Γράφει ο Π. Ήφαιστος.ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΚΑ ΚΤΥΠΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥΣ. ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ, ΗΘΙΚΟΙ ΑΥΤΟΥΡΓΟΙ, «ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΜΕΝΟΙ» ΚΑΙ ΦΑΝΤΑΣΙΟΠΛΗΚΤΟΙ ΔΙΕΘΝΙΣΤΕΣ ΙΘΑΓΕΝΕΙΣ – συμπεριλαμβάνει το κεφάλαιο 2 του βιβλίου «Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ, ΤΑ ΠΟΛΛΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΗΓΕΜΟΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑΣ»
Ένας πρώτος σχολιασμός των τρομοκρατικών επιθέσεων στην Γαλλία στις 13 Νοεμβρίου 2015. Υποχρέωση όποιου φέρει το μεγάλο βάρος να διατυπώνει θέσεις για την διεθνή πολιτική είναι να περιγράφει και να ερμηνεύει όσο καλύτερα μπορεί τα αίτια των παθολογιών της διεθνούς πολιτικής. Χωρίς συναισθηματισμούς αλλά με υψηλό αίσθημα ευθύνης για δύο πράγματα τα οποία αν και έτυχαν βάναυσων «ερμηνειών» μετά το 1990 δεν μπορούν να αμφισβητηθούν με λογικούς όρους:
Πρώτον, το μεταβατικό μεταψυχροπολεμικό περιβάλλον θα είναι ολοένα και πιο ασταθές («γιατί θα μας λείψει ο Ψυχρός Πόλεμος» έγραψε με νόημα ο John Mearsheimer το 1989-90 σε άρθρο του για να θίξει τις αναρίθμητες ασυναρτησίες λίγο πριν και λίγο μετά το τέλος του Ψυχρού πολέμου. Τα ίδια ή και πιο έντονα έγραψε και ο Κονδύλης αλλά και πολλοί από εμάς οι οποίοι θεμελιώνουμε την ανάλυση μας πάνω στα αξιώματα της Θουκυδίδειας ανάλυσης).
Δεύτερον, ο ενδοκρατικός και διακρατικός ορθολογισμός συναρτάται με το κατά πόσο γίνεται αντιληπτή η σημασία της ισορροπίας ή αντίστροφα της ανισορροπίας. Τα κράτη, ταυτόχρονα, όσα προβλήματα και να έχουν, παραμένουν τα μόνα πεδία ορθολογιστικής πολιτικής συγκρότησης. Η αποδυνάμωσή τους ή η κατάλυσή τους εντείνει τα τραγικά γεγονότα των οποίων καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες.
Διαβάζουμε σε μια από τις πρώτες ανταποκρίσεις για τα τρομοκρατικά πλήγματα στην Γαλλία στις 13 Νοεμβρίου: Συγκλονισμένοι από τις επιθέσεις στο Παρίσι Κάμερον-Γιούνκερ. Ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Ντέιβιντ Κάμερον ανέφερε ότι είναι συγκλονισμένος από τις επιθέσεις που σημειώθηκαν στο Παρίσι και δεσμεύθηκε να προσφέρει βοήθεια στη γειτονική χώρα. Στον επίσημο λογαριασμό του στον ιστότοπο κοινωνικής δικτύωσης Twitter (@David_Cameron) ο ηγέτης του Συντηρητικού Κόμματος έγραψε: «Είμαι συγκλονισμένος από τα γεγονότα στο Παρίσι απόψε. Οι σκέψεις μας και προσευχές μας στρέφονται στον γαλλικό λαό. Θα κάνουμε ό,τι μπορούμε για να βοηθήσουμε». «Συγκλονισμένος» από τις επιθέσεις δήλωσε και ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, εκφράζοντας την «αλληλεγγύη» του στη Γαλλία, επίσης μέσω Twitter. ΓΑΛΛΙΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ, ΑΠΕ-ΜΠΕ – Ρόιτερς, Λονδίνο, United Kingdom.
Η τρομοκρατία είναι ασθένεια της πολιτικής. Εντείνεται και οξύνεται επειδή ανορθολογικές πολιτικές προκάλεσαν κατεδάφιση πολλών κρατών της ευρύτερης περιφέρειάς μας μέσα στα οποία ζούσαν εύθραυστα και διαφοροποιημένα κοινωνικά σύνολα της μετά-αποικιακής εποχής. Αντί να τυγχάνουν αρωγής στην δύσκολη μετά-αποικιακή εποχή για να σταθεροποιηθούν και ευημερήσουν στριμώχθηκαν στις Συμπληγάδες του Ψυχρού Πολέμου μετά από τον οποί ακολούθησε ο … βομβαρδισμός τους. Για τα ανθρώπινα δικαιώματα, δήθεν, πλην ο αληθινός λόγος είναι η διαπάλη ισχύος μεταξύ των ηγεμονικών δυνάμεων. Η αποσταθεροποίηση που προκάλεσαν είναι ακόμη μπροστά μας. «Η επέμβαση», σημείωσε προφητικά, όπως και για πολλά άλλα πράγματα της μεταψυχροπολεμικής εποχής, ο Παναγιώτης Κονδύλης: «δεν εξάγεται μόνο υπό μορφή στρατιωτικών επιχειρήσεων αλλά και εισάγεται υπό μορφή τρομοκρατικών ενεργειών» (Θεωρία του Πολέμου 1997 ό.π. σ. 376)
Για αυτούς και πολλούς άλλους λόγους το γεγονός ότι οι ηθικοί αυτουργοί δηλώνουν «συγκλονισμένοι» είναι κάτι που συγκλονίζει κάθε λογικό άνθρωπο. Με κάθε ορθολογιστικό και λογικό κριτήριο ο «συγκλονισμός των ηθικών αυτουργών συγκλονίζει πολύ περισσότερο από ότι τα με κάθε κριτήριο στυγερά και βάρβαρα εγκλήματα κατά πολιτών στους δρόμους της Γαλλικής πρωτεύουσας.
Συγκλονίζει περισσότερο καθότι εάν υπήρχε διεθνής εισαγγελέας -δεν υπάρχει και ποτέ δεν θα υπάρξει όσο και αν δεν το κατανοούν οι φορείς των διεθνιστικών και κοσμοπολίτικων ασυναρτησιών που υποβαθμίζουν τα κράτη τους ενόψει μελλοντικής ένωσης του ενοποιημένου πλανήτη των φαντασιώσεών τους – θα είχε συλλάβει τους ηθικούς αυτουργούς οι οποίοι τις δύο τελευταίες δεκαετίες διέλυσαν κράτη της περιφέρειάς μας προκαλώντας αβάστακτες ανθρώπινες κακουχίες και κύματα ανορθολογικών δρώντων. Η «κατηγορία» θα έπρεπε να είναι «υποκρισία ή δολοφονική ανικανότητα άνευ ορίων». Δεν το λέω καταγγελτικά γιατί αναμένω από τους αντιπροσώπους κάθε κράτους να ενεργούν σύμφωνα με αυτό που η κοινωνία τους και οι ίδιοι θεωρούν αναγκαίο υπό το πρίσμα του ανελέητου ανταγωνισμού του σύγχρονου διεθνούς συστήματος. Αυτή είναι η διεθνής πολιτική και όχι ένα ανθόσπαρτο «παγκοσμιοποιημένο» πεδίο. Όσοι δεν το είχαν καταλάβει ή όσοι άλλα έλεγαν για λόγους που αφορούσαν ποικίλες σκοπιμότητες, προκαλούσαν και συνεχίζουν να προκαλούν ροή χειμάρρων πολιτικού ανορθολογισμού. Παραμένει γεγονός, εν τούτοις, ότι υπάρχουν στρατηγικές οι οποίες είναι λανθασμένες με χονδροειδή τρόπο και άλλες που εδράζονται πάνω στα Θουκυδίδεια θέσφατα περί ισορροπίας και ανισορροπίας και τείνουν προς πιο ορθολογιστικές αποφάσεις.
Ακριβώς, παραμέ
νει αντικείμενο μεγάλης συζήτησης για την οποία δεν είναι του παρόντος να επεκταθούμε –το έχουμε κάνει σε εκτενέστερες δημοσιεύσεις– το ποια κρατική θεωρία και ποια στρατηγική θεωρία οδηγεί σε ισορροπία και όχι αστάθεια και σε εκπλήρωση των εθνικών συμφερόντων και όχι πλιάτσικο και υπερεπέκταση (σε αναφορά με τις στρατηγικές των μεγάλων δυνάμεων). Αναφέρω μόνο ότι αναλυτές της Θουκυδίδειας παράδοσης που περιγραφικά και αξιολογικά ουδέτερα κατανοούν ότι ισορροπία κατατείνει σε σταθερότητα και ανισορροπία σε αστάθεια έχουν από καιρό επισημάνει κάποια πράγματα. Αναφερόμαστε σε αναλυτές όπως οι Morgenthau, Carr, Waltz, Mearsheimer et al.
Θα μπορούσαν, όσοι αποφάσιζαν ή συνέπραξαν στην κατάλυση κρατών και στην αποσταθεροποίηση ολόκληρων περιφερειών να μιλούν με μεγαλύτερο σεβασμό και όχι με τρόπο που υποτιμά την νοημοσύνη και πλήττει τον ορθολογισμό. Αν μη τι άλλο οι ηθικοί αυτουργοί σεβόμενοι τους νεκρούς των τρομοκρατικών πράξεων ας απέφευγαν να δηλώσουν ότι είναι «συγκλονισμένοι», λυπημένοι ή κάτι παρόμοιο. Είναι οι ίδιοι και τα επιτελεία τους που προκάλεσαν τον διακρατικό ανορθολογισμό που ζούμε και καλά θα έκαναν να ομολογήσουν, ως ελάχιστο φόρο τιμής στους νεκρούς των τρομοκρατικών πράξεων, ότι είναι ηθικοί αυτουργοί μιας λανθασμένης μεταπολεμικής στρατηγικής. Δεν ισχύει το «δεν ήξεραν». Γιατί μετά το Αφγανιστάν, το Ιράκ και άλλες περιοχές είχαμε επιθέσεις που προκάλεσαν απίστευτη αστάθεια στην Συρία, στην Λιβύη και παρ’ ολίγον να προκαλέσουν το ίδιο στην Αίγυπτο και άλλες χώρες της περιοχής (περιοχές και κράτη που ζουν μεγάλη ρευστότητα και καλά κάνουμε ορθολογικά μιλώντας να μιλάμε και για το δικό μας κράτος και αυτά της άμεσης περιφέρειάς μας).
Δεν είναι «συγκλονισμένοι», λοιπόν, γιατί ήξεραν πολύ καλά τι έκαναν και γιατί το έκαναν όταν διέλυαν κράτη προκαλώντας αβάστακτο πολιτικό ανορθολογισμό σε μια περιφέρεια που ούτως ή άλλως κάθεται πάνω στις τεκτονικές πλάκες της μετά-αποικιακής εποχής.
Μπορεί αυτά τα εν θερμώ λόγια να ηχούν περίεργα καθότι γράφονται εν μέσω μιας από καιρό ανορθολογικής συμβατικής ατμόσφαιρας όσον αφορά την διεθνή πολιτική. Όμως δεν είναι. Αποτελούν φόρο τιμής στα αθώα θύματα της τρομοκρατίας στα οποία θα μπορούσαν να συμπεριλαμβάνονται οποιοσδήποτε από εμάς.
Είναι ακριβώς σε αυτές τις στιγμές που κανείς απαιτείται να λειτουργεί και να σκέφτεται ορθολογιστικά και όχι συναισθηματικά, ιδιαίτερα όταν ακούει αυτούς που τις τελευταίες δεκαετίες λειτούργησαν ανορθολογικά, να λένε ότι «συγκλονίζονται».
Στην διεθνή πολιτική εάν δεν συνάγεις σωστά πολιτικά συμπεράσματα θρέφεται ο πολιτικός ανορθολογισμός. Δηλαδή είναι ύβρις που φέρνει Νέμεση. Η ευαισθησία μας προκύπτει και από ένα ακόμη γεγονός. Ότι γεγονότα όπως η τρομοκρατία και η συζήτηση γύρω από αυτή αφορά ένα ακόμη καίριο συγκαιρινό ζήτημα, τα κύματα εκατομμυρίων προσφύγων και λαθρομεταναστών που -δεν μας έφταναν όλα τα άλλα – εξελίσσεται ως κύριο ζήτημα ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.
Ηθικοί αυτουργοί είναι πάντως και πολλοί συνάδελφοί μου. Χειροκροτούσαν όταν κάποιες ηγεμονικές δυνάμεις έκαναν «επεμβάσεις». Αυτό έλεγαν, είναι νομοπαραγωγικό που θα έφερνε τον υπερεθνικά ενοποιημένο πλανήτη των φαντασιώσεών τους και της ασχετοσύνης τους. Συνειδητά ή ανεπίγνωστα συνέπραξαν και αυτοί στην δημιουργία μιας ακραία ανορθολογικής μετά-Ψυχροπολεμικής ατμόσφαιρας τα αποτελέσματα της οποίας μόλις τώρα άρχισαν να εντείνονται.
ΓΡΑΦΑΜΕ ΠΡΙΝ ΜΙΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΟΙ ΣΤΟΝ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΟΝΔΥΛΗ:
Ο Κονδύλης αναμφίβολα ήταν μια από τις μεγαλύτερες πνευματικές και στοχαστικές υπάρξεις. Στα κείμενά του διακρίνεις καθαρότητα σκέψης και παντελή απουσία λογικών αλμάτων και επιστημονικών σφαλμάτων. Η διαχρονική αξία των κειμένων του επιβεβαιώνεται καθημερινά. Το επίμετρο της Θεωρίας του Πολέμου όπου φώτισε το πρόβλημα της άνισης ανάπτυξης και καλούσε για ισορροπία δυνάμεων ως προϋπόθεση σταθερότητας δυστυχώς επιβεβαιώνεται. Η Ελλάδα κατεβάζει διαρκώς τον πήχη των έσχατων λογικών της και απέναντι σε μια ολοένα και πιο αναθεωρητική Τουρκία οδηγείται από την μια υποχώρηση στην άλλη. Ταυτόχρονα, ποικιλόμορφοι μηχανισμοί που έχουν διεισδύσει οργανωμένα στο κοινωνικοπολιτικό σύστημα και κυρίως στα μέσα ενημέρωσης και στον λεγόμενο χώρο των κοινωνικών επιστημών: Προετοιμασμένοι, οργανωμένοι και ετοιμοπόλεμοι από καιρό, εφορμούν όποτε χρειαστεί για να δικαιολογήσουν την ξένη εξάρτηση, να αποδυναμώσουν τους έλληνες πνευματικά, να αποδομήσουν την διϋποκειμενική ιστορική γνώση, να ιδεολογικοποιήσουν την συρρίκνωση της ελληνικής πολιτικής κυριαρχίας, να ροκανίσουν τις έσχατες λογικές των ελληνικών κοσμοθεωριών, να σχετικοποιήσουν τα ελληνικά σύνορα που ορίζουν οι συνθήκες και το διεθνές δίκαιο και να εκποιήσουν τα θεμιτά ελληνικά ζωτικά συμφέροντα εκτός συνόρων στις διεθνοφασιστικές αξιώσεις. Όπως αποδεικνύει ο διασυρμός της επιστημονικής ιδιότητας στην ιδιόμορφη «διαμάχη για τα βιβλία της ιστορίας» Οι κοινωνικές επιστήμες πανεπιστημιακού επιπέδου κυριολεκτικά εκμηδενίζονται. Μια μικρή ομάδα ατόμων σπιθαμιαίου στοχαστικού αναστήματος με προπέτεια καλούν όλους τους άλλους να σωπάσουν γιατί αυτοί, λένε, είναι … ιστορικοί. Αυτοί πάντως δεν σώπασαν μετά τον καταπέλτη της Ακαδημίας Αθηνών η έκθεση της οποίας κάνει σαφές, αν κανείς την μελετήσει προσεκτικά, ότι είναι ανιστόρητοι και ιστοριογραφικά αγράμματοι. Και όχι μόνο αυτό: έντρομοι έσπευσαν να κάνουν «διορθώσεις» για να διασωθούν θεσμικά και διαδικαστικά. Εκτός από την Ακαδημία, βεβαίως, πολλοί άλλοι κυριολεκτικά κονιορτοποίησαν τις ιστοριογραφικές τσαρλατανιές. Απλή λογική χρειάζεται και στοιχειώδης ιστορική γνώση για να καταλάβει κανείς ότι δεν πρόκειται περί ιστορίας αλλά περί αποδομητικού ιστοριογραφικού ανεκδότου. Ο «μεταμοντέρνος χυλός» για τον οποίο συχνά έγραψε ο Κονδύλης έχει εισβάλει για καλά στο ελληνικό πανεπιστήμιο και επιτρέπει αριθμητικά ευμεγέθεις συνομαδώσεις που οδηγούν σε συνδικαλιστικού χαρακτήρα ιστοριογραφικές αξιώσεις για τις οποίες δεν πρέπει να γελάμε πλέον γιατί δεν τις κηρύττουν ένας και δύο αλλά εκατοντάδες. Στο εδάφιο που παραθέτω πιο κάτω, με θαυμαστή ακρίβεια ο Κονδύλης περιγράφει τα αίτια των σημερινών μεταεθνικών ιστοριογραφικών ανεκδότων.
«Ο συνδυασμός των πάντων με τα πάντα, ο οποίος όπως θα δούμε σ’ αυτό το βιβλίο αποτελεί ουσιώδες γνώρισμα του μαζικοδημοκρατικού τρόπου σκέψης, καθώς και οι ηδονιστικές αξίες του αυθορμητισμού και της αυτοπραγμάτωσης όπως τις διακήρυξε η πολιτισμική επανάσταση στην Ελλάδα, συμφύρθηκαν με τις παμπάλαιες και πασίγνωστες εγχώριες έξεις της πνευματικής νωθρότητας, του εξυπνακιδισμού και της ημιμάθειας. Η σύμφυρση αυτή επομένως ήταν η φυσική βολική είσοδος του μεταμοντερνισμού σ’ ένα τόπο όπου το αστικό εργασιακό ήθος ήταν ουσιαστικά άγνωστο όχι μόνο στον τομέα της υλικής παραγωγής αλλά και στον τομέα του πνεύματος, όπου δεν διαμορφώθηκαν επιστημονικές παραδόσεις με συνοχή και με μακρόβιους φορείς όπου οι μίμοι και οι γελωτοποιοί εκπροσωπούνται με ποσοστά ιδιαιτέρως υψηλά στους κύκλους των διανοουμένων στα πανεπιστήμια και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Όπως και να ’χει, η τέτοια είσοδος του μεταμοντερνισμού στις ελληνικές συνθήκες αποτελεί την ολοκλήρωση και εν μέρει την κορύφωση της κρίσης όλων των θεμελιωδών δεδομένων της ελληνικής εθνικής ζωής. Η εκποίηση του έθνους με την υλική έννοια θα συνοδευτεί και από την πλήρη πνευματική του στειρότητα, αν η μεταμοντέρνα σύμφυρση των πάντων με τα πάντα πραγματωθεί αποκλειστικά ως σύμφυρση μεταξύ κακοχωνεμένων δάνειων στοιχείων και αν η φθορά των ελληνικών, ή εν πάση περιπτώσει εξελληνισμένων, ιδεολογημάτων καταλήξει συν τοις άλλοις σε συρρίκνωση ή εργαλειοποίηση της γλώσσας τέτοια, ώστε να μην μπορεί πια να παραχθεί στον νεοελληνικό χώρο το μόνο προϊόν που –ακριβώς χάρη στην μοναδική δυναμική μιας πολυστρώματης και παμπάλαιας γλώσσας– έχει παραχθεί ως τώρα σε υψηλή ποιότητα: ποίηση. Οποιαδήποτε προσωπική στάση κι αν επιλέξει ο καθένας, γεγονός είναι ότι η νεοελληνική ιστορία, έτσι όπως τη γνωρίσαμε στα τελευταία διακόσια χρόνια, κλείνει τον κύκλο της. Ασφαλώς, τα τραγικά και κωμικά της επεισόδια δεν τέλειωσαν ακόμη, όμως χάνεται η ενότητα της προβληματικής της και ο ειδοποιός της χαρακτήρας. Η Ελλάδα εντάσσεται σε πολύ χαμηλή θέση στο σύστημα του διεθνούς καταμερισμού της υλικής και πνευματικής εργασίας. Ο δικός της μεταμοντερνισμός συνίσταται στο ότι αποτελεί μια στενή και παράμερη λωρίδα στο ευρύ φάσμα του μεταμοντερνισμού των άλλων». Κονδύλης, Η Παρακμή του Αστικού Πολιτισμού (Θεμέλιο, Αθήνα 1991), σ. 46-7»
Παραθέτουμε ακόμη μερικά αποσπάσματα από τον Κονδύλη
«Τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν τους κυρίαρχους και δεσμευτικούς ερμηνευτές τους. … Η πολιτική εκμετάλλευση των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» δηλαδή, η χρήση τους ως μέσου πίεσης και επέμβασης είναι αναπόδραστη ήδη λόγω του γεγονότος ότι τέτοια «δικαιώματα» μπορούν να επιβληθούν μονάχα από τους ισχυρότερους πάνω στους ασθενέστερους … Η Δύση θα διαπιστώσει ότι τα κηρύγματά της θα την φορτώσουν με βάρη που δεν μπορεί να σηκώσει. …Όπως οι μαρξιστές έζησαν το ναυάγιο της ουτοπίας τους, έτσι και οι φιλελεύθεροι θα βρεθούν σύντομα μπροστά στα ερείπια της δικής τους, την οποία θα γκρεμίσουν οι τρομακτικοί αγώνες κατανομής του 21ου
αιώνα. … Και πάμπολλοι διανοούμενοι οι οποίοι βιάστηκαν να μετατραπούν σε συνοδοιπόρους ή προπαγανδιστές του σοβιετισμού σε συνοδοιπόρους και κράχτες του αμερικανισμού, έκαναν άδικο κόπο» (Παναγιώτης Κονδύλης, Το αόρατο χρονολόγιο της σκέψης – εκδ. Νεφέλη, 1998) σ. 116,121,136-7). «(για όσους από τον τα αριστερά παραληρήματα πέρασαν ευθέως στον νεοφιλελευθερισμό καταλήγοντας έτσι, αντί να καταγγέλλουν τον ιμπεριαλισμό να κεραυνοβολούν «κάθε εθνικισμό» και ενστερνιζόμενοι τον οικουμενισμό μέσω της ενιαίας παγκόσμιας αγοράς και των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων») «Δεν αναρωτιούνται ούτε ποιος θα τα ερμηνεύσει δεσμευτικά κάθε φορά τι σημαίνουν αυτά τα «δικαιώματα» στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, ούτε αν και πόσο δικαιολογείται ο «εθνικισμός» όποτε ένας μικρός θέλει να αντισταθεί στις αδηφάγες διαθέσεις ενός μεγάλου. Με τον τρόπο αυτό, ενώ ηθικολογούν αδιάκοπα, στην πραγματικότητα συμπαρατάσσονται με το δίκαιο του ισχυρότερου. Αλλά αν ο ηττημένος αποδεχόμενος όψιμα την ιδεολογία του νικητή γίνεται συχνά ο γελοιωδέστερος και γλοιωδέστερος φορέας της, δεν είναι βέβαια ο πρωταρχικός εμπνευστής και θεμελιωτής της. Η «αριστερά» έχοντας μετατραπεί σε ουραγό ή σφογγοκωλάριο του αμερικανισμού, δεν αντλεί πλέον από ό,τι ζωντανότερο είχε η μαρξιστική παράδοση, δηλαδή την ανελέητη απομυθοποίηση των φιλελεύθερων ιδεολογημάτων, αλλά τρέφεται από μια κοινωνική θεωρία που εν μέρει αντικατοπτρίζει και εν μέρει συγκαλύπτει εξιδανικευτικά τις πραγματικές σχέσεις ισχύος μέσα στην δυτική μαζική δημοκρατία» (Παναγιώτης Κονδύλης, Από τον 20 στον 21 αιώνα, Εκδόσεις Θεμέλιο – σ. 8)
Τα θέματα της «επέμβασης» τα έχουμε εξετάσει σε πολλά βιβλία, άρθρα και δοκίμια. Κυρίως στο «Οι διεθνείς σχέσεις ως αντικείμενο επιστημονικής μελέτης» και στο «Ο πόλεμος και τα αίτιά του». Το τελευταίο έχει υπότιτλο: «Ηγεμονισμός και τρομοκρατία οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος». Παραθέτω εδώ το κεφάλαιο 2. Το κείμενο αυτό αντλεί από το αρχικό, δηλαδή πριν γίνουν φιλολογικές και ορθογραφικές διορθώσεις και οριστικοποιηθεί για δημοσίευση.
Κεφάλαιο 2. Ο ηγεμονισμός, τρομοκρατία και το σύγχρονο διεθνές σύστημα
Η αναπαράσταση της εικόνας των φλεγόμενων δίδυμων πύργων του Μανχάταν στο εξώφυλλο του παρόντος βιβλίου δεν είναι τυχαία επιλογή. Συμβολίζει το γεγονός πως η σταθεροποίηση του διακρατικού συστήματος δεν είναι δεδομένη στο ορατό μέλλον και πως τα κράτη είναι υποχρεωμένα να συνυπάρξουν επί μακρόν υπό συνθήκες διεθνούς αναρχίας, δηλαδή υπό συνθήκες απουσίας μιας παγκόσμιας ρυθμιστικής εξουσίας. Συμβολίζει επίσης το γεγονός πως σ’ αν
τίθεση με την ύστερη παραφιλολογία της ήδη εκτροχιασμένης νεοφιλελεύθερης θεωρίας διεθνών σχέσεων και των υποπροϊόντων της στις μικρές και εξαρτημένες χώρες[1], ο «ήπιος ηγεμονισμός» της μιας μεγάλης δύναμης είναι μια πολιτική προσδοκία χωρίς θεμέλια στον πραγματικό σύγχρονο κόσμο.
Στο πραγματικό σύγχρονο κόσμο, υποστηρίζεται πιο κάτω, οι ηγεμονικές και αυτοκρατορικές αξιώσεις είναι καταδικασμένες να αποτυγχάνουν επειδή είναι παρωχημένες και αναποτελεσματικές. Αυτή δεν είναι μια ιδεολογική θεώρηση του διεθνούς συστήματος αλλά μια θεμελιωμένη θεωρητική θέση που αναδεικνύεται από τη μελέτη της ιστορίας διεθνών σχέσεων και της κοινωνικοπολιτικής οντολογίας των διεθνών σχέσεων (βλ. Ήφαιστος 2001 κεφ. 7-8).
Ασφαλώς, η θεωρία διεθνών σχέσεων δεν περίμενε ένα τυχαίο τρομοκρατικό κτύπημα για να καταδείξει το γεγονός πως τα αίτια του πολέμου είναι υπαρκτά. Όπως θα υποστηρίξω στη συνέχεια, τέτοιες ενέργειες μη κρατικών ομάδων, ασφαλώς, δεν είναι μόνο φρικτές αλλά και εκτός κοινωνικής και πολιτικής λογικής. Αν θα μπορούσαν όμως να «χρησιμεύσουν» σε κάτι είναι το γεγονός πως φέρνουν στην επικαιρότητα πολιτικές ανωμαλίες όπως η τρομοκρατία που αποτελεί επακόλουθο της διαιώνισης του «διεθνούς προβλήματος». Η άνιση ανάπτυξη, ο ηγεμονισμός, οι διεθνείς επεμβάσεις και οι στρατηγικοί ανταγωνισμοί που οξύνουν τα ιστορικά περιφερειακά προβλήματα βρίσκονται στη ρίζα του διεθνούς προβλήματος.
Πως και πόσο, θα μπορούσε κάποιος να διερωτηθεί εύλογα, επηρέασε την εξέλιξη των περιφερειακών διενέξεων ο επί πέντε δεκαετίες στρατηγικός ανταγωνισμός των υπερδυνάμεων στη Μέση Ανατολή; Πως και πόσο αυτός ο ανταγωνισμός, συνδυασμένος με στρατηγικές επιλογές «διαίρει και βασίλευε» και πολιτικές που τρέφουν την άνιση ανάπτυξη[2], συνέτεινε στην ανάδειξη τρομοκρατικών ομάδων με τα γνωστά αποτελέσματα[3]; Γιατί, εξάλλου, μερικές μόνο εβδομάδες μετά το τρομοκρατικό κτύπημα κατά των πύργων του Μανχάταν, οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Βρετανίας διακήρυξαν μια ριζοσπαστική αλλαγή στάσης στο Παλαιστινιακό πρόβλημα, βήμα που επί δεκαετίες αρνούνταν να κάνουν[4];
Στο σύγχρονο διεθνές σύστημα –το οποίο όπως θα υποστηριχθεί πιο κάτω, θα σταθεροποιηθεί μόνο όταν εξαλειφτούν τα κύρια αίτια πολέμου και κυρίως η άνιση ανάπτυξη και ο ηγεμονισμός– τα βιώσιμα κράτη είναι ευαίσθητα στις εξωτερικές απειλές. Η παγκοσμιοποίηση των διεθνικών-διεθνιστικών φαινομένων όπως η τρομοκρατία, εξάλλου, αποτελεί πηγή αστάθειας στις διακρατικές σχέσεις σε βαθμό που ελάχιστοι αναλυτές πρόβλεψαν, με εξαίρεση στοχαστές του διαμετρήματος του Παναγιώτη Κονδύλη[5].
Ο ηγεμονισμός και διεθνικές ανωμαλίες όπως η τρομοκρατία, θα τονιστεί πιο κάτω, αν και είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος έχουν πολλά πρόσωπα και συνδυάζονται για να οξύνουν τα προβλήματα των διακρατικών σχέσεων. Υπό αυτό το πρίσμα, βασικό συμπέρασμα των διεθνολογικών μου διερευνήσεων της τελευταίας δεκαετίας είναι πως η ισχύς και τα προβλήματα αποκλείεται να εξαλειφτούν τελείως από το διεθνές σύστημα, το οποίο αποτελείται από «ζωντανές», αναπτυσσόμενες και εξελισσόμενες κοινωνίες.
Μολαταύτα, η άλλη όψη του νομίσματος είναι πως οι ηγεμονικές συμπεριφορές και οι συμπαρομαρτούσες εκδηλώσεις του είναι παρωχημένα φαινόμενα, γεγονός που ενδεχομένως δείχνει προς ένα πιο σταθερό μελλοντικό κόσμο συγκροτημένο σ’ εθνική-κρατική βάση. Ιδιαίτερα, οι δονκιχωτικές αμερικανικές συμπεριφορές της μεταψυχροπολεμικής εποχής –που διατυπώνονται παραστατικά από το νεοφιλελεύθερο παράδειγμα και τα υποπροϊόντα του στην Ελλάδα και αλλού– αποτελούν, όπως συμπεραίνω σε άλλη περίπτωση (2001 κεφ. 18) το κύκνειο άσμα παρωχημένων και αναποτελεσματικών στάσεων και παραδοχών.
Υπό το πρίσμα των παρατηρήσεων που έκανα μόλις, επίσης, η επιλογή του υπότιτλου του βιβλίου δεν είναι τυχαία. Συμβολίζει το γεγονός πως η τρομοκρατία, μια σημαντική ανωμαλία του διακρατικού συστήματος στην ύστερη φάση ανάπτυξής του, συναρτάται άμεσα με το «διεθνές πρόβλημα», ιδιαίτερα την άνιση ανάπτυξη και τις παρωχημένες ηγεμονικές αξιώσεις που την αναδεικνύουν και συντείνουν στην διαιώνισή της.
«Κάποια στιγμή πρέπει να αντιμετωπίσεις τα υποβόσκοντα προβλήματα των διεθνών σχέσεων», είπε υψηλόβαθμο στέλεχος της αμερικανικής κυβέρνησης σε ομιλία του στην Αθήνα στις 30 Οκτωβρίου 2001, για να συμπληρώσει πως ακόμη και μια μεγάλη δύναμη όπως οι ΗΠΑ χρειάζεται να λαμβάνει υπόψη τα εθνικά συμφέροντα των άλλων κρατών, να επικοινωνεί ακόμη και με κράτη που δεν είναι της αρεσκείας της και να ξανασκεφτεί ορισμένα στερεότυπα της εξωτερικής της πολιτικής. Χαρακτηριστικά, περιγράφοντας την αμερικανική συλλογική ψυχολογία μετά το τρομοκρατικό κτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 πρόσθεσε πως «η κατάρρευση των δύο ψηλότερων πύργων σήμαινε και κατάρρευση του κόσμου μας τον οποίο και προσπαθούμε να την ξανακτίσουμε» («our world collapsed and we are trying to rebuild it»)[6]. Το ερώτημα που τίθεται, βεβαίως, είναι γιατί θα έπρεπε κάποιος να περιμένει ένα τρομοκρατικό κτύπημα για να αντιληφτεί εξόφθαλμες πραγματικότητες του διεθνούς συστήματος! Γιατί θα έπρεπε να περιμένει κάποιος την εκδήλωση ενός τέτοιου κτυπήματος για να καταλάβει πως το εθνικό συμφέρον κάθε κράτους αποτελεί τη βάση λειτουργίας του διεθνούς συστήματος, κάτι το οποίο κορυφαίοι αγγλοσάξονες αναλυτές όπως οι Edward H. Carr, Hans Morgenthau, Robert Gilpin, Kenneth Waltz και Hedley Bull τονίζουν στις βαθυστόχαστες αναλύσεις τους!
Για τους μη υποψιασμένους, τους κακόπιστους ή αυτούς που δεν είναι εξοικειωμένοι με άλλες δημοσιεύσεις μου, αυτά τα ρητορικά ερωτήματα δεν τίθενται για να υπονοήσουν πως πλησίασε η στιγμή που η άσκηση ισχύος στο διεθνές σύστημα θα ελεγχθεί από κάποιο παγκόσμιο κοινωνικό σώμα ή κάποια νομιμοποιημένη παγκόσμια εξουσία. Υποδηλώνουν, αντίστροφα, πως το πολιτικό εθνικό-κρατικό γεγονός εξ ορισμού (λόγω του οντολογικού χαρακτήρα αυτού του γεγονότος) λειτουργεί στη βάση του εθνικού συμφέροντος και πως μέχρι να εξαλειφτεί το «διεθνές πρόβλημα» όπως ορίζεται πιο κάτω η κατανομή ισχύος και η πολεμική προετοιμασία θα είναι κεντρικής σημασίας παράγοντες για τη διεθνή ειρήνη, την σταθερότητα και την επιβίωση κάθε κράτους.
Το κοινό «διεθνές συμφέρον», θα υποστηριχθεί στη συνέχεια, είναι συμψηφισμός των επιμέρους εθνικών συμφερόντων επιβίωσης και αυτοσυντήρησης που προεκτείνεται στο επίσης κοινό συμφέρον επιβίωσης του διακρατικού συστήματος, κοινός σκοπός τον οποίο ιστορικά υπηρετούν το διεθνές δίκαιο και τα συστήματα συλλογικής ασφάλειας. Όμως, αν και υπηρετούν αυτό τον κοινό σκοπό δεν τον διασφαλίζουν, γεγονός που καθιστά την αρχή της αυτοβοήθειας και την κατανομή ισχύος κρίσιμα κριτήρια τόσο για την ακεραιότητα ενός κράτους όσο και για την επιβίωση του διακρατικού συστήματος και την διεθνή σταθερότητα.
Η έμφαση στα αίτια της αναποτελεσματικότητας του διεθνούς δικαίου και της συλλογικής ασφάλειας στις σελίδες που ακολουθούν, κατά συνέπεια, δεν είναι τυχαία. Ακριβώς, οι εκρήξεις των δίδυμων πύργων του Μανχάταν στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 δεν εκδηλώθηκαν εν αιθρία. Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος είναι πρώτο, τα παρωχημένα ηγεμονικά στερεότυπα που πεισματικά αντιμάχονται την εθνική-κρατική ετερότητα επιχειρώντας να την ελέγξουν και δεύτερο, οι πολιτικά ανώμαλες καταστάσεις που αποσκοπούν στην εκθεμελίωση του εθνικού-κρατικού συστήματος τάξης και δικαιοσύνης.
Έτσι, από τη μια πλευρά διαιωνίζονται διεθνιστικοί, κοσμοπολίτικοι και επαναστατικοί παραλογισμοί και από την άλλη πλευρά αναπαράγονται διεθνικές ανωμαλίες όπως τρομοκράτες και αναρχικοί που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν παρά μόνο με την στερέωση του έθνους-κράτους, την ενίσχυση της κρατικής κυριαρχίας και ευρύτερα με την καταπολέμηση των αιτιών πολέμου ευρύτερα στις διακρατικές σχέσεις.
Ο τρόπος που χρησιμοποιώ τον όρο ηγεμονισμός στα κεφάλαια που ακολουθούν αποτελεί κατά κάποιο τρόπο και ορισμό του υπό το πρίσμα της παρούσης ανάλυσης. Μολαταύτα, είναι ίσως χρήσιμο, έστω και στοιχειωδώς, να περιγράψω το γενικότερο εννοιολογικό του πλαίσιο.
Καταρχήν, στην παρούσα ανάλυση ο όρος ηγεμονισμός δεν χρησιμοποιείται με την συνήθη συμβατική ιδεολογική έννοια του όρου. Πρωτίστως, αφορά την θέση και τον ρόλο ενός κράτους στο σύστημα κατανομής ισχύος και συνδέεται με ορισμένες συμπεριφορές. Ο αναγνώστης είναι ελεύθερος να συναγάγει τις δικές του πολιτικές εκλογικεύσεις με κριτήριο τις φιλοσοφικές και ιδεολογικές του παραδοχές. Σε κάθε περίπτωση, θα ανακαλύψει πως όλες οι εκδοχές του ηγεμονισμού ίσαμε τις ακραίες συνέπειές τους οδηγούν στο ίδιο συμπέρασμα: Είτε κάποιος παραδέχεται-αποδέχεται την κλασική ηγεμονική λογική και με ενδεχομένως γενοκτονικό τρόπο καταργεί το διεθνές σύστημα εγκαθιδρύοντας μια παγκόσμια αυτοκρατορία ή ηγεμονία είτε κατανοεί πως το σύστημα της κρατικής κυριαρχίας που τον αντιπαλεύει αποτελεί την ιστορική διέξοδο στην μακραίωνη αναζήτηση συλλογικού τρόπου ζωής στον διεθνή χώρο. Ενδιάμεσες λύσεις δεν υπάρχουν και αυτό επιβεβαιώνεται από τα πολλά προβλήματα της ύστερης εποχής, τις πολιτικά κουτοπόνηρες και επιστημονικά ανόητες εκλογικεύσεις περί «ήπιου ηγεμονισμού» και τους πολλούς πειραματισμούς με διαδοχικές νέες τάξεις. Λέγοντας αυτό, δεν προδικάζεται ασφαλώς διέξοδος, τελική λύση, τελική σταθεροποίηση ή κάτι άλλο. Οι ίδιες οι κοινωνίες θα το αποφασίσουν όπως εξάλλου καθημερινά κάνουν.
Εξάλλου, αυτό που ενδιαφέρει την παρούσα ανάλυση δεν είναι να διερευνήσει σε πιο συγκεκριμένες περιπτώσεις μια χώρα κατέχει ηγεμονική θέση αλλά τι σημαίνουν συγκεκριμένες απορρέουσες όταν κάποιο κράτος βρίσκεται σε δεσπόζουσα θέση και υιοθετεί συγκεκριμένες στάσεις και παραδοχές που επηρεάζουν τη μορφή του διεθνούς συστήματος και το περιεχόμενό του. Το κέντρο βάρους του επιχειρήματος εστιάζεται στο γεγονός πως αν και πάντοτε κάποια κράτη θα βρίσκονται σε δεσπόζουσα θέση στο σύστημα οι προσπάθειες επαναστατικής εξομοιωτικής αλλαγής του συστήματος είναι ανεπίστροφα παρωχημένες.
Μολαταύτα, η δεσπόζουσα θέση ενός κράτους ενέχει αυτόματα συνέπειες για το ίδιο και τα άλλα κράτη. Έτσι, τα τελευταία εκατό χρόνια και με εξαίρεση την ιδιόμορφη περίπτωση της Σοβιετικής Ένωσης, τα ηγεμονικά κράτη αν και συνειδητοποιούν καθημερινά πως είναι αδύνατο πλέον –λόγω της ευόδωσης των αξιώσεων κυριαρχίας των μικρότερων κρατών– να αλλάξουν επαναστατικά τη μορφή του διεθνούς συστήματος και να εγκαθιδρύσουν κάποιου είδους αυτοκρατορία, επιδιώκουν εν τούτοις να επηρεάσουν το περιεχόμενό του με τρόπο που θα μπορούν να το ελέγχουν ποικιλοτρόπως. Αυτό από μόνο του, υποστηρίζω πιο κάτω, είναι το σημαντικότερο ίσως αίτιο πολέμου στο σύγχρονο διεθνές σύστημα με προεκτάσεις για πολλά άλλα αίτια πολέμου και κυρίως την δημιουργία ή όξυνση μικρής κλίμακας διενέξεων και άλλων προβλημάτων όπως η τρομοκρατία.
Πόρρω απέχει η παρούσα ανάλυση να υιοθετήσει ιδεαλιστικές ή ουτοπικές θέσεις και παραδοχές κατά ή υπέρ του ηγεμονισμού ως έννοια. Υπό το πρίσμα του διεθνολόγου, εξηγείται πότε ο ηγεμονισμός προκαλεί πρόβλημα αστάθειας ή άλλα προβλήματα, επεξεργάζεται τα αδιέξοδά του, διερευνά τη σημασία που αυτό ενέχει για το διακρατικό σύστημα και συναγάγει πως αυτή η κύρια πηγή αστάθειας θα στερέψει εάν και όταν τα ισχυρότερα κράτη συνειδητοποιήσουν πως είναι προς το συμφέρον επιβίωσης όχι μόνο του διακρατικού συστήματος αλλά και των ίδιων να περιορίσουν το εύρος των αναθεωρητικών τους επιλογών. Η σύνδεση, που κάποιος λανθασμένα θα μπορούσε να εκλάβει ως αξιολογική κρίση, είναι πως το διεθνές σύστημα θα σταθεροποιηθεί ικανοποιητικά εάν και όταν εφαρμοστούν οι θεμελιώδεις αρχές της διακρατικής ισοτιμίας και της μη επέμβασης γεγονός που θα σηματοδοτήσει την εμπέδωση της κρατικής κυριαρχίας ως θεμελιωμένου κα αναλλοίωτου καθεστώτος ρύθμισης των πνευματικών και άλλων συναλλαγών του διεθνούς συστήματος.
Ως προς το θέμα της κρατικής κυριαρχίας αποφάσισα από καιρό πως δεν χωρούν συμβιβασμοί για να ικανοποιηθούν οι ιδεολογικές διαστροφές αυτών που την καταπολεμούν. Από καιρό, απόρροια επιστημολογικών και μεθοδολογικών επιλογών, αποφάσισα πως η ζωή είναι σύντομη για να την αναλώνει κάποιος με το γούστο και τις ιδιοτροπίες του καθενός που φέρει ακαδημαϊκό μανδύα. Αν θέλει κάποιος να ασχοληθεί με την ουσία των διεθνών σχέσεων η πορεία είναι μονόδρομος: Διερεύνηση της δομής, των προβλημάτων και των διλημμάτων όπως τα προσδιόρισε το μνημειώδες επιστημονικό έργο του Θουκυδίδη και όπως το επεξεργάστηκαν μερικοί σύγχρονοι ταγοί του κλάδου όπως ο Edward H. Carr, o Hans Morgenthau, o Kenneth Waltz, o Hedley Bull, ο Martin Wight, ο Raymond Aron, ο Robert Gilpin και μερικοί άλλοι. Δεν πρόκειται στο πλαίσιο ειλημένων πλέον Αν θέλει κάποιος να σταθεί σταθερά και γόνιμα στην ανάλυση των διεθνών σχέσεων, έχω από καιρό αποφασίσει,
Πολλές αναλύσεις διεθνών σχέσεων –γι’ εμένα αυτό δεν αποτελεί πειθαναγκαστικό επιχείρημα επειδή ενδεχομένως καθιέρωσα αυτοδύναμα τη δική μου επιστημονική θέση στη βιβλιογραφία επί ουσιωδών θεμάτων και γι’ αυτό δεν θεωρώ τον επιστημονικό μου ρόλο ως υποπροϊόν κάποιων «διαπρεπών» δήθεν «καθηγητών– έχουν πλέον χάσει τον προσανατολισμό τους επειδή μυωπικά και ιδεολογικά προκατειλημμένα επιδίδονται όχι στην ανάλυση των διεθνών σχέσεων αλλά στην ανάλυση του τρόπου που θα τις καταργήσουν. Ουσιαστικά δεν κάνουν επιστημονική ανάλυση αλλά με περίπλοκες και εν πολλοίς μπερδεμένες αναλύσεις αναλώνονται στην καταπολέμηση της κρατικής κυριαρχίας, δηλαδή του καθεστώτος που ενσαρκώνει την εθνική ανεξαρτησία-ελευθερία των κοινωνιών, με κάθε κριτήριο κατάκτηση πολιτισμού στην μακραίωνη αναζήτηση τρόπου ρύθμισης των διεθνών σχέσεων.
Για το πότε ένα κράτος είναι ηγεμονικό και το τι σημαίνει αυτό με διεθνολογικούς όρους ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει σε έξοχα επιστημονικά κείμενα του Kenneth Waltz (1979), Robert Gilpin (1981), Robert Keohane (1984) και Charles Kindleberger. Αναμενόμενα, οι τρεις τελευταίες αναφέρονται κατά κύριο λόγο στην δεσπόζουσα θέση ενός κράτους στο διεθνές οικονομικό σύστημα και τις συνέπειες που αυτό ενέχει για τη διεθνή σταθερότητα και κυρίως των φιλελεύθερων οικονομιών. Κυρίως, εστίασαν τις αναλύσεις τους στον σταθεροποιητικό ρόλο της δεσπόζουσας δύναμης με όρους χρηματοπιστωτικών καθεστώτων, τις εμπορικές συναλλαγές, την κατανομή παραγωγικών πόρων
Εγώ το βλέπω κυρίως ως σταθεροποιητικό συντελεστή αλλά ως επαναστατική δύναμη με την έννοια που το χρησιμοποιεί ο Martin Wight: Είτε να καταργήσει το διεθνές σύστημα εγκαθιδρύοντας μια παγκόσμια αυτοκρατορία είτε να το ελέγξει με ποικίλους μηχανισμούς και με τρόπο που θα ακυρώνεται το καθεστώς της κρατικής κυριαρχίας και η εθνική-κρατική ανεξαρτησία των μελών του διακρατικού συστήματος.
Οι υποσημειώσεις του κεφαλαίου 2 του βιβλίου «Ο πόλεμος και τα αίτιά του»
[1] Ενδεικτικά, όσον αφορά το επίπεδο αναλύσεων οίκαδε, όταν πλέον ήταν πασίγνωστο στην διεθνή βιβλιογραφία για το άδοξο τέλος της νεοφιλελεύθερης θεωρίας μετά από τα σφυροκοπήματα της ρεαλιστικής θεωρίας (βλ. Ήφαιστος 2001 κεφ. 11), περιφερόμενοι διεθνολογούντες ειδικευμένοι στις επιστημονικές τσαρλατανιές και στις στρατευμένες πολιτικές εκλογικεύσεις υποστήριζαν πως για να βελτιωθεί η μελέτη των διεθνών σχέσεων στην Ελλάδα «πρέπει να εισαγάγουμε την νεοφιλελεύθερη θεωρία». Όπως ήδη σημειώνω σε άλλο σημείο, για να αποφύγω ανεπιθύμητες προσωπικές αντιπαραθέσεις και την αναβάθμιση διεθνολογούντων σπιθαμιαίου επιστημονικού αναστήματος, αποφάσισα να μη παραπέμπω κάποιον στα κείμενά μου επωνύμως παρά μόνο όταν οι αναφορές μου είναι θετικές.
[2] Οι τιμές αγοράς του πετρελαίου της Μέσης Ανατολής ήταν επί πολλές δεκαετίες πολύ πιο κάτω της τιμής αγοράς. Αυτό επιτυγχανόταν –και συνεχίζει, σε κάποιο τουλάχιστον βαθμό, να επιτυγχάνεται– με τη βοήθεια φιλικών αυταρχικών καθεστώτων.
[3] Ο ενδιαφερόμενος δεν πρέπει να ξεχνά πως οι τρομοκράτες που κτύπησαν τους δίδυμους πύργους στο Μανχάταν στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 δεν ήταν οι μόνοι που κατά καιρούς εύρισκαν καταφύγιο και εκπαιδεύονταν σε «ανεξέλεγκτες περιοχές» της Μέσης Ανατολής. Οι τρομοκρατικές ομάδες που έδρασαν τις δεκαετίες του 1970 και 1980 στην Ευρώπη είχαν επίσης ως αναγκαίο γι’ αυτούς και μη εξαιρετέο σταθμό εκπαίδευσης και οργάνωσης την Μέση Ανατολή. Δεν πρέπει να ξεχνιέται επίσης πως λίγα χρόνια πριν το κτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου οι τρομοκρατικές ομάδες που έδρασαν κατά των ΗΠΑ είχαν, στο πλαίσιο της αντιπαράθεσης Ανατολής-Δύσης στο Αφγανιστάν και αλλού, βοηθηθεί από τις μυστικές υπηρεσίες των Ηνωμένων Πολιτειών.
[4] Η ανάλυση που ακολουθεί θα κάνει σαφές πως θέτοντας αυτό το ερώτημα δεν υιοθετώ ταυτόχρονα την λανθασμένη θέση πως ιστορικά προβλήματα οξυμένα στον τόπο και στον χρόνο μπορούν να επιλυθούν εύκολα ή με μαγικές μεθόδους. Ακόμη, ένας διεθνολόγος που σέβεται τον ρόλο του και τους αναγνώστες του ποτέ δεν θα υποστήριζε πως η δικαιοσύνη είναι εύκολη υπόθεση σε τέτοιες τραγικές ιστορικές συγκρούσεις. Όμως, αυτά τα ιστορικά προβλήματα των διακρατικών σχέσεων θα εξαλείφονταν πολύ πιο γρήγορα και με πολύ πιο ήπιο τρόπο αν δεν υπήρχε το «διεθνές πρόβλημα», εν πολλοίς απόρροια των αναχρονιστικών ηγεμονικών αξιώσεων και αδιέξοδων αυτοκρατορικών φιλοδοξιών.
[5] Η προσοχή που δόθηκε στις επιστημονικές αναλύσεις του Παναγιώτη Κονδύλη στη γενέτειρά του δεν είναι ανάλογη της στοχαστικής του εμβέλειας. Σίγουρα, οι αναλύσεις του Παναγιώτη Κονδύλη όπως και κάθε άλλου στοχαστή δυνατό να τύχουν κριτικής για αδυναμίες, ελλείψεις και αντιφάσεις. Όμως, το πιο σύνηθες φαινόμενο κριτικών που υπέπεσαν στην αντίληψή μου για μεταφρασμένα στην ελληνική γλώσσα έργα του είναι αμαθείς θεωρήσεις των έργων του από περιφερόμενους επιστημονολογούντες σπιθαμιαίου στοχαστικού αναστήματος οι οποίοι νομίζουν πως αναδεικνύονται όταν με ευκολία και ανέξοδα επιτίθενται κατά ενός μεγάλου στοχαστή. Από μια άλλη σκοπιά, βεβαίως, οι κακόπιστες επιθέσεις κατά του αείμνηστου Παναγιώτη Κονδύλη είναι αναμενόμενες: Είναι φυσικό πως όταν σε μια μικρή και εξαρτημένη χώρα αξιολογικά ελεύθερες και θεμελιωμένες θεωρήσεις θίγουν το σύστημα εξωγενών εξαρτήσεων να στρατεύονται μυριάδες ποικιλόμορφοι προπαγανδιστές ή άλλου είδους στρατευμένες υπάρξεις για να υποσκάψουν τα θεμέλια της ευθυκρισίας-ορθολογισμού που οικοδομείται. Όπως διάβασε το μνημειώδες θεωρητικό του έργο Ισχύς και Απόφαση, γνωρίζει πως ο Π.Κ. το πρόβλεψε με ακρίβεια.
[6] Επειδή η συζήτηση ήταν κλειστή και «of the record» δεν αναφέρω το όνομά του. Ούτως ή άλλως, όμως, πολλοί αμερικανοί στοχαστές και πολλά πολιτικά πρόσωπα, λίγες εβδομάδες μετά το τρομοκρατικό κτύπημα άρχισαν να δηλώνουν δημόσια τις ίδιες περίπου αναθεωρητικές θέσεις που εμπεριέχουν στοιχεία αυτοκριτικής
Ένας πρώτος σχολιασμός των τρομοκρατικών επιθέσεων στην Γαλλία στις 13 Νοεμβρίου 2015. Υποχρέωση όποιου φέρει το μεγάλο βάρος να διατυπώνει θέσεις για την διεθνή πολιτική είναι να περιγράφει και να ερμηνεύει όσο καλύτερα μπορεί τα αίτια των παθολογιών της διεθνούς πολιτικής. Χωρίς συναισθηματισμούς αλλά με υψηλό αίσθημα ευθύνης για δύο πράγματα τα οποία αν και έτυχαν βάναυσων «ερμηνειών» μετά το 1990 δεν μπορούν να αμφισβητηθούν με λογικούς όρους:Πρώτον, το μεταβατικό μεταψυχροπολεμικό περιβάλλον θα είναι ολοένα και πιο ασταθές («γιατί θα μας λείψει ο Ψυχρός Πόλεμος» έγραψε με νόημα ο John Mearsheimer το 1989-90 σε άρθρο του για να θίξει τις αναρίθμητες ασυναρτησίες λίγο πριν και λίγο μετά το τέλος του Ψυχρού πολέμου. Τα ίδια ή και πιο έντονα έγραψε και ο Κονδύλης αλλά και πολλοί από εμάς οι οποίοι θεμελιώνουμε την ανάλυση μας πάνω στα αξιώματα της Θουκυδίδειας ανάλυσης).
Δεύτερον, ο ενδοκρατικός και διακρατικός ορθολογισμός συναρτάται με το κατά πόσο γίνεται αντιληπτή η σημασία της ισορροπίας ή αντίστροφα της ανισορροπίας. Τα κράτη, ταυτόχρονα, όσα προβλήματα και να έχουν, παραμένουν τα μόνα πεδία ορθολογιστικής πολιτικής συγκρότησης. Η αποδυνάμωσή τους ή η κατάλυσή τους εντείνει τα τραγικά γεγονότα των οποίων καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες.
Διαβάζουμε σε μια από τις πρώτες ανταποκρίσεις για τα τρομοκρατικά πλήγματα στην Γαλλία στις 13 Νοεμβρίου: Συγκλονισμένοι από τις επιθέσεις στο Παρίσι Κάμερον-Γιούνκερ. Ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Ντέιβιντ Κάμερον ανέφερε ότι είναι συγκλονισμένος από τις επιθέσεις που σημειώθηκαν στο Παρίσι και δεσμεύθηκε να προσφέρει βοήθεια στη γειτονική χώρα. Στον επίσημο λογαριασμό του στον ιστότοπο κοινωνικής δικτύωσης Twitter (@David_Cameron) ο ηγέτης του Συντηρητικού Κόμματος έγραψε: «Είμαι συγκλονισμένος από τα γεγονότα στο Παρίσι απόψε. Οι σκέψεις μας και προσευχές μας στρέφονται στον γαλλικό λαό. Θα κάνουμε ό,τι μπορούμε για να βοηθήσουμε». «Συγκλονισμένος» από τις επιθέσεις δήλωσε και ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, εκφράζοντας την «αλληλεγγύη» του στη Γαλλία, επίσης μέσω Twitter. ΓΑΛΛΙΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ, ΑΠΕ-ΜΠΕ – Ρόιτερς, Λονδίνο, United Kingdom.
Η τρομοκρατία είναι ασθένεια της πολιτικής. Εντείνεται και οξύνεται επειδή ανορθολογικές πολιτικές προκάλεσαν κατεδάφιση πολλών κρατών της ευρύτερης περιφέρειάς μας μέσα στα οποία ζούσαν εύθραυστα και διαφοροποιημένα κοινωνικά σύνολα της μετά-αποικιακής εποχής. Αντί να τυγχάνουν αρωγής στην δύσκολη μετά-αποικιακή εποχή για να σταθεροποιηθούν και ευημερήσουν στριμώχθηκαν στις Συμπληγάδες του Ψυχρού Πολέμου μετά από τον οποί ακολούθησε ο … βομβαρδισμός τους. Για τα ανθρώπινα δικαιώματα, δήθεν, πλην ο αληθινός λόγος είναι η διαπάλη ισχύος μεταξύ των ηγεμονικών δυνάμεων. Η αποσταθεροποίηση που προκάλεσαν είναι ακόμη μπροστά μας. «Η επέμβαση», σημείωσε προφητικά, όπως και για πολλά άλλα πράγματα της μεταψυχροπολεμικής εποχής, ο Παναγιώτης Κονδύλης: «δεν εξάγεται μόνο υπό μορφή στρατιωτικών επιχειρήσεων αλλά και εισάγεται υπό μορφή τρομοκρατικών ενεργειών» (Θεωρία του Πολέμου 1997 ό.π. σ. 376)
Για αυτούς και πολλούς άλλους λόγους το γεγονός ότι οι ηθικοί αυτουργοί δηλώνουν «συγκλονισμένοι» είναι κάτι που συγκλονίζει κάθε λογικό άνθρωπο. Με κάθε ορθολογιστικό και λογικό κριτήριο ο «συγκλονισμός των ηθικών αυτουργών συγκλονίζει πολύ περισσότερο από ότι τα με κάθε κριτήριο στυγερά και βάρβαρα εγκλήματα κατά πολιτών στους δρόμους της Γαλλικής πρωτεύουσας.
Συγκλονίζει περισσότερο καθότι εάν υπήρχε διεθνής εισαγγελέας -δεν υπάρχει και ποτέ δεν θα υπάρξει όσο και αν δεν το κατανοούν οι φορείς των διεθνιστικών και κοσμοπολίτικων ασυναρτησιών που υποβαθμίζουν τα κράτη τους ενόψει μελλοντικής ένωσης του ενοποιημένου πλανήτη των φαντασιώσεών τους – θα είχε συλλάβει τους ηθικούς αυτουργούς οι οποίοι τις δύο τελευταίες δεκαετίες διέλυσαν κράτη της περιφέρειάς μας προκαλώντας αβάστακτες ανθρώπινες κακουχίες και κύματα ανορθολογικών δρώντων. Η «κατηγορία» θα έπρεπε να είναι «υποκρισία ή δολοφονική ανικανότητα άνευ ορίων». Δεν το λέω καταγγελτικά γιατί αναμένω από τους αντιπροσώπους κάθε κράτους να ενεργούν σύμφωνα με αυτό που η κοινωνία τους και οι ίδιοι θεωρούν αναγκαίο υπό το πρίσμα του ανελέητου ανταγωνισμού του σύγχρονου διεθνούς συστήματος. Αυτή είναι η διεθνής πολιτική και όχι ένα ανθόσπαρτο «παγκοσμιοποιημένο» πεδίο. Όσοι δεν το είχαν καταλάβει ή όσοι άλλα έλεγαν για λόγους που αφορούσαν ποικίλες σκοπιμότητες, προκαλούσαν και συνεχίζουν να προκαλούν ροή χειμάρρων πολιτικού ανορθολογισμού. Παραμένει γεγονός, εν τούτοις, ότι υπάρχουν στρατηγικές οι οποίες είναι λανθασμένες με χονδροειδή τρόπο και άλλες που εδράζονται πάνω στα Θουκυδίδεια θέσφατα περί ισορροπίας και ανισορροπίας και τείνουν προς πιο ορθολογιστικές αποφάσεις.
Ακριβώς, παραμέ
νει αντικείμενο μεγάλης συζήτησης για την οποία δεν είναι του παρόντος να επεκταθούμε –το έχουμε κάνει σε εκτενέστερες δημοσιεύσεις– το ποια κρατική θεωρία και ποια στρατηγική θεωρία οδηγεί σε ισορροπία και όχι αστάθεια και σε εκπλήρωση των εθνικών συμφερόντων και όχι πλιάτσικο και υπερεπέκταση (σε αναφορά με τις στρατηγικές των μεγάλων δυνάμεων). Αναφέρω μόνο ότι αναλυτές της Θουκυδίδειας παράδοσης που περιγραφικά και αξιολογικά ουδέτερα κατανοούν ότι ισορροπία κατατείνει σε σταθερότητα και ανισορροπία σε αστάθεια έχουν από καιρό επισημάνει κάποια πράγματα. Αναφερόμαστε σε αναλυτές όπως οι Morgenthau, Carr, Waltz, Mearsheimer et al.Θα μπορούσαν, όσοι αποφάσιζαν ή συνέπραξαν στην κατάλυση κρατών και στην αποσταθεροποίηση ολόκληρων περιφερειών να μιλούν με μεγαλύτερο σεβασμό και όχι με τρόπο που υποτιμά την νοημοσύνη και πλήττει τον ορθολογισμό. Αν μη τι άλλο οι ηθικοί αυτουργοί σεβόμενοι τους νεκρούς των τρομοκρατικών πράξεων ας απέφευγαν να δηλώσουν ότι είναι «συγκλονισμένοι», λυπημένοι ή κάτι παρόμοιο. Είναι οι ίδιοι και τα επιτελεία τους που προκάλεσαν τον διακρατικό ανορθολογισμό που ζούμε και καλά θα έκαναν να ομολογήσουν, ως ελάχιστο φόρο τιμής στους νεκρούς των τρομοκρατικών πράξεων, ότι είναι ηθικοί αυτουργοί μιας λανθασμένης μεταπολεμικής στρατηγικής. Δεν ισχύει το «δεν ήξεραν». Γιατί μετά το Αφγανιστάν, το Ιράκ και άλλες περιοχές είχαμε επιθέσεις που προκάλεσαν απίστευτη αστάθεια στην Συρία, στην Λιβύη και παρ’ ολίγον να προκαλέσουν το ίδιο στην Αίγυπτο και άλλες χώρες της περιοχής (περιοχές και κράτη που ζουν μεγάλη ρευστότητα και καλά κάνουμε ορθολογικά μιλώντας να μιλάμε και για το δικό μας κράτος και αυτά της άμεσης περιφέρειάς μας).
Δεν είναι «συγκλονισμένοι», λοιπόν, γιατί ήξεραν πολύ καλά τι έκαναν και γιατί το έκαναν όταν διέλυαν κράτη προκαλώντας αβάστακτο πολιτικό ανορθολογισμό σε μια περιφέρεια που ούτως ή άλλως κάθεται πάνω στις τεκτονικές πλάκες της μετά-αποικιακής εποχής.
Μπορεί αυτά τα εν θερμώ λόγια να ηχούν περίεργα καθότι γράφονται εν μέσω μιας από καιρό ανορθολογικής συμβατικής ατμόσφαιρας όσον αφορά την διεθνή πολιτική. Όμως δεν είναι. Αποτελούν φόρο τιμής στα αθώα θύματα της τρομοκρατίας στα οποία θα μπορούσαν να συμπεριλαμβάνονται οποιοσδήποτε από εμάς.
Είναι ακριβώς σε αυτές τις στιγμές που κανείς απαιτείται να λειτουργεί και να σκέφτεται ορθολογιστικά και όχι συναισθηματικά, ιδιαίτερα όταν ακούει αυτούς που τις τελευταίες δεκαετίες λειτούργησαν ανορθολογικά, να λένε ότι «συγκλονίζονται».
Στην διεθνή πολιτική εάν δεν συνάγεις σωστά πολιτικά συμπεράσματα θρέφεται ο πολιτικός ανορθολογισμός. Δηλαδή είναι ύβρις που φέρνει Νέμεση. Η ευαισθησία μας προκύπτει και από ένα ακόμη γεγονός. Ότι γεγονότα όπως η τρομοκρατία και η συζήτηση γύρω από αυτή αφορά ένα ακόμη καίριο συγκαιρινό ζήτημα, τα κύματα εκατομμυρίων προσφύγων και λαθρομεταναστών που -δεν μας έφταναν όλα τα άλλα – εξελίσσεται ως κύριο ζήτημα ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.
Ηθικοί αυτουργοί είναι πάντως και πολλοί συνάδελφοί μου. Χειροκροτούσαν όταν κάποιες ηγεμονικές δυνάμεις έκαναν «επεμβάσεις». Αυτό έλεγαν, είναι νομοπαραγωγικό που θα έφερνε τον υπερεθνικά ενοποιημένο πλανήτη των φαντασιώσεών τους και της ασχετοσύνης τους. Συνειδητά ή ανεπίγνωστα συνέπραξαν και αυτοί στην δημιουργία μιας ακραία ανορθολογικής μετά-Ψυχροπολεμικής ατμόσφαιρας τα αποτελέσματα της οποίας μόλις τώρα άρχισαν να εντείνονται.
ΓΡΑΦΑΜΕ ΠΡΙΝ ΜΙΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΟΙ ΣΤΟΝ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΟΝΔΥΛΗ:
Ο Κονδύλης αναμφίβολα ήταν μια από τις μεγαλύτερες πνευματικές και στοχαστικές υπάρξεις. Στα κείμενά του διακρίνεις καθαρότητα σκέψης και παντελή απουσία λογικών αλμάτων και επιστημονικών σφαλμάτων. Η διαχρονική αξία των κειμένων του επιβεβαιώνεται καθημερινά. Το επίμετρο της Θεωρίας του Πολέμου όπου φώτισε το πρόβλημα της άνισης ανάπτυξης και καλούσε για ισορροπία δυνάμεων ως προϋπόθεση σταθερότητας δυστυχώς επιβεβαιώνεται. Η Ελλάδα κατεβάζει διαρκώς τον πήχη των έσχατων λογικών της και απέναντι σε μια ολοένα και πιο αναθεωρητική Τουρκία οδηγείται από την μια υποχώρηση στην άλλη. Ταυτόχρονα, ποικιλόμορφοι μηχανισμοί που έχουν διεισδύσει οργανωμένα στο κοινωνικοπολιτικό σύστημα και κυρίως στα μέσα ενημέρωσης και στον λεγόμενο χώρο των κοινωνικών επιστημών: Προετοιμασμένοι, οργανωμένοι και ετοιμοπόλεμοι από καιρό, εφορμούν όποτε χρειαστεί για να δικαιολογήσουν την ξένη εξάρτηση, να αποδυναμώσουν τους έλληνες πνευματικά, να αποδομήσουν την διϋποκειμενική ιστορική γνώση, να ιδεολογικοποιήσουν την συρρίκνωση της ελληνικής πολιτικής κυριαρχίας, να ροκανίσουν τις έσχατες λογικές των ελληνικών κοσμοθεωριών, να σχετικοποιήσουν τα ελληνικά σύνορα που ορίζουν οι συνθήκες και το διεθνές δίκαιο και να εκποιήσουν τα θεμιτά ελληνικά ζωτικά συμφέροντα εκτός συνόρων στις διεθνοφασιστικές αξιώσεις. Όπως αποδεικνύει ο διασυρμός της επιστημονικής ιδιότητας στην ιδιόμορφη «διαμάχη για τα βιβλία της ιστορίας» Οι κοινωνικές επιστήμες πανεπιστημιακού επιπέδου κυριολεκτικά εκμηδενίζονται. Μια μικρή ομάδα ατόμων σπιθαμιαίου στοχαστικού αναστήματος με προπέτεια καλούν όλους τους άλλους να σωπάσουν γιατί αυτοί, λένε, είναι … ιστορικοί. Αυτοί πάντως δεν σώπασαν μετά τον καταπέλτη της Ακαδημίας Αθηνών η έκθεση της οποίας κάνει σαφές, αν κανείς την μελετήσει προσεκτικά, ότι είναι ανιστόρητοι και ιστοριογραφικά αγράμματοι. Και όχι μόνο αυτό: έντρομοι έσπευσαν να κάνουν «διορθώσεις» για να διασωθούν θεσμικά και διαδικαστικά. Εκτός από την Ακαδημία, βεβαίως, πολλοί άλλοι κυριολεκτικά κονιορτοποίησαν τις ιστοριογραφικές τσαρλατανιές. Απλή λογική χρειάζεται και στοιχειώδης ιστορική γνώση για να καταλάβει κανείς ότι δεν πρόκειται περί ιστορίας αλλά περί αποδομητικού ιστοριογραφικού ανεκδότου. Ο «μεταμοντέρνος χυλός» για τον οποίο συχνά έγραψε ο Κονδύλης έχει εισβάλει για καλά στο ελληνικό πανεπιστήμιο και επιτρέπει αριθμητικά ευμεγέθεις συνομαδώσεις που οδηγούν σε συνδικαλιστικού χαρακτήρα ιστοριογραφικές αξιώσεις για τις οποίες δεν πρέπει να γελάμε πλέον γιατί δεν τις κηρύττουν ένας και δύο αλλά εκατοντάδες. Στο εδάφιο που παραθέτω πιο κάτω, με θαυμαστή ακρίβεια ο Κονδύλης περιγράφει τα αίτια των σημερινών μεταεθνικών ιστοριογραφικών ανεκδότων.«Ο συνδυασμός των πάντων με τα πάντα, ο οποίος όπως θα δούμε σ’ αυτό το βιβλίο αποτελεί ουσιώδες γνώρισμα του μαζικοδημοκρατικού τρόπου σκέψης, καθώς και οι ηδονιστικές αξίες του αυθορμητισμού και της αυτοπραγμάτωσης όπως τις διακήρυξε η πολιτισμική επανάσταση στην Ελλάδα, συμφύρθηκαν με τις παμπάλαιες και πασίγνωστες εγχώριες έξεις της πνευματικής νωθρότητας, του εξυπνακιδισμού και της ημιμάθειας. Η σύμφυρση αυτή επομένως ήταν η φυσική βολική είσοδος του μεταμοντερνισμού σ’ ένα τόπο όπου το αστικό εργασιακό ήθος ήταν ουσιαστικά άγνωστο όχι μόνο στον τομέα της υλικής παραγωγής αλλά και στον τομέα του πνεύματος, όπου δεν διαμορφώθηκαν επιστημονικές παραδόσεις με συνοχή και με μακρόβιους φορείς όπου οι μίμοι και οι γελωτοποιοί εκπροσωπούνται με ποσοστά ιδιαιτέρως υψηλά στους κύκλους των διανοουμένων στα πανεπιστήμια και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Όπως και να ’χει, η τέτοια είσοδος του μεταμοντερνισμού στις ελληνικές συνθήκες αποτελεί την ολοκλήρωση και εν μέρει την κορύφωση της κρίσης όλων των θεμελιωδών δεδομένων της ελληνικής εθνικής ζωής. Η εκποίηση του έθνους με την υλική έννοια θα συνοδευτεί και από την πλήρη πνευματική του στειρότητα, αν η μεταμοντέρνα σύμφυρση των πάντων με τα πάντα πραγματωθεί αποκλειστικά ως σύμφυρση μεταξύ κακοχωνεμένων δάνειων στοιχείων και αν η φθορά των ελληνικών, ή εν πάση περιπτώσει εξελληνισμένων, ιδεολογημάτων καταλήξει συν τοις άλλοις σε συρρίκνωση ή εργαλειοποίηση της γλώσσας τέτοια, ώστε να μην μπορεί πια να παραχθεί στον νεοελληνικό χώρο το μόνο προϊόν που –ακριβώς χάρη στην μοναδική δυναμική μιας πολυστρώματης και παμπάλαιας γλώσσας– έχει παραχθεί ως τώρα σε υψηλή ποιότητα: ποίηση. Οποιαδήποτε προσωπική στάση κι αν επιλέξει ο καθένας, γεγονός είναι ότι η νεοελληνική ιστορία, έτσι όπως τη γνωρίσαμε στα τελευταία διακόσια χρόνια, κλείνει τον κύκλο της. Ασφαλώς, τα τραγικά και κωμικά της επεισόδια δεν τέλειωσαν ακόμη, όμως χάνεται η ενότητα της προβληματικής της και ο ειδοποιός της χαρακτήρας. Η Ελλάδα εντάσσεται σε πολύ χαμηλή θέση στο σύστημα του διεθνούς καταμερισμού της υλικής και πνευματικής εργασίας. Ο δικός της μεταμοντερνισμός συνίσταται στο ότι αποτελεί μια στενή και παράμερη λωρίδα στο ευρύ φάσμα του μεταμοντερνισμού των άλλων». Κονδύλης, Η Παρακμή του Αστικού Πολιτισμού (Θεμέλιο, Αθήνα 1991), σ. 46-7»Παραθέτουμε ακόμη μερικά αποσπάσματα από τον Κονδύλη
«Τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν τους κυρίαρχους και δεσμευτικούς ερμηνευτές τους. … Η πολιτική εκμετάλλευση των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» δηλαδή, η χρήση τους ως μέσου πίεσης και επέμβασης είναι αναπόδραστη ήδη λόγω του γεγονότος ότι τέτοια «δικαιώματα» μπορούν να επιβληθούν μονάχα από τους ισχυρότερους πάνω στους ασθενέστερους … Η Δύση θα διαπιστώσει ότι τα κηρύγματά της θα την φορτώσουν με βάρη που δεν μπορεί να σηκώσει. …Όπως οι μαρξιστές έζησαν το ναυάγιο της ουτοπίας τους, έτσι και οι φιλελεύθεροι θα βρεθούν σύντομα μπροστά στα ερείπια της δικής τους, την οποία θα γκρεμίσουν οι τρομακτικοί αγώνες κατανομής του 21ου
αιώνα. … Και πάμπολλοι διανοούμενοι οι οποίοι βιάστηκαν να μετατραπούν σε συνοδοιπόρους ή προπαγανδιστές του σοβιετισμού σε συνοδοιπόρους και κράχτες του αμερικανισμού, έκαναν άδικο κόπο» (Παναγιώτης Κονδύλης, Το αόρατο χρονολόγιο της σκέψης – εκδ. Νεφέλη, 1998) σ. 116,121,136-7). «(για όσους από τον τα αριστερά παραληρήματα πέρασαν ευθέως στον νεοφιλελευθερισμό καταλήγοντας έτσι, αντί να καταγγέλλουν τον ιμπεριαλισμό να κεραυνοβολούν «κάθε εθνικισμό» και ενστερνιζόμενοι τον οικουμενισμό μέσω της ενιαίας παγκόσμιας αγοράς και των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων») «Δεν αναρωτιούνται ούτε ποιος θα τα ερμηνεύσει δεσμευτικά κάθε φορά τι σημαίνουν αυτά τα «δικαιώματα» στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, ούτε αν και πόσο δικαιολογείται ο «εθνικισμός» όποτε ένας μικρός θέλει να αντισταθεί στις αδηφάγες διαθέσεις ενός μεγάλου. Με τον τρόπο αυτό, ενώ ηθικολογούν αδιάκοπα, στην πραγματικότητα συμπαρατάσσονται με το δίκαιο του ισχυρότερου. Αλλά αν ο ηττημένος αποδεχόμενος όψιμα την ιδεολογία του νικητή γίνεται συχνά ο γελοιωδέστερος και γλοιωδέστερος φορέας της, δεν είναι βέβαια ο πρωταρχικός εμπνευστής και θεμελιωτής της. Η «αριστερά» έχοντας μετατραπεί σε ουραγό ή σφογγοκωλάριο του αμερικανισμού, δεν αντλεί πλέον από ό,τι ζωντανότερο είχε η μαρξιστική παράδοση, δηλαδή την ανελέητη απομυθοποίηση των φιλελεύθερων ιδεολογημάτων, αλλά τρέφεται από μια κοινωνική θεωρία που εν μέρει αντικατοπτρίζει και εν μέρει συγκαλύπτει εξιδανικευτικά τις πραγματικές σχέσεις ισχύος μέσα στην δυτική μαζική δημοκρατία» (Παναγιώτης Κονδύλης, Από τον 20 στον 21 αιώνα, Εκδόσεις Θεμέλιο – σ. 8)
Τα θέματα της «επέμβασης» τα έχουμε εξετάσει σε πολλά βιβλία, άρθρα και δοκίμια. Κυρίως στο «Οι διεθνείς σχέσεις ως αντικείμενο επιστημονικής μελέτης» και στο «Ο πόλεμος και τα αίτιά του». Το τελευταίο έχει υπότιτλο: «Ηγεμονισμός και τρομοκρατία οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος». Παραθέτω εδώ το κεφάλαιο 2. Το κείμενο αυτό αντλεί από το αρχικό, δηλαδή πριν γίνουν φιλολογικές και ορθογραφικές διορθώσεις και οριστικοποιηθεί για δημοσίευση.
Κεφάλαιο 2. Ο ηγεμονισμός, τρομοκρατία και το σύγχρονο διεθνές σύστημα
Η αναπαράσταση της εικόνας των φλεγόμενων δίδυμων πύργων του Μανχάταν στο εξώφυλλο του παρόντος βιβλίου δεν είναι τυχαία επιλογή. Συμβολίζει το γεγονός πως η σταθεροποίηση του διακρατικού συστήματος δεν είναι δεδομένη στο ορατό μέλλον και πως τα κράτη είναι υποχρεωμένα να συνυπάρξουν επί μακρόν υπό συνθήκες διεθνούς αναρχίας, δηλαδή υπό συνθήκες απουσίας μιας παγκόσμιας ρυθμιστικής εξουσίας. Συμβολίζει επίσης το γεγονός πως σ’ αν
τίθεση με την ύστερη παραφιλολογία της ήδη εκτροχιασμένης νεοφιλελεύθερης θεωρίας διεθνών σχέσεων και των υποπροϊόντων της στις μικρές και εξαρτημένες χώρες[1], ο «ήπιος ηγεμονισμός» της μιας μεγάλης δύναμης είναι μια πολιτική προσδοκία χωρίς θεμέλια στον πραγματικό σύγχρονο κόσμο.Στο πραγματικό σύγχρονο κόσμο, υποστηρίζεται πιο κάτω, οι ηγεμονικές και αυτοκρατορικές αξιώσεις είναι καταδικασμένες να αποτυγχάνουν επειδή είναι παρωχημένες και αναποτελεσματικές. Αυτή δεν είναι μια ιδεολογική θεώρηση του διεθνούς συστήματος αλλά μια θεμελιωμένη θεωρητική θέση που αναδεικνύεται από τη μελέτη της ιστορίας διεθνών σχέσεων και της κοινωνικοπολιτικής οντολογίας των διεθνών σχέσεων (βλ. Ήφαιστος 2001 κεφ. 7-8).
Ασφαλώς, η θεωρία διεθνών σχέσεων δεν περίμενε ένα τυχαίο τρομοκρατικό κτύπημα για να καταδείξει το γεγονός πως τα αίτια του πολέμου είναι υπαρκτά. Όπως θα υποστηρίξω στη συνέχεια, τέτοιες ενέργειες μη κρατικών ομάδων, ασφαλώς, δεν είναι μόνο φρικτές αλλά και εκτός κοινωνικής και πολιτικής λογικής. Αν θα μπορούσαν όμως να «χρησιμεύσουν» σε κάτι είναι το γεγονός πως φέρνουν στην επικαιρότητα πολιτικές ανωμαλίες όπως η τρομοκρατία που αποτελεί επακόλουθο της διαιώνισης του «διεθνούς προβλήματος». Η άνιση ανάπτυξη, ο ηγεμονισμός, οι διεθνείς επεμβάσεις και οι στρατηγικοί ανταγωνισμοί που οξύνουν τα ιστορικά περιφερειακά προβλήματα βρίσκονται στη ρίζα του διεθνούς προβλήματος.
Πως και πόσο, θα μπορούσε κάποιος να διερωτηθεί εύλογα, επηρέασε την εξέλιξη των περιφερειακών διενέξεων ο επί πέντε δεκαετίες στρατηγικός ανταγωνισμός των υπερδυνάμεων στη Μέση Ανατολή; Πως και πόσο αυτός ο ανταγωνισμός, συνδυασμένος με στρατηγικές επιλογές «διαίρει και βασίλευε» και πολιτικές που τρέφουν την άνιση ανάπτυξη[2], συνέτεινε στην ανάδειξη τρομοκρατικών ομάδων με τα γνωστά αποτελέσματα[3]; Γιατί, εξάλλου, μερικές μόνο εβδομάδες μετά το τρομοκρατικό κτύπημα κατά των πύργων του Μανχάταν, οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Βρετανίας διακήρυξαν μια ριζοσπαστική αλλαγή στάσης στο Παλαιστινιακό πρόβλημα, βήμα που επί δεκαετίες αρνούνταν να κάνουν[4];
Στο σύγχρονο διεθνές σύστημα –το οποίο όπως θα υποστηριχθεί πιο κάτω, θα σταθεροποιηθεί μόνο όταν εξαλειφτούν τα κύρια αίτια πολέμου και κυρίως η άνιση ανάπτυξη και ο ηγεμονισμός– τα βιώσιμα κράτη είναι ευαίσθητα στις εξωτερικές απειλές. Η παγκοσμιοποίηση των διεθνικών-διεθνιστικών φαινομένων όπως η τρομοκρατία, εξάλλου, αποτελεί πηγή αστάθειας στις διακρατικές σχέσεις σε βαθμό που ελάχιστοι αναλυτές πρόβλεψαν, με εξαίρεση στοχαστές του διαμετρήματος του Παναγιώτη Κονδύλη[5].
Ο ηγεμονισμός και διεθνικές ανωμαλίες όπως η τρομοκρατία, θα τονιστεί πιο κάτω, αν και είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος έχουν πολλά πρόσωπα και συνδυάζονται για να οξύνουν τα προβλήματα των διακρατικών σχέσεων. Υπό αυτό το πρίσμα, βασικό συμπέρασμα των διεθνολογικών μου διερευνήσεων της τελευταίας δεκαετίας είναι πως η ισχύς και τα προβλήματα αποκλείεται να εξαλειφτούν τελείως από το διεθνές σύστημα, το οποίο αποτελείται από «ζωντανές», αναπτυσσόμενες και εξελισσόμενες κοινωνίες.
Μολαταύτα, η άλλη όψη του νομίσματος είναι πως οι ηγεμονικές συμπεριφορές και οι συμπαρομαρτούσες εκδηλώσεις του είναι παρωχημένα φαινόμενα, γεγονός που ενδεχομένως δείχνει προς ένα πιο σταθερό μελλοντικό κόσμο συγκροτ
ημένο σ’ εθνική-κρατική βάση. Ιδιαίτερα, οι δονκιχωτικές αμερικανικές συμπεριφορές της μεταψυχροπολεμικής εποχής –που διατυπώνονται παραστατικά από το νεοφιλελεύθερο παράδειγμα και τα υποπροϊόντα του στην Ελλάδα και αλλού– αποτελούν, όπως συμπεραίνω σε άλλη περίπτωση (2001 κεφ. 18) το κύκνειο άσμα παρωχημένων και αναποτελεσματικών στάσεων και παραδοχών.Υπό το πρίσμα των παρατηρήσεων που έκανα μόλις, επίσης, η επιλογή του υπότιτλου του βιβλίου δεν είναι τυχαία. Συμβολίζει το γεγονός πως η τρομοκρατία, μια σημαντική ανωμαλία του διακρατικού συστήματος στην ύστερη φάση ανάπτυξής του, συναρτάται άμεσα με το «διεθνές πρόβλημα», ιδιαίτερα την άνιση ανάπτυξη και τις παρωχημένες ηγεμονικές αξιώσεις που την αναδεικνύουν και συντείνουν στην διαιώνισή της.
«Κάποια στιγμή πρέπει να αντιμετωπίσεις τα υποβόσκοντα προβλήματα των διεθνών σχέσεων», είπε υψηλόβαθμο στέλεχος της αμερικανικής κυβέρνησης σε ομιλία του στην Αθήνα στις 30 Οκτωβρίου 2001, για να συμπληρώσει πως ακόμη και μια μεγάλη δύναμη όπως οι ΗΠΑ χρειάζεται να λαμβάνει υπόψη τα εθνικά συμφέροντα των άλλων κρατών, να επικοινωνεί ακόμη και με κράτη που δεν είναι της αρεσκείας της και να ξανασκεφτεί ορισμένα στερεότυπα της εξωτερικής της πολιτικής. Χαρακτηριστικά, περιγράφοντας την αμερικανική συλλογική ψυχολογία μετά το τρομοκρατικό κτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 πρόσθεσε πως «η κατάρρευση των δύο ψηλότερων πύργων σήμαινε και κατάρρευση του κόσμου μας τον οποίο και προσπαθούμε να την ξανακτίσουμε» («our world collapsed and we are trying to rebuild it»)[6]. Το ερώτημα που τίθεται, βεβαίως, είναι γιατί θα έπρεπε κάποιος να περιμένει ένα τρομοκρατικό κτύπημα για να αντιληφτεί εξόφθαλμες πραγματικότητες του διεθνούς συστήματος! Γιατί θα έπρεπε να περιμένει κάποιος την εκδήλωση ενός τέτοιου κτυπήματος για να καταλάβει πως το εθνικό συμφέρον κάθε κράτους αποτελεί τη βάση λειτουργίας του διεθνούς συστήματος, κάτι το οποίο κορυφαίοι αγγλοσάξονες αναλυτές όπως οι Edward H. Carr, Hans Morgenthau, Robert Gilpin, Kenneth Waltz και Hedley Bull τονίζουν στις βαθυστόχαστες αναλύσεις τους!
Για τους μη υποψιασμένους, τους κακόπιστους ή αυτούς που δεν είναι εξοικειωμένοι με άλλες δημοσιεύσεις μου, αυτά τα ρητορικά ερωτήματα δεν τίθενται για να υπονοήσουν πως πλησίασε η στιγμή που η άσκηση ισχύος στο διεθνές σύστημα θα ελεγχθεί από κάποιο παγκόσμιο κοινωνικό σώμα ή κάποια νομιμοποιημένη παγκόσμια εξουσία. Υποδηλώνουν, αντίστροφα, πως το πολιτικό εθνικό-κρατικό γεγονός εξ ορισμού (λόγω του οντολογικού χαρακτήρα αυτού του γεγονότος) λειτουργεί στη βάση του εθνικού συμφέροντος και πως μέχρι να εξαλειφτεί το «διεθνές πρόβλημα» όπως ορίζεται πιο κάτω η κατανομή ισχύος και η πολεμική προετοιμασία θα είναι κεντρικής σημασίας παράγοντες για τη διεθνή ειρήνη, την σταθερότητα και την επιβίωση κάθε κράτους.
Το κοινό «διεθνές συμφέρον», θα υποστηριχθεί στη συνέχεια, είναι συμψηφισμός των επιμέρους εθνικών συμφερόντων επιβίωσης και αυτοσυντήρησης που προεκτείνεται στο επίσης κοινό συμφέρον επιβίωσης του διακρατικού συστήματος, κοινός σκοπός τον οποίο ιστορικά υπηρετούν το διεθνές δίκαιο και τα συστήματα συλλογικής ασφάλειας. Όμως, αν και υπηρετούν αυτό τον κοινό σκοπό δεν τον διασφαλίζουν, γεγονός που καθιστά την αρχή της αυτοβοήθειας και την κατανομή ισχύος κρίσιμα κριτήρια τόσο για την ακεραιότητα ενός κράτους όσο και για την επιβίωση του διακρατικού συστήματος και την διεθνή σταθερότητα.
Η έμφαση στα αίτια της αναποτελεσματικότητας του διεθνούς δικαίου και της συλλογικής ασφάλειας στις σελίδες που ακολουθούν, κατά συνέπεια, δεν είναι τυχαία. Ακριβώς, οι εκρήξεις των δίδυμων πύργων του Μανχάταν στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 δεν εκδηλώθηκαν εν αιθρία. Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος είναι πρώτο, τα παρωχημένα ηγεμονικά στερεότυπα που πεισματικά αντιμάχονται την εθνική-κρατική ετερότητα επιχειρώντας να την ελέγξουν και δεύτερο, οι πολιτικά ανώμαλες καταστάσεις που αποσκοπούν στην εκθεμελίωση του εθνικού-κρατικού συστήματος τάξης και δικαιοσύνης.
Έτσι, από τη μια πλευρά διαιωνίζονται διεθνιστικοί, κοσμοπολίτικοι και επαναστατικοί παραλογισμοί και από την άλλη πλευρά αναπαράγονται διεθνικές ανωμαλίες όπως τρομοκράτες και αναρχικοί που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν παρά μόνο με την στερέωση του έθνους-κράτους, την ενίσχυση της κρατικής κυριαρχίας και ευρύτερα με την καταπολέμηση των αιτιών πολέμου ευρύτερα στις διακρατικές σχέσεις.
Ο τρόπος που χρησιμοποιώ τον όρο ηγεμονισμός στα κεφάλαια που ακολουθούν αποτελεί κατά κάποιο τρόπο και ορισμό του υπό το πρίσμα της παρούσης ανάλυσης. Μολαταύτα, είναι ίσως χρήσιμο, έστω και στοιχειωδώς, να περιγράψω το γενικότερο εννοιολογικό του πλαίσιο.
Καταρχήν, στην παρούσα ανάλυση ο όρος ηγεμονισμός δεν χρησιμοποιείται με την συνήθη συμβατική ιδεολογική έννοια του όρου. Πρωτίστως, αφορά την θέση και τον ρόλο ενός κράτους στο σύστημα κατανομής ισχύος και συνδέεται με ορισμένες συμπεριφορές. Ο αναγνώστης είναι ελεύθερος να συναγάγει τις δικές του πολιτικές εκλογικεύσεις με κριτήριο τις φιλοσοφικές και ιδεολογικές του παραδοχές. Σε κάθε περίπτωση, θα ανακαλύψει πως όλες οι εκδοχές του ηγεμονισμού ίσαμε τις ακραίες συνέπειές τους οδηγούν στο ίδιο συμπέρασμα: Είτε κάποιος παραδέχεται-αποδέχεται την κλασική ηγεμονική λογική και με ενδεχομένως γενοκτονικό τρόπο καταργεί το διεθνές σύστημα εγκαθιδρύοντας μια παγκόσμια αυτοκρατορία ή ηγεμονία είτε κατανοεί πως το σύστημα της κρατικής κυριαρχίας που τον αντιπαλεύει αποτελεί την ιστορική διέξοδο στην μακραίωνη αναζήτηση συλλογικού τρόπου ζωής στον διεθνή χώρο. Ενδιάμεσες λύσεις δεν υπάρχουν και αυτό επιβεβαιώνεται από τα πολλά προβλήματα της ύστερης εποχής, τις πολιτικά κουτοπόνηρες και επιστημονικά ανόητες εκλογικεύσεις περί «ήπιου ηγεμονισμού» και τους πολλούς πειραματισμούς με διαδοχικές νέες τάξεις. Λέγοντας αυτό, δεν προδικάζεται ασφαλώς διέξοδος, τελική λύση, τελική σταθεροποίηση ή κάτι άλλο. Οι ίδιες οι κοινωνίες θα το αποφασίσουν όπως εξάλλου καθημερινά κάνουν.
Εξάλλου, αυτό που ενδιαφέρει την παρούσα ανάλυση δεν είναι να διερευνήσει σε πιο συγκεκριμένες περιπτώσεις μια χώρα κατέχει ηγεμονική θέση αλλά τι σημαίνουν συγκεκριμένες απορρέουσες όταν κάποιο κράτος βρίσκεται σε δεσπόζουσα θέση και υιοθετεί συγκεκριμένες στάσεις και παραδοχές που επηρεάζουν τη μορφή του διεθνούς συστήματος και το περιεχόμενό του. Το κέντρο βάρους του επιχειρήματος εστιάζεται στο γεγονός πως αν και πάντοτε κάποια κράτη θα βρίσκονται σε δεσπόζουσα θέση στο σύστημα οι προσπάθειες επαναστατικής εξομοιωτικής αλλαγής του συστήματος είναι ανεπίστροφα παρωχημένες.
Μολαταύτα, η δεσπόζουσα θέση ενός κράτους ενέχει αυτόματα συνέπειες για το ίδιο και τα άλλα κράτη. Έτσι, τα τελευταία εκατό χρόνια και με εξαίρεση την ιδιόμορφη περίπτωση της Σοβιετικής Ένωσης, τα ηγεμονικά κράτη αν και συνειδητοποιούν καθημερινά πως είναι αδύνατο πλέον –λόγω της ευόδωσης των αξιώσεων κυριαρχίας των μικρότερων κρατών– να αλλάξουν επαναστατικά τη μορφή του διεθνούς συστήματος και να εγκαθιδρύσουν κάποιου είδους αυτοκρατορία, επιδιώκουν εν τούτοις να επηρεάσουν το περιεχόμενό του με τρόπο που θα μπορούν να το ελέγχουν ποικιλοτρόπως. Αυτό από μόνο του, υποστηρίζω πιο κάτω, είναι το σημαντικότερο ίσως αίτιο πολέμου στο σύγχρονο διεθνές σύστημα με προεκτάσεις για πολλά άλλα αίτια πολέμου και κυρίως την δημιουργία ή όξυνση μικρής κλίμακας διενέξεων και άλλων προβλημάτων όπως η τρομοκρατία.
Πόρρω απέχει η παρούσα ανάλυση να υιοθετήσει ιδεαλιστικές ή ουτοπικές θέσεις και παραδοχές κατά ή υπέρ του ηγεμονισμού ως έννοια. Υπό το πρίσμα του διεθνολόγου, εξηγείται πότε ο ηγεμονισμός προκαλεί πρόβλημα αστάθειας ή άλλα προβλήματα, επεξεργάζεται τα αδιέξοδά του, διερευνά τη σημασία που αυτό ενέχει για το διακρατικό σύστημα και συναγάγει πως αυτή η κύρια πηγή αστάθειας θα στερέψει εάν και όταν τα ισχυρότερα κράτη συνειδητοποιήσουν πως είναι προς το συμφέρον επιβίωσης όχι μόνο του διακρατικού συστήματος αλλά και των ίδιων να περιορίσουν το εύρος των αναθεωρητικών τους επιλογών. Η σύνδεση, που κάποιος λανθασμένα θα μπορούσε να εκλάβει ως αξιολογική κρίση, είναι πως το διεθνές σύστημα θα σταθεροποιηθεί ικανοποιητικά εάν και όταν εφαρμοστούν οι θεμελιώδεις αρχές της διακρατικής ισοτιμίας και της μη επέμβασης γεγονός που θα σηματοδοτήσει την εμπέδωση της κρατικής κυριαρχίας ως θεμελιωμένου κα αναλλοίωτου καθεστώτος ρύθμισης των πνευματικών και άλλων συναλλαγών του διεθνούς συστήματος.
Ως προς το θέμα της κρατικής κυριαρχίας αποφάσισα από καιρό πως δεν χωρούν συμβιβασμοί για να ικανοποιηθούν οι ιδεολογικές διαστροφές αυτών που την καταπολεμούν. Από καιρό, απόρροια επιστημολογικών και μεθοδολογικών επιλογών, αποφάσισα πως η ζωή είναι σύντομη για να την αναλώνει κάποιος με το γούστο και τις ιδιοτροπίες του καθενός που φέρει ακαδημαϊκό μανδύα. Αν θέλει κάποιος να ασχοληθεί με την ουσία των διεθνών σχέσεων η πορεία είναι μονόδρομος: Διερεύνηση της δομής, των προβλημάτων και των διλημμάτων όπως τα προσδιόρισε το μνημειώδες επιστημονικό έργο του Θουκυδίδη και όπως το επεξεργάστηκαν μερικοί σύγχρονοι ταγοί του κλάδου όπως ο Edward H. Carr, o Hans Morgenthau, o Kenneth Waltz, o Hedley Bull, ο Martin Wight, ο Raymond Aron, ο Robert Gilpin και μερικοί άλλοι. Δεν πρόκειται στο πλαίσιο ειλημένων πλέον Αν θέλει κάποιος να σταθεί σταθερά και γόνιμα στην ανάλυση των διεθνών σχέσεων, έχω από καιρό αποφασίσει,
Πολλές αναλύσεις διεθνών σχέσεων –γι’ εμένα αυτό δεν αποτελεί πειθαναγκαστικό επιχείρημα επειδή ενδεχομένως καθιέρωσα αυτοδύναμα τη δική μου επιστημονική θέση στη βιβλιογραφία επί ουσιωδών θεμάτων και γι’ αυτό δεν θεωρώ τον επιστημονικό μου ρόλο ως υποπροϊόν κάποιων «διαπρεπών» δήθεν «καθηγητών– έχουν πλέον χάσει τον προσανατολισμό τους επειδή μυωπικά και ιδεολογικά προκατειλημμένα επιδίδονται όχι στην ανάλυση των διεθνών σχέσεων αλλά στην ανάλυση του τρόπου που θα τις καταργήσουν. Ουσιαστικά δεν κάνουν επιστημονική ανάλυση αλλά με περίπλοκες και εν πολλοίς μπερδεμένες αναλύσεις αναλώνονται στην καταπολέμηση της κρατικής κυριαρχίας, δηλαδή του καθεστώτος που ενσαρκώνει την εθνική ανεξαρτησία-ελευθερία των κοινωνιών, με κάθε κριτήριο κατάκτηση πολιτισμού στην μακραίωνη αναζήτηση τρόπου ρύθμισης των διεθνών σχέσεων.
Για το πότε ένα κράτος είναι ηγεμονικό και το τι σημαίνει αυτό με διεθνολογικούς όρους ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει σε έξοχα επιστημονικά κείμενα του Kenneth Waltz (1979), Robert Gilpin (1981), Robert Keohane (1984) και Charles Kindleberger. Αναμενόμενα, οι τρεις τελευταίες αναφέρονται κατά κύριο λόγο στην δεσπόζουσα θέση ενός κράτους στο διεθνές οικονομικό σύστημα και τις συνέπειες που αυτό ενέχει για τη διεθνή σταθερότητα και κυρίως των φιλελεύθερων οικονομιών. Κυρίως, εστίασαν τις αναλύσεις τους στον σταθεροποιητικό ρόλο της δεσπόζουσας δύναμης με όρους χρηματοπιστωτικών καθεστώτων, τις εμπορικές συναλλαγές, την κατανομή παραγωγικών πόρων
Εγώ το βλέπω κυρίως ως σταθεροποιητικό συντελεστή αλλά ως επαναστατική δύναμη με την έννοια που το χρησιμοποιεί ο Martin Wight: Είτε να καταργήσει το διεθνές σύστημα εγκαθιδρύοντας μια παγκόσμια αυτοκρατορία είτε να το ελέγξει με ποικίλους μηχανισμούς και με τρόπο που θα ακυρώνεται το καθεστώς της κρατικής κυριαρχίας και η εθνική-κρατική ανεξαρτησία των μελών του διακρατικού συστήματος.
Οι υποσημειώσεις του κεφαλαίου 2 του βιβλίου «Ο πόλεμος και τα αίτιά του»
[1] Ενδεικτικά, όσον αφορά το επίπεδο αναλύσεων οίκαδε, όταν πλέον ήταν πασίγνωστο στην διεθνή βιβλιογραφία για το άδοξο τέλος της νεοφιλελεύθερης θεωρίας μετά από τα σφυροκοπήματα της ρεαλιστικής θεωρίας (βλ. Ήφαιστος 2001 κεφ. 11), περιφερόμενοι διεθνολογούντες ειδικευμένοι στις επιστημονικές τσαρλατανιές και στις στρατευμένες πολιτικές εκλογικεύσεις υποστήριζαν πως για να βελτιωθεί η μελέτη των διεθνών σχέσεων στην Ελλάδα «πρέπει να εισαγάγουμε την νεοφιλελεύθερη θεωρία». Όπως ήδη σημειώνω σε άλλο σημείο, για να αποφύγω ανεπιθύμητες προσωπικές αντιπαραθέσεις και την αναβάθμιση διεθνολογούντων σπιθαμιαίου επιστημονικού αναστήματος, αποφάσισα να μη παραπέμπω κάποιον στα κείμενά μου επωνύμως παρά μόνο όταν οι αναφορές μου είναι θετικές.
[2] Οι τιμές αγοράς του πετρελαίου της Μέσης Ανατολής ήταν επί πολλές δεκαετίες πολύ πιο κάτω της τιμής αγοράς. Αυτό επιτυγχανόταν –και συνεχίζει, σε κάποιο τουλάχιστον βαθμό, να επιτυγχάνεται– με τη βοήθεια φιλικών αυταρχικών καθεστώτων.
[3] Ο ενδιαφερόμενος δεν πρέπει να ξεχνά πως οι τρομοκράτες που κτύπησαν τους δίδυμους πύργους στο Μανχάταν στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 δεν ήταν οι μόνοι που κατά καιρούς εύρισκαν καταφύγιο και εκπαιδεύονταν σε «ανεξέλεγκτες περιοχές» της Μέσης Ανατολής. Οι τρομοκρατικές ομάδες που έδρασαν τις δεκαετίες του 1970 και 1980 στην Ευρώπη είχαν επίσης ως αναγκαίο γι’ αυτούς και μη εξαιρετέο σταθμό εκπαίδευσης και οργάνωσης την Μέση Ανατολή. Δεν πρέπει να ξεχνιέται επίσης πως λίγα χρόνια πριν το κτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου οι τρομοκρατικές ομάδες που έδρασαν κατά των ΗΠΑ είχαν, στο πλαίσιο της αντιπαράθεσης Ανατολής-Δύσης στο Αφγανιστάν και αλλού, βοηθηθεί από τις μυστικές υπηρεσίες των Ηνωμένων Πολιτειών.
[4] Η ανάλυση που ακολουθεί θα κάνει σαφές πως θέτοντας αυτό το ερώτημα δεν υιοθετώ ταυτόχρονα την λανθασμένη θέση πως ιστορικά προβλήματα οξυμένα στον τόπο και στον χρόνο μπορούν να επιλυθούν εύκολα ή με μαγικές μεθόδους. Ακόμη, ένας διεθνολόγος που σέβεται τον ρόλο του και τους αναγνώστες του ποτέ δεν θα υποστήριζε πως η δικαιοσύνη είναι εύκολη υπόθεση σε τέτοιες τραγικές ιστορικές συγκρούσεις. Όμως, αυτά τα ιστορικά προβλήματα των διακρατικών σχέσεων θα εξαλείφονταν πολύ πιο γρήγορα και με πολύ πιο ήπιο τρόπο αν δεν υπήρχε το «διεθνές πρόβλημα», εν πολλοίς απόρροια των αναχρονιστικών ηγεμονικών αξιώσεων και αδιέξοδων αυτοκρατορικών φιλοδοξιών.
[5] Η προσοχή που δόθηκε στις επιστημονικές αναλύσεις του Παναγιώτη Κονδύλη στη γενέτειρά του δεν είναι ανάλογη της στοχαστικής του εμβέλειας. Σίγουρα, οι αναλύσεις του Παναγιώτη Κονδύλη όπως και κάθε άλλου στοχαστή δυνατό να τύχουν κριτικής για αδυναμίες, ελλείψεις και αντιφάσεις. Όμως, το πιο σύνηθες φαινόμενο κριτικών που υπέπεσαν στην αντίληψή μου για μεταφρασμένα στην ελληνική γλώσσα έργα του είναι αμαθείς θεωρήσεις των έργων του από περιφερόμενους επιστημονολογούντες σπιθαμιαίου στοχαστικού αναστήματος οι οποίοι νομίζουν πως αναδεικνύονται όταν με ευκολία και ανέξοδα επιτίθενται κατά ενός μεγάλου στοχαστή. Από μια άλλη σκοπιά, βεβαίως, οι κακόπιστες επιθέσεις κατά του αείμνηστου Παναγιώτη Κονδύλη είναι αναμενόμενες: Είναι φυσικό πως όταν σε μια μικρή και εξαρτημένη χώρα αξιολογικά ελεύθερες και θεμελιωμένες θεωρήσεις θίγουν το σύστημα εξωγενών εξαρτήσεων να στρατεύονται μυριάδες ποικιλόμορφοι προπαγανδιστές ή άλλου είδους στρατευμένες υπάρξεις για να υποσκάψουν τα θεμέλια της ευθυκρισίας-ορθολογισμού που οικοδομείται. Όπως διάβασε το μνημειώδες θεωρητικό του έργο Ισχύς και Απόφαση, γνωρίζει πως ο Π.Κ. το πρόβλεψε με ακρίβεια.
[6] Επειδή η συζήτηση ήταν κλειστή και «of the record» δεν αναφέρω το όνομά του. Ούτως ή άλλως, όμως, πολλοί αμερικανοί στοχαστές και πολλά πολιτικά πρόσωπα, λίγες εβδομάδες μετά το τρομοκρατικό κτύπημα άρχισαν να δηλώνουν δημόσια τις ίδιες περίπου αναθεωρητικές θέσεις που εμπεριέχουν στοιχεία αυτοκριτικής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου