Πυρ & μανία: η κληρονομιά του Ηρόστρατου
Σπύρος Μανουσέλης
Απέναντι στην εθνική καταστροφή και την ανείπωτη ανθρωπιστική τραγωδία που ζήσαμε και ζούμε τις τελευταίες ημέρες, το μόνο που δεν χρειαζόμαστε, τώρα, είναι να επιδοθούμε σε ευτελή μικροπολιτικά παιχνίδια διαχείρισης και χειραγώγησης του ανθρώπινου πόνου. Η συνήθης αλλά άκαιρη κομματική πόλωση που ευνοεί το «κυνήγι μαγισσών» όχι μόνο δεν προσφέρει καμία απολύτως παρηγοριά στους πληγέντες, αλλά και προσβάλλει τη μνήμη των πολυάριθμων νεκρών της φετινής μεγάλης πυρκαγιάς στην Αττική.
Η ψύχραιμη -αλλά όχι ψυχρή!- ανάλυση και αποτελεσματική αντιμετώπιση τέτοιων μεγάλων φυσικών καταστροφών αποτελεί αλάνθαστο δείκτη της κοινωνικοπολιτικής ωριμότητας και άρα της πολιτειακής ετοιμότητας μιας χώρας. Εντούτοις, στον τόπο μας εμμένουμε σε στρουθοκαμηλικές πρακτικές: αναβάλλουμε επ’ αόριστον την επίτευξη ομόφωνων αλλά ιδιαίτερα επώδυνων αποφάσεων για χάρη των μικροκομματικών «δικαιώσεων» που πολύ επιδέξια στήνονται πάνω στο τρομολαγνικό θέαμα των καταστροφών. Μια κάθε άλλο παρά πρωτότυπη συμπεριφορά, όπως μας υπενθυμίζει η εθελότυφλη και υποκριτική αντιμετώπιση από την κοινωνία της αρχαίας Εφέσου της εμπρηστικής συμπεριφοράς του Ηρόστρατου, το αρχέτυπο της διαχείρισης των πυρομανών.
Από τις μέχρι σήμερα ψυχοπαθολογικές και εγκληματολογικές έρευνες, προκύπτει το απρόσμενο αλλά επαρκώς επιβεβαιωμένο συμπέρασμα ότι δεν είναι ο πυρομανής που δημιουργεί την πυρκαγιά, αλλά αντιθέτως είναι η καταστροφική πυρκαγιά που δημιουργεί τον πυρομανή. Μόνο έτσι εξηγούνται η σκοτεινή ηδονή και η διαστροφική ευτυχία που του προκαλεί η θέα της φωτιάς που καίει τα πάντα.
O Ηρόστρατος έμεινε στην ιστορία ως ο εμπρηστής του περίφημου ναού της Αρτέμιδος στην Εφεσο, ενός από τα Επτά Θαύματα της αρχαιότητας. Εζησε στην Εφεσο τον 4ο π.Χ. αιώνα και επιθυμώντας διακαώς να κερδίσει την αθανασία, πυρπόλησε τον ναό τη νύχτα της 21ης Ιουλίου του έτους 356 π.Χ. Ο Ηρόστρατος συνελήφθη και ομολόγησε ότι σκοπός της πράξης του ήταν να μείνει το όνομά του στην ιστορία.
Οι συμπολίτες του, συγκλονισμένοι από τα παράλογα κίνητρα μιας τόσο καταστροφικής πράξης, δεν αρκέστηκαν στην καταδίκη του σε θάνατο αλλά απαγόρευσαν διά νόμου να μνημονεύεται το όνομα του εμπρηστή, το οποίο διέγραψαν από τα αρχεία της πόλης και όρισαν ποινή θανάτου για όποιον αναφερόταν στο πρόσωπο ή στην αποτρόπαιη πράξη του. Ελπίζοντας, εξίσου παράλογα όσο και μάταια, ότι με τη διαγραφή της ιστορίας του θα εξάλειφαν και τη φρίκη της πράξης του!
Την άνωθεν εντολή διαγραφής από την ιστορία παραβίασαν, ευτυχώς, δύο ιστορικοί της αρχαιότητας, ο Θεόπομπος και μετέπειτα ο Στράβων, κι έτσι η ανθρωπότητα διαθέτει την ιστορική μαρτυρία του εγκλήματος.
Εκτοτε, το όνομα του Ηρόστρατου συνδέθηκε με τις αλλόκοτες πράξεις των ψυχικά ανισόρροπων ατόμων που κέρδισαν την πολυπόθητη υστεροφημία διαπράττοντας ακραίες εμπρηστικές και απάνθρωπες ενέργειες, τις οποίες, ως συνήθως, οι άνθρωποι τις απέδιδαν σε υπερφυσικά ή διαβολικά αίτια.
Πολλούς αιώνες αργότερα, κατά τον 19ο αιώνα, η παρανοϊκή εμμονή ορισμένων ανθρώπων με τη φωτιά σε συνδυασμό με την εμπρηστική χρήση της περιγράφεται από την επιστήμη ως «πυρομανία». Επαψε δηλαδή να ερμηνεύεται ως δαιμονοπληξία ή θεία τιμωρία και, για πρώτη φορά, άρχισε να κατανοείται ως μια σπάνια αλλά ανθρώπινη, πολύ ανθρώπινη ψυχοπαθολογική συμπεριφορά, που χρήζει ψυχιατρικής αντιμετώπισης.
Μια καταστροφική πυρκαγιά που καίει ένα αιωνόβιο δάσος ή μια συνοικία μπορεί να προκληθεί από πολλές αιτίες, από έναν κεραυνό, από ένα ατύχημα, συνήθως όμως προκαλείται από ανθρώπους που είτε συσσωρεύουν αλόγιστα στο περιβάλλον εύφλεκτα υλικά και κατοικίες είτε προκαλούν εκ προθέσεως εμπρησμούς με ιδιοτελή οικονομικά ή βανδαλιστικά κίνητρα. Πολύ συχνά όμως, οι ανεξέλεγκτες και ιδιαίτερα καταστροφικές πυρκαγιές προκαλούνται χωρίς εμφανή οικονομικά ή πολιτικά κίνητρα, προκύπτουν δηλαδή από την εγκληματική αλλά ακαταμάχητη προδιάθεση ορισμένων ψυχικά διαταραγμένων ατόμων να κάψουν ό,τι υπάρχει.
Οι μέχρι σήμερα έρευνες του FBI σχετικά με πυρομανείς και εμπρηστικές συμπεριφορές στις ΗΠΑ, αλλά και σε πολλές άλλες χώρες, οδηγούν σε μια σειρά από διαφορετικά προφίλ ως προς τα κίνητρα της σκόπιμης εμπρηστικής συμπεριφοράς των ανθρώπων: βανδαλιστικοί εμπρησμοί, οικονομικά ιδιοτελείς εμπρησμοί, τρομοκρατικοί και πολιτικοί εμπρησμοί, καθώς και συγκαλυπτικοί εμπρησμοί που πραγματοποιούνται για να παραπλανήσουν τις αρχές ή για να συγκαλύψουν ένα άλλο έγκλημα.
Ωστόσο, σύμφωνα με το πιο πρόσφατο και διεθνούς κύρους Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (DSM-5), υπάρχουν αρκετά διαγνωστικά κριτήρια για να θεωρηθεί κάποιος πυρομανής: πρέπει να έχει επαναλάβει αρκετές φορές και οικειοθελώς την εμπρηστική πράξη, όχι για οικονομικούς ή πολιτικούς λόγους αλλά αποκλειστικά για την ηδονή, τη διέγερση και την ανακούφιση που του προκαλεί η κακόβουλη χρήση της φωτιάς και το θέαμα της πυρκαγιάς.
Η πυρομανία λοιπόν εντάσσεται στις λεγόμενες «διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων», όπως π.χ. η κλεπτομανία, η χαρτοπαιξία, αλλά και το σύνδρομο στέρησης λόγω εξάρτησης από ναρκωτικές ουσίες. Αντίθετα από έναν οικονομικό και πολιτικό εμπρηστή, ο πυρομανής ασθενής βάζει σκόπιμα φωτιές από καθαρή ευχαρίστηση και για την υπέρμετρη διέγερση που αντλεί στο θέαμά τους. Εξάλλου, πολύ συχνά, ο πυρομανής βιώνει τέτοια συναρπαστικά συναισθήματα στη θέα και μόνο μιας καταστροφικής πυρκαγιάς που δεν προκάλεσε ο ίδιος και γι’ αυτό επιθυμεί να συμμετέχει σε εθελοντικές πυροσβεστικές ομάδες.
Υπό αυτήν την έννοια, δεν είναι ο πυρομανής που δημιουργεί την πυρκαγιά, αλλά αντιθέτως είναι η καταστροφική πυρκαγιά που δημιουργεί τον πυρομανή! Μόνο έτσι εξηγείται η σκοτεινή ηδονή και η ευτυχία που αισθάνεται στη θέα της φωτιάς που καίει τα πάντα.
Ως προς το ανθρωπολογικό-ψυχοπαθολογικό προφίλ των πυρομανών, διαπιστώνουμε ότι, συνήθως, πρόκειται για άνδρες ηλικίας 30 έως 40 ετών, χαμηλού πνευματικού και εκπαιδευτικού επιπέδου, αλκοολικούς ή χρήστες ψυχοφαρμάκων, με εμφανείς αδυναμίες ενσυναίσθησης και έντονη καταθλιπτική διάθεση. Ολα αυτά διαμορφώνουν την παντελή αδυναμία των πυρομανών να διαχειριστούν το έντονο άγχος και τα ψυχικά τραύματα που τους γεννούν οι πρώιμες καταστροφικές οικογενειακές, διαπροσωπικές και κοινωνικές εμπειρίες τους.
Η ακατανίκητη ανάγκη τους να βάζουν φωτιά και η ψυχική υπερένταση και ευχαρίστηση που βιώνουν όταν το κάνουν ίσως οφείλονται στην παρανοϊκή αλλά ζωτική τους ανάγκη να κάψουν στις φλόγες αυτά τα δυσβάσταχτα συναισθήματα.
Ετσι εξηγείται ο -κατά κανόνα- «προσωπικός» ή «ιδιωτικός» χαρακτήρας των αποτρόπαιων πράξεών τους, τις οποίες εκτελούν μοναχικά, χωρίς συνεργάτες, έχοντας επίγνωση της εγκληματικότητας των καταστροφών που αυτές συνεπάγονται.
Διόλου περίεργο που αυτά τα άτομα νιώθουν ηδονή και αυτοεπιβεβαίωση μόνο όταν βλέπουν την καταστροφή που προκαλούν με τη φωτιά, ό,τι δηλαδή περιγράφεται ως το «σύνδρομο του Ηρόστρατου».
Το σκάνδαλο με τη συμπεριφορά και τις πράξεις των πυρομανών είναι ότι μια τεράστια φυσική καταστροφή και η ανθρωπιστική κρίση που αυτή συνεπάγεται μπορεί κάλλιστα να επέλθει από ψυχική αναπηρία, χωρίς δηλαδή τη δυνατότητα απόδοσης προσωπικής γνωστικής και ηθικής ευθύνης για τα αποτρόπαια -αλλά επ’ ουδενί «κακόβουλα»!- εγκλήματα.
Ομως, ακόμα πιο σκανδαλώδης και ανήθικη θεωρείται η εισβολή των φυσικών καταστροφών στη ζωή των ανθρώπων, όπως π.χ. οι εξ ορισμού ανεξέλεγκτοι σεισμοί, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, οι τεράστιες πυρκαγιές κ.ά. Φαινόμενα που όχι μόνο απειλούν αλλά και προσβάλλουν την «καθωσπρέπει» και ανέμελη ζωή των νεωτερικών κοινωνιών, αμφισβητώντας βίαια την υπερτεχνολογική μας έπαρση και το εμφανώς ψευδαισθητικό και πολλαπλώς διαψευσμένο αίσθημα παντοδυναμίας του σύγχρονου ανθρώπου.
Σε προηγούμενες ιστορικές εποχές, οι άνθρωποι είχαν την πολυτέλεια να αποδίδουν τις μεγάλες καταστροφές που ζούσαν στη θεία δίκη, δηλαδή στη δίκαιη τιμωρία από τον -κατά τα άλλα- φιλεύσπλαχνο Δημιουργό των πάντων για τις αμαρτίες των ανθρώπων. Στην εποχή της νεωτερικής εκκοσμίκευσης και της ανθρώπινης κυριαρχίας στη Φύση, ο θάνατος του θεού, με τη συναφή θέωση του ανθρώπινου είδους, μας στέρησε τη δυνατότητα καταφυγής σε τέτοιες μοιραίες και άρα αυτο-απαλλακτικές υπερφυσικές «εξηγήσεις».
Ο,τι μέχρι χθες θεωρούνταν αποτέλεσμα υπερφυσικής θεοδικίας ή, έστω, τιμωρίας των ανθρώπων για την παραβίαση των μυστικών δυνάμεων της Φύσης, σήμερα πρέπει να καταλογιστεί αποκλειστικά στην ανθρώπινη ανευθυνότητα: μια σύγχρονη κρυπτοθεολογική εκδοχή της «αμαρτίας» ως τεχνοεπιστημονικής άγνοιας και ανεπάρκειας!
Η ηθικά και πολιτικά επαίσχυντη αντιπαράθεση για τους «υπαίτιους» της πρόσφατης φυσικής καταστροφής είναι ακόμη μια εκδήλωση της αποδεδειγμένα εσφαλμένης αντίληψης περί ανθρώπινης παντοδυναμίας, η οποία, πολλαπλώς και ποικιλοτρόπως, διαψεύδεται καθημερινά. Μια τραγική φαρσοκωμωδία «πολιτικής θεοδικίας» πάνω στα αποκαΐδια και στον θρήνο για τις οριστικά αλλά, ας ελπίσουμε, όχι μάταια χαμένες ζωές.
Οι παλαιοντολογικές έρευνες στη Νότια Αφρική υποδεικνύουν ότι ήδη πριν από 1 εκατομμύριο χρόνια οι πρόγονοί μας ήταν σε θέση να παράγουν και να χρησιμοποιούν τη φωτιά με ελεγχόμενο τρόπο. Πιθανότατα, πρώτος ο Homo erectus (Ανθρωπος ο όρθιος, βλ. φωτο.), πριν από περίπου 1,9 εκατομμύρια χρόνια, ανακάλυψε και χρησιμοποίησε τις δυνατότητες της φωτιάς, χωρίς όμως να μπορεί και να την παράγει με ελεγχόμενο τρόπο. Μια καινοφανής τεχνολογική δυνατότητα που αποτέλεσε ένα βασικό σημείο καμπής για την εξέλιξη του είδους μας.
Πριν από λίγα χρόνια, για την ακρίβεια το 2012, οι ανασκαφές μιας διεθνούς ερευνητικής ομάδας, σε ένα μεγάλο σπήλαιο (Wonderwerk Cave) που βρίσκεται στα όρια της ερήμου Καλαχάρι, έφεραν στο φως τις απαραίτητες μαρτυρίες για την τιθάσευση της φωτιάς από τους πιο μακρινούς προγόνους του ανθρώπινου γένους.
Συνδυάζοντας τεχνικές μικροσκοπικής και φασματομετρικής ανάλυσης των νέων ευρημάτων, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η συνειδητή χρήση της φωτιάς θα πρέπει να μετατεθεί κατά τουλάχιστον 300 χιλιάδες χρόνια νωρίτερα απ’ ό,τι πιστεύαμε.
Γεγονός που μας επιβάλλει να αποδεχτούμε ότι όχι μόνο ο σύγχρονος άνθρωπος (Homo sapiens) αλλά και οι στενότεροι συγγενείς του οι Νεάντερταλ (Homo neaderthalesis) εσφαλμένα θεωρούσαμε ότι είχαν δεχτεί πρώτοι το πολύτιμο δώρο του Προμηθέα! Ενα πραγματικά πολύτιμο δώρο, αφού η επίδραση του ελέγχου της φωτιάς άλλαξε όχι μόνο την ανατομία αλλά και τη δίαιτα των προγόνων μας, οι οποίοι έπαψαν να τρώνε ωμές τροφές, επιτρέποντας την ανάδυση νέων και πιο πολύπλοκων τρόπων κοινωνικής ζωής.
Με άλλα λόγια, ο έλεγχος της φωτιάς από τους προγόνους του είδους μας ήταν μια από τις βασικές προϋποθέσεις για την εκρηκτική εξέλιξη και την ανθρωποποίησή μας.
Μια βιολογική-πολιτισμική εξέλιξη που έμελλε να αλλάξει όχι μόνο τις ανθρώπινες σχέσεις αλλά, σταδιακά, επέτρεψε και την οικολογικά καταστροφική επιρροή του είδους μας σε όλο τον πλανήτη.
efsyn.gr
Απέναντι στην εθνική καταστροφή και την ανείπωτη ανθρωπιστική τραγωδία που ζήσαμε και ζούμε τις τελευταίες ημέρες, το μόνο που δεν χρειαζόμαστε, τώρα, είναι να επιδοθούμε σε ευτελή μικροπολιτικά παιχνίδια διαχείρισης και χειραγώγησης του ανθρώπινου πόνου. Η συνήθης αλλά άκαιρη κομματική πόλωση που ευνοεί το «κυνήγι μαγισσών» όχι μόνο δεν προσφέρει καμία απολύτως παρηγοριά στους πληγέντες, αλλά και προσβάλλει τη μνήμη των πολυάριθμων νεκρών της φετινής μεγάλης πυρκαγιάς στην Αττική.
Η ψύχραιμη -αλλά όχι ψυχρή!- ανάλυση και αποτελεσματική αντιμετώπιση τέτοιων μεγάλων φυσικών καταστροφών αποτελεί αλάνθαστο δείκτη της κοινωνικοπολιτικής ωριμότητας και άρα της πολιτειακής ετοιμότητας μιας χώρας. Εντούτοις, στον τόπο μας εμμένουμε σε στρουθοκαμηλικές πρακτικές: αναβάλλουμε επ’ αόριστον την επίτευξη ομόφωνων αλλά ιδιαίτερα επώδυνων αποφάσεων για χάρη των μικροκομματικών «δικαιώσεων» που πολύ επιδέξια στήνονται πάνω στο τρομολαγνικό θέαμα των καταστροφών. Μια κάθε άλλο παρά πρωτότυπη συμπεριφορά, όπως μας υπενθυμίζει η εθελότυφλη και υποκριτική αντιμετώπιση από την κοινωνία της αρχαίας Εφέσου της εμπρηστικής συμπεριφοράς του Ηρόστρατου, το αρχέτυπο της διαχείρισης των πυρομανών.
Από τις μέχρι σήμερα ψυχοπαθολογικές και εγκληματολογικές έρευνες, προκύπτει το απρόσμενο αλλά επαρκώς επιβεβαιωμένο συμπέρασμα ότι δεν είναι ο πυρομανής που δημιουργεί την πυρκαγιά, αλλά αντιθέτως είναι η καταστροφική πυρκαγιά που δημιουργεί τον πυρομανή. Μόνο έτσι εξηγούνται η σκοτεινή ηδονή και η διαστροφική ευτυχία που του προκαλεί η θέα της φωτιάς που καίει τα πάντα.
**************
O Ηρόστρατος έμεινε στην ιστορία ως ο εμπρηστής του περίφημου ναού της Αρτέμιδος στην Εφεσο, ενός από τα Επτά Θαύματα της αρχαιότητας. Εζησε στην Εφεσο τον 4ο π.Χ. αιώνα και επιθυμώντας διακαώς να κερδίσει την αθανασία, πυρπόλησε τον ναό τη νύχτα της 21ης Ιουλίου του έτους 356 π.Χ. Ο Ηρόστρατος συνελήφθη και ομολόγησε ότι σκοπός της πράξης του ήταν να μείνει το όνομά του στην ιστορία.
Οι συμπολίτες του, συγκλονισμένοι από τα παράλογα κίνητρα μιας τόσο καταστροφικής πράξης, δεν αρκέστηκαν στην καταδίκη του σε θάνατο αλλά απαγόρευσαν διά νόμου να μνημονεύεται το όνομα του εμπρηστή, το οποίο διέγραψαν από τα αρχεία της πόλης και όρισαν ποινή θανάτου για όποιον αναφερόταν στο πρόσωπο ή στην αποτρόπαιη πράξη του. Ελπίζοντας, εξίσου παράλογα όσο και μάταια, ότι με τη διαγραφή της ιστορίας του θα εξάλειφαν και τη φρίκη της πράξης του!
Την άνωθεν εντολή διαγραφής από την ιστορία παραβίασαν, ευτυχώς, δύο ιστορικοί της αρχαιότητας, ο Θεόπομπος και μετέπειτα ο Στράβων, κι έτσι η ανθρωπότητα διαθέτει την ιστορική μαρτυρία του εγκλήματος.
Εκτοτε, το όνομα του Ηρόστρατου συνδέθηκε με τις αλλόκοτες πράξεις των ψυχικά ανισόρροπων ατόμων που κέρδισαν την πολυπόθητη υστεροφημία διαπράττοντας ακραίες εμπρηστικές και απάνθρωπες ενέργειες, τις οποίες, ως συνήθως, οι άνθρωποι τις απέδιδαν σε υπερφυσικά ή διαβολικά αίτια.
Πολλούς αιώνες αργότερα, κατά τον 19ο αιώνα, η παρανοϊκή εμμονή ορισμένων ανθρώπων με τη φωτιά σε συνδυασμό με την εμπρηστική χρήση της περιγράφεται από την επιστήμη ως «πυρομανία». Επαψε δηλαδή να ερμηνεύεται ως δαιμονοπληξία ή θεία τιμωρία και, για πρώτη φορά, άρχισε να κατανοείται ως μια σπάνια αλλά ανθρώπινη, πολύ ανθρώπινη ψυχοπαθολογική συμπεριφορά, που χρήζει ψυχιατρικής αντιμετώπισης.
Η ακαταμάχητη εμπρηστική προδιάθεση των πυρομανών
Μια καταστροφική πυρκαγιά που καίει ένα αιωνόβιο δάσος ή μια συνοικία μπορεί να προκληθεί από πολλές αιτίες, από έναν κεραυνό, από ένα ατύχημα, συνήθως όμως προκαλείται από ανθρώπους που είτε συσσωρεύουν αλόγιστα στο περιβάλλον εύφλεκτα υλικά και κατοικίες είτε προκαλούν εκ προθέσεως εμπρησμούς με ιδιοτελή οικονομικά ή βανδαλιστικά κίνητρα. Πολύ συχνά όμως, οι ανεξέλεγκτες και ιδιαίτερα καταστροφικές πυρκαγιές προκαλούνται χωρίς εμφανή οικονομικά ή πολιτικά κίνητρα, προκύπτουν δηλαδή από την εγκληματική αλλά ακαταμάχητη προδιάθεση ορισμένων ψυχικά διαταραγμένων ατόμων να κάψουν ό,τι υπάρχει.
Οι μέχρι σήμερα έρευνες του FBI σχετικά με πυρομανείς και εμπρηστικές συμπεριφορές στις ΗΠΑ, αλλά και σε πολλές άλλες χώρες, οδηγούν σε μια σειρά από διαφορετικά προφίλ ως προς τα κίνητρα της σκόπιμης εμπρηστικής συμπεριφοράς των ανθρώπων: βανδαλιστικοί εμπρησμοί, οικονομικά ιδιοτελείς εμπρησμοί, τρομοκρατικοί και πολιτικοί εμπρησμοί, καθώς και συγκαλυπτικοί εμπρησμοί που πραγματοποιούνται για να παραπλανήσουν τις αρχές ή για να συγκαλύψουν ένα άλλο έγκλημα.
Ωστόσο, σύμφωνα με το πιο πρόσφατο και διεθνούς κύρους Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (DSM-5), υπάρχουν αρκετά διαγνωστικά κριτήρια για να θεωρηθεί κάποιος πυρομανής: πρέπει να έχει επαναλάβει αρκετές φορές και οικειοθελώς την εμπρηστική πράξη, όχι για οικονομικούς ή πολιτικούς λόγους αλλά αποκλειστικά για την ηδονή, τη διέγερση και την ανακούφιση που του προκαλεί η κακόβουλη χρήση της φωτιάς και το θέαμα της πυρκαγιάς.
Η πυρομανία λοιπόν εντάσσεται στις λεγόμενες «διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων», όπως π.χ. η κλεπτομανία, η χαρτοπαιξία, αλλά και το σύνδρομο στέρησης λόγω εξάρτησης από ναρκωτικές ουσίες. Αντίθετα από έναν οικονομικό και πολιτικό εμπρηστή, ο πυρομανής ασθενής βάζει σκόπιμα φωτιές από καθαρή ευχαρίστηση και για την υπέρμετρη διέγερση που αντλεί στο θέαμά τους. Εξάλλου, πολύ συχνά, ο πυρομανής βιώνει τέτοια συναρπαστικά συναισθήματα στη θέα και μόνο μιας καταστροφικής πυρκαγιάς που δεν προκάλεσε ο ίδιος και γι’ αυτό επιθυμεί να συμμετέχει σε εθελοντικές πυροσβεστικές ομάδες.
Υπό αυτήν την έννοια, δεν είναι ο πυρομανής που δημιουργεί την πυρκαγιά, αλλά αντιθέτως είναι η καταστροφική πυρκαγιά που δημιουργεί τον πυρομανή! Μόνο έτσι εξηγείται η σκοτεινή ηδονή και η ευτυχία που αισθάνεται στη θέα της φωτιάς που καίει τα πάντα.
Ως προς το ανθρωπολογικό-ψυχοπαθολογικό προφίλ των πυρομανών, διαπιστώνουμε ότι, συνήθως, πρόκειται για άνδρες ηλικίας 30 έως 40 ετών, χαμηλού πνευματικού και εκπαιδευτικού επιπέδου, αλκοολικούς ή χρήστες ψυχοφαρμάκων, με εμφανείς αδυναμίες ενσυναίσθησης και έντονη καταθλιπτική διάθεση. Ολα αυτά διαμορφώνουν την παντελή αδυναμία των πυρομανών να διαχειριστούν το έντονο άγχος και τα ψυχικά τραύματα που τους γεννούν οι πρώιμες καταστροφικές οικογενειακές, διαπροσωπικές και κοινωνικές εμπειρίες τους.
Η ακατανίκητη ανάγκη τους να βάζουν φωτιά και η ψυχική υπερένταση και ευχαρίστηση που βιώνουν όταν το κάνουν ίσως οφείλονται στην παρανοϊκή αλλά ζωτική τους ανάγκη να κάψουν στις φλόγες αυτά τα δυσβάσταχτα συναισθήματα. Ετσι εξηγείται ο -κατά κανόνα- «προσωπικός» ή «ιδιωτικός» χαρακτήρας των αποτρόπαιων πράξεών τους, τις οποίες εκτελούν μοναχικά, χωρίς συνεργάτες, έχοντας επίγνωση της εγκληματικότητας των καταστροφών που αυτές συνεπάγονται.
Διόλου περίεργο που αυτά τα άτομα νιώθουν ηδονή και αυτοεπιβεβαίωση μόνο όταν βλέπουν την καταστροφή που προκαλούν με τη φωτιά, ό,τι δηλαδή περιγράφεται ως το «σύνδρομο του Ηρόστρατου».
Θεοδικία ή ανθρωπογενείς οι «φυσικές» καταστροφές;
Το σκάνδαλο με τη συμπεριφορά και τις πράξεις των πυρομανών είναι ότι μια τεράστια φυσική καταστροφή και η ανθρωπιστική κρίση που αυτή συνεπάγεται μπορεί κάλλιστα να επέλθει από ψυχική αναπηρία, χωρίς δηλαδή τη δυνατότητα απόδοσης προσωπικής γνωστικής και ηθικής ευθύνης για τα αποτρόπαια -αλλά επ’ ουδενί «κακόβουλα»!- εγκλήματα.
Ομως, ακόμα πιο σκανδαλώδης και ανήθικη θεωρείται η εισβολή των φυσικών καταστροφών στη ζωή των ανθρώπων, όπως π.χ. οι εξ ορισμού ανεξέλεγκτοι σεισμοί, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, οι τεράστιες πυρκαγιές κ.ά. Φαινόμενα που όχι μόνο απειλούν αλλά και προσβάλλουν την «καθωσπρέπει» και ανέμελη ζωή των νεωτερικών κοινωνιών, αμφισβητώντας βίαια την υπερτεχνολογική μας έπαρση και το εμφανώς ψευδαισθητικό και πολλαπλώς διαψευσμένο αίσθημα παντοδυναμίας του σύγχρονου ανθρώπου.
Σε προηγούμενες ιστορικές εποχές, οι άνθρωποι είχαν την πολυτέλεια να αποδίδουν τις μεγάλες καταστροφές που ζούσαν στη θεία δίκη, δηλαδή στη δίκαιη τιμωρία από τον -κατά τα άλλα- φιλεύσπλαχνο Δημιουργό των πάντων για τις αμαρτίες των ανθρώπων. Στην εποχή της νεωτερικής εκκοσμίκευσης και της ανθρώπινης κυριαρχίας στη Φύση, ο θάνατος του θεού, με τη συναφή θέωση του ανθρώπινου είδους, μας στέρησε τη δυνατότητα καταφυγής σε τέτοιες μοιραίες και άρα αυτο-απαλλακτικές υπερφυσικές «εξηγήσεις».
Ο,τι μέχρι χθες θεωρούνταν αποτέλεσμα υπερφυσικής θεοδικίας ή, έστω, τιμωρίας των ανθρώπων για την παραβίαση των μυστικών δυνάμεων της Φύσης, σήμερα πρέπει να καταλογιστεί αποκλειστικά στην ανθρώπινη ανευθυνότητα: μια σύγχρονη κρυπτοθεολογική εκδοχή της «αμαρτίας» ως τεχνοεπιστημονικής άγνοιας και ανεπάρκειας!
Η ηθικά και πολιτικά επαίσχυντη αντιπαράθεση για τους «υπαίτιους» της πρόσφατης φυσικής καταστροφής είναι ακόμη μια εκδήλωση της αποδεδειγμένα εσφαλμένης αντίληψης περί ανθρώπινης παντοδυναμίας, η οποία, πολλαπλώς και ποικιλοτρόπως, διαψεύδεται καθημερινά. Μια τραγική φαρσοκωμωδία «πολιτικής θεοδικίας» πάνω στα αποκαΐδια και στον θρήνο για τις οριστικά αλλά, ας ελπίσουμε, όχι μάταια χαμένες ζωές.
Η προϊστορία του ελέγχου της φωτιάς από τoν άνθρωπο
Οι παλαιοντολογικές έρευνες στη Νότια Αφρική υποδεικνύουν ότι ήδη πριν από 1 εκατομμύριο χρόνια οι πρόγονοί μας ήταν σε θέση να παράγουν και να χρησιμοποιούν τη φωτιά με ελεγχόμενο τρόπο. Πιθανότατα, πρώτος ο Homo erectus (Ανθρωπος ο όρθιος, βλ. φωτο.), πριν από περίπου 1,9 εκατομμύρια χρόνια, ανακάλυψε και χρησιμοποίησε τις δυνατότητες της φωτιάς, χωρίς όμως να μπορεί και να την παράγει με ελεγχόμενο τρόπο. Μια καινοφανής τεχνολογική δυνατότητα που αποτέλεσε ένα βασικό σημείο καμπής για την εξέλιξη του είδους μας.
Πριν από λίγα χρόνια, για την ακρίβεια το 2012, οι ανασκαφές μιας διεθνούς ερευνητικής ομάδας, σε ένα μεγάλο σπήλαιο (Wonderwerk Cave) που βρίσκεται στα όρια της ερήμου Καλαχάρι, έφεραν στο φως τις απαραίτητες μαρτυρίες για την τιθάσευση της φωτιάς από τους πιο μακρινούς προγόνους του ανθρώπινου γένους.
Συνδυάζοντας τεχνικές μικροσκοπικής και φασματομετρικής ανάλυσης των νέων ευρημάτων, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η συνειδητή χρήση της φωτιάς θα πρέπει να μετατεθεί κατά τουλάχιστον 300 χιλιάδες χρόνια νωρίτερα απ’ ό,τι πιστεύαμε.
Εκ φύσεως «πυρομανείς»
Γεγονός που μας επιβάλλει να αποδεχτούμε ότι όχι μόνο ο σύγχρονος άνθρωπος (Homo sapiens) αλλά και οι στενότεροι συγγενείς του οι Νεάντερταλ (Homo neaderthalesis) εσφαλμένα θεωρούσαμε ότι είχαν δεχτεί πρώτοι το πολύτιμο δώρο του Προμηθέα! Ενα πραγματικά πολύτιμο δώρο, αφού η επίδραση του ελέγχου της φωτιάς άλλαξε όχι μόνο την ανατομία αλλά και τη δίαιτα των προγόνων μας, οι οποίοι έπαψαν να τρώνε ωμές τροφές, επιτρέποντας την ανάδυση νέων και πιο πολύπλοκων τρόπων κοινωνικής ζωής.
Με άλλα λόγια, ο έλεγχος της φωτιάς από τους προγόνους του είδους μας ήταν μια από τις βασικές προϋποθέσεις για την εκρηκτική εξέλιξη και την ανθρωποποίησή μας.
Μια βιολογική-πολιτισμική εξέλιξη που έμελλε να αλλάξει όχι μόνο τις ανθρώπινες σχέσεις αλλά, σταδιακά, επέτρεψε και την οικολογικά καταστροφική επιρροή του είδους μας σε όλο τον πλανήτη.
efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου