Ανατολή με την υποστήριξη της υποστάσεως και της ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρις εσχάτων. Η Ρωσία από την πλευρά της, θεωρούσε ότι είχε ταπεινωθεί στο Συνέδριο του Βερολίνου και κινούνταν δραστήρια για την ακύρωσή του.
Το ζήτημα της κυριότητος της Μακεδονίας και των χριστιανικών πληθυσμών της παρέμενε στην επικαιρότητα ανελλιπώς. Σε αυτό βοηθούσαν και οι αντιμαχόμενες προπαγάνδες των βαλκανικών κρατών. Η ανεύρεση λύσεως για το Μακεδονικό που θα άφηνε ικανοποιημένα όλα τα μέρη -Μεγάλες Δυνάμεις και βαλκανικά κράτη- και δεν θα έθιγε την υπόσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποδείχθηκε ένα σταυρόλεξο για γερούς λύτες.
Η ΑΥΣΤΡΟΟΥΓΓΑΡΙΑ
Ειδικότερα, η Αυστροουγγαρία αναβάθμισε την επιρροή της στη Βαλκανική καθώς, με την ανανέωση της Συμμαχίας των Τριών Αυτοκρατοριών (18/6/1881) είχε αποκτήσει το δικαίωμα να προσαρτήσει τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη αλλά και την υποχρέωση να μην αντιταχθεί στην ένωση της Ανατολικής Ρωμυλίας με την Βουλγαρία. Απώτερος στόχος της πολιτικής της έγινε η έξοδος στο Αιγαίο στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, διαμέσου της κοιλάδας του Αξιού. Με βάση τον στόχο αυτό, η Αυστροουγγαρία επιδίωξε την αποδυνάμωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε συνδυασμό με την μη ενδυνάμωση της Βουλγαρίας. Η πολιτική αυτή λειτουργούσε αποτρεπτικά για την ενσωμάτωση της Μακεδονίας στο βουλγαρικό κράτος, καθώς μια ισχυρή σλαβική Ηγεμονία θα εμπόδιζε τα αυστριακά σχέδια. Κατά τη διάρκεια της κρίσης του 1897 οι Αυστριακοί συνεργάσθηκαν με τους Ρώσους, ώστε να αποφευχθεί κάθε αλλαγή στο εδαφικό καθεστώς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Μακεδονίας ειδικότερα.
Στο πνεύμα της αποδυναμώσεως της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της δημιουργίας των κατάλληλων προϋποθέσεων για έξοδο της Αυστροουγγαρίας στο Αιγαίο μέσω της κοιλάδας του Αξιού ήταν και το σχέδιο μεταρρυθμίσεων, που πρότειναν οι Αυστριακοί από κοινού με τους Ρώσους προς την Υψηλή Πύλη το 1903, για να κατευνάσουν τα πνεύματα στη Μακεδονία μετά την Εξέγερση του Ίλιντεν. Συγκεκριμένα, είχαν προτείνει τη θέσπιση του αξιώματος ενός Γενικού Επιθεωρητή των βιλαετίων Σκοπίων, Μοναστηρίου, Θεσσαλονίκης και την τοποθέτηση δύο συμβούλων, ενός Ρώσου και ενός Αυστριακού καθώς και την αναδιοργάνωση της χωροφυλακής από Ευρωπαίους αξιωματικούς. Φανερή ήταν η πρόθεση της μείωσης της επιρροής του σουλτάνου στη Μακεδονία και της διεθνοποίησής της, με τη συμβολή στην διοίκησή της των δύο ξένων συμβούλων.
Η Επανάσταση του Νεοτούρκων του 1908 και η απόδοση του συντάγματος φαινομενικά αποτελούσε μία κακή εξέλιξη για τις αυστριακές επιδιώξεις, καθώς ακύρωνε το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Μίρστεγκ και έδειχνε ότι οι νέοι ηγέτες άλλαζαν στάση απέναντι στη Βιέννη. Ωστόσο, η Αυστροουγγαρία εκμεταλλεύθηκε τη συγκυρία προσαρτώντας τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη και διώχνοντας μεγάλο μέρος Μουσουλμάνων, οι οποίοι κατέφυγαν πρόσφυγες στη Μακεδονία. Επιπλέον, βρήκε την ευκαιρία να απεμπλακεί από την υπευθυνότητα για την επιτυχή πορεία του μεταρρυθμιστικού προγράμματος στη Μακεδονία, για το οποίο τόσο η Υψηλή Πύλη όσο και η κοινή γνώμη την θεωρούσαν ως εμπνευστή και ως υπεύθυνη για την καλή ή την κακή πορεία του.
Η Αυστρία προσάρτησε τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη το 1908, μετά την Επανάσταση των Νεοτούρκων. Αντιτάχθηκε μαζί με την Ιταλία στην προέλαση του σερβικού στρατού προς την Αδριατική και προς την Αλβανία και ανάγκασε τους Σέρβους να κινηθούν, στη διάρκεια του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου, προς τα νότια, κατά παραβίαση των σερβοβουλγαρικών συμφωνιών τις παραμονές του πολέμου.
Στο μεσοδιάστημα των δύο Βαλκανικών Πολέμων η Αυστροουγγαρία ανέπτυξε έντονη διπλωματική δράση. Ενθαρρυμένη από την ευκολία με την οποία προσάρτησε τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη, προσπάθησε, στις παραμονές της διάσκεψης της Ειρήνης του Λονδίνου, να αποκομίσει τα μέγιστα οφέλη για τον εαυτό της, καθώς ζητούσε τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης Αλβανίας, την απαγόρευση εξόδου των Σέρβων στην Αδριατική, την μετατροπή της Θεσσαλονίκης σε ελεύθερο λιμάνι και το δικαίωμα να ασκεί ελεύθερο εμπόριο σε όλες τις πρώην οθωμανικές επαρχίες. Ωστόσο οι αξιώσεις αυτές, όπως και η γενικότερη στάση της στο Συνέδριο του Λονδίνου, προκάλεσαν ακόμη και την αντίδραση της Γερμανίας, η οποία συνειδητοποίησε ότι η αυστριακή αδιαλλαξία ήταν ικανή να προκαλέσει πόλεμο μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων υπό άσχημες προϋποθέσεις για τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες, καθώς, σε αυτή την περίπτωση, τα βαλκανικά κράτη θα συντάσσονταν στο σύνολό τους με τις δυνάμεις της Αντάντ.
Η Μεγάλη Βρετανία
Η Μεγάλη Βρετανία από την πλευρά της, θεωρούσε ότι ο ρωσικός θρίαμβος της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου αποτελούσε έναν σοβαρότατο κίνδυνο για τη δική της πολιτική στην περιοχή, καθώς η δημιουργία ενός ισχυρού βουλγαρικού κράτους υπό την κηδεμονία της Ρωσίας ουσιαστικά περικύκλωνε την Κωνσταντινούπολη και κρατούσε σε μια ιδιότυπη ομηρία τον σουλτάνο. Γι' αυτό και κινήθηκε δραστήρια για την ακύρωση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου και την μείωση της δυναμικότητος του μελλοντικού βουλγαρικού κράτους.
Μετά το Συνέδριο του Βερολίνου, η πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας συνέχισε να είναι η διατήρηση της ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ως μόνης λύσεως για την αποτροπή της κατάληψης των Στενών και της Κωνσταντινουπόλεως από κάποια άλλη Δύναμη, εξέλιξη η οποία θα έφερνε εμπόδια στον έλεγχο των ναυτικών και χερσαίων δρόμων Ανατολής-Δύσης από τη Μεγάλη Βρετανία.
Απέναντι στη Βουλγαρία κράτησε εφεκτική στάση. Το 1880 είχε έλθει στην εξουσία το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Γκλαντστόουν, το οποίο ήταν κληρονόμος της πολιτικής του Γεωργίου Κάνινγκ προς τους βαλκανικούς λαούς. Επιπλέον, η κατάληψη της Κύπρου το 1878, η εγκατάσταση στην Αίγυπτο το 1882 και ο έλεγχος της διώρυγας του Σουέζ μείωνε για τους Βρετανούς τη σημασία της προστασίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ένα βουλγαρικό κράτος αρκετά ισχυρό, που δεν θα κηδεμονεύονταν από την Ρωσία, θεωρούνταν ικανοποιητική εξέλιξη για τους Βρετανούς. Έτσι, χωρίς ιδιαίτερες επιφυλάξεις, οι Βρετανοί επέλεξαν να υποστηρίξουν τις βουλγαρικές επιδιώξεις, σε μια προσπάθεια να αποσπάσουν την Βουλγαρία από τη ρωσική κηδεμονία ή να δημιουργήσουν αρνητικά αισθήματα των Βουλγάρων προς τους Ρώσους. Η πολιτική αυτή εκφράστηκε στην κρίση του 1885.
Επιπλέον, στη Μεγάλη Βρετανία υπήρχαν αρκετά σωματεία και αρκετές προσωπικότητες που έβλεπαν με εντελώς ρομαντικό πνεύμα τις αγριότητες των σωμάτων της Εσωτερικής Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης (ΕΜΕΟ), ως ηρωικές πράξεις των καταπιεσμένων χριστιανών εναντίον των καταπιεστών τους. Η κοινή γνώμη στην Αγγλία αντέδρασε με μεγάλη δυσαρέσκεια στη σκληρότητα που έδειξαν οι Οθωμανοί κατά την κατάπνιξη της Επανάστασης του Ίλιντεν, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα ρεύμα υποστήριξης των Βουλγάρων. Μάλιστα δημιουργήθηκε και κομιτάτο, το «Βαλκανικό Κομιτάτο», με σκοπό να βοηθήσει τους πρόσφυγες και να ζητήσει τη δημιουργία μιας αυτόνομης Μακεδονίας.
Όμως η επαναπροσέγγιση των Βουλγάρων με τους Ρώσους και η ισχυροποίηση της Βουλγαρίας σε βάρος των γειτονικών λαών άλλαξε τις προτεραιότητες της βρετανικής πολιτικής. Η Μεγάλη Βρετανία δεν επιθυμούσε μια ισχυρή Βουλγαρία που θα περιελάμβανε την Μακεδονία και θα τελούσε υπό ρωσική κηδεμονία. Επίσης τη Βρετανία άρχισε να προβληματίζει στα τέλη του ΙΘ΄ αιώνος και η βιαιότητα, με την οποία συνήθως αντιμετώπιζαν οι Οθωμανοί τις εξεγέρσεις των χριστιανικών λαών στο έδαφος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έτσι, άρχισε να προσανατολίζεται σε μια πολιτική πιο κριτική απέναντι στον σουλτάνο, η οποία δεν απέκλειε την αλλαγή του καθεστώτος και στη Μακεδονία, πεδίο συνεχούς αυθαιρεσίας της κρατικής εξουσίας και των Μουσουλμάνων ατάκτων σε βάρος των Χριστιανών. Μία λύση στην κατεύθυνση αυτή ήταν η τοποθέτηση του Γκλάντστοουν το 1897, για την αυτοδιάθεση των λαών που κατοικούσαν στη Μακεδονία.
Η Βρετανία συνέχιζε να θεωρεί τη δημιουργία μιας αυτόνομης ηγεμονίας στη Μακεδονία με χριστιανό διοικητή ως πιθανή λύση και στις αρχές του Κ΄ αιώνος, ως αντίδραση στις μεταρρυθμίσεις της Βιέννης και του Μίρστεγκ, αλλά υποχώρησε, προκειμένου να μη δημιουργήσει πρόβλημα στην εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων. Βλέποντας όμως ότι οι σχεδιαζόμενες μεταρρυθμίσεις περιορίζονταν σε συγκεκριμένες περιοχές της Μακεδονίας και ότι δεν ήταν αποτελεσματικές, ζήτησε, στις αρχές του 1905, την επέκταση των μεταρρυθμίσεων και σε κάποιους καζάδες του βιλαετίου της Αδριανούπολης, την παραχώρηση επιπλέον αρμοδιοτήτων στον Γενικό Επιθεωρητή της Μακεδονίας και τον διορισμό επιτροπής, αποτελούμενης από εκπροσώπους των έξι ευρωπαϊκών δυνάμεων, για να εκπονήσει σχέδιο ελέγχου των οικονομικών και της απονομής της δικαιοσύνης στα τρία βιλαέτια της Μακεδονίας. Το καλοκαίρι του 1907 επανέφερε το αίτημα για την αυτονόμηση της Μακεδονίας με χριστιανό διοικητή. Όμως οι άλλες Δυνάμεις -και κυρίως η Αυστρία- αρνήθηκαν να στηρίξουν τις βρετανικές προτάσεις, θεωρώντας ικανοποιητικό το μέχρι τότε έργο των μεταρρυθμίσεων.
Ακόμη πιο σημαντική ήταν η προσέγγιση της Μεγάλης Βρετανίας με τη Ρωσία, το καλοκαίρι του 1907. Το Λονδίνο, που έβλεπε με ανησυχία να αυξάνεται ανησυχητικά η επιρροή της Γερμανίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και να μειώνεται η δική της, προτίμησε να έλθει σε συνεργασία με τη Ρωσία, με σκοπό τη διασφάλιση των συμφερόντων της στην Άπω Ανατολή από τον ανταγωνισμό των Ρώσων και με αντάλλαγμα τη συμφωνία για αλλαγή του καθεστώτος στη Βαλκανική.
Τον Μάρτιο του 1908, η Βρετανία παρουσίασε εκ νέου την πρόταση για αυτονόμηση της Μακεδονίας υπό την αιγίδα των Μεγάλων Δυνάμεων, όμως το σχέδιο δεν έγινε αποδεκτό ούτε από την Αυστρία ούτε από τη Ρωσία. Η Βρετανία, πάντως, συνέχισε τις διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία, προκειμένου να καταλήξουν σε μια νέα μεταρρυθμιστική προσπάθεια, η οποία όμως δεν κατέληξε πουθενά καθώς το καλοκαίρι του 1908 εξερράγη η Επανάσταση των Νεοτούρκων στη Μακεδονία, που είχε ως αποτέλεσμα την παραχώρηση συντάγματος.
Η νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε, άλλαξε προς στιγμήν τα δεδομένα. Η πορεία των μεταρρυθμίσεων στη Μακεδονία διακόπηκε, καθώς με το σύνταγμα αποδίδονταν πολύ μεγαλύτερες ελευθερίες στους πληθυσμούς και δίνονταν υποσχέσεις για μεγάλες αλλαγές στην οργάνωση και τη λειτουργία του Οθωμανικού κράτους.
Η Βρετανική Κυβέρνηση τάχθηκε εξ' αρχής ευνοϊκά προς την Επανάσταση των Νεοτούρκων. Άλλωστε, είχε περισσότερους λόγους να επιθυμεί μια τέτοια εξέλιξη σε σχέση με τις άλλες Δυνάμεις. Η πλήρης ανατροπή του πολιτικών ισορροπιών στην Κωνσταντινούπολη δημιουργούσε περισσότερες πιθανότητες για την επαναπροσέγγιση των Τούρκων με τους Βρετανούς και μάλιστα οι Νεότουρκοι αρχικά κινήθηκαν προς αυτή την κατεύθυνση. Επίσης, το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα των Βρετανών για την Μακεδονία, σαφώς πιο προωθημένο σε σχέση με εκείνο του Μίρστεγκ, είχε περισσότερες πιθανότητες να ευοδωθεί με το επαγγελλόμενο Σύνταγμα των Νεοτούρκων. Υπέρ της νέας καταστάσεως τάχθηκαν -αλλά με επιφυλάξεις- και οι διάφοροι φιλελεύθεροι κύκλοι της Βρετανίας, όπως και το Βαλκανικό Κομιτάτο, καθώς δεν εμπιστεύονταν τους Οθωμανούς. όμως δεν μπορούσαν να αρνηθούν ότι οι εξελίξεις με την Επανάσταση του 1908 οδηγούσαν προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Πάντως τότε η Βρετανική Κυβέρνηση, όσο και η βρετανική κοινή γνώμη, ήταν έτοιμη να αλλάξει στάση απέναντι στους Νεότουρκους, σε περίπτωση που διαπίστωνε την αθέτηση των υποσχέσεων και την εκ νέου καταπίεση των χριστιανικών πληθυσμών. Και όταν μετά το 1910 οι Νεότουρκοι προχώρησαν στην αναστολή των δικαιωμάτων των χριστιανών και άρχισαν να ασκούν μια σκληρή εθνικιστική πολιτική, τόσο η Βρετανική Κυβέρνηση όσο και ο τύπος και οι διάφορες φιλελεύθερες οργανώσεις άλλαξαν άρδην την πολιτική τους απέναντι στην οθωμανική εξουσία.
Η δημιουργία της συμμαχίας των βαλκανικών κρατών δεν ήταν άγνωστη στη Μεγάλη Βρετανία, αλλά τα μυστικά πρωτόκολλα που όριζαν τις διεκδικήσεις και τον όρο της μεσολαβήσεως της Ρωσίας, έγιναν γνωστά μετά την έκρηξη του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου. Η Βρετανία δεν κατέβαλε προσπάθειες για να αποτρέψει την έκρηξη των Βαλκανικών Πολέμων, καθώς εκτίμησε ότι κάτι τέτοιο ήταν μάλλον αναπόφευκτο. Φιλοξένησε το συνέδριο της ειρήνης στο Λονδίνο, φιλοδοξώντας να παίξει ρόλο αντίστοιχο με εκείνον της Γερμανίας στον τερματισμό της κρίσης του 1875-1877, αλλά τελικά δε θέλησε ή δεν μπόρεσε να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο. Πάντως, ενώ υπήρξε μεγάλη διπλωματική κινητικότητα για όλα τα άλλα θέματα (Αλβανία, νησιά του Αιγαίου, έξοδος της Σερβίας στην Αδριατική), το θέμα της Μακεδονίας δεν συζητήθηκε εκτενώς. Ούτε η Μεγάλη Βρετανία, ούτε οι άλλες Δυνάμεις -με την εξαίρεση της Αυστρίας, η οποία προσπαθούσε να διεθνοποιήσει την Θεσσαλονίκη- κατέθεσαν ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την Μακεδονία.
Η ΡΩΣΙΑ
Στο διάστημα που ακολούθησε τη Διάσκεψη του Βερολίνου μέχρι τα τέλη του ΙΘ΄ αιώνος, η Ρωσία συνέχισε να υποστηρίζει τις διεκδικήσεις της Βουλγαρίας στη Μακεδονία και τη Θράκη, ακόμη και όταν την εξουσία στη Βουλγαρία νέμονταν κόμματα που συμπαθούσαν περισσότερο τους Αυστριακούς και τους Γερμανούς, παρά τους Ρώσους. Στο διάστημα 1878-1885, η Ρωσία είχε καταβάλει προσπάθεια να φέρει σε συνδιαλλαγή Έλληνες και Βουλγάρους σχετικά με το μέλλον της Μακεδονίας, αλλά τόσο οι πρώτοι όσο και οι δεύτεροι παρέμειναν ανυποχώρητοι στις θέσεις τους και η πρωτοβουλία της Ρωσίας έμεινε χωρίς αντίκρισμα.
Η πραξικοπηματική ενέργεια των Βουλγάρων να προσαρτήσουν την Ανατολική Ρωμυλία, τον Σεπτέμβριο του 1885, συνάντησε την αντίθεση των Ρώσων, οι οποίοι φοβούνταν ότι μια τέτοια ενέργεια θα προκαλούσε την αντίδραση των Αυστριακών και τις αξιώσεις Σέρβων και Ελλήνων για ανταλλάγματα. Μάλιστα η Ρωσία, από κοινού με την Αυστροουγγαρία και την Γερμανία, αρνήθηκε να αποδεχθεί τα τετελεσμένα και ζήτησε την επαναφορά στο προηγούμενο καθεστώς. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ενθαρρυμένη από τη στάση των τριών αυτοκρατοριών, απείλησε να επέμβει στρατιωτικά, αλλά συνάντησε την αντίδραση της Μεγάλης Βρετανίας, η οποία έθεσε το θέμα της ενδεχόμενης στρατιωτικής εμπλοκής των Σέρβων και των Ελλήνων εναντίον της, χωρίς την κάλυψη εκ μέρους της.
Η υποστήριξη των βουλγαρικών επιδιώξεων κατέστη ακόμη πιο φανερή μετά τον Σερβοβουλγαρικό Πόλεμο του 1885-1886 και την επικράτηση των Βουλγάρων. Οι Ρώσοι διπλωματικοί υπάλληλοι στη Μακεδονία προωθούσαν ή υποστήριζαν όλα τα αιτήματα των Βουλγάρων για τη σύσταση νέων ναών και σχολείων. Μάλιστα στο διάστημα αυτό ήταν τόση η αίγλη της Βουλγαρίας, ώστε τα αιτήματά της τύγχαναν της υποστήριξης και της Μεγάλης Βρετανίας, η οποία πίστευε ότι με την πολιτική αυτή θα μπορούσε να αποσπάσει την Βουλγαρία από τη ρωσική κηδεμονία.
Η αντίθεση των άλλων Δυνάμεων στην αλλαγή των συνόρων στα Βαλκάνια και η δράση των βουλγαρομακεδονικών Κομιτάτων, που ζητούσαν τη δημιουργία μιας ενιαίας και αυτόνομης Μακεδονίας, άρχισε να γίνεται αποδεκτή με την πάροδο του χρόνου ως πιθανή λύση στους κόλπους της ρωσικής διπλωματίας. Έτσι, όταν τον Δεκέμβριο του 1902 συναντήθηκαν στη Βιέννη οι Υπουργοί Εξωτερικών της Ρωσίας και της Αυστροουγγαρίας Λάμπσντορφ και Γκολουσόφσκι, ο πρώτος πρότεινε ως λύση την αυτονόμηση της Μακεδονίας με χριστιανό διοικητή. Τελικά η Ρωσία, μετά την αντίδραση της Αυστροουγγαρίας, αποδέχθηκε τη λύση των μεταρρυθμίσεων του Μίρστεγκ.
Η έκρηξη του Ρωσοϊαπωνικού Πολέμου, το 1904, περιόρισε προς στιγμήν το ενδιαφέρον της Ρωσίας για τις βαλκανικές υποθέσεις. Η αρνητική έκβαση του πολέμου έστρεψε εκ νέου τη Ρωσία προς την Εγγύς Ανατολή και την αναζήτηση συμμάχου, τον οποίο βρήκε στο πρόσωπο της Μεγάλης Βρετανίας το καλοκαίρι του 1907, με σκοπό την πλήρη αλλαγή του καθεστώτος στη Βαλκανική και την Ανατολική Μεσόγειο. Η Επανάσταση των Νεοτούρκων δεν επέφερε αλλαγές στη ρωσική στάση προς την Υψηλή Πύλη, καθώς οι Ρώσοι εκτιμούσαν ότι το κίνημα ήταν καταδικασμένο να αποτύχει. Η αλλαγή στην πολιτική των Νεοτούρκων μετά το 1909 απέναντι στους χριστιανικούς λαούς που ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, δικαίωσε τις εκτιμήσεις των Ρώσων. Επιπλέον, η κίνηση των Αυστριακών να προσαρτήσουν τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τους οδήγησε να ενθαρρύνουν την ανεξαρτησία της Βουλγαρίας και να υιοθετήσουν μια πιο επιθετική πολιτική απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, πολιτική όμως που δεν υιοθετούσαν και οι Αγγλογάλλοι.
Η πολιτική αυτή εκφράστηκε με την παρότρυνση προς τη Σερβία και την Βουλγαρία να συνεργασθούν στρατιωτικά κατά της οθωμανικής κυριαρχίας στη Βαλκανική. Τα θεμέλια αυτής της συνεργασίας τέθηκαν από τον Χάρτγουιγκ, τον Ρώσο Πρεσβευτή στο Βελιγράδι από το 1909 και θερμό οπαδό των Πανσλαβιστών. Η προσέγγιση κατέστη δυνατή μόλις το 1911, λόγω των επιφυλάξεων του Βασιλιά Φερδινάνδου της Βουλγαρίας. Η τελική συμφωνία προέβλεπε ότι για τα εδάφη μεταξύ του ποταμού Στρυμώνα και του όρους Σαρ, δηλαδή για την Μακεδονία, εάν τα δύο μέρη δεν συμφωνούσαν να μεταβληθεί σε μια ενιαία αυτόνομη επαρχία, τότε αυτά θα χωριζόταν σε δυο ζώνες, από το όρος Γκόλεμ μέχρι τη λίμνη Αχρίδα. Η νότια ζώνη θα περιέρχονταν στη Βουλγαρία και η βόρεια στη Σερβία. Πιο σημαντικό για τη Ρωσία ήταν το γεγονός ότι αν προέκυπταν διαφορές μεταξύ των δύο κρατών, τότε θα προσέτρεχαν στη ρωσική διαιτησία.
Όμως τελικά η κατάσταση ξέφυγε από τον έλεγχο της Ρωσίας, καθώς μπορεί να συμφωνούσε για τη σύναψη συμφωνίας Βουλγαρίας-Ελλάδας, αλλά η αντίθεσή της στη συμμετοχή του Μαυροβουνίου δεν εισακούσθηκε. Δεν εισακούσθηκαν επίσης οι παροτρύνσεις της για αναβολή των πολεμικών επιχειρήσεων, καθώς στα μέσα Σεπτεμβρίου 1912 η Βουλγαρία πληροφόρησε τη Ρωσία ότι τα βαλκανικά κράτη αποφάσισαν να κηρύξουν τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Η Γερμανία
Η ένωση των γερμανικών κρατών στα μέσα του ΙΘ΄ αιώνος και η επικράτηση της Γερμανίας στον Γαλλογερμανικό Πόλεμο του 1870 δημιούργησαν ακόμη μία μεγάλη ευρωπαϊκή δύναμη, τη Γερμανία. Η Γερμανία, με τη σειρά της, ακολούθησε και αυτή την πολιτική της υποστήριξης της ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ίσως πιο πιστά και από την Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία.
Ο λόγος για την πολιτική αυτή ήταν κυρίως η αναζήτηση αγορών για τα γερμανικά βιομηχανικά προϊόντα και πρώτων υλών για τα γερμανικά εργοστάσια. Η πολιτική αυτή εκφράστηκε στην πράξη με την υποστήριξη της Αυστρίας σε βάρος των ρωσικών επιδιώξεων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η υποστήριξη δεν βασίζονταν στην κοινή καταγωγή, αλλά σε καθαρά οικονομικά κριτήρια. Η Γερμανία έβλεπε την περιοχή από τον ποταμό Έλβα στην Κεντρική Ευρώπη ως τον Ευφράτη στη Μεσοποταμία ως έναν ενιαίο οικονομικό χώρο, στον οποίο θα κατείχε προνομιακή θέση μαζί με τη σύμμαχό της Αυστροουγγαρία. Η κατασκευή από τους Γερμανούς σιδηροδρομικής γραμμής από το Ικόνιο μέχρι τη Βαγδάτη και η άδεια που έλαβαν οι Αυστριακοί για ένωση των αυστριακών σιδηροδρόμων με τους οθωμανικούς στη Μιτροβίτσα, έθετε σε εφαρμογή το σχέδιο των Γερμανών αλλά ταυτόχρονα προκαλούσε τους φόβους της Μεγάλης Βρετανίας και της Ρωσίας, οι οποίες άρχισαν να προσανατολίζονται στη συνολική λύση του Ανατολικού Ζητήματος στη βάση της διασπάσεως της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Οι Γερμανοί δεν διέθεταν κάποια συγκεκριμένη πολιτική αναφορικά με την Μακεδονία. Στα πλαίσια της διατήρησης του υπάρχοντος καθεστώτος, υποστήριζαν τις ενέργειες της Αυστροουγγαρίας και της Ρωσίας για την επίλυση των προβλημάτων που ανέκυπταν από την κακοδιοίκηση και από τους εθνικούς ανταγωνισμούς. Φυσικά, κάθε κίνηση κατά του σουλτάνου ή των τοπικών αρχών προκαλούσε την εχθρότητα και την αντίδραση της γερμανικής πολιτικής.
Η Επανάσταση των Νεοτούρκων το 1908 προκάλεσε, για σύντομο χρονικό διάστημα, μία ψυχρότητα στις σχέσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Γερμανίας, καθώς η Γερμανία αποτελούσε τον στυλοβάτη του διεφθαρμένου καθεστώτος του Αβδούλ Χαμίτ. Λογικό ήταν οι Νεότουρκοι να αντιμετωπίσουν με ψυχρότητα τους Γερμανούς και να στραφούν αρχικά προς τους Αγγλογάλλους. Η ψυχρότητα αυτή είχε οδυνηρές συνέπειες για τους Οθωμανούς, καθώς οι Γερμανοί στήριξαν, έστω και με επιφυλάξεις, την Αυστροουγγαρία στην πραξικοπηματική ενσωμάτωση της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης και δεν αντιτάχθηκαν στον επεκτατισμό της Ιταλίας προς τις αφρικανικές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όμως, από το 1911 και μετά, οι Νεότουρκοι άρχισαν να δείχνουν εκ νέου την προτίμησή τους προς τους Γερμανούς. Σε αυτό βοήθησε η τοποθέτηση του γερμανόφιλου Σεφκέτ Πασά στη θέση του Υπουργού Πολέμου και η άρνηση της Μεγάλης Βρετανίας να προμηθεύσει άμεσα την Υψηλή Πύλη με πολεμικά σκάφη καθώς και η πολιτική που ακολούθησε στο Κρητικό Ζήτημα.
Η Γαλλία
Η γαλλική παρουσία στη Μακεδονία, όπως και στην υπόλοιπη Βαλκανική, συνέχισε να ταυτίζεται αυτή την εποχή με το γαλλικό κεφάλαιο, που ήλεγχε σημαντικούς τομείς της οικονομίας όπως τράπεζες, βιομηχανίες, μεταφορές και υπηρεσίες. Η Γαλλία επιθυμούσε τη διατήρηση ενός καθεστώτος ειρήνης, τάξεως και ασφάλειας, τις συνθήκες δηλαδή που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη της οικονομίας. Όμως η πολιτική της διαφοροποιούνταν από εκείνην της Γερμανίας, καθώς δεν έφθανε στο σημείο να εθελοτυφλεί στις σημαντικές αλλαγές που συντελούνταν στην περιοχή και στις αδυναμίες και αγριότητες των Οθωμανών.
Συμφωνούσε όμως με τη Μεγάλη Βρετανία ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία χρειαζόταν εκτεταμένες αλλαγές για να επιβιώσει και υποστήριζε κάθε σχετική μεταρρυθμιστική προσπάθεια, επιδεικνύοντας ιδιαίτερη ευαισθησία στην προστασία των χριστιανικών πληθυσμών από τις αυθαιρεσίες των τοπικών αρχών και τις βιαιότητες του μουσουλμανικού όχλου, του στρατού και των ατάκτων. Χαρακτηριστικό είναι ότι μετά την καταστολή της Εξεγέρσεως του Ίλιντεν, το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπιστικής βοήθειας που μοιράσθηκε στα θύματα της εξεγέρσεως ήταν γαλλικής προελεύσεως και για τη διανομή του συνεργάσθηκαν οι γαλλικές αρχές με τις Καθολικές οργανώσεις.
Οι Γάλλοι Πρόξενοι στη Μακεδονία κράτησαν επιφυλακτική στάση απέναντι σε όλη την προσπάθεια των μεταρρυθμίσεων στη Μακεδονία, το διάστημα 1902-1908. Θεωρούσαν ότι η κατάσταση μπορούσε να αλλάξει προς το καλύτερο με τη βελτίωση της δημόσιας διοικήσεως και ότι το όλο σύστημα που είχε επιβληθεί με το πρόγραμμα του Μίρστεγκ ήταν αναποτελεσματικό και γραφειοκρατικό. Πάντως, υποστήριξαν την πολιτική των μεταρρυθμίσεων, διότι προείχε η διατήρηση του υφισταμένου καθεστώτος.
Η ΙΤΑΛΙΑ
Η Ιταλία συγκαταλέγεται στις νεαρές ευρωπαϊκές δυνάμεις, καθώς προέκυψε από την ένωση των ιταλικών κρατών στα μέσα του ΙΘ΄ αιώνος. Κύριος στόχος της εξωτερικής πολιτικής της Ιταλίας αποτέλεσε αμέσως μετά την ένωσή της, η δημιουργία του mare nostrum, δηλαδή της επεκτάσεως σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου. Ως πρώτο βήμα για την εκπλήρωση του στόχου τέθηκε η προσάρτηση των ανατολικών ακτών της Αδριατικής, κάτι που την έφερνε σε ανοιχτή αντιπαράθεση με την Αυστροουγγαρία. Στο Συνέδριο του Βερολίνου οι Ιταλοί δεν διατύπωσαν καμιά ιδιαίτερη αξίωση για εδαφικές παραχωρήσεις, όμως τα επόμενα χρόνια κινήθηκαν δραστήρια προς αυτή την κατεύθυνση.
Μέχρι τις αρχές του Κ΄ αιώνος, η Ιταλία εμφανιζόταν ως εγγυητής της συνέχειας και της εδαφικής ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς υπέγραψε τις συνθήκες του 1887, αλλά η πολιτική της αυτή εκπορεύτηκε από το γεγονός ότι ένιωθε ανήμπορη να αντιπαρατεθεί στην Αυστρία και την Γερμανία σε μία κρίση που θα οδηγούσε σε αλλαγή του καθεστώτος. Η διπλωματική κινητικότητα που παρατηρήθηκε στις αρχές του Κ΄ αιώνος με αίτιο την κατάσταση στη Μακεδονία, έδωσε την αφορμή στην Ιταλία να επαναδιατυπώσει την πολιτική της. Έτσι, στις αρχές του 1903 υποστήριξε, όπως και η Μεγάλη Βρετανία, τη δημιουργία μιας ενιαίας αυτόνομης Μακεδονίας με χριστιανό διοικητή. Δεν επρόκειτο για στρατηγική επιλογή, αλλά περισσότερο είχε τον χαρακτήρα της έκφρασης δυσαρέσκειας διότι είχε αποκλειστεί από τη Διάσκεψη του Μίρστεγκ. Άλλωστε, μόλις ορίστηκε ότι ο αρχηγός της διεθνούς χωροφυλακής θα ήταν Ιταλός, απέσυρε τις επιφυλάξεις της.
Ο καιροσκοπισμός της Ιταλίας αποκαλύφθηκε μετά το 1908, όταν εκμεταλλεύθηκε την αλλαγή των διπλωματικών ισορροπιών, την ενσωμάτωση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης από την Αυστροουγγαρία και την ευνοϊκή στάση της Ρωσίας, σε συνδυασμό με την αδιαλλαξία της νέας οθωμανικής εξουσίας και κήρυξε τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, με σκοπό να αποσπάσει εδάφη της στην Ανατολική Μεσόγειο. ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ....
Η δημιουργία ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους και ενός αυτόνομου σερβικού άλλαξε σε μεγάλο βαθμό το σκηνικό στα Βαλκάνια, αφού πλέον τα κράτη αυτά αντικατέστησαν την Αυστρία και την Ρωσία στον αγώνα εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, η πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων, της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και της Αυστρίας, που τάσσονταν υπέρ της διατήρησης της υποστάσεως και της ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, παρέτεινε για έναν αιώνα τη διάλυσή της. Γεγονότα όπως οι επαναστάσεις των βαλκανικών λαών, των Σέρβων, των Ελλήνων, των Μαυροβουνίων και των Βουλγάρων, προκάλεσαν τριγμούς στο οικοδόμημα της ισορροπίας, αλλά δεν το κατεδάφισαν.
Η Μεγάλη Βρετανία
Κύριος στόχος της πολιτικής της Μεγάλης Βρετανίας στην Εγγύς Ανατολή τον ΙΘ΄ αιώνα ήταν η ανάσχεση της ρωσικής επέκτασης προς τα Στενά και την Μεσόγειο. Βάση για την επίτευξη αυτής της πολιτικής ήταν η διατήρηση της ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι καλές σχέσεις με τον σουλτάνο, έτσι ώστε να λειτουργεί ως ανάχωμα στις ρωσικές επεκτατικές βλέψεις.
Τα θεμέλια της πολιτικής αυτής είχε θέσει ο Πρωθυπουργός Πάλμερστον στη δεκαετία 1830-1840 και με μικρές αλλαγές ακολουθήθηκε μέχρι το τέλος του ΙΘ΄ αιώνος απαρέγκλιτα, παρακάμπτοντας τους εθνικούς διαφωτισμούς των χριστιανικών και άλλων λαών που κατοικούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τα αιτήματα για εθνική απελευθέρωση και για τη δημιουργία εθνικών κρατών.
Όμως η συνεχής απόκλιση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από την πολιτική, κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη στην Ευρώπη καθιστούσε αβέβαιο το όλο εγχείρημα. Γι' αυτό και με εισηγητή τον Στράτφορντ Κάνιγκ, Πρεσβευτή της Μεγάλης Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη, οι Βρετανοί επιδίωκαν σταθερά την εισαγωγή μεταρρυθμίσεων στις δομές και τη λειτουργία του οθωμανικού κράτους, έτσι ώστε να συνεχίσει να υφίσταται και να μπορεί να ανταποκριθεί στις αλλαγές των καιρών.
Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής ήταν η συνθήκη ειρήνης, με την οποία τερματιζόταν ο Κριμαϊκός Πόλεμος. Ο σουλτάνος υποχρεώθηκε να παράσχει ισονομία και να σέβεται όλους τους υπηκόους του, Μουσουλμάνους και Χριστιανούς, τη γνωστή πράξη «Χάττι Χουμαγιούν». Οι μεταρρυθμίσεις είχαν αρχίσει, αλλά επρόκειτο να διαρκέσουν πολύ και να αποδειχθούν ατελέσφορες.
Η μεγαλύτερη απόκλιση από το δόγμα αυτό ήταν η θετική στάση που υιοθέτησε η Μεγάλη Βρετανία μετά το 1824 στο Ελληνικό Ζήτημα, η οποία οδήγησε στην ανακήρυξη της δημιουργίας του ελληνικού κράτους. Μάλιστα, η μετατροπή του καθεστώτος από αυτόνομο σε ανεξάρτητο οφείλεται σε πρωτοβουλίες των Βρετανών, που χρησιμοποίησαν την ανεξαρτησία για να υπερκεράσουν τους Ρώσους, οι οποίοι με τη Συνθήκη της Αδριανούπολης το 1829 είχαν αποκτήσει την πρωτοβουλία στο χειρισμό του Ελληνικού Ζητήματος. Πάντως, σε καμία φάση των διαπραγματεύσεων η Μεγάλη Βρετανία δεν έθεσε υπό συζήτηση θέμα ενσωματώσεως της Μακεδονίας στο ελληνικό κράτος.
Η Γαλλία
Η Γαλλία από την πλευρά της, σκόπευε να εγκαθιδρύσει μια Αραβοαιγυπτιακή Αυτοκρατορία, στην οποία θα διατηρούσε τον έλεγχο των οικονομικών, όπως και στην περίπτωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Καθώς η Γαλλία διατηρούσε μεγάλα οικονομικά συμφέροντα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, το μόνο που δεν θα επιθυμούσε ήταν η κατάρρευση, η διάλυση ή η πτώχευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έτσι, κάθε προσπάθεια της Ρωσίας για την αλλαγή του καθεστώτος στην περιοχή την εύρισκε αντίθετη. Ακόμη και απέναντι στις μεταρρυθμίσεις που προωθούσαν οι Βρετανοί, οι Γάλλοι ήταν επιφυλακτικοί.
Όμως στην περίπτωση της Ελληνικής Επαναστάσεως η Γαλλία μετά τα πρώτα χρόνια συνέβαλε από κοινού με την Ρωσία και τη Μεγάλη Βρετανία στη λύση του προβλήματος προς όφελος των Ελλήνων. Στο διπλωματικό πεδίο η Γαλλία υποστήριξε κυρίως τις ενέργειες των Βρετανών, αλλά ήταν αυτή που έστειλε στρατεύματα στην Πελοπόννησο, προκειμένου να απομακρύνουν τον Ιμπραήμ και να εφαρμόσουν τις αποφάσεις της Συνθήκης του 1827. Πάντως, σε καμία φάση των διπλωματικών συζητήσεων και επαφών η Γαλλία δεν έθεσε θέμα προσαρτήσεως της Μακεδονίας στο υπό εκκόλαψη ελληνικό κράτος.
Στη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία συμμάχησαν με την Οθωμανική Αυτοκρατορία εναντίον της Ρωσίας, προκειμένου να εμποδίσουν την τελευταία να καταλύσει την οθωμανική κυριαρχία στην Ευρώπη. Ο Ναπολέων Γ΄ τάχθηκε υπέρ της ακεραιότητος της Τουρκίας και μάλιστα ήταν αυτός που επέβαλε την έναρξη των εχθροπραξιών με την Ρωσία στον Εύξεινο Πόντο. Φυσικό ήταν οι Γάλλοι όχι μόνο να αρνηθούν τη βοήθεια στους επαναστάτες του Καρατάσου, αλλά να στείλουν και πολεμικό πλοίο στη Χαλκιδική, το οποίο βομβάρδισε και βύθισε το στολίσκο του Καρατάσου αποκόπτοντας τον εφοδιασμό του από θαλάσσης. Όμως οι Πρόξενοι της Γαλλίας και της Βρετανίας μεσολάβησαν το 1854 για την ασφαλή αποχώρηση των Ελλήνων επαναστατών από τη Δυτική Μακεδονία και τη Χαλκιδική.
Μετά την ήττα της στον Γερμανογαλλικό Πόλεμο του 1870, η Γαλλία ενδιαφερόταν περισσότερο για τις ενέργειες της Γερμανίας και πολύ λιγότερο για την ανατολική κρίση. Όμως, πριν από τη διάσκεψη των Πρεσβευτών στην Κωνσταντινούπολη, η Γαλλία πρότεινε στη Βρετανία τη διανομή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και μάλιστα την κατοχή της Μακεδονίας από τους Βρετανούς, για να ανακοπεί η πορεία των Σλάβων κατά του Ελληνισμού.
Η ΑΥΣΤΡΙΑ ΚΑΙ Η ΓΕΡΜΑΝΙΑ
Ίδια ήταν η πολιτική και των δύο γερμανικών κρατών, της Αυστρίας και της Πρωσίας. Πιστές στο δόγμα της απόλυτης μοναρχίας και της διατήρησης της τάξεως και της νομιμότητος «ελέω Θεού» που εμπνεύστηκε ο Μέττερνιχ, η Αυστρία και η Πρωσία ήταν αντίθετες σε κάθε επαναστατικό κίνημα, είτε κοινωνικό είτε εθνικοαπελευθερωτικό και οπαδοί της επέμβασης σε γειτονικά κράτη, έτσι ώστε να καταστέλλουν εν τη γεννέσει τους τέτοιες επαναστάσεις, πριν γίνουν επικίνδυνες για την απολυταρχία. Με βάση τα παραπάνω, η στάση τους απέναντι στην Τουρκία ήταν σταθερή και παρόμοια με εκείνη της Γαλλίας.
Και οι δύο Δυνάμεις παρέμειναν εχθρικές στο θέμα της Ελληνικής Επαναστάσεως από την αρχή μέχρι το τέλος. Στη διάρκεια της κρίσης του Κριμαϊκού Πολέμου η Αυστρία και η Πρωσία τάχθηκαν στο πλευρό των Αγγλογάλλων, αλλά αρχικά παρέμειναν ουδέτερες στις εχθροπραξίες. Τελικά, η Αυστρία στράφηκε κατά της Ρωσίας.
Η πολιτική της Αυστροουγγαρίας, όπως και εκείνη της Μεγάλης Βρετανίας, ήταν η διατήρηση εν ζωή του οθωμανικού κράτους. Επιθυμούσε καλές σχέσεις με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά ήταν έτοιμη να επωφεληθεί και να αποκομίσει εδαφικά οφέλη σε περίπτωση μιας νέας κρίσης. Ο καιροσκοπισμός της Βιέννης οδήγησε πολλές φορές σε αλλαγή ή επαναδιατύπωση της πολιτικής της στο θέμα της υποστάσεως και των ορίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Γερμανία έδινε περισσότερη προσοχή στις κινήσεις της Γαλλίας και στο Ανατολικό Ζήτημα συνήθως υποστήριζε την Αυστροουγγαρία.
Η ΡΩΣΙΑ
Η Ρωσία, αντίθετα, είχε αταλάντευτο στόχο τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την κατάκτηση της Κωνσταντινουπόλεως και την έξοδο στη Μεσόγειο. Όσο όμως η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία υποστήριζαν το υπάρχον καθεστώς στην Εγγύς Ανατολή, η προσπάθεια ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία.
Η Ελληνική Επανάσταση έδωσε την ευκαιρία στη Ρωσία να προκαλέσει τριγμούς στη συμμαχία των Αγγλογάλλων με τους Οθωμανούς. Στην αρχή ο τσάρος καταδίκασε την Ελληνική Επανάσταση, όμως μετά το 1825 η Ρωσία ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα για να επιλύσει το θέμα της Σερβικής και της Ελληνικής Επαναστάσεως. Τελικά, η Ρωσία κινήθηκε στο μεν διπλωματικό πεδίο από κοινού με τους Βρετανούς και τους Γάλλους και στο δε στρατιωτικό πεδίο αυτόνομα, κηρύσσοντας τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στις αρχές της δεκαετίας του 1830 και τα δυο θέματα είχαν λυθεί προς όφελος των δύο χριστιανικών εθνών, με τη δημιουργία -ήδη από το 1826- μιας αυτόνομης Σερβίας και το 1830 με τη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.
Το θέμα της Μακεδονίας, που τόσο επρόκειτο να συζητηθεί πενήντα χρόνια αργότερα στο διπλωματικό πεδίο, δεν απασχόλησε καθόλου τη ρωσική διπλωματία. Άλλωστε, μέχρι το 1870 δεν είχε απασχολήσει και το ελληνικό κράτος, καθώς θεωρούσε την Μακεδονία ως μια ακόμη ελληνική επαρχία, η οποία θα προσαρτώνταν στο ελληνικό κράτος μετά από την Κρήτη, τη Θεσσαλία και την Ήπειρο, χωρίς κάποια ιδιαίτερη προσπάθεια και χωρίς ανταγωνισμούς από άλλα έθνη.
Όμως, παρά τη νίκη του ρωσικού στρατού στο Ρωσοτουρκικό Πόλεμο και τις παραχωρήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δε δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες για την κατάρρευσή της. Γι' αυτό και η Ρωσία προσπαθούσε να συνδιαλλαγεί με τους Βρετανούς, έτσι ώστε να επιτύχει τη δημιουργία ενός ενιαίου μετώπου κατά των Οθωμανών. Μάλιστα, στις αρχές του 1853 ο Τσάρος Νικόλαος είχε υποβάλει στους Βρετανούς σχέδιο διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με την Κωνσταντινούπολη ελεύθερη πόλη με ρωσική φρουρά, τα Στενά με αυστριακή φρουρά και τη Βαλκανική να περιέρχεται στα χέρια των βαλκανικών λαών. Η Ελλάδα θα προσαρτούσε μόνο τα νησιά του Αιγαίου και δεν θα επεκτείνονταν προς βορράν.
Η πολιτική της Ρωσίας άρχισε να αλλάζει στα τέλη της δεκαετίας του 1850. Τελικά αποκρυσταλλώθηκε στο τρίπτυχο: αποτροπή διπλωματικής απομονώσεως, έλεγχος των Στενών και υποστήριξη των εθνικών επιδιώξεων των Βουλγάρων, δηλαδή αποφυγή του παθήματος του Κριμαϊκού Πολέμου. Η τελευταία συνιστώσα οφείλεται στη δράση των πανσλαβιστικών κύκλων. Εκείνη την εποχή ιδρύθηκε η «Σλαβική Φιλανθρωπική Επιτροπή», η οποία είχε ως κύριο έργο να στρέψει το ενδιαφέρον της Ρωσίας αποκλειστικά στους σλαβικούς πληθυσμούς της Βαλκανικής. Η κίνηση αυτή ενισχύθηκε σημαντικά με τον διορισμό του πανσλαβιστή Νικολάου Ιγνάτιεφ ως Πρεσβευτή της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη, το 1864. Η ενέργεια αυτή επρόκειτο να έχει σοβαρές επιπτώσεις στις κατευθύνσεις της πολιτικής της Ρωσίας έναντι της Ελλάδος γενικότερα και στο θέμα της τύχης της Μακεδονίας ειδικότερα.
Συγκεκριμένα, η ρωσική πολιτική άρχισε να στηρίζει τις βουλγαρικές διεκδικήσεις στη Μακεδονία, διεκδικήσεις, οι οποίες σε θρησκευτικό επίπεδο συνίσταντο σε 30 από τις 49 επαρχίες του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Ευρωπαϊκή Τουρκία και σε πολιτικό επίπεδο στην ενσωμάτωση του συνόλου σχεδόν της Μακεδονίας στο μελλοντικό βουλγαρικό κράτος. Η υποστήριξη της Ρωσίας στα βουλγαρικά αιτήματα γινόταν είτε απ' ευθείας προς την Υψηλή Πύλη, εκφραζόμενη από τον Ιγνάτιεφ, είτε στις τοπικές οθωμανικές αρχές και στις τοπικές κοινωνίες της Μακεδονίας από τους Ρώσους διπλωματικούς υπαλλήλους που υπηρετούσαν στο Ρωσικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης και στο Ρωσικό Προξενείο του Μοναστηρίου, που ιδρύθηκε το 1861.
Η ρωσική πολιτική του Πανσλαβισμού στη Μακεδονία εκφράστηκε και με την προσπάθεια εκρωσισμού του Αγίου Όρους. Από τη δεκαετία του 1850, εκατοντάδες Ρώσοι μοναχοί άρχισαν να συρρέουν στο Άγιον Όρος και να εγκαταβιώνουν στις μονές, τις σκήτες και τα κελιά. Ο συσχετισμός των Ρώσων με τους υπόλοιπους μοναχούς άλλαξε μέσα στη δεκαετία του 1860-1870 σε τέτοιο βαθμό, ώστε να εκλεγεί το 1867 Ρώσος ηγούμενος στη μονή Αγίου Παντελεήμονος. Το ρωσικό κράτος στεκόταν αρωγός στην όλη προσπάθεια, τόσο ηθικά όσο και υλικά, καθώς προσέφερε τα απαραίτητα ποσά, τα υλικά και τα μεταφορικά μέσα για την αγορά κελιών, την κτιριακή επέκταση των μονών και την ανέγερση των νέων σκητών του Αγίου Ανδρέα και του Προφήτη Ηλία.
Η ριζική αλλαγή της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας στα Βαλκάνια δεν εξηγείται αποκλειστικά από την επιρροή που ασκούσαν οι Πανσλαβιστές στη ρωσική ηγεσία. Οι Ρώσοι συνειδητοποίησαν, μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο, ότι η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν ανέφικτη όσο τη στήριζαν οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις και ότι η συμμαχία τους με την Οθωμανική Αυτοκρατορία μπορούσε να ξαναφέρει τους Αγγλογάλλους στη Μαύρη Θάλασσα, χωρίς να υπάρξει κάποια άλλη Δύναμη ικανή να τους εμποδίσει. Γι' αυτό και έπρεπε να δημιουργηθεί στη Βαλκανική ένα ισχυρό κράτος, με έξοδο στη Μαύρη Θάλασσα και στο Αιγαίο, το οποίο θα τελούσε υπό την κηδεμονία της.
Κατά τη διάρκεια της κρίσεως του 1870, που οδήγησε στη δημιουργία της Βουλγαρικής Εξαρχίας, η Ρωσία ακολούθησε διφορούμενη πολιτική στο όλο θέμα, αλλά κατά την ανατολική κρίση του 1875-1878 η Ρωσία, με πρωταγωνιστή τον Ιγνάτιεφ, έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιο των Πανσλαβιστών με τη δημιουργία της «Μεγάλης Βουλγαρίας» της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, μιας Βουλγαρίας που περιελάμβανε και όλη την Μακεδονία, εκτός από την Θεσσαλονίκη και τα περίχωρά της καθώς και τη Χαλκιδική. Στην απόφαση των Ρώσων να ευνοήσουν αποκλειστικά τους Βουλγάρους σε βάρος των Ελλήνων, μπορεί να έπαιξε ρόλο και η άρνηση της Ελλάδος να εισέλθει στον πόλεμο στο πλευρό της Ρωσίας, παρά την σχετική πρόσκληση του Τσάρου Αλέξανδρου Β΄, καθώς πιεζόταν από τη Μεγάλη Βρετανία να τηρήσει ουδέτερη στάση.
Ειδικότερα, τον Δεκέμβριο του 1876 διεξήχθη στην Κωνσταντινούπολη σύσκεψη των εκπροσώπων των Μεγάλων Δυνάμεων, για να επιλύσουν τα προβλήματα που είχε δημιουργήσει η βουλγαρική εξέγερση. Οι εκπρόσωποι της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας κυρίως επιζητούσαν να δράσουν πυροσβεστικά, έτσι ώστε να μην ξεσπάσει ένας νέος Ρωσοτουρκικός Πόλεμος, που θα μπορούσε να φέρει την Οθωμανική Αυτοκρατορία σε χειρότερη θέση ή ακόμη και να οδηγήσει στη διάλυσή της. Έτσι, ζητούσαν από την Υψηλή Πύλη διοικητικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις στις περιοχές που είχαν επαναστατήσει. Ο Ιγνάτιεφ επέλεξε να συνταχθεί με τους εκπροσώπους των άλλων Δυνάμεων, αλλά με αριστοτεχνικό τρόπο συμπεριέλαβε στις επαναστατημένες από τους Βουλγάρους -άρα και περιλαμβανόμενες στις υπό μεταρρύθμιση- περιοχές πολλές επαρχίες της Μακεδονίας. Οι περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας (στις οποίες περιλαμβάνονταν και οι επαρχίες Καστοριάς, Φλωρίνης και Εδέσσης) εντάσσονταν σε ένα νέο αυτοδιοικούμενο βιλαέτι. Αυτονόητη ήταν πλέον η σύνδεση των περιοχών αυτών με τη βουλγαρική εθνική υπόθεση. Τελικά το σχέδιο δεν τέθηκε σε εφαρμογή, καθώς ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ προχώρησε στην παραχώρηση συντάγματος με αποκλειστικό σκοπό να βγει από την δύσκολη θέση, στην οποία είχε περιέλθει.
Όμως η έκρηξη του Ρωσοτουρκικού Πολέμου, τον Απρίλιο του 1877 και η προέλαση των ρωσικών στρατευμάτων, τα οποία έφθασαν μέχρι τα περίχωρα της Κωνσταντινουπόλεως, άλλαξε ριζικά τους συσχετισμούς μειώνοντας δραματικά τις αντιστάσεις των Οθωμανών. Στις 19 Φεβρουαρίου/3 Μαρτίου 1878 υπογράφηκε συνθήκη ειρήνης στο προάστιο της Κωνσταντινουπόλεως Άγιο Στέφανο, μεταξύ των Οθωμανών και των Ρώσων. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων ο Ιγνάτιεφ επιδίωξε να λύσει διά παντός το ζήτημα της Μακεδονίας, με τη δημιουργία ενός βουλγαρικού κράτους που θα περιελάμβανε όλη την Μακεδονία μέχρι την Καστοριά, ακόμη και την Θεσσαλονίκη. Για να κάμψει τις αντιδράσεις των Ελλήνων και των άλλων Δυνάμεων, πρότεινε την απόδοση στους Έλληνες της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της Κρήτης. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν τόσο εξασθενημένη, που δεν μπορούσε να προβάλλει αντίσταση. Όμως ο τσάρος φοβήθηκε τις αντιδράσεις των άλλων Δυνάμεων και δεν ενέκρινε την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στο υπό σχεδιασμό βουλγαρικό κράτος. Τελικά, η Υψηλή Πύλη δέχθηκε τη δημιουργία μιας βουλγαρικής ηγεμονίας, που θα ενσωμάτωνε όλα τα εδάφη της Μακεδονίας, εκτός από τις επαρχίες Κοζάνης, Σερβίων, Χαλκιδικής και την Θεσσαλονίκη με τα περίχωρά της.
Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου ήταν ο διπλωματικός θρίαμβος του Ιγνάτιεφ, ήταν η δικαίωση των Πανσλαβιστών αλλά ήταν επίσης και μια απόδειξη της θελήσεως της Ρωσίας για επέκταση στο χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και για έξοδο στις θερμές θάλασσες, μία ένδειξη δυνάμεως και διαθέσεως να ακολουθήσει -με τον δικό της τρόπο ενδεχομένως- τις άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις στον αποικιακό ανταγωνισμό.
Οι άλλες Δυνάμεις δεν ήταν διατεθειμένες να επικυρώσουν τον ρωσικό θρίαμβο και να ενταφιάσουν τα δικά τους όνειρα και τις δικές τους επιδιώξεις. Ταυτόχρονα είχε αρχίσει να αναβιώνει στη Μεγάλη Βρετανία, στη Γαλλία και στην Ιταλία ένα κύμα φιλελληνισμού, το οποίο στρεφόταν κατά του Πανσλαβισμού και υπέρ της ελληνικής κυριαρχίας στη Θεσσαλία, την Ήπειρο και την Μακεδονία.
Η σύμπτωση των απόψεων της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας, της Αυστροουγγαρίας και της Γερμανίας οδήγησε στη σύγκληση ενός συνεδρίου ειρήνης, το οποίο επρόκειτο να επανεξετάσει τους όρους της συνθήκης ειρήνης του Αγίου Στεφάνου. Στο Συνέδριο του Βερολίνου η τύχη της Μακεδονίας άλλαξε. Η «Μεγάλη Βουλγαρία» παρέμεινε όνειρο, η «Μεγάλη Ιδέα» για τους Βουλγάρους. Στη θέση της δημιουργήθηκε μία φόρου υποτελής στο σουλτάνο βουλγαρική Ηγεμονία βορείως της Ροδόπης και μια δεύτερη, η Ανατολική Ρωμυλία, με το ίδιο καθεστώς, που εκτείνονταν από τον Αίμο ως τη Ροδόπη. Η Μακεδονία επανήλθε στην κατοχή των Οθωμανών, οι οποίοι όμως υποχρεούνταν να προβούν σε μεταρρυθμίσεις.
Υπεύθυνες για τις αλλαγές αυτές ήταν η Αυστροουγγαρία, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία, καθεμιά για τους δικούς της λόγους. Η πρώτη δεν είχε εμπλακεί καθόλου στον αγώνα για την απόκτηση αποικιών εκτός Ευρώπης και προσπαθούσε να επεκταθεί προς νότο και προς ανατολάς. Επιζητούσε την έξοδο προς την Αδριατική και προς το Αιγαίο. Η πρώτη επιδίωξη πραγματοποιήθηκε με την απόδοση σε αυτήν των επαρχιών της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης. Η δεύτερη εκφράστηκε με την επιμονή της να της αποδοθεί το σαντζάκι του Νόβι Παζάρ, κάτι όμως που τελικά δεν κατέστη εφικτό. Ένα μεγάλο βουλγαρικό κράτος στη Μακεδονία θα ματαίωνε τα σχέδια των Αυστριακών για έξοδο στο Αιγαίο μέσω της λεκάνης του Αξιού. Γι' αυτό και η Αυστροουγγαρία επέμεινε σθεναρά στην αναθεώρηση της Βουλγαρίας του Αγίου Στεφάνου. Για να αποτρέψει την αναβίωση εκτεταμένου βουλγαρικού κράτους στο μέλλον αλλά και για να μειώσει τις αντιδράσεις της Σερβίας για την αυστριακή κατοχή στη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη, προτίμησε να ενθαρρύνει την επέκταση της σερβικής επιρροής στη Μακεδονία. Μάλιστα, η Αυστροουγγαρία υπέγραψε με τη Σερβία και επίσημη συμφωνία στις 16 Ιουνίου 1881, με την οποία δεσμευόταν να υποστηρίξει τις σερβικές αξιώσεις στη Μακεδονία, όταν οι εξελίξεις στο μέλλον θα έκαναν δυνατή μια τέτοια εξέλιξη
ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ ΕΩΣ ΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ
Στην περίοδο από το Συνέδριο του Βερολίνου μέχρι τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Μεγάλες Δυνάμεις προσπάθησαν να ακολουθήσουν μια σταθερή πολιτική απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και μια πολιτική ισορροπιών στις μεταξύ τους σχέσεις. Η Μεγάλη Βρετανία συνέχισε να ασκεί την πολιτική της ενισχύσεως και μεταρρυθμίσεως του οθωμανικού κράτους ως μέσο για την ανάσχεση των Ρώσων, αλλά είχε αρχίσει να διαβλέπει ότι η στιγμή της διάλυσής του δεν ήταν μακριά. Παρόμοια ήταν και η πολιτική της Αυστρίας, της Ρωσίας και της Ιταλίας. Μόνο η Γερμανία θεωρούσε ότι τα συμφέροντά της θα προστατεύονταν αποτελεσματικά στην Εγγύς και τη Μέση Ανατολή με την υποστήριξη της υποστάσεως και της ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρις εσχάτων. Η Ρωσία από την πλευρά της, θεωρούσε ότι είχε ταπεινωθεί στο Συνέδριο του Βερολίνου και κινούνταν δραστήρια για την ακύρωσή του.
Το ζήτημα της κυριότητος της Μακεδονίας και των χριστιανικών πληθυσμών της παρέμενε στην επικαιρότητα ανελλιπώς. Σε αυτό βοηθούσαν και οι αντιμαχόμενες προπαγάνδες των βαλκανικών κρατών. Η ανεύρεση λύσεως για το Μακεδονικό που θα άφηνε ικανοποιημένα όλα τα μέρη -Μεγάλες Δυνάμεις και βαλκανικά κράτη- και δεν θα έθιγε την υπόσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποδείχθηκε ένα σταυρόλεξο για γερούς λύτες.
Η ΑΥΣΤΡΟΟΥΓΓΑΡΙΑ
Ειδικότερα, η Αυστροουγγαρία αναβάθμισε την επιρροή της στη Βαλκανική καθώς, με την ανανέωση της Συμμαχίας των Τριών Αυτοκρατοριών (18/6/1881) είχε αποκτήσει το δικαίωμα να προσαρτήσει τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη αλλά και την υποχρέωση να μην αντιταχθεί στην ένωση της Ανατολικής Ρωμυλίας με την Βουλγαρία. Απώτερος στόχος της πολιτικής της έγινε η έξοδος στο Αιγαίο στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, διαμέσου της κοιλάδας του Αξιού. Με βάση τον στόχο αυτό, η Αυστροουγγαρία επιδίωξε την αποδυνάμωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε συνδυασμό με την μη ενδυνάμωση της Βουλγαρίας. Η πολιτική αυτή λειτουργούσε αποτρεπτικά για την ενσωμάτωση της Μακεδονίας στο βουλγαρικό κράτος, καθώς μια ισχυρή σλαβική Ηγεμονία θα εμπόδιζε τα αυστριακά σχέδια. Κατά τη διάρκεια της κρίσης του 1897 οι Αυστριακοί συνεργάσθηκαν με τους Ρώσους, ώστε να αποφευχθεί κάθε αλλαγή στο εδαφικό καθεστώς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Μακεδονίας ειδικότερα.
Στο πνεύμα της αποδυναμώσεως της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της δημιουργίας των κατάλληλων προϋποθέσεων για έξοδο της Αυστροουγγαρίας στο Αιγαίο μέσω της κοιλάδας του Αξιού ήταν και το σχέδιο μεταρρυθμίσεων, που πρότειναν οι Αυστριακοί από κοινού με τους Ρώσους προς την Υψηλή Πύλη το 1903, για να κατευνάσουν τα πνεύματα στη Μακεδονία μετά την Εξέγερση του Ίλιντεν. Συγκεκριμένα, είχαν προτείνει τη θέσπιση του αξιώματος ενός Γενικού Επιθεωρητή των βιλαετίων Σκοπίων, Μοναστηρίου, Θεσσαλονίκης και την τοποθέτηση δύο συμβούλων, ενός Ρώσου και ενός Αυστριακού καθώς και την αναδιοργάνωση της χωροφυλακής από Ευρωπαίους αξιωματικούς. Φανερή ήταν η πρόθεση της μείωσης της επιρροής του σουλτάνου στη Μακεδονία και της διεθνοποίησής της, με τη συμβολή στην διοίκησή της των δύο ξένων συμβούλων.
Η Επανάσταση του Νεοτούρκων του 1908 και η απόδοση του συντάγματος φαινομενικά αποτελούσε μία κακή εξέλιξη για τις αυστριακές επιδιώξεις, καθώς ακύρωνε το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Μίρστεγκ και έδειχνε ότι οι νέοι ηγέτες άλλαζαν στάση απέναντι στη Βιέννη. Ωστόσο, η Αυστροουγγαρία εκμεταλλεύθηκε τη συγκυρία προσαρτώντας τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη και διώχνοντας μεγάλο μέρος Μουσουλμάνων, οι οποίοι κατέφυγαν πρόσφυγες στη Μακεδονία. Επιπλέον, βρήκε την ευκαιρία να απεμπλακεί από την υπευθυνότητα για την επιτυχή πορεία του μεταρρυθμιστικού προγράμματος στη Μακεδονία, για το οποίο τόσο η Υψηλή Πύλη όσο και η κοινή γνώμη την θεωρούσαν ως εμπνευστή και ως υπεύθυνη για την καλή ή την κακή πορεία του.
Η Αυστρία προσάρτησε τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη το 1908, μετά την Επανάσταση των Νεοτούρκων. Αντιτάχθηκε μαζί με την Ιταλία στην προέλαση του σερβικού στρατού προς την Αδριατική και προς την Αλβανία και ανάγκασε τους Σέρβους να κινηθούν, στη διάρκεια του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου, προς τα νότια, κατά παραβίαση των σερβοβουλγαρικών συμφωνιών τις παραμονές του πολέμου.
Στο μεσοδιάστημα των δύο Βαλκανικών Πολέμων η Αυστροουγγαρία ανέπτυξε έντονη διπλωματική δράση. Ενθαρρυμένη από την ευκολία με την οποία προσάρτησε τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη, προσπάθησε, στις παραμονές της διάσκεψης της Ειρήνης του Λονδίνου, να αποκομίσει τα μέγιστα οφέλη για τον εαυτό της, καθώς ζητούσε τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης Αλβανίας, την απαγόρευση εξόδου των Σέρβων στην Αδριατική, την μετατροπή της Θεσσαλονίκης σε ελεύθερο λιμάνι και το δικαίωμα να ασκεί ελεύθερο εμπόριο σε όλες τις πρώην οθωμανικές επαρχίες. Ωστόσο οι αξιώσεις αυτές, όπως και η γενικότερη στάση της στο Συνέδριο του Λονδίνου, προκάλεσαν ακόμη και την αντίδραση της Γερμανίας, η οποία συνειδητοποίησε ότι η αυστριακή αδιαλλαξία ήταν ικανή να προκαλέσει πόλεμο μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων υπό άσχημες προϋποθέσεις για τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες, καθώς, σε αυτή την περίπτωση, τα βαλκανικά κράτη θα συντάσσονταν στο σύνολό τους με τις δυνάμεις της Αντάντ.
Η Μεγάλη Βρετανία
Η Μεγάλη Βρετανία από την πλευρά της, θεωρούσε ότι ο ρωσικός θρίαμβος της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου αποτελούσε έναν σοβαρότατο κίνδυνο για τη δική της πολιτική στην περιοχή, καθώς η δημιουργία ενός ισχυρού βουλγαρικού κράτους υπό την κηδεμονία της Ρωσίας ουσιαστικά περικύκλωνε την Κωνσταντινούπολη και κρατούσε σε μια ιδιότυπη ομηρία τον σουλτάνο. Γι' αυτό και κινήθηκε δραστήρια για την ακύρωση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου και την μείωση της δυναμικότητος του μελλοντικού βουλγαρικού κράτους.
Μετά το Συνέδριο του Βερολίνου, η πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας συνέχισε να είναι η διατήρηση της ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ως μόνης λύσεως για την αποτροπή της κατάληψης των Στενών και της Κωνσταντινουπόλεως από κάποια άλλη Δύναμη, εξέλιξη η οποία θα έφερνε εμπόδια στον έλεγχο των ναυτικών και χερσαίων δρόμων Ανατολής-Δύσης από τη Μεγάλη Βρετανία.
Απέναντι στη Βουλγαρία κράτησε εφεκτική στάση. Το 1880 είχε έλθει στην εξουσία το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Γκλαντστόουν, το οποίο ήταν κληρονόμος της πολιτικής του Γεωργίου Κάνινγκ προς τους βαλκανικούς λαούς. Επιπλέον, η κατάληψη της Κύπρου το 1878, η εγκατάσταση στην Αίγυπτο το 1882 και ο έλεγχος της διώρυγας του Σουέζ μείωνε για τους Βρετανούς τη σημασία της προστασίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ένα βουλγαρικό κράτος αρκετά ισχυρό, που δεν θα κηδεμονεύονταν από την Ρωσία, θεωρούνταν ικανοποιητική εξέλιξη για τους Βρετανούς. Έτσι, χωρίς ιδιαίτερες επιφυλάξεις, οι Βρετανοί επέλεξαν να υποστηρίξουν τις βουλγαρικές επιδιώξεις, σε μια προσπάθεια να αποσπάσουν την Βουλγαρία από τη ρωσική κηδεμονία ή να δημιουργήσουν αρνητικά αισθήματα των Βουλγάρων προς τους Ρώσους. Η πολιτική αυτή εκφράστηκε στην κρίση του 1885.
Επιπλέον, στη Μεγάλη Βρετανία υπήρχαν αρκετά σωματεία και αρκετές προσωπικότητες που έβλεπαν με εντελώς ρομαντικό πνεύμα τις αγριότητες των σωμάτων της Εσωτερικής Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης (ΕΜΕΟ), ως ηρωικές πράξεις των καταπιεσμένων χριστιανών εναντίον των καταπιεστών τους. Η κοινή γνώμη στην Αγγλία αντέδρασε με μεγάλη δυσαρέσκεια στη σκληρότητα που έδειξαν οι Οθωμανοί κατά την κατάπνιξη της Επανάστασης του Ίλιντεν, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα ρεύμα υποστήριξης των Βουλγάρων. Μάλιστα δημιουργήθηκε και κομιτάτο, το «Βαλκανικό Κομιτάτο», με σκοπό να βοηθήσει τους πρόσφυγες και να ζητήσει τη δημιουργία μιας αυτόνομης Μακεδονίας.
Όμως η επαναπροσέγγιση των Βουλγάρων με τους Ρώσους και η ισχυροποίηση της Βουλγαρίας σε βάρος των γειτονικών λαών άλλαξε τις προτεραιότητες της βρετανικής πολιτικής. Η Μεγάλη Βρετανία δεν επιθυμούσε μια ισχυρή Βουλγαρία που θα περιελάμβανε την Μακεδονία και θα τελούσε υπό ρωσική κηδεμονία. Επίσης τη Βρετανία άρχισε να προβληματίζει στα τέλη του ΙΘ΄ αιώνος και η βιαιότητα, με την οποία συνήθως αντιμετώπιζαν οι Οθωμανοί τις εξεγέρσεις των χριστιανικών λαών στο έδαφος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έτσι, άρχισε να προσανατολίζεται σε μια πολιτική πιο κριτική απέναντι στον σουλτάνο, η οποία δεν απέκλειε την αλλαγή του καθεστώτος και στη Μακεδονία, πεδίο συνεχούς αυθαιρεσίας της κρατικής εξουσίας και των Μουσουλμάνων ατάκτων σε βάρος των Χριστιανών. Μία λύση στην κατεύθυνση αυτή ήταν η τοποθέτηση του Γκλάντστοουν το 1897, για την αυτοδιάθεση των λαών που κατοικούσαν στη Μακεδονία.
Η Βρετανία συνέχιζε να θεωρεί τη δημιουργία μιας αυτόνομης ηγεμονίας στη Μακεδονία με χριστιανό διοικητή ως πιθανή λύση και στις αρχές του Κ΄ αιώνος, ως αντίδραση στις μεταρρυθμίσεις της Βιέννης και του Μίρστεγκ, αλλά υποχώρησε, προκειμένου να μη δημιουργήσει πρόβλημα στην εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων. Βλέποντας όμως ότι οι σχεδιαζόμενες μεταρρυθμίσεις περιορίζονταν σε συγκεκριμένες περιοχές της Μακεδονίας και ότι δεν ήταν αποτελεσματικές, ζήτησε, στις αρχές του 1905, την επέκταση των μεταρρυθμίσεων και σε κάποιους καζάδες του βιλαετίου της Αδριανούπολης, την παραχώρηση επιπλέον αρμοδιοτήτων στον Γενικό Επιθεωρητή της Μακεδονίας και τον διορισμό επιτροπής, αποτελούμενης από εκπροσώπους των έξι ευρωπαϊκών δυνάμεων, για να εκπονήσει σχέδιο ελέγχου των οικονομικών και της απονομής της δικαιοσύνης στα τρία βιλαέτια της Μακεδονίας. Το καλοκαίρι του 1907 επανέφερε το αίτημα για την αυτονόμηση της Μακεδονίας με χριστιανό διοικητή. Όμως οι άλλες Δυνάμεις -και κυρίως η Αυστρία- αρνήθηκαν να στηρίξουν τις βρετανικές προτάσεις, θεωρώντας ικανοποιητικό το μέχρι τότε έργο των μεταρρυθμίσεων.
Ακόμη πιο σημαντική ήταν η προσέγγιση της Μεγάλης Βρετανίας με τη Ρωσία, το καλοκαίρι του 1907. Το Λονδίνο, που έβλεπε με ανησυχία να αυξάνεται ανησυχητικά η επιρροή της Γερμανίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και να μειώνεται η δική της, προτίμησε να έλθει σε συνεργασία με τη Ρωσία, με σκοπό τη διασφάλιση των συμφερόντων της στην Άπω Ανατολή από τον ανταγωνισμό των Ρώσων και με αντάλλαγμα τη συμφωνία για αλλαγή του καθεστώτος στη Βαλκανική.
Τον Μάρτιο του 1908, η Βρετανία παρουσίασε εκ νέου την πρόταση για αυτονόμηση της Μακεδονίας υπό την αιγίδα των Μεγάλων Δυνάμεων, όμως το σχέδιο δεν έγινε αποδεκτό ούτε από την Αυστρία ούτε από τη Ρωσία. Η Βρετανία, πάντως, συνέχισε τις διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία, προκειμένου να καταλήξουν σε μια νέα μεταρρυθμιστική προσπάθεια, η οποία όμως δεν κατέληξε πουθενά καθώς το καλοκαίρι του 1908 εξερράγη η Επανάσταση των Νεοτούρκων στη Μακεδονία, που είχε ως αποτέλεσμα την παραχώρηση συντάγματος.
Η νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε, άλλαξε προς στιγμήν τα δεδομένα. Η πορεία των μεταρρυθμίσεων στη Μακεδονία διακόπηκε, καθώς με το σύνταγμα αποδίδονταν πολύ μεγαλύτερες ελευθερίες στους πληθυσμούς και δίνονταν υποσχέσεις για μεγάλες αλλαγές στην οργάνωση και τη λειτουργία του Οθωμανικού κράτους.
Η Βρετανική Κυβέρνηση τάχθηκε εξ' αρχής ευνοϊκά προς την Επανάσταση των Νεοτούρκων. Άλλωστε, είχε περισσότερους λόγους να επιθυμεί μια τέτοια εξέλιξη σε σχέση με τις άλλες Δυνάμεις. Η πλήρης ανατροπή του πολιτικών ισορροπιών στην Κωνσταντινούπολη δημιουργούσε περισσότερες πιθανότητες για την επαναπροσέγγιση των Τούρκων με τους Βρετανούς και μάλιστα οι Νεότουρκοι αρχικά κινήθηκαν προς αυτή την κατεύθυνση. Επίσης, το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα των Βρετανών για την Μακεδονία, σαφώς πιο προωθημένο σε σχέση με εκείνο του Μίρστεγκ, είχε περισσότερες πιθανότητες να ευοδωθεί με το επαγγελλόμενο Σύνταγμα των Νεοτούρκων. Υπέρ της νέας καταστάσεως τάχθηκαν -αλλά με επιφυλάξεις- και οι διάφοροι φιλελεύθεροι κύκλοι της Βρετανίας, όπως και το Βαλκανικό Κομιτάτο, καθώς δεν εμπιστεύονταν τους Οθωμανούς. όμως δεν μπορούσαν να αρνηθούν ότι οι εξελίξεις με την Επανάσταση του 1908 οδηγούσαν προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Πάντως τότε η Βρετανική Κυβέρνηση, όσο και η βρετανική κοινή γνώμη, ήταν έτοιμη να αλλάξει στάση απέναντι στους Νεότουρκους, σε περίπτωση που διαπίστωνε την αθέτηση των υποσχέσεων και την εκ νέου καταπίεση των χριστιανικών πληθυσμών. Και όταν μετά το 1910 οι Νεότουρκοι προχώρησαν στην αναστολή των δικαιωμάτων των χριστιανών και άρχισαν να ασκούν μια σκληρή εθνικιστική πολιτική, τόσο η Βρετανική Κυβέρνηση όσο και ο τύπος και οι διάφορες φιλελεύθερες οργανώσεις άλλαξαν άρδην την πολιτική τους απέναντι στην οθωμανική εξουσία.
Η δημιουργία της συμμαχίας των βαλκανικών κρατών δεν ήταν άγνωστη στη Μεγάλη Βρετανία, αλλά τα μυστικά πρωτόκολλα που όριζαν τις διεκδικήσεις και τον όρο της μεσολαβήσεως της Ρωσίας, έγιναν γνωστά μετά την έκρηξη του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου. Η Βρετανία δεν κατέβαλε προσπάθειες για να αποτρέψει την έκρηξη των Βαλκανικών Πολέμων, καθώς εκτίμησε ότι κάτι τέτοιο ήταν μάλλον αναπόφευκτο. Φιλοξένησε το συνέδριο της ειρήνης στο Λονδίνο, φιλοδοξώντας να παίξει ρόλο αντίστοιχο με εκείνον της Γερμανίας στον τερματισμό της κρίσης του 1875-1877, αλλά τελικά δε θέλησε ή δεν μπόρεσε να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο. Πάντως, ενώ υπήρξε μεγάλη διπλωματική κινητικότητα για όλα τα άλλα θέματα (Αλβανία, νησιά του Αιγαίου, έξοδος της Σερβίας στην Αδριατική), το θέμα της Μακεδονίας δεν συζητήθηκε εκτενώς. Ούτε η Μεγάλη Βρετανία, ούτε οι άλλες Δυνάμεις -με την εξαίρεση της Αυστρίας, η οποία προσπαθούσε να διεθνοποιήσει την Θεσσαλονίκη- κατέθεσαν ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την Μακεδονία.
Η ΡΩΣΙΑ
Στο διάστημα που ακολούθησε τη Διάσκεψη του Βερολίνου μέχρι τα τέλη του ΙΘ΄ αιώνος, η Ρωσία συνέχισε να υποστηρίζει τις διεκδικήσεις της Βουλγαρίας στη Μακεδονία και τη Θράκη, ακόμη και όταν την εξουσία στη Βουλγαρία νέμονταν κόμματα που συμπαθούσαν περισσότερο τους Αυστριακούς και τους Γερμανούς, παρά τους Ρώσους. Στο διάστημα 1878-1885, η Ρωσία είχε καταβάλει προσπάθεια να φέρει σε συνδιαλλαγή Έλληνες και Βουλγάρους σχετικά με το μέλλον της Μακεδονίας, αλλά τόσο οι πρώτοι όσο και οι δεύτεροι παρέμειναν ανυποχώρητοι στις θέσεις τους και η πρωτοβουλία της Ρωσίας έμεινε χωρίς αντίκρισμα.
Η πραξικοπηματική ενέργεια των Βουλγάρων να προσαρτήσουν την Ανατολική Ρωμυλία, τον Σεπτέμβριο του 1885, συνάντησε την αντίθεση των Ρώσων, οι οποίοι φοβούνταν ότι μια τέτοια ενέργεια θα προκαλούσε την αντίδραση των Αυστριακών και τις αξιώσεις Σέρβων και Ελλήνων για ανταλλάγματα. Μάλιστα η Ρωσία, από κοινού με την Αυστροουγγαρία και την Γερμανία, αρνήθηκε να αποδεχθεί τα τετελεσμένα και ζήτησε την επαναφορά στο προηγούμενο καθεστώς. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ενθαρρυμένη από τη στάση των τριών αυτοκρατοριών, απείλησε να επέμβει στρατιωτικά, αλλά συνάντησε την αντίδραση της Μεγάλης Βρετανίας, η οποία έθεσε το θέμα της ενδεχόμενης στρατιωτικής εμπλοκής των Σέρβων και των Ελλήνων εναντίον της, χωρίς την κάλυψη εκ μέρους της.
Η υποστήριξη των βουλγαρικών επιδιώξεων κατέστη ακόμη πιο φανερή μετά τον Σερβοβουλγαρικό Πόλεμο του 1885-1886 και την επικράτηση των Βουλγάρων. Οι Ρώσοι διπλωματικοί υπάλληλοι στη Μακεδονία προωθούσαν ή υποστήριζαν όλα τα αιτήματα των Βουλγάρων για τη σύσταση νέων ναών και σχολείων. Μάλιστα στο διάστημα αυτό ήταν τόση η αίγλη της Βουλγαρίας, ώστε τα αιτήματά της τύγχαναν της υποστήριξης και της Μεγάλης Βρετανίας, η οποία πίστευε ότι με την πολιτική αυτή θα μπορούσε να αποσπάσει την Βουλγαρία από τη ρωσική κηδεμονία.
Η αντίθεση των άλλων Δυνάμεων στην αλλαγή των συνόρων στα Βαλκάνια και η δράση των βουλγαρομακεδονικών Κομιτάτων, που ζητούσαν τη δημιουργία μιας ενιαίας και αυτόνομης Μακεδονίας, άρχισε να γίνεται αποδεκτή με την πάροδο του χρόνου ως πιθανή λύση στους κόλπους της ρωσικής διπλωματίας. Έτσι, όταν τον Δεκέμβριο του 1902 συναντήθηκαν στη Βιέννη οι Υπουργοί Εξωτερικών της Ρωσίας και της Αυστροουγγαρίας Λάμπσντορφ και Γκολουσόφσκι, ο πρώτος πρότεινε ως λύση την αυτονόμηση της Μακεδονίας με χριστιανό διοικητή. Τελικά η Ρωσία, μετά την αντίδραση της Αυστροουγγαρίας, αποδέχθηκε τη λύση των μεταρρυθμίσεων του Μίρστεγκ.
Η έκρηξη του Ρωσοϊαπωνικού Πολέμου, το 1904, περιόρισε προς στιγμήν το ενδιαφέρον της Ρωσίας για τις βαλκανικές υποθέσεις. Η αρνητική έκβαση του πολέμου έστρεψε εκ νέου τη Ρωσία προς την Εγγύς Ανατολή και την αναζήτηση συμμάχου, τον οποίο βρήκε στο πρόσωπο της Μεγάλης Βρετανίας το καλοκαίρι του 1907, με σκοπό την πλήρη αλλαγή του καθεστώτος στη Βαλκανική και την Ανατολική Μεσόγειο. Η Επανάσταση των Νεοτούρκων δεν επέφερε αλλαγές στη ρωσική στάση προς την Υψηλή Πύλη, καθώς οι Ρώσοι εκτιμούσαν ότι το κίνημα ήταν καταδικασμένο να αποτύχει. Η αλλαγή στην πολιτική των Νεοτούρκων μετά το 1909 απέναντι στους χριστιανικούς λαούς που ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, δικαίωσε τις εκτιμήσεις των Ρώσων. Επιπλέον, η κίνηση των Αυστριακών να προσαρτήσουν τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τους οδήγησε να ενθαρρύνουν την ανεξαρτησία της Βουλγαρίας και να υιοθετήσουν μια πιο επιθετική πολιτική απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, πολιτική όμως που δεν υιοθετούσαν και οι Αγγλογάλλοι.
Η πολιτική αυτή εκφράστηκε με την παρότρυνση προς τη Σερβία και την Βουλγαρία να συνεργασθούν στρατιωτικά κατά της οθωμανικής κυριαρχίας στη Βαλκανική. Τα θεμέλια αυτής της συνεργασίας τέθηκαν από τον Χάρτγουιγκ, τον Ρώσο Πρεσβευτή στο Βελιγράδι από το 1909 και θερμό οπαδό των Πανσλαβιστών. Η προσέγγιση κατέστη δυνατή μόλις το 1911, λόγω των επιφυλάξεων του Βασιλιά Φερδινάνδου της Βουλγαρίας. Η τελική συμφωνία προέβλεπε ότι για τα εδάφη μεταξύ του ποταμού Στρυμώνα και του όρους Σαρ, δηλαδή για την Μακεδονία, εάν τα δύο μέρη δεν συμφωνούσαν να μεταβληθεί σε μια ενιαία αυτόνομη επαρχία, τότε αυτά θα χωριζόταν σε δυο ζώνες, από το όρος Γκόλεμ μέχρι τη λίμνη Αχρίδα. Η νότια ζώνη θα περιέρχονταν στη Βουλγαρία και η βόρεια στη Σερβία. Πιο σημαντικό για τη Ρωσία ήταν το γεγονός ότι αν προέκυπταν διαφορές μεταξύ των δύο κρατών, τότε θα προσέτρεχαν στη ρωσική διαιτησία.
Όμως τελικά η κατάσταση ξέφυγε από τον έλεγχο της Ρωσίας, καθώς μπορεί να συμφωνούσε για τη σύναψη συμφωνίας Βουλγαρίας-Ελλάδας, αλλά η αντίθεσή της στη συμμετοχή του Μαυροβουνίου δεν εισακούσθηκε. Δεν εισακούσθηκαν επίσης οι παροτρύνσεις της για αναβολή των πολεμικών επιχειρήσεων, καθώς στα μέσα Σεπτεμβρίου 1912 η Βουλγαρία πληροφόρησε τη Ρωσία ότι τα βαλκανικά κράτη αποφάσισαν να κηρύξουν τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Η Γερμανία
Η ένωση των γερμανικών κρατών στα μέσα του ΙΘ΄ αιώνος και η επικράτηση της Γερμανίας στον Γαλλογερμανικό Πόλεμο του 1870 δημιούργησαν ακόμη μία μεγάλη ευρωπαϊκή δύναμη, τη Γερμανία. Η Γερμανία, με τη σειρά της, ακολούθησε και αυτή την πολιτική της υποστήριξης της ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ίσως πιο πιστά και από την Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία.
Ο λόγος για την πολιτική αυτή ήταν κυρίως η αναζήτηση αγορών για τα γερμανικά βιομηχανικά προϊόντα και πρώτων υλών για τα γερμανικά εργοστάσια. Η πολιτική αυτή εκφράστηκε στην πράξη με την υποστήριξη της Αυστρίας σε βάρος των ρωσικών επιδιώξεων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η υποστήριξη δεν βασίζονταν στην κοινή καταγωγή, αλλά σε καθαρά οικονομικά κριτήρια. Η Γερμανία έβλεπε την περιοχή από τον ποταμό Έλβα στην Κεντρική Ευρώπη ως τον Ευφράτη στη Μεσοποταμία ως έναν ενιαίο οικονομικό χώρο, στον οποίο θα κατείχε προνομιακή θέση μαζί με τη σύμμαχό της Αυστροουγγαρία. Η κατασκευή από τους Γερμανούς σιδηροδρομικής γραμμής από το Ικόνιο μέχρι τη Βαγδάτη και η άδεια που έλαβαν οι Αυστριακοί για ένωση των αυστριακών σιδηροδρόμων με τους οθωμανικούς στη Μιτροβίτσα, έθετε σε εφαρμογή το σχέδιο των Γερμανών αλλά ταυτόχρονα προκαλούσε τους φόβους της Μεγάλης Βρετανίας και της Ρωσίας, οι οποίες άρχισαν να προσανατολίζονται στη συνολική λύση του Ανατολικού Ζητήματος στη βάση της διασπάσεως της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Οι Γερμανοί δεν διέθεταν κάποια συγκεκριμένη πολιτική αναφορικά με την Μακεδονία. Στα πλαίσια της διατήρησης του υπάρχοντος καθεστώτος, υποστήριζαν τις ενέργειες της Αυστροουγγαρίας και της Ρωσίας για την επίλυση των προβλημάτων που ανέκυπταν από την κακοδιοίκηση και από τους εθνικούς ανταγωνισμούς. Φυσικά, κάθε κίνηση κατά του σουλτάνου ή των τοπικών αρχών προκαλούσε την εχθρότητα και την αντίδραση της γερμανικής πολιτικής.
Η Επανάσταση των Νεοτούρκων το 1908 προκάλεσε, για σύντομο χρονικό διάστημα, μία ψυχρότητα στις σχέσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Γερμανίας, καθώς η Γερμανία αποτελούσε τον στυλοβάτη του διεφθαρμένου καθεστώτος του Αβδούλ Χαμίτ. Λογικό ήταν οι Νεότουρκοι να αντιμετωπίσουν με ψυχρότητα τους Γερμανούς και να στραφούν αρχικά προς τους Αγγλογάλλους. Η ψυχρότητα αυτή είχε οδυνηρές συνέπειες για τους Οθωμανούς, καθώς οι Γερμανοί στήριξαν, έστω και με επιφυλάξεις, την Αυστροουγγαρία στην πραξικοπηματική ενσωμάτωση της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης και δεν αντιτάχθηκαν στον επεκτατισμό της Ιταλίας προς τις αφρικανικές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όμως, από το 1911 και μετά, οι Νεότουρκοι άρχισαν να δείχνουν εκ νέου την προτίμησή τους προς τους Γερμανούς. Σε αυτό βοήθησε η τοποθέτηση του γερμανόφιλου Σεφκέτ Πασά στη θέση του Υπουργού Πολέμου και η άρνηση της Μεγάλης Βρετανίας να προμηθεύσει άμεσα την Υψηλή Πύλη με πολεμικά σκάφη καθώς και η πολιτική που ακολούθησε στο Κρητικό Ζήτημα.
Η Γαλλία
Η γαλλική παρουσία στη Μακεδονία, όπως και στην υπόλοιπη Βαλκανική, συνέχισε να ταυτίζεται αυτή την εποχή με το γαλλικό κεφάλαιο, που ήλεγχε σημαντικούς τομείς της οικονομίας όπως τράπεζες, βιομηχανίες, μεταφορές και υπηρεσίες. Η Γαλλία επιθυμούσε τη διατήρηση ενός καθεστώτος ειρήνης, τάξεως και ασφάλειας, τις συνθήκες δηλαδή που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη της οικονομίας. Όμως η πολιτική της διαφοροποιούνταν από εκείνην της Γερμανίας, καθώς δεν έφθανε στο σημείο να εθελοτυφλεί στις σημαντικές αλλαγές που συντελούνταν στην περιοχή και στις αδυναμίες και αγριότητες των Οθωμανών.
Συμφωνούσε όμως με τη Μεγάλη Βρετανία ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία χρειαζόταν εκτεταμένες αλλαγές για να επιβιώσει και υποστήριζε κάθε σχετική μεταρρυθμιστική προσπάθεια, επιδεικνύοντας ιδιαίτερη ευαισθησία στην προστασία των χριστιανικών πληθυσμών από τις αυθαιρεσίες των τοπικών αρχών και τις βιαιότητες του μουσουλμανικού όχλου, του στρατού και των ατάκτων. Χαρακτηριστικό είναι ότι μετά την καταστολή της Εξεγέρσεως του Ίλιντεν, το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπιστικής βοήθειας που μοιράσθηκε στα θύματα της εξεγέρσεως ήταν γαλλικής προελεύσεως και για τη διανομή του συνεργάσθηκαν οι γαλλικές αρχές με τις Καθολικές οργανώσεις.
Οι Γάλλοι Πρόξενοι στη Μακεδονία κράτησαν επιφυλακτική στάση απέναντι σε όλη την προσπάθεια των μεταρρυθμίσεων στη Μακεδονία, το διάστημα 1902-1908. Θεωρούσαν ότι η κατάσταση μπορούσε να αλλάξει προς το καλύτερο με τη βελτίωση της δημόσιας διοικήσεως και ότι το όλο σύστημα που είχε επιβληθεί με το πρόγραμμα του Μίρστεγκ ήταν αναποτελεσματικό και γραφειοκρατικό. Πάντως, υποστήριξαν την πολιτική των μεταρρυθμίσεων, διότι προείχε η διατήρηση του υφισταμένου καθεστώτος.
Η ΙΤΑΛΙΑ
Η Ιταλία συγκαταλέγεται στις νεαρές ευρωπαϊκές δυνάμεις, καθώς προέκυψε από την ένωση των ιταλικών κρατών στα μέσα του ΙΘ΄ αιώνος. Κύριος στόχος της εξωτερικής πολιτικής της Ιταλίας αποτέλεσε αμέσως μετά την ένωσή της, η δημιουργία του mare nostrum, δηλαδή της επεκτάσεως σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου. Ως πρώτο βήμα για την εκπλήρωση του στόχου τέθηκε η προσάρτηση των ανατολικών ακτών της Αδριατικής, κάτι που την έφερνε σε ανοιχτή αντιπαράθεση με την Αυστροουγγαρία. Στο Συνέδριο του Βερολίνου οι Ιταλοί δεν διατύπωσαν καμιά ιδιαίτερη αξίωση για εδαφικές παραχωρήσεις, όμως τα επόμενα χρόνια κινήθηκαν δραστήρια προς αυτή την κατεύθυνση.
Μέχρι τις αρχές του Κ΄ αιώνος, η Ιταλία εμφανιζόταν ως εγγυητής της συνέχειας και της εδαφικής ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς υπέγραψε τις συνθήκες του 1887, αλλά η πολιτική της αυτή εκπορεύτηκε από το γεγονός ότι ένιωθε ανήμπορη να αντιπαρατεθεί στην Αυστρία και την Γερμανία σε μία κρίση που θα οδηγούσε σε αλλαγή του καθεστώτος. Η διπλωματική κινητικότητα που παρατηρήθηκε στις αρχές του Κ΄ αιώνος με αίτιο την κατάσταση στη Μακεδονία, έδωσε την αφορμή στην Ιταλία να επαναδιατυπώσει την πολιτική της. Έτσι, στις αρχές του 1903 υποστήριξε, όπως και η Μεγάλη Βρετανία, τη δημιουργία μιας ενιαίας αυτόνομης Μακεδονίας με χριστιανό διοικητή. Δεν επρόκειτο για στρατηγική επιλογή, αλλά περισσότερο είχε τον χαρακτήρα της έκφρασης δυσαρέσκειας διότι είχε αποκλειστεί από τη Διάσκεψη του Μίρστεγκ. Άλλωστε, μόλις ορίστηκε ότι ο αρχηγός της διεθνούς χωροφυλακής θα ήταν Ιταλός, απέσυρε τις επιφυλάξεις της.
Ο καιροσκοπισμός της Ιταλίας αποκαλύφθηκε μετά το 1908, όταν εκμεταλλεύθηκε την αλλαγή των διπλωματικών ισορροπιών, την ενσωμάτωση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης από την Αυστροουγγαρία και την ευνοϊκή στάση της Ρωσίας, σε συνδυασμό με την αδιαλλαξία της νέας οθωμανικής εξουσίας και κήρυξε τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, με σκοπό να αποσπάσει εδάφη της στην Ανατολική Μεσόγειο. ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ....
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου