Η ΕΠΕΛΑΣΗ ΤΟΥ ΑΣΙΑΤΙΚΟΥ ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟΥ...ΑΣΙΑΤΙΚΗ ΜΑΓΓΑΝΕΙΑ

ΑΣΙΑΤΙΚΗ ΜΑΓΓΑΝΕΙΑ ……[αφιερώνεται στον Μ.Κ.]

.....Οι ανατολικοί μυστικισμοί έρχονται λοιπόν να γεμίσουν τα κενά της ιδιωτικής ηθικής του σύγχρονου ανθρώπου. Και εδώ είναι το πρώτο μεγάλο παράδοξο: φιλοσοφίες ζωής που συνδέονται με κοινωνίες οι οποίες αγνοούν το άτομο, με τη δυτική έννοια του υπεύθυνου υποκειμένου και φορέα δι­καιωμάτων, του ατόμου ως αυταξίας και μοναδικότη­τας, ανακαλύπτονται για να καλύψουν τις πνευματικές ανάγκες αυτού του ατόμου! Παράδοξο που ωστόσο δεν εί­ναι τόσο ανεξήγητο αν σκεφτεί κανείς δυο πράγματα:

Πρώτον, ότι ο μεταμοντέρνος καπιταλισμός την ίδια στιγμή που δοξολογεί τον ατομικισμό εγκαταλείπει το άτομο ως ιδιαιτερότητα και μοναδικότητα. Στη θέση τοu αναγνωρίζει μόνο τον οικονομικό δρώντα, το μέλος της παγκόσμιας αγοράς.

Δεύτερον, ότι η παρακμή των θεσμών και συμβόλων κύρους ευνοεί τον άγονο υποκειμενισμό και τις μορφές έκ­φρασης που έχουν θολό ή αυθαίρετο θεσμικό χαρακτήρα.

Υπάρχει λοιπόν μια συνάφεια μεταξύ του σύγχρονου κα­πιταλιστικού λόγου και της διαρκούς εμφύτευσης του ανατολικού μυστικισμού στη δυτική κουλτούρα. Η αμοι­βαία έλξη των δυο φαινομένων έχει να κάνει με μια ιδέα της ευδαιμονίας αποσπασμένης από το πρόβλημα της ελευ­θερίας και της πολιτικής ζωής. Σαν να βρισκόμαστε εδώ στον αντίποδα της κλασικής σοφίας που συνοψίζεται στα λόγια του Περικλή προς τους Αθηναίους: ευδαιμον το ελεύθερον, το δ’ ελεύθερον το εύψυχον κρίναντες,

Και στις Ικετιδες του Ευριπίδη, όταν ο Θηβαίος κήρυκας ψέγει τον Θησέα για την «πολυπραγμοσύνη» της Αθήνας που ανακατεύεται σε ξένες υποθέσεις, εκείνος απαντά:

ταγάρ πονούσα πολλά πόλλ ’ ευδαιμονεί, δηλαδή ακριβώς επειδή γνοιάζεται και φροντίζει για πολλά πράγματα, για πολλές υποθέσεις, γι’ αυτό και η πόλη είναι πολλαπλώς ευ­δαίμων.

Στο πρότυπο ενός ανθρώπου ή μιας πολιτείας που κατακτούν την ευδαιμονία (προσωρινά βέβαια, γιατί των γάρ εν βροτοίς ούκ εστιν διά τέλους ευδαιμονειν, στους θνη­τούς κανένας δεν είναι για πάντα ευδαίμων) μέσα από την ελεύθερη πράξη, τον πόνο και το κουράγιο της κρίσης, η ασιατική-καπιταλιστική σοφία απαντά:

Σήμερα δεν θα κρίνω τίποτα από όσα θα δω να μου συμβαίνουν.

Το ερώτημα για μένα είναι απλό: γιατί ο Ντίπακ Τσόπρα (από τον οποίο και η ως άνω ρήση) είναι θεμελιωδέστερος για την κουλτούρα των συγχρόνων από τον Ευρι­πίδη; Ξέρω φυσικά ότι υπάρχουν απαντήσεις στο ερώτημα. Από τις πιο κοινωνιολογίζουσες (η εμπορική, σλογκανοειδής και απλοϊκή φόρμουλα των συνταγολογίων της ευτυ­χίας) έως τις πιο φιλοσοφικές. Μια από αυτές τις τελευταίες είναι η περίφημη διαφορά μεταξύ αρχαίου και μοντέρνου μο­ντέλου ελευθερίας. Είναι μια επισήμανση που τη χρω­στάμε σε κλασικά φιλελεύθερα πνεύματα όπως ο Γάλλος Μπενζαμέν Κονστάν και ο Τοκεβίλ. Τι μας λέει αυτή η δια­φορά; Ότι το αρχαίο πρότυπο ελευθερίας στηριζόταν στην έννοια της συμμετοχής στην πολιτεία, της σύμπραξης των πολιτών στην πόλη. Ενώ, αντιθέτως, η νεότερη αστική ελευ­θερία εστιάζεται στην ανεξαρτησία των ατόμων από την κε­ντρική σφαίρα του κράτους, στο κυνήγι των ιδιωτικών απολαύσεων, στην απόσπασή τους από τις δημόσιες έγνοιες.

Έτσι, ο Περικλής και ο Ευριπίδης, εφόσον συνάπτουν την ευδαιμονία με την ελευθερία της πόλεως και την πο­λιτική αντίσταση στους υβριστές -στους εχθρούς της αυ­τονομίας της πόλεως— είναι «αρχαίοι» και ο... Ντίπακ Τσόπρα ή ο Σκοτ Πεκ μοιάζουν, παραδόξως, «μοντέρνοι» αφού, γι’ αυτούς, τυπικούς εκπροσώπους της νεοεποχικής φιλολογίας, το θέμα είναι η μη-κρίση, η αποδοχή του παντός ως καλού, κοινώς... η αποφυγή της ιστορίας.

Θέλω εδώ να γίνω πιο συγκεκριμένος. Θεωρώ τη διά­κριση που κάνει ο Κονστάν ανάμεσα στις δυο εκδοχές ελευ­θερίας, την αρχαία και τη μοντέρνα, μια δικαιολογημένη διάκριση. Πραγματικά, η αρχαία ή μάλλον η κλασική αντίληψη της ελευθερίας στηρίζεται σε μια πολιτική θρη­σκεία, στην ιδέα της πολιτικής αρετής και ευψυχίας. Αλλά η τομή ανάμεσα σε αρχαία και μοντέρνα έννοια της ελευ­θερίας δεν είναι τόσο απόλυτη όσο φαντάστηκαν κάποιοι και ίσως κι ο ίδιος ο Κονστάν. Κατ’ ουσίαν και η νεότερη, αστική και δημοκρατική ιδέα της ελευθερίας διατηρεί τη μέριμνα για το δημόσιο πνεύμα, την ποιότητα της κοι­νωνικής ζωής και την ιστορική πραγματικότητα. Και τούτο παρά το ότι δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις δυνατότη­τες των ατόμων να απολαμβάνουν μια σχετική ανεξαρ­τησία μακριά από τις σκοτούρες του κράτους και τις πο­λιτειακές ευθύνες. Στη δημοκρατική ελληνοδυτική παρά­δοση, όσα ρήγματα και αντιφάσεις και αν γνωρίζει με το πέρασμα των αιώνων, ο άνθρωπος δεν θεωρείται ποτέ αποκλειστικά ιδιωτικό ή μονόπλευρα δημόσιο ον. Είναι ο κοινωνικός άνθρωπος ή καλύτερα το κοινωνικό άτομο που τα αιτήματα ευτυχίας τα οποία έχει, συναντούν, με τον ένα ή άλλο τρόπο, την ιστορία, την πολιτική, την τέχνη, του έρωτα, όλες τις συμβολικές σφαίρες που δίνουν νόημα στην ύπαρξη του θνητού. Ο ακρωτηριασμός του κοινω­νικού ατόμου, η μετάλλαξή του σε καθαρό «άτομο» ή σε γενική «κοινωνία», σε εγωκεντρική μονάδα ή απλό όργανο και ανάκλαση της κοινωνίας προσβάλλει και τις δυο ση­μασίες της ελευθερίας, τόσο αυτή του πολίτη όσο και εκείνη του ατομικού προσώπου.

Μια άβυσσος χωρίζει λοιπόν τον άνθρωπο της μη-κρίσης από τον δημοκρατικό άνθρωπο. Και αυτή η άβυσσος δεν αφορά μόνο τη δημόσια αρετή, την πολιτική ευψυχία αλλά και την υπαρξιακή ανάπτυξη, την άνθηση του προ­σωπικού και ευαισθησιακού χώρου. Υποστηρίζω δηλαδή ότι μια ηθική της μη-κρίσης και της αποδοχής του παντός είναι ξένη και εχθρική προς την ίδια τη δυνατότητα της προσωπικής ευδαιμονίας εντός της κοινωνίας. Προτά­σεις σαν αυτές: «να αναγνωρίζετε ότι κάθε στιγμή είναι όπως ακριβώς πρέπει να είναι, αφού ολόκληρο το σύμπαν είναι όπως ακριβώς πρέπει να είναι... Όταν αντιμά­χεστε αυτή τη στιγμή, στην ουσία αντιμάχεστε ολόκληρο το σύμπαν... έχετε λοιπόν απαλλαγεί από την ανάγκη να πείσετε τους άλλους για τις απόψεις σας... όποτε αντιμε­τωπίζετε έναν τύραννο, βασανιστή, έναν δάσκαλο, φίλο ή εχθρό να υπενθυμίζετε το ίδιο πράγμα στον εαυτό σας: αυτή η στιγμή είναι έτσι ακριβώς όπως πρέπει να εί­ναι...» δεν είναι τίποτα λιγότερο από προτάσεις ζωής ενός νέου ολοκληρωτισμού. Και ωστόσο, ανάλογες προτά­σεις επηρεάζουν περισσότερους συγχρόνους από όσο μια πρόταση από τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη ή την Κριτική του Πρακτικού Λόγου του Καντ. Αυτό είναι το σκάνδαλο με τις κωδικοποιημένες συνταγές της ευτυχίας και της σοφίας: εκφράζουν με τον πιο εύγλωττο τρόπο το διαζύγιο του μεταμοντέρνου καπιταλισμού από τον δυτικό πολιτισμό και την ίδια την αστική κουλτούρα.

Η ιδεολογική απλότητα και διαφάνεια της ανατολίζου- σας σοφίας δεν πρέπει έτσι να μας ξεγελά. Πίσω από τις ασκητικές, πειθαρχικές ή ησυχαστικές της εντολές υπάρ­χει μια έννοια του Νόμου στην οποία αναγνωρίζουμε τον αιώνιο ολοκληρωτισμό. Ο Τσόπρα για παράδειγμα δίνει τον εξής ορισμό στο Νόμο: «Νόμος είναι η διαδικασία μέ­σω της οποίας ο παρατηρητής γίνεται το αντικείμενο της παρατήρησής του». Αυτό, αν έχουμε την υπομονή να δια­βάσουμε την «ανάλυση» του Τσόπρα, καταλήγει σε μια λα­τρεία της «εσω-αναφοράς», στον Εαυτό που ισούται με τον εαυτό του και τις άπειρες δυνατότητές του. Η εσω-ανα- φορά που στο μεταφυσικό μίξερ του Τσόπρα και του κά­θε Τσόπρα περιγράφεται με το παμπάλαιο λεξιλόγιο του μυστικισμού (σιωπή, παθητικότητα, άσκηση, διαιτητική, στροφή στο κενό), δεν έρχεται όμως να καταλύσει αλλά να συμπληρώσει το ιδεώδες της «επιτυχίας», το αμερικανικό όνειρο. Οι νέοι ασιάτες και «εξωτικοί» φροντίζουν να πα­ράγουν μια φιλοσοφία της ζωής για λογαριασμό αυτών που δεν έχουν καιρό και όρεξη για φιλοσοφίες. Αυτό που προσέφεραν στον πρώιμο φιλελεύθερο καπιταλισμό οι πουριτανικές και αναβαπτιστικές σέκτες, στην αυγή του 2000 φαίνεται πως έχει πέσει στους ώμους του ανατολι­κού μυστικισμού.

Πρόκειται όμως απλώς για μια αμερικανική ιστορία που δεν αγγίζει την Ευρώπη και πολύ περισσότερο την ιδιόμορφη, και πάντα μόνη, Ελλάδα; Μιλάμε άραγε για μια περιθωριακή ζώνη του Λυκόφωτος που δεν απειλεί τη δική μας υγιή και στέρεα «καθ’ ημάς Ανατολή»; Είπαμε όμως πιο πάνω πως το χαρακτηριστικό γνώρισμα της νεοασιατικής «σοφίας» είναι ότι έρχεται να τιμωρήσει τη Δύ­ση, να στηλιτεύσει το Διαφωτισμό, να δώσει την εντύπωση μιας βαθύτερης, εναλλακτικής, θεμελιακότερης πνευματι­κότητας για χάρη των ανθρώπων της μεταμοντέρνας επο­χής. Αυτή η αναθεωρητική τάση έχει μια εμμονή: τη σχη­ματική ταύτιση του Λόγου της Δύσης με το στεγνό ορθο­λογισμό και την ψυχρή μηχανοκρατία.

«Ο Λόγος της Δύσης είναι ένας Λόγος που αποστερεί το άτομο από την καθολικότητά του, στερώντας από τον άνθρωπο το πρόσωπό του ως της ενοποιητικής σχέ­σης ανάμεσα σε αυτόν και τον κόσμο γύρω του —το σώμα και το όλο του σώμα. (...) Η Δύση —θεολογούσα ή απο- θεολογικοποιημένη- είναι οικοδομημένη σε ένα σύστημα μοναξιάς, ένα σύστημα ανέραστο όπου ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος στη μοναξιά του — όπως διαπίστωσε μετά τον Νίτσε και ο Χάιντεγκερ».

Να, το νέο πεδίο όπου η καθ’ ημάς Ανατολή συναντά τον Νίτσε, τον Χάιντεγκερ και μαζί με αυτούς, όλους τους σαρωτικούς επικριτές της «Δύσης». Φυσικά δεν θέλω να ταυ­τίσω τον Κωστή Μοσκώφ που έγραψε αυτές τις γραμμές με τον Ντίπακ Τσόπρα και τους νεογκουρού. Θα ήταν σαν να αντέστρεφα απλώς τον δογματικό στόμφο όλων εκεί­νων που μιλούν, ακρίτως, για «Λόγο της Δύσης» και θεω­ρούν τον Καρτέσιο περίπου ως προπομπό του μάνατζερ της Τζόνσον και Τζόνσον ή τον γαλλικό Διαφωτισμό ως πρώιμο εγκόλπιο του άγριου και κυνικού καπιταλιστή! Σε δογματικό επίπεδο άλλωστε υπάρχει μια σημαντική δια­φορά μεταξύ εντόπιας νεο-ορθόδοξης σοφίας και νεοα- σιατισμού: οι νεο-ορθόδοξοι, παρά το ότι παγιδεύονται σε μια, κατά την άποψή μου, άγονη και παραπλανητική διάζευξη (ελληνικός άνθρωπος/ δυτικός άνθρωπος, ελλη­νικός Λόγος/ δυτικός Λόγος) δεν αρνούνται, ευτυχώς, τη διάσταση της ατομικότητας. Μιλούν για άτομο και πρό­σωπο, θεωρώντας όμως, τελείως αυθαίρετα, πως η «Δύ­ση» γνωρίζει μόνο το άτομο και η καθ’ ημάς Ανατολή —δη­λαδή, κατ’αυτούς, μόνον ο ελληνισμός/ορθοδοξία— τα συναμφότερα, και το άτομο και το πρόσωπο. Ζητούν, τέλος, να υπερβούν τόσο τον «απρόσωπο ατομισμό -το θετικι­σμό και οικονομισμό της Δύσης— όσο και την απρόσωπη, διάχυτη μέσα σε μια δίχως σάρκα καθολικότητα της Ανατολής»".

Αυτό όμως που ξεχνούν ή δεν θέλουν να θυμούνται εί­ναι πως η «Δύση» εδώ και τριακόσια χρόνια συγκροτεί ακριβώς εκείνον τον πολιτισμικό χώρο που επέτρεψε την κριτική σε επιμέρους ενσαρκώσεις του ιστορικού —και του δυτικού- ανθρώπου. Αν υπάρχει μια κριτική παράδοση που αποκαλύπτει τα όρια του οικονομικού ανθρώπου, του θετικιστή επιστήμονα, της καταναλωτικής μονάδας ή του ιδιωτικοποιημένου Εγώ θα την βρούμε μέσα σε τούτον τον αντιφατικό, τραγικό, ανοιχτό Λόγο που ζει από τις ίδιες του τις αντιφάσεις και παλινωδίες. Αν υπάρχει μια κριτική των δυτικών κακών, αυτή αναπτύσσεται και καλλιεργεί­ται εδώ και καιρό στην ίδια τη «Δύση». Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο που αγνοείται συστηματικά από τους νεοέλλη­νες ορθοδοξιστές: ότι απέναντι στην επικίνδυνη και αλαζονική καθαρότητα του σύγχρονου οικονομικού ειδώλου και στη μυστικιστική απάτη της εξωτικής σοφίας χρειαζό­μαστε τον Καρτέσιο, χρειαζόμαστε τον Καντ με τον ίδιον τρόπο που χρειαζόμαστε τους Τραγικούς ή τους ορθόδο­ξους Πατέρες της Εκκλησίας. Η απειλή σήμερα στρέφεται αδιακρίτως και εξίσου εναντίον του κριτικού, τραγικού και δημοκρατικού ατόμου που κατανοήθηκε ως πρόσωπο, ως σχέση με τον άλλον άνθρωπο. Πάντοτε; Όχι βέβαια. Υπάρχει και ένας Σαντ, ένας Στίρνερ ή κάποιοι νεώτεροι Φον Χάγιεκ και Φον Μίζες, υπάρχουν κάμποσοι, μετρη­μένοι στα δάχτυλα, ιεροφάντες του απόλυτου και δίχως αγάπη ατομισμού. Μπορούν αυτοί οι ελάχιστοι υπερφιλελεύθεροι και υπερατομιστές να ακυρώσουν την όλη ευ­ρωπαϊκή πνευματικότητα; Αν το πιστεύαμε, θα ήταν σαν να θεωρούσαμε τον Πολ-Ποτ ή τον Κιμ Ιλ Σούνγκ -αυτές τις τερατώδεις αποφύσεις του κομμουνισμού— αντιπρο­σωπευτικές περιπτώσεις μαρξιστών του εικοστού αιώνα. Έτσι, όσοι αναφέρονται αορίστως στο «δυτικό άτομο» σαν να πρόκειται για μια κλειστή, εγωιστική και ανέραστη μο­νάδα, μοιάζουν να θεωρούν τους ήρωες του Μαρκήσιου Ντε Σαντ ή τους σύγχρονους Γερμανούς τραπεζίτες προϊ­όντα της αυγουστίνειας θεολογίας ή του φιλελευθερισμού ενός Μοντεσκιέ και ενός Τζων Λοκ. Με τέτοιες όμως πο­λεμικές απλουστεύσεις και μικροψυχίες η «νεο-ορθόδοξη σοφία», εδώ και δεκαπέντε χρόνια, κλείνει άθελά της το μάτι σε όλα τα αντιμοντέρνα, αντιδημοκρατικά και αυταρ­χικά μοντέλα της νέας εποχής η οποία τελικά κηρύσσει, μέσα στην καρδιά της Δύσης, το θάνατο της Δύσης!

Νικόλας Σεβαστάκης – Η αλχημεία της ευτυχίας (Δοκίμιο για τη σοφία της εποχής)

 http://antikleidi.com

ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ[Μέρος Γ΄]

Ο λόγοςμοιάζει να αποτελεί κάτι ανάμεσα σε θεό και ανθρώπους,

έναν αρχάγγελο πρεσβευτή που οὔτε ἀγέννητοςὡςθεόςὤν οὔτε γεννητόςὡςὑμείς, ἀλλάμέσοςτῶν ἄκρων, ἀμφοτέροιςὁμηρεύων»(ΙΙΙ 205-206), που «οὐδέποτε λήγει» (ΙΙΙ 130) και που τρέφει ως«μάννα» (άφθαρτη τροφή) τη

φιλοθεάμονον ψυχήν» (ΙΙΙ 79), που, σε αντίθεση με όσεςστρέφονται στα ελκυστικάεγκόσμια αγαθάπρὸςτὰκρόμυα καὶτὰσκόρδα, τὰπεριοδυνώντα τὰςκόρας(ΙΙΙ 79), εκείνη λαχταράτην αλήθεια. Ωςενδιάμεσο σκαλοπάτι μεταξύθεούκαι ανθρώπων, ο λόγοςδεν αρκείγια να θρέψει ψυχέςόπωςτου Ιακώβπου μοιάζει να τον έχουν υπερβεί και να τρέφονται απευθείαςαπότο θεόκι όχι απότο λόγο, που
θεραπεύει απλώς απόα σθένειες(πάθη) τον άνθρωπο ἀλλ’ οὗτοι μὲν εὔχονται θεοῦλόγου τραφῆναι, ὁ δὲΙακώβ καὶτοῦλόγου ὑπερκύψαςὑπ’ αὐτοῦφήσι τρέφεσθαι τοῦθεοῦ... ὡραῖοςοὕτοςὁτρόπος, τροφέα τὸν θεόν,οὐχί λόγον

ἡγεῖται, τὸν δὲἄγγελον, ὃς ἐστίλόγος, ὥσπερ ἰατρόν κακῶν ΙΙΙ 177).

Για το παγκόσμιο «σπίτι», το σύμπαν, αιτία υπήρξε η αγαθότητα του δημιουργού, υλικότου τα
τέσσερα στοιχεία και όργανο για την υλοποίησή τουο λόγοςτου θεού(εὑρήσεις... αἴτιον μὲν αὐτοῦτὸνθεόν ὑφ

’ οὗγέγονεν, ὕλην δὲτὰτέσσερα στοιχεία ἐξ’ ὧν συνεκράθη, ὄργανον δὲλόγον θεοῦδι’ οὗκατεσκευάσθη, τῆςδὲκατασκευήςαἰτίαν τὴν ἀγαθότητα τοῦδημιουργοῦ(ΠερίτηςκατάΜωϋσέα κοσμοποιίας,127)

Εδώ το όργανο είναι μάλλον η ομιλία δια τηςοποίαςο Θεόςδημιουργείστην αρχήτηςΓένεσης:όπως, και είπεν ο Θεός'Γεννηθήτω το φώς' και έγινεν φως. Αλλά, μετά, στην περίπτωση του ανθρώπου,
ο λόγοςωςόργανο για ευτυχία είναι ο λογισμόςη διάκριση, ο ορθόςλόγος, Έτσι λόγον ἡφύσιςδυνατώτατον σύμμαχον ἀνθρώπῳδημιουργήσασα η φύση δημιούργησε για τον άνθρωπο το λόγο σαν
ισχυρότατο σύμμαχο τὸν μὲν αὐτῷχρῆσθαι δυνάμενον ὀρθώςἀπέδειξεν εὐδαίμονα καὶλογικόν ὄντωςπουόποιον μπορείνα τον χρησιμοποιείκαθιστάευτυχισμένο και λογικότὸν δὲμὴδυνάμενον ἄλογον τε καὶκακοδαίμονα εκείνον δε που δε μπορείπαράλογο και δυστυχή(ΠερίτηςκατάΜωϋσέα κοσμοποιίας, 39).
Ο θεϊκόςλόγοςεμφανίζεται ακόμη ωςαναπότρεπτη κινητήριοςδύναμη του σύμπαντοςτην οποία οάνθρωποςοφείλει να αναγνωρίσει ωςτέτοια και να πάψει να θεωρείτα γεγονότα καρπούςτων πράξεώντου αποδεχόμενοςτα πάντα χωρίςνα αποδίδει μομφέςσε άλλουςγια όσα στην πραγματικότητα δενείναι ικανοί να επηρεάσουν οὐχ’ἅττ’ἂν ἐπιτηδεύειςἀγαθῶν μετουσίαςἤκακῶν ἐστίν αἰτία, ἀλλ’ὁδίοποςκαὶκυβερνήτηςτοῦπαντόςλόγοςθεῖος, ῥᾷον ἄν ἔφερεςτὰσυμπίπτοντα παυσάμενοςτῶν συκοφαντιῶν καὶἐπιγράφειν ἡμῖν ἅμὴδυνάμεθα» (Περίτων Χερουβίμ, 36). Αυτήη δύναμη του λόγου πραγματοποιείκυκλικέςκινήσειςπου οι άνθρωποι αποκαλούν ‘γυρίσματα τηςτύχης’χορεύει γὰρ ἐν κύκλῳ λόγος ὁ θείος,
ὅν οἱπολλοίτῶν ἀνθρώπων ὀνομάζουσιν τύχην (ΠερίτηςκατάΜωϋσέα κοσμοποιίας, 176). Στην πραγματικότητα ομωο χαρακτηρισμόςείναι μάλλον ατυχής, μια και καθόλου αφημένη στην τύχη δεν
είναι η εξέλιξη των εγκόσμιων πραγμάτων, καθώςο θείοςλόγοςφροντίζει για τη διατήρηση όλων των
ισορροπιών μεταξύτων φυσικών δυνάμεωνοὐδὲ γῆ πᾶσα διαλυθήσεται πρὸςπαντὸςὕδατοςούτε όλη η γη
δε θα διαλύεται απόόλο το νερό,ὅπερ αὐτῆςοἱκόλποι κεχωρήκασιν το οποίο οι κόλποι τηςέχουν δεχτεί,ουδὑπόἀέροςσβεσθήσεται πῦρ ούτε απότον αέρα δε θα σβήνει η φωτιά, οὐδ’ἔμπαλιν ὑπό πυρός ἀήρ ἀναφλεχθήσεται ούτε και απότη φωτιάδε θα αναφλέγεται ο αέραςτοῦ θείου λόγου μεθόριον τάττοντοςαὑτὸν μια και ο θείοςλόγοςτάσσεται στο σύνορο μεταξύτουςκαθάπερ φωνῆεν στοιχείων ἀφώνων όπωςτο φωνήεν παρεμβαίνει μεταξύστοιχείων αφώνων (δηλ. των συμφώνων) ἵνα τὸὅλον ὥσπερ ἐπίτῆςἐγγραμμάτου μουσικῆςσυνηχήσῃώστε το σύνολο να ακουστείαρμονικάόπωςστη σωστήμουσικήσύνθεση (Περίφυτουργίας, 121-122). Εδώο λόγοςείναι αναλογία ήμέτρο.

Ακριβώςγια να εισχωρήσει σε ολόκληρο το σύμπαν, σε όλεςτιςαπόψειςτηςδημιουργίας, ο λόγοςπολλαπλασιάζεται και σχηματίζει «ἀρχετύπουςκαὶἀσωμάτουςἀκτίναςτῆςλογικῆςπηγῆςτοῦτελεσφόρου θεοῦ» που, όσο πλησιάζουν στην εκδηλωμένη δημιουργία, γίνονται αντιληπτέςσαν εικόνεςτων αρχικών αθάνατων λόγων που οι άνθρωποι αποκαλούν απόσυνήθεια αγγέλους(Περίτουςθεοπέμπτουςείναι τουςονείρους, 115). Οι περιγραφέςθα μπορούσαν να οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι κατονομάζονται

«λόγοι» οι θεϊκοίνόμοι, εκπορευόμενοι απότον ένα λόγο, την ενιαία σοφία τουΔημιουργούσε άλλο σημείο πάλι, αποκαλούνται λόγοι οι ψυχέςήη λογική(διάνοια) στο νου τουανθρωπου, με άλλα λόγια, το «εκλεκτότερο», λεπτότερο κομμάτι του εκάστοτε εξεταζόμενου τμήματοςτηςδημιουργίας, που επιλέγεται να επιτελέσει το ρόλο τηςκεφαλήςστο σώμα ψυχαίδ’εἰσίν ἀθάνατοι οἱλόγοι οὗτοι. τούτων δὴτῶν λόγων ἕνα λαβών, ἀριστίνδην ἐπιλεγόμενοςτὸν ἀνωτάτῳκαὶὡσανείσώματοςἡνωμένου κεφαλήν πλησίον ἱδρύεται διανοίαςτῆςἑαυτοῦ· καὶγὰρ αὕτη τρόπον τινὰτῆςψυχῆςἐστίκεφαλή(Περίτουςθεοπέμπτουςείναι τουςονείρους, Ι 128). Θα τολμούσε κανείςνα συσχετίσει αυτήτην
πολύπλευρη εισχώρηση του λόγου στην υλική δημιουργία με την εισχώρηση του Απολύτου στα πάνταεκ των οποίων αποτελείτην πολύτιμη ουσία « Εγώείμαι ο Εαυτόςπου βρίσκεται στιςκαρδιέςόλων των πλασμάτων Είμαι η αρχή, η ζωήκαι το τέλοςόλων των όντων. ΑπότιςΓραφέςείμαι οι ΒεδικοίΎμνοι.
Είμαι η ηλεκτρικήενέργεια στιςδυνάμειςτηςφύσης.Απότιςαισθήσειςείμαι ο καταγράφων νους. Και

είμαι η νοημοσύνη μέσα σε όλεςτις ζωές(Μπχάγκαβατ Γκίτα, κεφ. 10. στ. 20-42).

Στη λεγόμενη ΣτωικήΔιδασκαλίαόπωςαυτήδιαμορφώθηκε απότουςεκπροσώπουςτηςΑρχαίαςκαι ΜέσηςΣτοάς(τέταρτοςέωςπρώτοςπρο Χριστούαιώνας), η έννοια του λόγου κατέχει κεντρική θέση.
Από τα ελάχιστα σωζόμενα αποσπάσμα του Ζήνωνα

, του Χρυσίππου, του Ποσειδώνιου και του Παναίτιου

αλλά κυρίωςαπότιςποικίλλεςαναφορέςάλλων συγγραφεών στο έργο τους, συνάγεται το
συμπέρασμα πωςθεωρούσαν το λόγο τη θεϊκήδημιουργικήδύναμηδιαμέσου τηςοποίαςρυθμίζονται οι
λειτουργίεςολόκληρου του σύμπαντοςΟ Θεόςβγήκε απότην αρχικήτου απομόνωση και δημιούργησε
τα τέσσερα στοιχείααπ’όπου προήλθε ολόκληρη η υλικήδημιουργία - ενυπάρχει, εντούτοις, και ο ίδιοςσε καθένα απότα δημιουργήματάτου «όπωςστο νεογέννητο εξακολουθείνα υπάρχει σπέρμα» καὶὥσπερ
ἐν τῇγονῇτὸσπέρμα περιέχεταιοὕτω καὶτούτων σπερματικόν λόγον ὄντα τοῦκόσμου ( ΔιογένηςΛαέρτιος,
VII, 136). Μάλιστα, ο σπερματικόςαυτόςλόγοςεξατομικεύεται για κάθε είδοςτηςδημιουργίαςκαι
καθορίζει ωςνόμοςόλη του την εξέλιξη ἐστίδὲφύσιςἔξιςἐξ αὑτῆςκινουμένη κατὰσπερματικούςλόγουςἀποτελούσα τε καὶσυνέχουσα τὰἐξ

αὑτῆςἐν ὡρισμένοιςχρόνοιςκαὶτοιαῦτα δρῶσα ἀφ’οἵων ἀπεκρίθη

ΔιογένηςΛαέρτιοςVII, Ζήνων 148-149). Αν και άϋλος, ο λόγοςσυνυπάρχει με το υλικόμέροςτου όντος,
το οποίο δεν ποιείαλλάπάσχει (είναι δηλαδή αποδέκτηςτηςδημιουργίαςτου λόγου) ἀρχάςεἶναι τῶν
ὅλων δύοτὸποιοῦν καὶτὸπάσχον, τὸμὲν οὖν πάσχον εἶναι τὴν ἄποιον οὐσίαν τὴν ὕλην, τὸδὲποιοῦν τὸν ἐν
αὐτῇλόγον τὸν θεὸν (ΔιογένηςΛαέρτιοςVII, Ζήνων,).Χάριςστην δύναμη του λόγου
, τον «τόνον», το σύμπαν διέπεται απ’άκρη σ’άκρη από την αρχην

συμπαθείας», σύμφωνα με την οποία τα εγκόσμια όντα αλληλεπιδρούν· στη δικήτου δύναμηοφείλονται και οι ευνομούμενες σχέσεις τους,

μια και ο ίδιοςεξακολουθείνα διαρρέει το σύμπαν καιμετά τη δημιουργία του και να το συντηρείσε μια νομοτελειακήτάξη

την οποίαν οι στωικοί φιλόσοφοι αποκαλούν«ειμαρμένη»: ἔστι δ’ εἱμαρμένη αἰτία τῶν ὄντων εἰρομένη ἤλόγοςκαθ’ ὅν ὁκόσμοςδιεξάγεται(ΔιογένηςΛαέρτιοςVII, Ζήνων 148-149). Χάρη στην πύρινη υφήτου («πυρ τεχνικόν»), ο κοσμικόςλόγοςσυντηρείκαι αυξάνει τα πλάσματα, σε αντίθεση με το εγκόσμιο πυρ, το «άτεχνο», που καίει και καταστρέφει

αποτελεί δε μια απότιςποικίλλεςεκφράσειςτηςΦύσης, η οποία «..κινείται μόνη τηςκαι

δημιουργεί ωςπύρινο πνεύμα ήτεχνικόν πύρ

(SVF 2, 1132 κ. ε.) αλλά και «..εκδηλώνεται ωςΨυχήτουΚόσμου

, Θεός, Πρόνοια, Δημιουργός, ΟρθόςΛόγος» (SVF 1, 158, 176, SVF 3, 323).

Στην ατομική του διάσταση,

ο ίδιος λόγος συνιστά για τον άνθρωπο τον «εν ημίν» λόγο τωνΣτωικώνχάριςστην ομοιότητάτους, ο άνθρωποςμπορείνα βρεθείσε πλήρη αρμονία με τον κοσμικόλόγο ακολουθώνταςαπλάτην ίδια του τη φύση, που διέπεται απότιςαρχέςτου ατομικούτου λόγου(διόπερ πρῶτοςὁΖήνων ἐν τῷΠερὶἀνθρώπου φύσεωςτέλοςεἶπε τὸὁμολογουμένωςτῇφύσει ζῆν, ὅπερ ἐστὶκατ' ἀρετὴν ζῆν· ἄγει γὰρ πρὸςταύτην ἡμᾶςἡφύσις, ΔιογένηςΛαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων VII, 87). Ζωήαντίθετη στο Λόγο –Φύση μπορείνα διέπεται μόνο απόπάθος, το οποίο συνιστάὁρμὴπλεονάζουσα (ἔστι

δὲ αὐτὸ τὸ πάθος κατὰ Ζήνωνα ἡ ἄλογος καὶ παρὰφύσιν ψυχῆς κίνησιςἢὁρμὴ πλεονάζουσα

ΔιογένηςΛαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων VII, 101). Ενώγια τα ζώα, το να ζουν σύμφωνα με τη φύση τουςισοδυναμείμε

το να ζουν με βάση τιςφυσικέςορμέςτους, για τα όντα που έχουν λογική(άνθρωποι) δίνεται μια

ανώτερη ρύθμιση, δηλαδήο λόγος=διάκριση, που κάποτε μπορείκαι να εναντιώνεται (υπερεπιβάλλεται)

στη φυσικήορμήγια την "τελειότερη προστασία τους":

τούτοιςμὲν [στα ζώα] τὸκατὰφύσιν ζῆν τῷκατὰτὴν ὁρμὴν διοικεῖσθαι. τοῦδὲλόγου τοῖςλογικοῖςκατὰτελειοτέραν προστασίαν δεδομένου, τὸκατὰλόγον ζῆνὀρθῶςγίνεσθαι

<τού> τοῖςκατὰφύσιν. τεχνίτηςγὰρ οὕτωςἐπιγίνεται τῆςὁρμῆς

(ΔιογένηςΛαέρτιοςVII, 86).

Σημαντικότερη πτυχήαυτήςτηςεναρμόνισηςείναι ο σεβασμόςαπέναντι στα πάντα, εφόσον όλα

εμπεριέχουν τον ίδιο το Θεόκαι εξελίσσονται με βάση την επιθυμία του, όπωςαυτήεκδηλώνεται στον

ιδιαίτερο σπερματικόλόγο που τα οριοθετεί

διόπερ τέλοςγίνεται τὸἀκολούθωςτῇφύσει ζῆν γι αυτόκαι

γίνεται σκοπόςνα ζει κανείςσύμφωνα με το φυσικό νόμο,

ὅπερ ἐστίκατὰτε τὴν αὐτοῦ καὶ κατὰ τὴν τῶν ὅλων

όπωςακριβώςυπάρχει αυτός μέσα στον ίδιο και σε όλα τα άλλα πλάσματα, οὐδὲν ἐνεργοῦνταςὧν

ἀπαγορεύειν εἴωθεν ὁ νόμος ὁ κοινός

χωρίςνα κάνει τίποτα που να απαγορεύεται απότον κοινόαυτόνόμο, ὅσπερ ἐστίν ὁὀρθόςλόγος, διὰπάντων ἐρχόμενοςπου δεν είναι άλλοςαπότον κοινόλόγο, τον διερχόμενο απότα πάντα

ὁ αὐτόςὤν τῷΔιί, καθηγεμόνι τούτῳτῆςτῶν ὄντων διοικήσεως ὄντι ο ίδιος πουενυπάρχει και στο Δία

αποτελώνταςτον καθοδηγητήτου στη διοίκηση των όντων (ΔιογένηςΛαέρτιοςVII, Ζήνων, 88). Σεβόμενοςκαι αποδεχόμενοςτο λόγο σε κάθε εκδήλωσήτου, ο άνθρωποςκατακτά τη στωική αταραξία

ισοδύναμη τηςμακαριότηταςπου μνημονεύεται από άλλουςφιλοσόφους αλλά και απότη Βεδική Παράδοση

Αρωγόςτου σε αυτήτην προσπάθεια είναι ο ίδιοςο λόγος, που στη δική του περίπτωση

(ανθρώπινη ενσωμάτωση) εκδηλώνεται σα δύναμη διάκρισηςπου οδηγείστην εκάστοτεορθή επιλογή

ἄλλοι δὲτινεςτῶν ἀρχαιοτέρων Στωικῶν τὸν ορθὸν λόγον κριτήριον [τηςαληθείας]ἀπολείπουσιν

, ὡςὁΠοσειδώνιοςἐν τῷΠερίΚριτηρίου φησίｻ (ΔιογένηςΛαέρτιοςVII, Ζήνων, 54). Μέσω αυτού του λόγου

-διάκρισης, ο σπερματικόςλόγοςτου ανθρώπου αναπτύσσεται πλήρωςκι ανθίζει,αποδίδονταςτον λόγο

-καρπότηςανθρώπινηςενσωμάτωσης.
πηγήwww.omilosmeleton.gr