Το σύστημα του Πλήθωνος, ως προάγγελος κάθε διαφωτισμού.
Γραφει ο Βασίλειος Μακρυπούλιας
To σύστημα του Γεωργίου Γεμιστού Πλήθωνος, αναλύεται στο περισπούδαστο βιβλίο του «Νόμων Συγγραφή». Εκεί ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος δεν απαρνείται ουσιαστικά το χριστιανισμό, αλλά αντιθέτως προσπαθεί να συνταιριάξει τις φιλοσοφικές του αντιλήψεις με την ορθόδοξη χριστιανική διδασκαλία. Oύτως ή άλλως ο Ελληνισμός για τον Έλληνα σοφό είναι ένα διαχρονικά ιδεατό και αξιακό μέγεθος, το οποίο προσφέρει τις φιλοσοφικές του κατηγορίες και συλλήψεις σε ένακ κορυφαίο θεολογικό σύστημα όπως αυτό του χριστιανισμού.Σε κάθε περίπτωση η εποχή του Πλήθωνος αποτελεί μία μεταβατική εποχή από τα μεσαιωνικά στα νεώτερα χρόνια. Αυτό αναλύεται φιλοσοφικά( έχοντας και στο νού μας τη στροφή της Δύσης προς την ΑρχαιοΕλληνικής έμπνευσης Αναγέννηση) μέσα από τη συνεχή της ανθρωπιστικής ανάδυσης του Πλατωνικού και Αριστοτελικού Λόγου. Ο χριστιανισμός σε κάθε περίπτωση μέσα από την ενανθρώπιση του Θείου Λόγου εσωτερικοποίησε την παράσταση του Θεού εντός του ανθρώπου μετουσιώνοντάς την σε ηθική αξία πράξης και μίμησης. Πλέον οι νοητικές κατηγορίες της πίστης και της θείας ανάμνησης αντικατέστησαν την καθαρή Πλατωνική και Αριστοτελική ανάμνηση και ενόραση αλλά και εμπειρική γνώση αντίστοιχα. Οι ηθικές κατηγορίες της μίμησης του Θείου Λόγου και της πραξιακής ζωής –σε σχέση με το Θείο- ωρίμασαν την Πλατωνική και Αριστοτελική Ηθική του Αφηρημένου Αγαθού και του Πρώτου Κινούντος Ακινήτου αντιστοίχως. Η εποχή φάνταζε ώριμη προκειμένου μέσα από τον σώφρονα αξιακό και ιδεολογικό συγκρητισμό ο Ελληνισμός να λάβει τη θέση που του αρμόζει. Σε αυτό το σημείο εργάσθηκε ο Πλήθωνας. Έχοντας μελετήσει την αρχαία Ελληνική Ιστορία και φιλοσοφία φθάνει να θεωρεί τη συντηρητική βυζαντινή παράδοση και το θρησκευτικό σχολαστικισμό υπαιτίους για την κατάπτωση της αυτοκρατορίας. Οδηγείται σε μία αναπόφευκτη σύγκριση του ενδόξου παρελθόντος με το παρακμιακό παρόν που ζεί. Eξιδανικεύει το παρελθόν και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η μόνη λύση είναι η επιστροφή στην αρχαιοελληνική αυθεντία. Επομένως οι φιλοσοφικές και γενικότερα οι πνευματικές αναζητήσεις του έχουν ως αφετηρία την προσπάθεια εξεύρεσης λύσης στα πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά, θρησκευτικά, φιλοσοφικά, ηθικά και άλλα ζητήματα τα οποία σηματοδοτούσαν τη συνέχεια του πνευματικού και πραγματικού κόσμου της εποχής. 
Ο Πλήθων έχει πλήρη συναίσθηση της πολυσχιδούς παρακμής όμως ευελπιστεί για μία πλήρη μεταστροφή των πραγμάτων. Λόγω της βαθυτάτης παιδείας του γνωρίζει πολλά ανάλογα ιστορικά παραδείγματα εις τα οποία η κατάσταση μετεστράφη προς το καλλίτερο( ας θυμηθούμε τις περιόδους της Ρώμης και της Αρχαίας Ελλάδος). Θα μπορούσαμε να ισχυρισθούμε ότι ο Πλήθων διείδε και προείδε την Αναγέννηση που είχε ανάγκη ο κόσμος και η εποχή, τον τελικό συγκρητισμό της Αρχαίας Ελληνικής νοητικής παιδείας με το ενυπόστατο ηθικό βίωμα του Χριστιανισμού, ώστε να γεννηθεί ο νέος ανθρωπισμός.Ο Γεώργιος με την ιδιότητα του πολιτικού ανδρός (όπως βέβαια ο ίδιος κατανοούσε τον όρο μέσα από την εντρύφησή του στην πλατωνική φιλοσοφία) συμμετέχει ενεργώς στα πολιτικά δρώμενα του καιρού του. Κατά τη συζήτηση με τον Ιωάννη Παλαιολόγο ο διορατικός Πλήθων φαίνεται να μην τρέφει και πολλές ελπίδες ότι θα μπορούσαμε ως Έλληνες να περιμένουμε και πολλά από τη Δύση.Συμβούλευσε να μην δεχθεί ο βασιλεύς να γίνει καμμία σύνοδος στην Ιταλία γιατί η Ορθοδοξία θα έχανε όλα τα διαπραγματευτικά της χαρτιά. Πρόβλεψε πολλές από τις δυσκολίες που τελικά προέκυψαν και μάλιστα μέσα από το διάσημο απόφθεγμά του « δεν πηγαίνετε σε σύνοδο αλλά σε κατάκριση» προφήτεψε ουσιαστικά ότι όλες οι σύνοδοι (π.χ της Φερράρας Φλωρεντίας) ήταν προφάσεις εν αμαρτίαις προκειμένου οι Δυτικοί επιτέλους να εξουσιάσουν την Ελληνική Αυτοκρατορία. Γράφοντας μάλιστα ο Πλήθων στη Φλωρεντία το έργο του «Περί ών Αριστοτέλης προς Πλάτωνα διαφέρεται» γίνεται αφορμή να ξεσπάσει στην τελευταία της φάση η ανέκαθεν υποβόσκουσα στο Βυζάντιο αντιπαράθεση πλατωνικών και αριστοτελικών.Φαίνεται μάλλον ότι ο Πλήθων επιστρέφοντας από την Ιταλία είχε ολοκληρώσει μία μεγάλη ιδεολογική στροφή, μιάς και διείδε ότι η Δύση ήταν έτοιμη να κυριαρχήσει στον κόσμο που ανοιγόταν χρησιμοποιώντας αποκλειστικά «Ελληνικά πνευματικά όπλα» τα οποία ήδη είχε κλέψει από τους Βυζαντινούς. Ο συλλογισμός του Πλήθωνος είναι πράγματι απλός. Οι Έλληνες έμμεσα ή άμεσα συνεχίζουν με τη φιλοσοφία τους να διαμορφώνουν τον πολιτισμένο κόσμο. Δεν θα πρέπει λοιπόν να επιστρέψουμε σε αυτούς και να συνδυάσουμε τη σκέψη τους και την πράξη τους με τα δεδομένα του σήμερα προκειμένου να εξελίξουμε τον παρόντα κόσμο και την πολιτιστική του πορεία; Γι΄αυτό το λόγο ο Πλήθων αφιερώθηκε στη συγγραφή των Νόμων με τους οποίους θέλησε να παρουσιάσει ολοκληρωμένο το μεταρρυθμιστικό του πρόγραμμα.Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να αναμνησθεί και πάλι ότι η σταδιακή του καθολική προσχώρηση στο Ελληνικό πνεύμα και η απομάκρυνσή του από τη λεγομένη Ορθοδοξία πρέπει και μπορούν να εξηγηθούν μόνο ως μία τελευταία και ευέλπιδα προσπάθεια αναγέννησης και σωτηρίας του Ελληνικού Γένους. Ως εκ τούτου ο Βησσαρίων σε επιστολή του στους γιούς του Πλήθωνος τον θεωρεί ως τον σπουδαιότερο Έλληνα φιλόσοφο μετά τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη.Στην αντίπερα όχθη ο σπουδαιότερος ιδεολογικός αντίπαλος του Πλήθωνος ήταν ο Γεννάδιος Σχολάριος ο μετέπειτα Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Όσο ζούσε ο Γέωργιος ο Σχολάριος αρκέσθηκε (πέρα από τις φιλοσοφικές αντιπαραθέσεις) σε κάποιες αόριστες αναφορές του στους «πολυθεϊστές»και στους κινδύνους που απορρέουν από τα κείμενά τους. Mετά όμως από το θάνατο του Φιλοσόφου και λαμβάνοντας γνώση του έργου του «Νόμοι» εκδήλωσε όλη του την απέχθεια για το φιλόσοφό του και την Ελληνολατρεία του. Σε τρείς στιγμές: Στην επιστολή του προς τη Θεοδώρα σύζυγο του δεσπότου του Μυστρά, σε ένα λόγο που απευθύνεται στον Έξαρχο Ιωσήφ, καθώς και σε μία απολογητική συγγραφή με τίτλο «Περί του ενός εν Τριάδι ημών και πάντων των όντων δημιουργού και κατά αθέων ήτοι αυτοματιστών και κατά πολυθέων». Αποκορύφωμα της αντίθεσης του Σχολαρίου προς τον Γεώργιο ήταν φυσικά η καύση αντιγράφου των «Νόμων».Στα νεώτερα χρόνια είναι εξόχως χαρακτηριστικές οι αναφορές του μεγάλου λογοτέχνη Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη στο σπουδαίο έργο του «Γυφτοπούλα». Εκεί ο Σκιαθώτης λογοτέχνης παρουσιάζει το Γεώργιο ως «ένα σοφώτατο και πολυγραφώτατο λόγιο» άστοχο όμως στο όνειρό του να επανασυστήσει την αρχαία θρησκεία. Αναφέρεται ότι κατοικούσε στο «πληθώνειο άνδρο» το οποίο και είχε προσαρμόσει στις αρχαίες ελληνικές παραδόσεις και στο οποίο τελούσε μυστήρια κατά μίμηση των αρχαίων μυστηρίων. Πάντως ο εκ Σκιάθου λογοτέχνης δεχόταν ότι η καρδία του Γεωργίου εφλέγετο υπό φιλοπατρίας. Ο Κωστής Παλαμάς επίσης στον έκτο λόγο του «Δωδεκαλόγου του Γύφτου»ζωντανεύει τη σκηνή της καύσης των Νόμων, του θεμελιώδους αυτού έργου του Πλήθωνος. Ο Γύφτος, η συνείδηση η ελεύθερη του ποιητού, απευθύνεται προς τον πατριάρχη Σχολάριο: «Άναβε φωτιές καλόγερε/κάψε,κάψε στα χαμένα καίς…». Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πολύς Νικόλαος Καζαντζάκης αναφέρει το Γεώργιο ως τον προφήτιν του Νέου Ελληνισμού.Αυτός όμως ο οποίος κυριολεκτικά ομοίασε προς τον Γεώργιο είναι ο ονειροπόλος του Ελληνισμού ποιητής Άγγελος Σικελιανός. Tόσο πολύ γοητεύθηκε ο αναβιωτής των Δελφικών εορτών από το πρόσωπο του φιλοσόφου του Μυστρά ώστε έβαλε ως στόχο τη σύνθεση τραγωδίας με τίτλο «Πλήθων», από αυτή όμως την τραγωδία έχουμε μόνο τον πρόλογο. Σε κάθε περίπτωση το όλο ποιητικό έργο του Σικελιανού εμπνέεται από τις πολυθεϊστικές απόψεις του Πλήθωνος, επίσης όπως και ο Γεμιστός παρόμοια και ο Σικελιανός πρόσπάθησε μέσα από τη διαλεκτική σύνθεση χριστιανικών και κυρίως Ελληνικών θέσεων να χαράξει την καινή πορεία του Ελληνισμού μέσα στο πέρασμα της ιστορίας.Ας επιστρέψουμε στο περίφημο έργο του Πλήθωνος « Νόμων συγγραφή». Όπως ήδη σημειώσαμε ο πατριάρχης Γεννάδιος με τη βοήθεια της πριγκίπισσας Θεοδώρας η οποία ήταν η σύζυγος του τελευταίου Δεσπότου του Μυστρά Δημητρίου Παλαιολόγου, έλαβε και παρέδωσε στις φλόγες το χειρόγραφο αυτό έργο του Γεωργίου. Στο πρώτο κεφάλαιο ο Γεμιστός θέτει το όραμα της συγγραφής που δεν είναι άλλο παρά η δημιουργία της καινής πολιτείας.Στα πλατωνικά πάντοτε μέτρα και φιλοσοφικά σταθμά.Ο σκοπός της πολιτείας θα πρέπει να είναι ( σε αυτό το σημείο συμπίπτει ο Αριστοτέλης με τον Πλάτωνα) η αυτάρκεια και η ευδαιμονία. Όλα αυτά θα επιτευχθούν μέσα από τους νομοθέτες και τους φιλοσόφους. Σε καθαρά γνωσιολογικό επίπεδο ο φιλόσοφος από το Μυστρά ασχολείται με δύο (φαινομενικά τουλάχιστον) αντίθετες φιλοσοφικές απόψεις. Του Πρωταγόρα και του Πύρρωνος. Ως γνωστόν ο Πρωταγόρας προέκρινε ότι μέτρο για όλα είναι ο άνθρωπος ενώ ο Πύρρων διεκήρυξε ότι όλα είναι σχετικά και ο άνθρωπος ποτέ δεν πρόκειται να ανακαλύψει την αλήθεια. Ο Πλήθων επιχειρηματολογεί εναντίον και των δύο (ίσως έχει κατά νού το Χριστιανικό ενυπόστατο) λέγοντας ότι υπάρχει απόλυτη αλήθεια την οποία ο άνθρωπος κατά το μέτρο μπορεί και να γνωρίσει και να πράξει. Ίσως σε αυτό το σημείο ανιχνεύεται η σύνθεση του Ελληνισμού και του Χριστιανισμού στο σύστημα του Πλήθωνος. Η πίστη του φιλοσόφου στη δυνατότητα του ανθρώπου και γνωσιολογικά και ηθικά να προσεγγίσει την αλήθεια συνδέει τον Ελληνισμό με τη χριστιανική διανόηση. Ο Πλάτων μέσα από τις αναμνησιακές κατηγορίες του Αγαθού, του Καλού και του Ωραίου συναντά το θεάνθρωπο ενυπόστατο ( ο λόγος σάρξ εγένετο, κατά οντολογικό όμως τρόπο, ο Πλήθων δεν αποσπάται λατρευτικά προς το χριστιανισμό) . Ο άνθρωπος πλέον γνώρισε πραγματικά τις οντολογικές κατηγορίες ώστε η ηθική συμπεριφορά μπορεί να επιβεβαιώσει τις όποιες νοητικές συλλήψεις. Η κριτική φιλοσοφία του Πλήθωνος είναι πλέον δεδομένη.Στο θρησκευτικό σύστημα του Πλήθωνος διακρίνονται τρείς βαθμίδες.Στην πρώτη βαθμίδα ευρίσκεται ο Δίας ο οποίος ολοκληρωτικά είναι αγέννητος και σε κάθε περίπτωση αποτελεί την πρώτη αρχή των όντων. Είναι το καθ΄εαυτό όν, το καθ΄εαυτό ένα και απόλυτο αγαθό. Στη δεύτερη βαθμίδα εδράζονται όλοι οι επουράνιοι θεοί. Δεν υπακούουν σε υλικούς προσδιορισμούς, διαιρούνται μάλιστα σε Ολύμπιους Θεούς και σε Θεούς στα Τάρταρα. Σε όλους αυτούς επικεφαλής είναι ο Ποσειδών. Στην Τρίτη βαθμίδα ευρίσκονται οι θεοί που είναι απόγονοι του Ποσειδώνος και κατοικούν στον ουρανό. Αυτοί διαιρούνται σε ουράνια άστρα και γηΐνους δαίμονες.Η συμπαντολογία του Πλήθωνος είναι συνεπής με όλα τα παραπάνω: Τέσσαρες είναι οι ουσίες ή οι υποστάσεις του σύμπαντος. Την πρώτη αρχή όλων των οντοτήτων αποτελεί ο Δίας. Στο Δία η ουσία και η ενέργεια ταυτίζονται. Δεύτερη ουσία είναι η υπόσταση( ο τρόπος της ουσίας ) και αυτή είναι ο Νούς. Σε αυτή την υπόσταση η ουσία δεν ταυτίζεται με την ενέργεια( όλα γίνονται όχι ως τέτοια αλλά μετά από σκέψη και θα μπορούσαν να γίνουν και αλλοιώς). Από το Νού απορρέει η ψυχή η οποία και καταλαμβάνει την ενδιάμεση θέση ανάμεσα στο νοητό και στον αισθητό κόσμο. Τέταρτη τέλος ουσία είναι το σώμα ο αισθητός δηλαδή κόσμος όπου έχουμε τη διάκριση είδους( μορφής ) και ύλης. Η ανθρωπολογία του Πλήθωνος είναι λαμπρή. Ο άνθρωπος κατέχει πράγματι περίοπτη οντολογική θέση στο σύμπαν( ίσως εδώ βλέπουμε ενυπόστατες εκ του Ιησού επιρροές). Αποτελεί το συνδετικό κρίκο του νοητού και του αισθητού κόσμου,του αθανάτου δηλαδή και του θνητού μέρους της φύσης.Η «ψυχολογία» του Πλήθωνος πηγάζει απ΄ευθείας από τον Πλατωνικό Τίμαιο και όχι μόνον. Η ανθρώπινη ψυχή είναι αΐδιος και η αθανασία της προχωρεί και εκδηλώνεται προς δύο κατευθύνσεις. Προς το χθές και αύριο. Προς το χθές εκδηλώνεται ως ανάμνηση. Προς το αύριο ως μεταΰπαρξη όταν το υλικό μέρος του ανθρώπου θα χαθεί. Ο Πλήθων- αρυόμενος εκ του Πλάτωνος – υποστηρίζει φανατικά τη μετεμψύχωση τη συνεχή ένωση των ψυχών με θνητές φύσεις έως τη στιγμή κατά την οποία η έτοιμη ψυχή φύγει προς το Αγαθό. Σύμφωνα με το Γεώργιο πρωταρχικός σκοπός του ανθρώπου είναι η ευδαιμονία η οποία (κατά πλατωνικό τρόπο) επιτυγχάνεται μέσα από τη θεοσέβεια, την κοινωνία με τους θεούς και τις αρετές.Σύμφωνα με το Γεώργιο ή τάση ομοίωσης προς του θεούς οφείλεται στην εγγενή σχέση του ανθρώπου με τη θεία φύση. Ο φιλόσοφος βλέποντας πραγματικά τον κόσμο γύρω του να καταστρέφεται, θέτει τη συνέχεια του Ελληνισμού επάνω σε μία ατομική ανθρωπιστική κατά βάση αυτοαναγέννηση η οποία θα βασίζεται στην παιδεία και στο φωτισμό. Διότι τελικά ο ενάρετος βίος αποτελεί τον ιδανικό σκοπό της ανθρώπινης ζωής. Ο φιλόσοφος μάλλον είχε κατανοήσει ότι μία από τις βασικές αιτίες της Πτώσης της Πόλης ήταν η ηθική πτώση η οποία ήλθε ως αποτέλεσμα της παιδευτικής και πνευματικής σύγχυσης και πενίας. Οι Βυζαντινοί Έλληνες υπέπεσαν σε ιδεολογικό χάος.Κάποιοι ήθελαν την μεν παιδεία, κάποιοι τη θύραθεν, τη χριστιανική άλλοι, κάποιοι ήταν ενωτικοί κάποιοι ήταν ανθενωτικοί. Ο Πλήθων επιθυμούσε της Ελληνικής Παιδείας διότι διείδε ότι ήταν η μόνη η οποία θα μπορούσε να προσδώσει ταυτότητα εθνική στους Έλληνες του Βυζαντίου, θα τους επανένωνε με το ένδοξο παρελθόν, θα τους βοηθούσε να χαράξουν και πάλι μία ένδοξο ιστορική πορεία.Από εκεί και πέρα ένα μεγάλο μέρος του τρίτου βιβλίου καλύπτεται από το λατρευτικό και τελετουργικό μέρος του όλου θρησκευτικού συστήματος του Πλήθωνος. Στην προσπάθειά του ο φιλόσοφος να αφυπνίσει τα Ελληνικά αντανακλαστικά των Βυζαντινών συνανθρώπων του παραθέτει και αυτό το λατρευτικό κομμάτι διότι θεωρεί ότι είναι απαραίτητο στη διαμόρφωση της Ελληνικής κουλτούρας και τρόπου ζωής. Παρατίθενται πέντε εκτενείς προσευχές και είκοσί επτά ύμνοι, καθώς και ένα λεπτομερές τυπικό της χρησιμοποίησής τους στη λατρευτική πράξη. Είναι σημαντικό ότι προτείνεται ένα εορτολόγιο το οποίο θα μπορούσε να στηριχθεί σε ένα νέο ημερολόγιο.Είναι εξόχως χαρακτηριστική η απαρχή του έργου των Νόμων του Πλήθωνος. Ο σοφός προσπαθεί να συνενώσει τις συνειδήσεις των συνανθρώπων του μέσα από την συγκρητική αποκάλυψη όλων των εξεχουσών θεοτήτων οι οποίες διαχρονικά περιέχουν σπέρματα και τμήματα της αληθείας, ώστε γνωρίζοντάς τις ο άνθρωπος θα μπορούσε να οδηγηθεί στην αλήθεια και στη βιώσή της. Αναφέρεται : « Το βιβλίο αυτό περιέχει πρώτα Θεολογία σύμφωνα με το Ζωροάστρη και τον Πλάτωνα. Για τους θεούς που αναγνωρίζονται από τη Φιλοσοφία χρησιμοποιούνται τα πατροπαράδοτα στους Έλληνες ονόματα των θεών». Ο Πλήθων μάλλον θεωρεί ότι το φώς ως γνώση του Ενός Λόγου ενώνει τον Πλάτωνα με το Ζωροάστρη. Στο νού του Έλληνος φιλοσόφου ουσιαστικό ρόλο κατέχει η αφύπνιση η μέθεξη της αληθείας υπό τη μορφή του φωτός(σύμβολο της ανάμνησης, της γνώσης, της εγνωσμένης πορείας προς το σκοπό και τον κόσμο του Αγαθού). Ο Πλήθων μας προκαταλαμβάνει ότι το βιβλίο του επίσης περιέχει μέρη και τμήματα της Ηθικής των Στωϊκών. Αυτό το γεγονός σε καμμία των περιπτώσεων δεν μας προξενεί εντύπωση. Οι Στωϊκοί άνθισαν μέσα στην ανατολή του οικουμενικού και παγκοσμιοποιημένου ελληνιστικού κόσμου. Δημιούργησαν την ανθρώπινη φύση με βάση τις πραγματικές ηθικές δυνατότητες, διακηρύσσοντας το σπουδαίο σύνθημα «κατά φύσιν ζήν». Η φύση των στωϊκών είναι οι αφηρημένες πλατωνικές ιδέες προσωποποιημένες στο ανθρώπινο ενυπόστατο. Δεν θα μπορούσε ο Πλήθων να τις εξαιρέσει από το φιλοσοφικό και ανθρωπιστικό του μοντέλο.Ο φιλόσοφος επίσης μας αναφέρει ότι στο περί ου ό λόγος βιβλίο του περιέχεται και η αναφορά του στις αρχές του Σπαρτιατικού πολιτεύματος, αφαιρεθείσης βέβαια της υπερβολικής σκληραγωγίας. Εμπεριέχεται βέβαια και η επιστήμη της φυσικής σύμφωνα με τον Αριστοτέλη προκειμένου οι άνθρωποι να προσδιορισθούν γνωσιολογικά και εμπειρικά σε σχέση με τη φύση και τον περιβάλλοντα κόσμο.Ο Πλήθων υποστηρίζει (και αυτό αποτελεί ανάμνηση της Αριστοτελικής ευδαιμονίας) ότι οι άνθρωποι επιθυμούν την ολική ευτυχία. Από τη φύση τους οι άνθρωποι αποβλέπουν στο να ζούν όσο πιο ευτυχισμένα γίνεται. Aναφέρεται ότι κάποιοι θεωρούν ότι θα μπορούσαν αυτό να το επιτύχουν μέσα από την απόλαυση ηδονών. Κάποιοι άλλοι μέσα από την απόκτηση εφημέρων δοξών. Ο φιλόσοφος όμως πρεσβεύει ότι μόνον η απόκτηση και της θεωρητικής αλλά και την ηθικής αρετής είναι ικανή να προσφέρει αιώνια και μόνιμη ευτυχία και ευδαιμονία στους ανθρώπους, διότι μόνον αυτή αναπτύσσει τις ανθρώπινες δυνατότητες ολοκληρώνοντας τον άνθρωπο και οδηγώντας τον πιο κοντά στο Αγαθό και στις προσφερόμενες οντολογικές αλήθειες. Γράφει ο φιλόσοφος σχετικά : «Για παράδειγμα μερικοί νομίζουν ότι για την επίτευξη της αρετής δεν χρειάζεται καθόλου ο λόγος και η μάθηση. Ορισμένοι μάλιστα συστηματικά αποφεύγουν κάθε ενασχόληση με αυτά μιάς και τα θεωρούν ένα είδος ατίμωσης και εξευτελισμού για τους ίδιους γιατί έχουν εξαπατηθεί από κάποιους πλάνους σοφούς». Οι πλάνοι σοφοί( οι οποίοι σε κάθε περίπτωση μας θυμίζουν τους ψευδοφιλοσόφους της Πλατωνικής Πολιτείας και του Πλατωνικού Σπηλαίου)ήταν πράγματι πολλοί στην εποχή του Πλήθωνος. Ήσαν όλοι αυτοί που ενάντια στο Λόγο και στις βαθύτατες έλλογες δυνάμεις του ανθρώπου προσπάθησαν να φυλακίσουν τοο Υποκείμενο σε ψευδολατρείες πίσω από τις οποίες κρυβόταν η υποδούλωση σε ψευδείς εξουσίες (θρησκευτικές ή πολιτικές). Ούτως ή άλλως ο φιλόσοφος στο έργο του αναρωτιέται ποιος είναι ο ευδαίμων και πραγματικά ευτυχής βίος; Αυτό το ερώτημα το συνδέει με τη φύση του ανθρώπου, με το ποια πραγματικά είναι η φύση του ανθρώπου( ανακυκλώνοντας κατά αυτόν τον τρόπο την παρόμοια πορεία της Ελληνικής φιλοσοφίας η οποία από τη μελέτη της φύσεως(προσωκρατική φιλοσοφία) προχώρησε προς τη μελέτη του ανθρώπου (Σωκρατική φιλοσοφία). Ο Πλήθων (προλογίζοντας ουσιαστικά τον Χάϊντεγγερ και επαναφέροντας τον Παρμενίδη) συνδέει την ανθρώπινη ευτυχία και πρόοδο με τη γνώση των όντων, διότι πολύ απλά ο άνθρωπος είναι μέρος του όντος, συνέχεια της όλης οντολογικής εξέλιξης η οποία ποτέ δεν σταματά να επισυμβαίνει γύρω μας, στον εαυτό μας και στον κόσμο μας.στο ταξείδι του προς τη γνώση του ανθρώπου και της ανθρώπινης φύσης( είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι ο Πλήθων ακολουθεί αξιοζήλευτη σειρά μιάς και θέλει να προσφέρει τη γνώση της ανθρώπινης φύσης η οποία είναι ικανή μετά από την αυτογνωσία να προχωρήσει προς την οικοδόμηση της ιδανικής Πολιτείας) σαν άλλος Πλάτωνας ο Πλήθων απορρίπτει τους ποιητές και τους σοφιστές. Οι ποιητές απορρίπτονται διότι προσπαθούν και αποσκοπούν μόνο προς την αισθητική απόλαυση, χρησιμοποιώντας πολλές φορές ψέμματα και κολακείες. Οι σοφιστές διότι (όπως κάποτε είχαν κατηγορηθεί και από το Σωκράτη) το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η εξωτερική γνώση και η εύκολη επιρροή( όχι η ασφαλής, διηνεκής και αντικειμενική γνώση) επιδιώκοντας τελικά και μόνο δόξα για τον εαυτό τους. Ο Πλήθων μας αναφέρει για την κακή διαλεκτική που επιδιώκουν οι δύο παραπάνω κατηγορίες «πνευματικών ανθρώπων». Αυτοί συγκεκριμένα κατεβάζουν κατά απλοϊκό τρόπο το θεό στη γή και ανεβάζουν με περισσή αφέλεια τον άνθρωπο στον ουρανό, προσπαθώντας κατά ψεύτικο τρόπο να προσδώσουν στον άνθρωπο ψεύτικες αναμνήσεις και φρούδες δυνάμεις πορείας προς το Ανώτερο.Ο Γεώργιος θεωρεί ως μέγιστο οδηγό και νομοθέτη το Ζωροάστρη( η Νιτσεϊκή δυναμική του ονόματος μας έρχεται κατ΄ευθείαν στο μυαλό). Το πρώτο του επιχείρημα είναι το ότι αυτός ο άνθρωπος βοήθησε πολύ πνευματικά και ερμηνευτικά τους λαούς της Ανατολής (Πέρσες κ.λ.π). Έπειτα ο Γεώργιος κάνει αναφορά στον Εύμολπο ο οποίος εισήγαγε στους Αθηναίους τα Ελευσίνεια μυστήρια. Ο σκοπός του ήταν σαφής ήθελε να καταδείξει την οδό προς την αθανασία της ψυχής μέσα από την αυτοεσωτερική γνώση των πραγματικών ανθρωπίνων δυνατοτήτων. Σε αυτό το σημείο καταλαβαίνουμε ότι ο Γεώργιος επεμβαίνει στο χριστιανικό χαρακτήρα του βυζαντινού ή μεταβυζαντινού ανθρώπου. Αυτός ο άνθρωπος (σύμφωνα με το χριστιανικό τρόπο) είναι ετεροκαθοριζόμενος. Περιμένει τη θεία χάρη προκειμένου να «σωθεί». Η σωτηρία δεν πηγάζει από μέσα του αλλά παραμένει κυρίως μίαι εξωτερική απόφαση του θεού( αναφέρεται η διαδικασία στις γραφές). Η χριστιανική εξωτερικότητα είναι δεδομένη.Ο άνθρωπος εξωτερικεύει τις δυνάμεις του,πράττει και περιμένει τη θεία κρίση.Η του εαυτού αυτοτελείωση, εσωτερικά βαθύτατα δουλεμένη αυτοτελείωση θεωρείται από τους χριστιανούς ως ύβρις και διαβολική συνέργεια προς τα πάνω. Άρα ο Πλήθων προσπαθεί να ταξιδεύσει πνευματικά από το Ηρακλείτειο «ήθος ανθρώπω ο δαίμων αυτού»έως τη χριστιανική ανθρωπολογία της προσωπικής τελείωσης. Το βήμα του Πλήθωνος είναι σαφές. Προσπαθεί να ελευθερώσει τον άνθρωπο από τη «δεισιδαιμονία» ότι είναι απλά ένας δούλος Θεού,ότι όλα εξαρτώνται από τη θεία θέληση, τελικά προσπαθεί να επαναφέρει το Σωκρατικό μοντέλο της δυνατότητος του ανθρώπου να αυτογνωσθεί και ως μακάριος φίλος της Σοφίας να ταξιδέψει προς τα μακαρίους νήσους.Δεν είναι τυχαία η αναφορά του στον Τειρεσία διότι ο Γεώργιος τον θεωρεί ως τον πιο διακεκριμένο εισηγητή πολλών σπουδαίων διδασκαλιών για τους Έλληνες, κυρίως μάλιστα της διδασκαλίας που αναφέρεται στον τρόπο που η ανθρώπινη ψυχή μπορεί να ανέλθει στον ουρανό, και στη συνέχεια απείρως να κατέλθει στη Γή (μαθήματα αυτοσυνειδησίας). Εντύπωση μας κάνει η πίστη του Πλήθωνος στο γεγονός ότι οι θεοί δεν διαπράττουν κάτι το αισχρό για να μη θέλουν να γνωρίσουμε τη φύση τους, ούτε το θείο είναι φθονερό ώστε να εκδικούνται τους ανθρώπους. Είναι φανερή η γνωσιολογική και ενορατική Ελληνική επαναπροσέγγιση του ανθρώπου με το Θείο.Γι αυτό το λόγο στην ευχή του, την οποία και ονομάζει «ευχή προς τους Θεούς τους προστάτες των Λόγων» επικαλειται τους θεούς ως «προστάτες των Λόγων». Τους θεωρεί ως προστάτες των επιστημών( ο Πλήθων πιστεύει στην αρμονική ανάπτυξη όλου του ανθρωπίνου Είναι) και της αληθινής γνώσης, αν και θεωρεί ότι ο πατήρ Δίας μοιράζει τη γνώση σε αυτούς που είναι γνώστες της πραγματικής και αντικειμενικής σοφίας( αυτής που αποτελεί τη σύνθεση ανάμεσα στους Πρωταγορείους και Πυρρωνείους Λόγους). Οι Θεοί-σύμφωνα με τον Πλήθωνα- διακρίνονται από τους ανθρώπους λόγω της πρωταρχικής τους επαφής με τα αγαθά, διά των θεών αυτά μεταφέρονται προς τους ανθρώπους. Η διαφορά λοιπόν αυτών με τους ανθρώπους( με Αριστοτελικούς όρους ας μιλήσουμε) δεν είναι ποιοτική (όπως εις τον χριστιανισμό) αλλά διαφορά μετοχής στον κόσμο του αγαθού( ο οποίος μπορεί τελικά να προσπελασθεί και από τον άνθρωπο).Σημαντικό μέρος της συγγραφής του Πλήθωνος αφιερώνεται στην Ειμαρμένη. Το Θέμα θεωρείται συμπαντικώς σημαντικό διότι έχει να κάνει με την οντολογική ελευθερία του ανθρώπου.Είναι άραγε ο άνθρωπος πράγματι ελεύθερος μέσα στο άπειρο όν να κινηθεί όπου και όπως και προς τα όπου θέλει και επιθυμεί ή είναι όλα προκαθορισμένα; Ο Πλήθων ερωτά δύο πράγματα: Τα μέλλοντα έχουν ήδη προκαθορισθεί εκ των προτέρων και έχουν γραφεί από την μοίρα ή μήπως κάποια πράγματα (ίσως και τα περισσότερα στη ζωή μας δεν είναι προκαθορισμένα αλλά συμβαίνουν κατά τρόπο ακαθόριστο και απροσδιόριστο σύμφωνα με τον τρόπο της τύχης; Ο Πλήθων θεωρεί ότι όλα έχουν προκαθορισθεί εκ των προτέρων. Σε αυτό το σημείο ανανεώνει το συλλογισμό του Πλάτωνος ο οποίος σε πλείστους όσους διαλόγους( Μένων, Σοφιστής, Πολιτεία κ.λ.π) έχει διακηρύξει την πίστη του περί της προΰπαρξης των ψυχών.Αφ΄ης στιγμής οι ψυχές έχουν ήδη ίδει τον τέλειο κόσμο που θα ξαναπάνε έχουν ιερά αποστολή προκαθορισμένη να επιστρέψουν στον κόσμο της τελειότητας. Ο Γεώργιος μάλιστα πρεσβεύει ότι οι Θεοί είναι αδύνατον να αλλάξουν τις αποφάσεις των για το μέλλον και έχουν ήδη αποφασίσει για τις τύχες όλων, απλά οι άνθρωποι θα πρέπει να αναμνησθούν της αποστολής των και να την εκτελέσουν όσο το δυνατόν καλλίτερα και αρτιότερα. Ο Πλήθων λοιπόν πρεσβεύει ότι είναι δυνατή και υπαρκτή η ειμαρμένη διότι προαιωνίως τα πάντα έχουν καθορισθεί. Θεωρεί ότι όπως αναφέρει «ο ανώτατος από όλους τους βασιλείς, ο Δίας, είναι ο μόνος από όλα τα όντα που δεν υπόκειται σε καθορισμό διότι αυτός έχει προκαθορίσει τα πάντα». Η αφαιρετική και φιλοσοφική πορεία του Πλήθωνος είναι σημαντική.Διαχωρίζοντας τον Ένα σε σχέση με τους πολλούς, καθιστώντας τον Ένα ως το χθές και το σήμερα και το αύριο των όντων και της οντολογικής πορείας, καθορίζει την ουσιαστική πορεία του ανθρώπου. Ο άνθρωπος βαδίζει σε ήδη εστρωμμένο δρόμο, σε ήδη εστρωμμένη οδό η οποία είναι σχεδιασμένη να οδηγεί στον κόσμο του Τελείου Αγαθού. Ο Γεώργιος με αυτόν τον τρόπο δίδει όραμα και στόχο σε Έλληνες και σε όσους θα ήθελαν να εντρυφήσουν στο «βύθος»της Ελληνικής φιλοσοφίας.Σημαντική θέση καλύπτει στο σχετικό πόνημα του Γεωργίου το κεφάλαιο που ασχολείται με την αθανασία της ψυχής. Ομιλώντας ο Πλήθων για το σημαντικό αυτό φιλοσοφικό κατά βάση κεφάλαιο προσπαθεί να στηρίξει τη διδασκαλία για τις συχνές κατά τακτά χρονικά στάδια επανόδους των ψυχών στο σώμα κατά ένα τρόπο σύμφωνα με τον οποίο η ψυχή ως αιτία ζωοποίησης του σώματος είναι κάτι το συνεχές και το αιώνιο. Θα πρέπει να θυμίσουμε ότι ο Πλάτων στο Φαίδρο θεωρεί ότι η ψυχή ως αρχή είναι το αιώνιο, αυτό το οποίο παράσχει τη ζωή και την κίνηση στον άνθρωπο. Ο Πλήθων στηρίζει τη διδασκαλία επί της αθανασίας της ψυχής επάνω σε αυτόν τον συλλογισμό. Οι ψυχές είναι η αρχή της ζωής και της κίνησης.Μέσα από τις επανόδους των στα σώματα διατηρούν ζωντανό και εν κινήσει το ανθρώπινο είδος προκειμένου αυτό να εκπληρώσει την πορεία του προς τον κόσμο του Αγαθού. Όλα αυτά βέβαια σε συνδυασμό με την ανθρώπινη λογική η οποία συνδεομένη με τον κόσμο της Αληθείας και των ιδεών κατευθύνει ορθά τις ενέργειες τις προκαθορισμένες της ψυχής.Υπάρχουν πράγματι πλείστα όσα άλλα θέματα στους Νόμους του Πλήθωνος, όλα εκείνα τα ζητήματα τα οποία απασχολούν τον άνθρωπο και την κοινωνία ως πόλη και πολιτισμό. Η αιωνιότητα του σύμπαντος, το ζήτημα του μέτρου και της συμμετρίας, η απαγόρευση αυστηρά της αιμομιξίας, είναι κάποιες ακόμη από τις απαραίτητες προϋποθέσεις του φιλοσόφου προκειμένου η πολιτεία που οραματίζεται να είναι ελλόγως τέλεια και άρτια.Ενδιαφέρουσα είναι η θεωρία γένεσης και γέννησης των ειδών σύμφωνα με τον Πλήθωνα.Ο Δίας σύμφωνα με το Γεώργιο, δίδει την ουσία και την εικόνα στα πρώτα είδη που γεννώνται από αυτόν, και στα υπόλοιπα τα οποία γεννώνται το ένα από το άλλο. Η μορφή στα είδη δίδεται από τον Ήλιο. Εδώ μάλλον επανέρχονται παλαιότερες θεωρίες σύμφωνα με τις οποίες εν στιγμή ο Ήλιος προσδίδει στον άνθρωπο όλη τη μορφή, μαζί με όλα τα χρόνια σύμφωνα με τα οποία ο άνθρωπος θα περιστρέφεται γύρω από τον πλανήτη αυτόν μέχρι να μετοικήσει εις το άπειρον. Ο Ήλιος δηλαδή προσδίδει όλη εκείνη την ποσότητα φωτός η οποία χρειάζεται προκειμένου ο άνθρωπος να ωριμάσει και να αναπτύξει την εξωτερική του εμφάνιση. Σύμφωνα με τον Γεώργιο η αποθήκη των μορφών έρχεται μέσα από το βασίλειο των Ταρταρίων θεών, οι οποίοι απλόχερα παραθέτουν το είδος των στους ανθρώπους. Ίσως εδώ και πάλι επανέρχονται παλαιές θεωρίες περί της θείας και ανωτέρας φύσεως του ανθρώπου. Η Σελήνη προσφέρει στον κάθε άνθρωπο την Ύλη, δηλαδή το υλικό επάνω στο οποίο οικοδομείται η μορφή και το είδος. Ο Ήλιος είναι ο ανώτερος από τους αρσενικούς θεούς, ενώ η Σελήνη είναι ο ανώτερος θεός από τις θηλυκές θεότητες. Όλες οι θεοί αυτοί εργάζονται σε σχέση με τον Κρόνο και την Αφροδίτη. Ο Κρόνος προσφέρει τη μορφή και η Αφροδίτη την αντίστοιχη ύλη. Ο χρόνος πράγματι κατανέμει το είδος της προσφερομένης ουσίας, ενώ η θεά της ομορφιάς ως αρχιτέκτων κανονίζει τη διάθεση και τον τρόπο της ύλης. Η ανθρώπινη ψυχή, σύμφωνα με το φιλόσοφο,τα δέχεται όλα αυτά ως μία μορφή και εξωτερίκευση η οποία προσωποποιείται στο ανθρώπινο πρόσωπο το οποίο η ψυχή εκκινεί. Όλα αυτά η ανθρώπινη ψυχή τα εκλαμβάνει ως σκιές και είδωλα που προέρχονται από τους θεούς και διαμορφώνουν τον άνθρωπο. Κατανοούμε τον άκρατο πλατωνισμό του φιλοσόφου, την προσπάθειά του νοητικά να ερμηνεύσει τη θέση του ανθρώπου στο σύμπαν, μετά την άκρατη προσπάθεια του χριστιανισμού να συνδέσει με όπλο την πίστη (ως παράγωγο της ψυχής) τον άνθρωπο με το Θεό, νεκρώνοντας την έρευνα για την περαιτέρω αναλυτική νοητική θέση του ανθρώπου έναντι του εαυτού του, του σύμπαντος, και των θεών. Νοητικά πλέον ο Πλήθων προσπαθεί, ως προάγγελος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, να διδάξει ότι το ανθρώπινο μυαλό μπορεί νοητικά να καθορίσει τη θέση του ανθρώπου έναντι του σύμπαντος, του θείου, του εαυτού και των άλλων. Σύμφωνα με τον Πλήθωνα τα ανώτερα εκ φύσεως πράγματα γύρω μας δημιουργούνται από το θείο αγαθό, τα υπόλοιπα από τις υποστάσεις οι οποίες ζωοποιούνται μέσα στη φύση, έμμεσα ή άμεσα. Γενικά ο Πλήθων πιστεύει ότι όλη η σειρά των θεών( από το Δία έως τον Κρόνο και το Ήλιο) δημιουργεί όλη τη σειρά της φύσης που γύρω μας βλέπουμε).Σε κάθε περίπτωση και αποσυμβολοποιώντας το λόγο του Πλήθωνος οδηγούμαστε στην ανθρώπινη νόηση η οποία και προσπαθεί να ταξιθετήσει το σύμπαν και τη θέση του ανθρώπου έναντι αυτού, πέρα από τη θεοκεντρική χριστιανική θέση, ο Γεώργιος προσπαθεί και πάλι να γεννήσει τον έλλογο ανθρωποκεντρισμό(ίσως δεν είναι τυχαία η Αναγέννηση, ο Διαφωτισμός και η Μεταρρύθμιση, αλλά και ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός που ακολούθησαν). Σε κάθε περίπτωση θα δούμε ότι οι Έλληνες του Βυζαντίου –κυρίως οι ανθενωτικοί- διείδαν ότι μέσα από τον Ελληνικό Λόγο θα μπορούσαμε να συζητήσουμε και πάλι μία πολιτειακή αναγέννηση βασισμένη στον Ελληνικό Λόγο. Αυτή που πάντα την αναζητεί η Ελλάδα διαχρονικά.
Ο Πλήθων έχει πλήρη συναίσθηση της πολυσχιδούς παρακμής όμως ευελπιστεί για μία πλήρη μεταστροφή των πραγμάτων. Λόγω της βαθυτάτης παιδείας του γνωρίζει πολλά ανάλογα ιστορικά παραδείγματα εις τα οποία η κατάσταση μετεστράφη προς το καλλίτερο( ας θυμηθούμε τις περιόδους της Ρώμης και της Αρχαίας Ελλάδος). Θα μπορούσαμε να ισχυρισθούμε ότι ο Πλήθων διείδε και προείδε την Αναγέννηση που είχε ανάγκη ο κόσμος και η εποχή, τον τελικό συγκρητισμό της Αρχαίας Ελληνικής νοητικής παιδείας με το ενυπόστατο ηθικό βίωμα του Χριστιανισμού, ώστε να γεννηθεί ο νέος ανθρωπισμός.Ο Γεώργιος με την ιδιότητα του πολιτικού ανδρός (όπως βέβαια ο ίδιος κατανοούσε τον όρο μέσα από την εντρύφησή του στην πλατωνική φιλοσοφία) συμμετέχει ενεργώς στα πολιτικά δρώμενα του καιρού του. Κατά τη συζήτηση με τον Ιωάννη Παλαιολόγο ο διορατικός Πλήθων φαίνεται να μην τρέφει και πολλές ελπίδες ότι θα μπορούσαμε ως Έλληνες να περιμένουμε και πολλά από τη Δύση.Συμβούλευσε να μην δεχθεί ο βασιλεύς να γίνει καμμία σύνοδος στην Ιταλία γιατί η Ορθοδοξία θα έχανε όλα τα διαπραγματευτικά της χαρτιά. Πρόβλεψε πολλές από τις δυσκολίες που τελικά προέκυψαν και μάλιστα μέσα από το διάσημο απόφθεγμά του « δεν πηγαίνετε σε σύνοδο αλλά σε κατάκριση» προφήτεψε ουσιαστικά ότι όλες οι σύνοδοι (π.χ της Φερράρας Φλωρεντίας) ήταν προφάσεις εν αμαρτίαις προκειμένου οι Δυτικοί επιτέλους να εξουσιάσουν την Ελληνική Αυτοκρατορία. Γράφοντας μάλιστα ο Πλήθων στη Φλωρεντία το έργο του «Περί ών Αριστοτέλης προς Πλάτωνα διαφέρεται» γίνεται αφορμή να ξεσπάσει στην τελευταία της φάση η ανέκαθεν υποβόσκουσα στο Βυζάντιο αντιπαράθεση πλατωνικών και αριστοτελικών.Φαίνεται μάλλον ότι ο Πλήθων επιστρέφοντας από την Ιταλία είχε ολοκληρώσει μία μεγάλη ιδεολογική στροφή, μιάς και διείδε ότι η Δύση ήταν έτοιμη να κυριαρχήσει στον κόσμο που ανοιγόταν χρησιμοποιώντας αποκλειστικά «Ελληνικά πνευματικά όπλα» τα οποία ήδη είχε κλέψει από τους Βυζαντινούς. Ο συλλογισμός του Πλήθωνος είναι πράγματι απλός. Οι Έλληνες έμμεσα ή άμεσα συνεχίζουν με τη φιλοσοφία τους να διαμορφώνουν τον πολιτισμένο κόσμο. Δεν θα πρέπει λοιπόν να επιστρέψουμε σε αυτούς και να συνδυάσουμε τη σκέψη τους και την πράξη τους με τα δεδομένα του σήμερα προκειμένου να εξελίξουμε τον παρόντα κόσμο και την πολιτιστική του πορεία; Γι΄αυτό το λόγο ο Πλήθων αφιερώθηκε στη συγγραφή των Νόμων με τους οποίους θέλησε να παρουσιάσει ολοκληρωμένο το μεταρρυθμιστικό του πρόγραμμα.Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να αναμνησθεί και πάλι ότι η σταδιακή του καθολική προσχώρηση στο Ελληνικό πνεύμα και η απομάκρυνσή του από τη λεγομένη Ορθοδοξία πρέπει και μπορούν να εξηγηθούν μόνο ως μία τελευταία και ευέλπιδα προσπάθεια αναγέννησης και σωτηρίας του Ελληνικού Γένους. Ως εκ τούτου ο Βησσαρίων σε επιστολή του στους γιούς του Πλήθωνος τον θεωρεί ως τον σπουδαιότερο Έλληνα φιλόσοφο μετά τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη.Στην αντίπερα όχθη ο σπουδαιότερος ιδεολογικός αντίπαλος του Πλήθωνος ήταν ο Γεννάδιος Σχολάριος ο μετέπειτα Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Όσο ζούσε ο Γέωργιος ο Σχολάριος αρκέσθηκε (πέρα από τις φιλοσοφικές αντιπαραθέσεις) σε κάποιες αόριστες αναφορές του στους «πολυθεϊστές»και στους κινδύνους που απορρέουν από τα κείμενά τους. Mετά όμως από το θάνατο του Φιλοσόφου και λαμβάνοντας γνώση του έργου του «Νόμοι» εκδήλωσε όλη του την απέχθεια για το φιλόσοφό του και την Ελληνολατρεία του. Σε τρείς στιγμές: Στην επιστολή του προς τη Θεοδώρα σύζυγο του δεσπότου του Μυστρά, σε ένα λόγο που απευθύνεται στον Έξαρχο Ιωσήφ, καθώς και σε μία απολογητική συγγραφή με τίτλο «Περί του ενός εν Τριάδι ημών και πάντων των όντων δημιουργού και κατά αθέων ήτοι αυτοματιστών και κατά πολυθέων». Αποκορύφωμα της αντίθεσης του Σχολαρίου προς τον Γεώργιο ήταν φυσικά η καύση αντιγράφου των «Νόμων».Στα νεώτερα χρόνια είναι εξόχως χαρακτηριστικές οι αναφορές του μεγάλου λογοτέχνη Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη στο σπουδαίο έργο του «Γυφτοπούλα». Εκεί ο Σκιαθώτης λογοτέχνης παρουσιάζει το Γεώργιο ως «ένα σοφώτατο και πολυγραφώτατο λόγιο» άστοχο όμως στο όνειρό του να επανασυστήσει την αρχαία θρησκεία. Αναφέρεται ότι κατοικούσε στο «πληθώνειο άνδρο» το οποίο και είχε προσαρμόσει στις αρχαίες ελληνικές παραδόσεις και στο οποίο τελούσε μυστήρια κατά μίμηση των αρχαίων μυστηρίων. Πάντως ο εκ Σκιάθου λογοτέχνης δεχόταν ότι η καρδία του Γεωργίου εφλέγετο υπό φιλοπατρίας. Ο Κωστής Παλαμάς επίσης στον έκτο λόγο του «Δωδεκαλόγου του Γύφτου»ζωντανεύει τη σκηνή της καύσης των Νόμων, του θεμελιώδους αυτού έργου του Πλήθωνος. Ο Γύφτος, η συνείδηση η ελεύθερη του ποιητού, απευθύνεται προς τον πατριάρχη Σχολάριο: «Άναβε φωτιές καλόγερε/κάψε,κάψε στα χαμένα καίς…». Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πολύς Νικόλαος Καζαντζάκης αναφέρει το Γεώργιο ως τον προφήτιν του Νέου Ελληνισμού.Αυτός όμως ο οποίος κυριολεκτικά ομοίασε προς τον Γεώργιο είναι ο ονειροπόλος του Ελληνισμού ποιητής Άγγελος Σικελιανός. Tόσο πολύ γοητεύθηκε ο αναβιωτής των Δελφικών εορτών από το πρόσωπο του φιλοσόφου του Μυστρά ώστε έβαλε ως στόχο τη σύνθεση τραγωδίας με τίτλο «Πλήθων», από αυτή όμως την τραγωδία έχουμε μόνο τον πρόλογο. Σε κάθε περίπτωση το όλο ποιητικό έργο του Σικελιανού εμπνέεται από τις πολυθεϊστικές απόψεις του Πλήθωνος, επίσης όπως και ο Γεμιστός παρόμοια και ο Σικελιανός πρόσπάθησε μέσα από τη διαλεκτική σύνθεση χριστιανικών και κυρίως Ελληνικών θέσεων να χαράξει την καινή πορεία του Ελληνισμού μέσα στο πέρασμα της ιστορίας.Ας επιστρέψουμε στο περίφημο έργο του Πλήθωνος « Νόμων συγγραφή». Όπως ήδη σημειώσαμε ο πατριάρχης Γεννάδιος με τη βοήθεια της πριγκίπισσας Θεοδώρας η οποία ήταν η σύζυγος του τελευταίου Δεσπότου του Μυστρά Δημητρίου Παλαιολόγου, έλαβε και παρέδωσε στις φλόγες το χειρόγραφο αυτό έργο του Γεωργίου. Στο πρώτο κεφάλαιο ο Γεμιστός θέτει το όραμα της συγγραφής που δεν είναι άλλο παρά η δημιουργία της καινής πολιτείας.Στα πλατωνικά πάντοτε μέτρα και φιλοσοφικά σταθμά.Ο σκοπός της πολιτείας θα πρέπει να είναι ( σε αυτό το σημείο συμπίπτει ο Αριστοτέλης με τον Πλάτωνα) η αυτάρκεια και η ευδαιμονία. Όλα αυτά θα επιτευχθούν μέσα από τους νομοθέτες και τους φιλοσόφους. Σε καθαρά γνωσιολογικό επίπεδο ο φιλόσοφος από το Μυστρά ασχολείται με δύο (φαινομενικά τουλάχιστον) αντίθετες φιλοσοφικές απόψεις. Του Πρωταγόρα και του Πύρρωνος. Ως γνωστόν ο Πρωταγόρας προέκρινε ότι μέτρο για όλα είναι ο άνθρωπος ενώ ο Πύρρων διεκήρυξε ότι όλα είναι σχετικά και ο άνθρωπος ποτέ δεν πρόκειται να ανακαλύψει την αλήθεια. Ο Πλήθων επιχειρηματολογεί εναντίον και των δύο (ίσως έχει κατά νού το Χριστιανικό ενυπόστατο) λέγοντας ότι υπάρχει απόλυτη αλήθεια την οποία ο άνθρωπος κατά το μέτρο μπορεί και να γνωρίσει και να πράξει. Ίσως σε αυτό το σημείο ανιχνεύεται η σύνθεση του Ελληνισμού και του Χριστιανισμού στο σύστημα του Πλήθωνος. Η πίστη του φιλοσόφου στη δυνατότητα του ανθρώπου και γνωσιολογικά και ηθικά να προσεγγίσει την αλήθεια συνδέει τον Ελληνισμό με τη χριστιανική διανόηση. Ο Πλάτων μέσα από τις αναμνησιακές κατηγορίες του Αγαθού, του Καλού και του Ωραίου συναντά το θεάνθρωπο ενυπόστατο ( ο λόγος σάρξ εγένετο, κατά οντολογικό όμως τρόπο, ο Πλήθων δεν αποσπάται λατρευτικά προς το χριστιανισμό) . Ο άνθρωπος πλέον γνώρισε πραγματικά τις οντολογικές κατηγορίες ώστε η ηθική συμπεριφορά μπορεί να επιβεβαιώσει τις όποιες νοητικές συλλήψεις. Η κριτική φιλοσοφία του Πλήθωνος είναι πλέον δεδομένη.Στο θρησκευτικό σύστημα του Πλήθωνος διακρίνονται τρείς βαθμίδες.Στην πρώτη βαθμίδα ευρίσκεται ο Δίας ο οποίος ολοκληρωτικά είναι αγέννητος και σε κάθε περίπτωση αποτελεί την πρώτη αρχή των όντων. Είναι το καθ΄εαυτό όν, το καθ΄εαυτό ένα και απόλυτο αγαθό. Στη δεύτερη βαθμίδα εδράζονται όλοι οι επουράνιοι θεοί. Δεν υπακούουν σε υλικούς προσδιορισμούς, διαιρούνται μάλιστα σε Ολύμπιους Θεούς και σε Θεούς στα Τάρταρα. Σε όλους αυτούς επικεφαλής είναι ο Ποσειδών. Στην Τρίτη βαθμίδα ευρίσκονται οι θεοί που είναι απόγονοι του Ποσειδώνος και κατοικούν στον ουρανό. Αυτοί διαιρούνται σε ουράνια άστρα και γηΐνους δαίμονες.Η συμπαντολογία του Πλήθωνος είναι συνεπής με όλα τα παραπάνω: Τέσσαρες είναι οι ουσίες ή οι υποστάσεις του σύμπαντος. Την πρώτη αρχή όλων των οντοτήτων αποτελεί ο Δίας. Στο Δία η ουσία και η ενέργεια ταυτίζονται. Δεύτερη ουσία είναι η υπόσταση( ο τρόπος της ουσίας ) και αυτή είναι ο Νούς. Σε αυτή την υπόσταση η ουσία δεν ταυτίζεται με την ενέργεια( όλα γίνονται όχι ως τέτοια αλλά μετά από σκέψη και θα μπορούσαν να γίνουν και αλλοιώς). Από το Νού απορρέει η ψυχή η οποία και καταλαμβάνει την ενδιάμεση θέση ανάμεσα στο νοητό και στον αισθητό κόσμο. Τέταρτη τέλος ουσία είναι το σώμα ο αισθητός δηλαδή κόσμος όπου έχουμε τη διάκριση είδους( μορφής ) και ύλης. Η ανθρωπολογία του Πλήθωνος είναι λαμπρή. Ο άνθρωπος κατέχει πράγματι περίοπτη οντολογική θέση στο σύμπαν( ίσως εδώ βλέπουμε ενυπόστατες εκ του Ιησού επιρροές). Αποτελεί το συνδετικό κρίκο του νοητού και του αισθητού κόσμου,του αθανάτου δηλαδή και του θνητού μέρους της φύσης.Η «ψυχολογία» του Πλήθωνος πηγάζει απ΄ευθείας από τον Πλατωνικό Τίμαιο και όχι μόνον. Η ανθρώπινη ψυχή είναι αΐδιος και η αθανασία της προχωρεί και εκδηλώνεται προς δύο κατευθύνσεις. Προς το χθές και αύριο. Προς το χθές εκδηλώνεται ως ανάμνηση. Προς το αύριο ως μεταΰπαρξη όταν το υλικό μέρος του ανθρώπου θα χαθεί. Ο Πλήθων- αρυόμενος εκ του Πλάτωνος – υποστηρίζει φανατικά τη μετεμψύχωση τη συνεχή ένωση των ψυχών με θνητές φύσεις έως τη στιγμή κατά την οποία η έτοιμη ψυχή φύγει προς το Αγαθό. Σύμφωνα με το Γεώργιο πρωταρχικός σκοπός του ανθρώπου είναι η ευδαιμονία η οποία (κατά πλατωνικό τρόπο) επιτυγχάνεται μέσα από τη θεοσέβεια, την κοινωνία με τους θεούς και τις αρετές.Σύμφωνα με το Γεώργιο ή τάση ομοίωσης προς του θεούς οφείλεται στην εγγενή σχέση του ανθρώπου με τη θεία φύση. Ο φιλόσοφος βλέποντας πραγματικά τον κόσμο γύρω του να καταστρέφεται, θέτει τη συνέχεια του Ελληνισμού επάνω σε μία ατομική ανθρωπιστική κατά βάση αυτοαναγέννηση η οποία θα βασίζεται στην παιδεία και στο φωτισμό. Διότι τελικά ο ενάρετος βίος αποτελεί τον ιδανικό σκοπό της ανθρώπινης ζωής. Ο φιλόσοφος μάλλον είχε κατανοήσει ότι μία από τις βασικές αιτίες της Πτώσης της Πόλης ήταν η ηθική πτώση η οποία ήλθε ως αποτέλεσμα της παιδευτικής και πνευματικής σύγχυσης και πενίας. Οι Βυζαντινοί Έλληνες υπέπεσαν σε ιδεολογικό χάος.Κάποιοι ήθελαν την μεν παιδεία, κάποιοι τη θύραθεν, τη χριστιανική άλλοι, κάποιοι ήταν ενωτικοί κάποιοι ήταν ανθενωτικοί. Ο Πλήθων επιθυμούσε της Ελληνικής Παιδείας διότι διείδε ότι ήταν η μόνη η οποία θα μπορούσε να προσδώσει ταυτότητα εθνική στους Έλληνες του Βυζαντίου, θα τους επανένωνε με το ένδοξο παρελθόν, θα τους βοηθούσε να χαράξουν και πάλι μία ένδοξο ιστορική πορεία.Από εκεί και πέρα ένα μεγάλο μέρος του τρίτου βιβλίου καλύπτεται από το λατρευτικό και τελετουργικό μέρος του όλου θρησκευτικού συστήματος του Πλήθωνος. Στην προσπάθειά του ο φιλόσοφος να αφυπνίσει τα Ελληνικά αντανακλαστικά των Βυζαντινών συνανθρώπων του παραθέτει και αυτό το λατρευτικό κομμάτι διότι θεωρεί ότι είναι απαραίτητο στη διαμόρφωση της Ελληνικής κουλτούρας και τρόπου ζωής. Παρατίθενται πέντε εκτενείς προσευχές και είκοσί επτά ύμνοι, καθώς και ένα λεπτομερές τυπικό της χρησιμοποίησής τους στη λατρευτική πράξη. Είναι σημαντικό ότι προτείνεται ένα εορτολόγιο το οποίο θα μπορούσε να στηριχθεί σε ένα νέο ημερολόγιο.Είναι εξόχως χαρακτηριστική η απαρχή του έργου των Νόμων του Πλήθωνος. Ο σοφός προσπαθεί να συνενώσει τις συνειδήσεις των συνανθρώπων του μέσα από την συγκρητική αποκάλυψη όλων των εξεχουσών θεοτήτων οι οποίες διαχρονικά περιέχουν σπέρματα και τμήματα της αληθείας, ώστε γνωρίζοντάς τις ο άνθρωπος θα μπορούσε να οδηγηθεί στην αλήθεια και στη βιώσή της. Αναφέρεται : « Το βιβλίο αυτό περιέχει πρώτα Θεολογία σύμφωνα με το Ζωροάστρη και τον Πλάτωνα. Για τους θεούς που αναγνωρίζονται από τη Φιλοσοφία χρησιμοποιούνται τα πατροπαράδοτα στους Έλληνες ονόματα των θεών». Ο Πλήθων μάλλον θεωρεί ότι το φώς ως γνώση του Ενός Λόγου ενώνει τον Πλάτωνα με το Ζωροάστρη. Στο νού του Έλληνος φιλοσόφου ουσιαστικό ρόλο κατέχει η αφύπνιση η μέθεξη της αληθείας υπό τη μορφή του φωτός(σύμβολο της ανάμνησης, της γνώσης, της εγνωσμένης πορείας προς το σκοπό και τον κόσμο του Αγαθού). Ο Πλήθων μας προκαταλαμβάνει ότι το βιβλίο του επίσης περιέχει μέρη και τμήματα της Ηθικής των Στωϊκών. Αυτό το γεγονός σε καμμία των περιπτώσεων δεν μας προξενεί εντύπωση. Οι Στωϊκοί άνθισαν μέσα στην ανατολή του οικουμενικού και παγκοσμιοποιημένου ελληνιστικού κόσμου. Δημιούργησαν την ανθρώπινη φύση με βάση τις πραγματικές ηθικές δυνατότητες, διακηρύσσοντας το σπουδαίο σύνθημα «κατά φύσιν ζήν». Η φύση των στωϊκών είναι οι αφηρημένες πλατωνικές ιδέες προσωποποιημένες στο ανθρώπινο ενυπόστατο. Δεν θα μπορούσε ο Πλήθων να τις εξαιρέσει από το φιλοσοφικό και ανθρωπιστικό του μοντέλο.Ο φιλόσοφος επίσης μας αναφέρει ότι στο περί ου ό λόγος βιβλίο του περιέχεται και η αναφορά του στις αρχές του Σπαρτιατικού πολιτεύματος, αφαιρεθείσης βέβαια της υπερβολικής σκληραγωγίας. Εμπεριέχεται βέβαια και η επιστήμη της φυσικής σύμφωνα με τον Αριστοτέλη προκειμένου οι άνθρωποι να προσδιορισθούν γνωσιολογικά και εμπειρικά σε σχέση με τη φύση και τον περιβάλλοντα κόσμο.Ο Πλήθων υποστηρίζει (και αυτό αποτελεί ανάμνηση της Αριστοτελικής ευδαιμονίας) ότι οι άνθρωποι επιθυμούν την ολική ευτυχία. Από τη φύση τους οι άνθρωποι αποβλέπουν στο να ζούν όσο πιο ευτυχισμένα γίνεται. Aναφέρεται ότι κάποιοι θεωρούν ότι θα μπορούσαν αυτό να το επιτύχουν μέσα από την απόλαυση ηδονών. Κάποιοι άλλοι μέσα από την απόκτηση εφημέρων δοξών. Ο φιλόσοφος όμως πρεσβεύει ότι μόνον η απόκτηση και της θεωρητικής αλλά και την ηθικής αρετής είναι ικανή να προσφέρει αιώνια και μόνιμη ευτυχία και ευδαιμονία στους ανθρώπους, διότι μόνον αυτή αναπτύσσει τις ανθρώπινες δυνατότητες ολοκληρώνοντας τον άνθρωπο και οδηγώντας τον πιο κοντά στο Αγαθό και στις προσφερόμενες οντολογικές αλήθειες. Γράφει ο φιλόσοφος σχετικά : «Για παράδειγμα μερικοί νομίζουν ότι για την επίτευξη της αρετής δεν χρειάζεται καθόλου ο λόγος και η μάθηση. Ορισμένοι μάλιστα συστηματικά αποφεύγουν κάθε ενασχόληση με αυτά μιάς και τα θεωρούν ένα είδος ατίμωσης και εξευτελισμού για τους ίδιους γιατί έχουν εξαπατηθεί από κάποιους πλάνους σοφούς». Οι πλάνοι σοφοί( οι οποίοι σε κάθε περίπτωση μας θυμίζουν τους ψευδοφιλοσόφους της Πλατωνικής Πολιτείας και του Πλατωνικού Σπηλαίου)ήταν πράγματι πολλοί στην εποχή του Πλήθωνος. Ήσαν όλοι αυτοί που ενάντια στο Λόγο και στις βαθύτατες έλλογες δυνάμεις του ανθρώπου προσπάθησαν να φυλακίσουν τοο Υποκείμενο σε ψευδολατρείες πίσω από τις οποίες κρυβόταν η υποδούλωση σε ψευδείς εξουσίες (θρησκευτικές ή πολιτικές). Ούτως ή άλλως ο φιλόσοφος στο έργο του αναρωτιέται ποιος είναι ο ευδαίμων και πραγματικά ευτυχής βίος; Αυτό το ερώτημα το συνδέει με τη φύση του ανθρώπου, με το ποια πραγματικά είναι η φύση του ανθρώπου( ανακυκλώνοντας κατά αυτόν τον τρόπο την παρόμοια πορεία της Ελληνικής φιλοσοφίας η οποία από τη μελέτη της φύσεως(προσωκρατική φιλοσοφία) προχώρησε προς τη μελέτη του ανθρώπου (Σωκρατική φιλοσοφία). Ο Πλήθων (προλογίζοντας ουσιαστικά τον Χάϊντεγγερ και επαναφέροντας τον Παρμενίδη) συνδέει την ανθρώπινη ευτυχία και πρόοδο με τη γνώση των όντων, διότι πολύ απλά ο άνθρωπος είναι μέρος του όντος, συνέχεια της όλης οντολογικής εξέλιξης η οποία ποτέ δεν σταματά να επισυμβαίνει γύρω μας, στον εαυτό μας και στον κόσμο μας.στο ταξείδι του προς τη γνώση του ανθρώπου και της ανθρώπινης φύσης( είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι ο Πλήθων ακολουθεί αξιοζήλευτη σειρά μιάς και θέλει να προσφέρει τη γνώση της ανθρώπινης φύσης η οποία είναι ικανή μετά από την αυτογνωσία να προχωρήσει προς την οικοδόμηση της ιδανικής Πολιτείας) σαν άλλος Πλάτωνας ο Πλήθων απορρίπτει τους ποιητές και τους σοφιστές. Οι ποιητές απορρίπτονται διότι προσπαθούν και αποσκοπούν μόνο προς την αισθητική απόλαυση, χρησιμοποιώντας πολλές φορές ψέμματα και κολακείες. Οι σοφιστές διότι (όπως κάποτε είχαν κατηγορηθεί και από το Σωκράτη) το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η εξωτερική γνώση και η εύκολη επιρροή( όχι η ασφαλής, διηνεκής και αντικειμενική γνώση) επιδιώκοντας τελικά και μόνο δόξα για τον εαυτό τους. Ο Πλήθων μας αναφέρει για την κακή διαλεκτική που επιδιώκουν οι δύο παραπάνω κατηγορίες «πνευματικών ανθρώπων». Αυτοί συγκεκριμένα κατεβάζουν κατά απλοϊκό τρόπο το θεό στη γή και ανεβάζουν με περισσή αφέλεια τον άνθρωπο στον ουρανό, προσπαθώντας κατά ψεύτικο τρόπο να προσδώσουν στον άνθρωπο ψεύτικες αναμνήσεις και φρούδες δυνάμεις πορείας προς το Ανώτερο.Ο Γεώργιος θεωρεί ως μέγιστο οδηγό και νομοθέτη το Ζωροάστρη( η Νιτσεϊκή δυναμική του ονόματος μας έρχεται κατ΄ευθείαν στο μυαλό). Το πρώτο του επιχείρημα είναι το ότι αυτός ο άνθρωπος βοήθησε πολύ πνευματικά και ερμηνευτικά τους λαούς της Ανατολής (Πέρσες κ.λ.π). Έπειτα ο Γεώργιος κάνει αναφορά στον Εύμολπο ο οποίος εισήγαγε στους Αθηναίους τα Ελευσίνεια μυστήρια. Ο σκοπός του ήταν σαφής ήθελε να καταδείξει την οδό προς την αθανασία της ψυχής μέσα από την αυτοεσωτερική γνώση των πραγματικών ανθρωπίνων δυνατοτήτων. Σε αυτό το σημείο καταλαβαίνουμε ότι ο Γεώργιος επεμβαίνει στο χριστιανικό χαρακτήρα του βυζαντινού ή μεταβυζαντινού ανθρώπου. Αυτός ο άνθρωπος (σύμφωνα με το χριστιανικό τρόπο) είναι ετεροκαθοριζόμενος. Περιμένει τη θεία χάρη προκειμένου να «σωθεί». Η σωτηρία δεν πηγάζει από μέσα του αλλά παραμένει κυρίως μίαι εξωτερική απόφαση του θεού( αναφέρεται η διαδικασία στις γραφές). Η χριστιανική εξωτερικότητα είναι δεδομένη.Ο άνθρωπος εξωτερικεύει τις δυνάμεις του,πράττει και περιμένει τη θεία κρίση.Η του εαυτού αυτοτελείωση, εσωτερικά βαθύτατα δουλεμένη αυτοτελείωση θεωρείται από τους χριστιανούς ως ύβρις και διαβολική συνέργεια προς τα πάνω. Άρα ο Πλήθων προσπαθεί να ταξιδεύσει πνευματικά από το Ηρακλείτειο «ήθος ανθρώπω ο δαίμων αυτού»έως τη χριστιανική ανθρωπολογία της προσωπικής τελείωσης. Το βήμα του Πλήθωνος είναι σαφές. Προσπαθεί να ελευθερώσει τον άνθρωπο από τη «δεισιδαιμονία» ότι είναι απλά ένας δούλος Θεού,ότι όλα εξαρτώνται από τη θεία θέληση, τελικά προσπαθεί να επαναφέρει το Σωκρατικό μοντέλο της δυνατότητος του ανθρώπου να αυτογνωσθεί και ως μακάριος φίλος της Σοφίας να ταξιδέψει προς τα μακαρίους νήσους.Δεν είναι τυχαία η αναφορά του στον Τειρεσία διότι ο Γεώργιος τον θεωρεί ως τον πιο διακεκριμένο εισηγητή πολλών σπουδαίων διδασκαλιών για τους Έλληνες, κυρίως μάλιστα της διδασκαλίας που αναφέρεται στον τρόπο που η ανθρώπινη ψυχή μπορεί να ανέλθει στον ουρανό, και στη συνέχεια απείρως να κατέλθει στη Γή (μαθήματα αυτοσυνειδησίας). Εντύπωση μας κάνει η πίστη του Πλήθωνος στο γεγονός ότι οι θεοί δεν διαπράττουν κάτι το αισχρό για να μη θέλουν να γνωρίσουμε τη φύση τους, ούτε το θείο είναι φθονερό ώστε να εκδικούνται τους ανθρώπους. Είναι φανερή η γνωσιολογική και ενορατική Ελληνική επαναπροσέγγιση του ανθρώπου με το Θείο.Γι αυτό το λόγο στην ευχή του, την οποία και ονομάζει «ευχή προς τους Θεούς τους προστάτες των Λόγων» επικαλειται τους θεούς ως «προστάτες των Λόγων». Τους θεωρεί ως προστάτες των επιστημών( ο Πλήθων πιστεύει στην αρμονική ανάπτυξη όλου του ανθρωπίνου Είναι) και της αληθινής γνώσης, αν και θεωρεί ότι ο πατήρ Δίας μοιράζει τη γνώση σε αυτούς που είναι γνώστες της πραγματικής και αντικειμενικής σοφίας( αυτής που αποτελεί τη σύνθεση ανάμεσα στους Πρωταγορείους και Πυρρωνείους Λόγους). Οι Θεοί-σύμφωνα με τον Πλήθωνα- διακρίνονται από τους ανθρώπους λόγω της πρωταρχικής τους επαφής με τα αγαθά, διά των θεών αυτά μεταφέρονται προς τους ανθρώπους. Η διαφορά λοιπόν αυτών με τους ανθρώπους( με Αριστοτελικούς όρους ας μιλήσουμε) δεν είναι ποιοτική (όπως εις τον χριστιανισμό) αλλά διαφορά μετοχής στον κόσμο του αγαθού( ο οποίος μπορεί τελικά να προσπελασθεί και από τον άνθρωπο).Σημαντικό μέρος της συγγραφής του Πλήθωνος αφιερώνεται στην Ειμαρμένη. Το Θέμα θεωρείται συμπαντικώς σημαντικό διότι έχει να κάνει με την οντολογική ελευθερία του ανθρώπου.Είναι άραγε ο άνθρωπος πράγματι ελεύθερος μέσα στο άπειρο όν να κινηθεί όπου και όπως και προς τα όπου θέλει και επιθυμεί ή είναι όλα προκαθορισμένα; Ο Πλήθων ερωτά δύο πράγματα: Τα μέλλοντα έχουν ήδη προκαθορισθεί εκ των προτέρων και έχουν γραφεί από την μοίρα ή μήπως κάποια πράγματα (ίσως και τα περισσότερα στη ζωή μας δεν είναι προκαθορισμένα αλλά συμβαίνουν κατά τρόπο ακαθόριστο και απροσδιόριστο σύμφωνα με τον τρόπο της τύχης; Ο Πλήθων θεωρεί ότι όλα έχουν προκαθορισθεί εκ των προτέρων. Σε αυτό το σημείο ανανεώνει το συλλογισμό του Πλάτωνος ο οποίος σε πλείστους όσους διαλόγους( Μένων, Σοφιστής, Πολιτεία κ.λ.π) έχει διακηρύξει την πίστη του περί της προΰπαρξης των ψυχών.Αφ΄ης στιγμής οι ψυχές έχουν ήδη ίδει τον τέλειο κόσμο που θα ξαναπάνε έχουν ιερά αποστολή προκαθορισμένη να επιστρέψουν στον κόσμο της τελειότητας. Ο Γεώργιος μάλιστα πρεσβεύει ότι οι Θεοί είναι αδύνατον να αλλάξουν τις αποφάσεις των για το μέλλον και έχουν ήδη αποφασίσει για τις τύχες όλων, απλά οι άνθρωποι θα πρέπει να αναμνησθούν της αποστολής των και να την εκτελέσουν όσο το δυνατόν καλλίτερα και αρτιότερα. Ο Πλήθων λοιπόν πρεσβεύει ότι είναι δυνατή και υπαρκτή η ειμαρμένη διότι προαιωνίως τα πάντα έχουν καθορισθεί. Θεωρεί ότι όπως αναφέρει «ο ανώτατος από όλους τους βασιλείς, ο Δίας, είναι ο μόνος από όλα τα όντα που δεν υπόκειται σε καθορισμό διότι αυτός έχει προκαθορίσει τα πάντα». Η αφαιρετική και φιλοσοφική πορεία του Πλήθωνος είναι σημαντική.Διαχωρίζοντας τον Ένα σε σχέση με τους πολλούς, καθιστώντας τον Ένα ως το χθές και το σήμερα και το αύριο των όντων και της οντολογικής πορείας, καθορίζει την ουσιαστική πορεία του ανθρώπου. Ο άνθρωπος βαδίζει σε ήδη εστρωμμένο δρόμο, σε ήδη εστρωμμένη οδό η οποία είναι σχεδιασμένη να οδηγεί στον κόσμο του Τελείου Αγαθού. Ο Γεώργιος με αυτόν τον τρόπο δίδει όραμα και στόχο σε Έλληνες και σε όσους θα ήθελαν να εντρυφήσουν στο «βύθος»της Ελληνικής φιλοσοφίας.Σημαντική θέση καλύπτει στο σχετικό πόνημα του Γεωργίου το κεφάλαιο που ασχολείται με την αθανασία της ψυχής. Ομιλώντας ο Πλήθων για το σημαντικό αυτό φιλοσοφικό κατά βάση κεφάλαιο προσπαθεί να στηρίξει τη διδασκαλία για τις συχνές κατά τακτά χρονικά στάδια επανόδους των ψυχών στο σώμα κατά ένα τρόπο σύμφωνα με τον οποίο η ψυχή ως αιτία ζωοποίησης του σώματος είναι κάτι το συνεχές και το αιώνιο. Θα πρέπει να θυμίσουμε ότι ο Πλάτων στο Φαίδρο θεωρεί ότι η ψυχή ως αρχή είναι το αιώνιο, αυτό το οποίο παράσχει τη ζωή και την κίνηση στον άνθρωπο. Ο Πλήθων στηρίζει τη διδασκαλία επί της αθανασίας της ψυχής επάνω σε αυτόν τον συλλογισμό. Οι ψυχές είναι η αρχή της ζωής και της κίνησης.Μέσα από τις επανόδους των στα σώματα διατηρούν ζωντανό και εν κινήσει το ανθρώπινο είδος προκειμένου αυτό να εκπληρώσει την πορεία του προς τον κόσμο του Αγαθού. Όλα αυτά βέβαια σε συνδυασμό με την ανθρώπινη λογική η οποία συνδεομένη με τον κόσμο της Αληθείας και των ιδεών κατευθύνει ορθά τις ενέργειες τις προκαθορισμένες της ψυχής.Υπάρχουν πράγματι πλείστα όσα άλλα θέματα στους Νόμους του Πλήθωνος, όλα εκείνα τα ζητήματα τα οποία απασχολούν τον άνθρωπο και την κοινωνία ως πόλη και πολιτισμό. Η αιωνιότητα του σύμπαντος, το ζήτημα του μέτρου και της συμμετρίας, η απαγόρευση αυστηρά της αιμομιξίας, είναι κάποιες ακόμη από τις απαραίτητες προϋποθέσεις του φιλοσόφου προκειμένου η πολιτεία που οραματίζεται να είναι ελλόγως τέλεια και άρτια.Ενδιαφέρουσα είναι η θεωρία γένεσης και γέννησης των ειδών σύμφωνα με τον Πλήθωνα.Ο Δίας σύμφωνα με το Γεώργιο, δίδει την ουσία και την εικόνα στα πρώτα είδη που γεννώνται από αυτόν, και στα υπόλοιπα τα οποία γεννώνται το ένα από το άλλο. Η μορφή στα είδη δίδεται από τον Ήλιο. Εδώ μάλλον επανέρχονται παλαιότερες θεωρίες σύμφωνα με τις οποίες εν στιγμή ο Ήλιος προσδίδει στον άνθρωπο όλη τη μορφή, μαζί με όλα τα χρόνια σύμφωνα με τα οποία ο άνθρωπος θα περιστρέφεται γύρω από τον πλανήτη αυτόν μέχρι να μετοικήσει εις το άπειρον. Ο Ήλιος δηλαδή προσδίδει όλη εκείνη την ποσότητα φωτός η οποία χρειάζεται προκειμένου ο άνθρωπος να ωριμάσει και να αναπτύξει την εξωτερική του εμφάνιση. Σύμφωνα με τον Γεώργιο η αποθήκη των μορφών έρχεται μέσα από το βασίλειο των Ταρταρίων θεών, οι οποίοι απλόχερα παραθέτουν το είδος των στους ανθρώπους. Ίσως εδώ και πάλι επανέρχονται παλαιές θεωρίες περί της θείας και ανωτέρας φύσεως του ανθρώπου. Η Σελήνη προσφέρει στον κάθε άνθρωπο την Ύλη, δηλαδή το υλικό επάνω στο οποίο οικοδομείται η μορφή και το είδος. Ο Ήλιος είναι ο ανώτερος από τους αρσενικούς θεούς, ενώ η Σελήνη είναι ο ανώτερος θεός από τις θηλυκές θεότητες. Όλες οι θεοί αυτοί εργάζονται σε σχέση με τον Κρόνο και την Αφροδίτη. Ο Κρόνος προσφέρει τη μορφή και η Αφροδίτη την αντίστοιχη ύλη. Ο χρόνος πράγματι κατανέμει το είδος της προσφερομένης ουσίας, ενώ η θεά της ομορφιάς ως αρχιτέκτων κανονίζει τη διάθεση και τον τρόπο της ύλης. Η ανθρώπινη ψυχή, σύμφωνα με το φιλόσοφο,τα δέχεται όλα αυτά ως μία μορφή και εξωτερίκευση η οποία προσωποποιείται στο ανθρώπινο πρόσωπο το οποίο η ψυχή εκκινεί. Όλα αυτά η ανθρώπινη ψυχή τα εκλαμβάνει ως σκιές και είδωλα που προέρχονται από τους θεούς και διαμορφώνουν τον άνθρωπο. Κατανοούμε τον άκρατο πλατωνισμό του φιλοσόφου, την προσπάθειά του νοητικά να ερμηνεύσει τη θέση του ανθρώπου στο σύμπαν, μετά την άκρατη προσπάθεια του χριστιανισμού να συνδέσει με όπλο την πίστη (ως παράγωγο της ψυχής) τον άνθρωπο με το Θεό, νεκρώνοντας την έρευνα για την περαιτέρω αναλυτική νοητική θέση του ανθρώπου έναντι του εαυτού του, του σύμπαντος, και των θεών. Νοητικά πλέον ο Πλήθων προσπαθεί, ως προάγγελος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, να διδάξει ότι το ανθρώπινο μυαλό μπορεί νοητικά να καθορίσει τη θέση του ανθρώπου έναντι του σύμπαντος, του θείου, του εαυτού και των άλλων. Σύμφωνα με τον Πλήθωνα τα ανώτερα εκ φύσεως πράγματα γύρω μας δημιουργούνται από το θείο αγαθό, τα υπόλοιπα από τις υποστάσεις οι οποίες ζωοποιούνται μέσα στη φύση, έμμεσα ή άμεσα. Γενικά ο Πλήθων πιστεύει ότι όλη η σειρά των θεών( από το Δία έως τον Κρόνο και το Ήλιο) δημιουργεί όλη τη σειρά της φύσης που γύρω μας βλέπουμε).Σε κάθε περίπτωση και αποσυμβολοποιώντας το λόγο του Πλήθωνος οδηγούμαστε στην ανθρώπινη νόηση η οποία και προσπαθεί να ταξιθετήσει το σύμπαν και τη θέση του ανθρώπου έναντι αυτού, πέρα από τη θεοκεντρική χριστιανική θέση, ο Γεώργιος προσπαθεί και πάλι να γεννήσει τον έλλογο ανθρωποκεντρισμό(ίσως δεν είναι τυχαία η Αναγέννηση, ο Διαφωτισμός και η Μεταρρύθμιση, αλλά και ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός που ακολούθησαν). Σε κάθε περίπτωση θα δούμε ότι οι Έλληνες του Βυζαντίου –κυρίως οι ανθενωτικοί- διείδαν ότι μέσα από τον Ελληνικό Λόγο θα μπορούσαμε να συζητήσουμε και πάλι μία πολιτειακή αναγέννηση βασισμένη στον Ελληνικό Λόγο. Αυτή που πάντα την αναζητεί η Ελλάδα διαχρονικά.
Βασίλειος Μακρυπούλιας, δρ.φιλοσοφίας. http://filosofikoskipos.blogspot.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου