ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΕΡΓΟ ΘΕΑΤΕΣ ΕΔΩ ΚΑΙ ΧΙΛΙΕΤΙΕΣ..[ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΧΑΦΤΑΡ]..

 

Λεωνίδας Πατσουράκος

Η επίσκεψη του λίβυου στρατάρχη Χαφτάρ**…
Η γεωπολιτική είναι η μελέτη των μεταβλητών επιδράσεων της γεωγραφίας (ανθρώπινης και φυσικής) στις διεθνείς σχέσεις και την πολιτική.
Αυτές οι μεταβλητές περιλαμβάνουν την τοπογραφία, το κλίμα/περιβάλλον, τον πολιτισμό, τη δημογραφία, τους φυσικούς πόρους.
Η γεωπολιτική που διαμορφώθηκε σαν επιστήμη τον 20ο αιώνα από τον Σουηδό R. Kjellén μαθητή του Γερμανού γεωγράφου Fr. Ratzel ξεκίνησε όπως και η φιλοσοφία από μια ιδεαλι...στική (γερμανική-νεοπλατωνική) τάση για να λάβει την εμπειρική-αναλυτική κατεύθυνση των επιστημών στην αγγλοσαξονική σχολή, την γαλλική-ιστορική κλπ
Βέβαια οι Γερμανοί οραματιστές ιδρυτές της γεωπολιτικής δεν ήταν μυημένοι στην απεικόνιση της πνευματικής βούλησης στην δωδεκάεδρη Γαία, όπως οι Έλληνες με τις ζωδιακές Αμφικτιονίες τους…

Η γεωπολιτική όντας λοιπόν μια συνθετική επιστήμη υπάγεται αναπόφευκτα στην επιρροή της 3ης γεωμετρικής-αστρολογικής ακτίνας. Έτσι η επίσκεψη του λίβυου στρατάρχη μας υπενθύμισε για μια ακόμη φορά ότι ο ομφαλός της Γαίας βρίσκεται στην Δήλο (βλέπε εικόνα). Ότι πίσω από τον αγωγό της Ανατολικής Μεσογείου (EastMed) κρύβεται η αστρολογική «Ελλοπία γραμμή» των μετακινήσεων του Αδάμ-Κάδμου, δηλ. η διατροφική γραμμή Παρθένου-Ιχθύων που συνδέει την Τύρο-Ιερουσαλήμ δια μέσου της Κύπρου της Δήλου και των άλλων ιερών με την Ρώμη και την Ευρώπη...
Η σημασία της τροφοδότριας αυτής αιθερικής γραμμής που δεν είναι άλλη από τις μετακινήσεις του Αινεία και της Αφροδίτης > Διατροφής γίνεται αντιληπτή στην ανθρώπινη συνείδηση ως η μοιραία υποτείνουσα του ορθογωνίου τριγώνου με την ορθή γωνία στα Δαρδανέλια και τον κατακλυσμό του Δαρδάνου στην μήτρα του Πόντου (Τροία)…
Όσοι έχουν «Νου-Ναό» μπορούν να εννοήσουν λοιπόν την αρχαία γεωπολιτική τραγωδία να επαναλαμβάνεται για μια ακόμη φορά. Καθώς το πνεύμα της Γαίας υποδέχεται την εποχή του Υδροχόου αναζητώντας τον τάφο του Αλέξανδρου στην λιβυκή έρημο της Σιούα ή στον αντίποδα του μακεδονικού τύμβου μαζί με την λογική σύνθεση των εικονοκλαστικών-εικονολατρικών τάσεων του Ισλάμ-Χριστιανισμού στην διαμάχη Χαφτάρ-Ερντογάν ?! (Λιβύης-Τροίας)
**Η επίσκεψη του Λίβυου στρατάρχη σημειώνεται με πορτοκαλί χρώμα στον χάρτη, μαζί με την επίσκεψη του Αινεία στην Διδώ βασίλισσα της Τύρου που ίδρυσε την Καρχηδόνα
https://youtu.be/FSXE5JrGoLY?t=6

 

 

ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΜΑΣ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ...

Τα θεμέλιά μου στα βουνά*«…»Τα θεμέλιά μου στα βουνά»… η δημιουργία του Ελλαδικού χώρου και οι αγώνες των Ελλήνων»

Μια γεωλογική προσέγγιση κυρίως του ποιήματος «Άξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη.
Γράφει ο Καθηγητής Νεοτεκτονικής—Παλαιοσεισμολογίας του τμήματος Γεωλογίας και Κοσμήτωρ της Σχολής Θετικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κος Σπύρος Παυλίδης.

Την ιστορία που θα σας αφηγηθώ για το πώς γεννήθηκε και εξελίχθηκε αυτός ο χώρος που ονομάζεται Αιγαίο, ο Ελλαδικός χώρος, δεν θα την ιστορήσω με αυστηρούς γεωεπιστημονικούς όρους, ούτε θα την υμνήσω για να γλυτώσω από τη σαγήνη της. Θα προσπαθήσω να την εκφράσω με ένα τρόπο ανάμικτο, με τις κεραίες ανίχνευσης της ιστορίας, της αρχαιολογίας, της παράδοσης, μα πάνω απ᾽ όλα με το απόσταγμα των γεωεπιστημών, μέσα από τα γεωσπαράγματα που προσπαθούν να μας μιλήσουν, με μια βιωματική προσέγγιση. Ο καθείς με τον έρωτά του, με πόνο υπάρξεως, πόνο πικρόγλυκo, γιατί «… εντολή μας αυτός ο κόσμος και γραμμένος μες στα σπλάχνα μας είναι» κατά τον Ελύτη.
Ό,τι έχουμε και δεν έχουμε βρίσκεται σ’ αυτό το χώμα, τα βουνά και τις πεδιάδες μας, τα νησιά και τα πελάγη μας «ό,τι άξιον εστί, ό,τι στ’ αλήθεια ανέπαφο, το φυλάει η γη, που έχει στοιχειώσει μέσα στα ζωντανά φαντάσματα της: Ίσκιοι, ευχές στην πέτρα, κομμένα κεφάλια και χέρια σε μάρμαρο, όστρακα κραυγών σε πηλό, η κεντημένη κυρά-Πηνελόπη, η Αρετούσα σαν σε άδειο παράθυρο, η Λυγερή του τραγουδιού και του Άδη, τα πουλιά και οι ιερείς, οι χαιρετισμοί στο Ρόδο το Αμάραντο, τα οστά μας άνθη της αύριον, οι Άγιοι αχειροποίητοι, και τα εικονίσματα και τα τέρατα και τα σημεία και το λιγοστό νερό και οι σάτυροι και οι νύμφες και ό,τι άλλο μας κάνει να νιώθουμε ποιο είναι το «νυν» και ποιο το «αιέν» του κόσμου» γράφει ο Τάσος Λιγνάδης ερμηνεύοντας το « Άξιον Εστί» του μεγάλου νομπελίστα ποιητή μας.

Μαζί με το νερό του υπεδάφους οι ρίζες τραβούν μνήμες του λαού μας, αγάπη και έχθρα, τη χθόνια φύση μας, τους πολιτισμούς μας που θάφτηκαν κι αργούν να ξανανθίσουν, τραβούν αλληλέγγυες τη ζωή και την ποίηση, γι᾽αυτό επιχειρώ να συνδέσω τη γεωϊστορία αυτού του τόπου, ρίζες πολύ βαθιές, με την ποίηση.
«Χωρίς τη μνήμη δεν υπάρχει τίποτε. Μόνον όταν θυμάσαι, υπάρχεις στ᾽ αλήθεια. Και μόνον όταν υπάρχεις στ᾽αλήθεια, είσαι στ᾽αλήθεια ελεύθερος» (Ελύτης). Ελευθερία είναι η μνήμη μας. «Η μνήμη» όμως «όπου και να την αγγίξεις πονεί» γράφει ο άλλος μεγάλος νομπελίστας ποιητής μας Γιώργος Σεφέρης. Αλλοίμονο, αν στερηθούμε τη μνήμη μας. «Πάνω σ᾽αυτή σα σε τεντωμένο σχοινί ισορροπούμε και υπάρχουμε» συνεχίζει ο Λιγνάδης. «Χωρίς τη μνήμη είμαστε σκιάχτρα ζωής, κίβδηλα όντα, υβρίδια της Βαλκανικής, της Ανατολής, της Ευρώπης» και της παγκοσμιοποίησης. «Σβήνοντας ένα κομμάτι από το παρελθόν είναι σαν να σβήνεις και ένα αντίστοιχο κομμάτι από το μέλλον» (Σεφέρης).
Θα προσπαθήσω στη συνέχεια να σας οδηγήσω σ᾽ ένα σύντομο ταξίδι για τη μνήμη του χώματος και της ύπαρξής μας μέσα από τα δίχτυα της ποίησης και τα μονοπάτια της επιστήμης. Θα μπορούσα να περιοριστώ στην πεζή γλώσσα της γεωλογίας, ή να την επενδύσω με τις υπερβατικές ρήτρες του μύθου και πάνω απ᾽όλα της ποίησης. Θα επιχειρηθεί όμως το αντίθετο. Θα επενδύσω την ποίηση με την επιστήμη και τους αγώνες αυτού του λαού, μέσα από τις πύρινες λέξεις του ύμνου της Γενέσεως του εθνικού μας ποιητή, επιτρέψτε μου να αποκαλώ έτσι τον Οδυσσέα Ελύτη, τους ύμνους και τα αναγνώσματα, τους ψαλμούς και τα άσματα, τη «Συνείδηση της Πετραίας γης» και την συνείδηση του Ελληνικού Μύθου.Αν και η ποίηση δεν εκφράζει αλήθειες με την επιστημονική σημασία της λέξης, χρησιμοποιεί όμως την επιστήμη και τη φιλοσοφία των άλλων, όταν τα χρειάζεται, όπως επισημαίνει ο Γιώργος Σεφέρης. Η ποίηση δεν είναι για προσωπικές εξομολογήσεις, και αν τις κάνει, δεν είναι αυτές που τη σώζουν. Δεν προσπαθεί να εκφράσει την προσωπικότητα των ποιητών, μάλλον προσπαθεί την καταργήσει, όπως έγραφε ο Έλιοτ. Το ίδιο και ο μύθος, με τον πυρήνα μιας πραγματικότητας, την απλότητα και την ψυχαναλυτική του δύναμη και γοητεία, δεν μπορεί να εκφράσει τη σημερινή επιστημονική πραγματικότητα, αλλά μπορεί να την επενδύσει και να την κάνει περισσότερο ελκυστική, γιατί οι άνθρωποι ήταν πάντα μυθοπλάστες, γιατί ο μύθος είναι πρόσμειξη της πραγματικότητας με τη μυθοπλασία, γιατί είναι αλληγορικός, κατανοητός και καταλυτικός για την ανθρώπινη σκέψη.

Ο αρχαιοελληνικός μύθος θεωρεί την Γη – Γαία, θεότητα που ενσαρκώνει το ρόλο της Γης ως αρχή της ζωής. Είναι αυθύπαρκτη και αγέννητη. Ονομάζεται Μεγάλη Μητέρα, Παμμήτωρ, Παντοδύναμη και Υπέρτατη Θεά. Η Γαία με τον Έρωτα αποτελούν τα πρώτα «όντα» μετά το Χάος. Γη και έρωτας, τι ποιητική, γλαφυρή και ουσιαστική έκφραση! Από το όνομα αυτής της μεγάλης θεάς προέκυψε το όνομα της Γης (Γαία-Γα-Γη) και στη συνέχεια της επιστήμης που τη σπουδάζει της γαιω- ή γεω-λογίας. Επίσης, προς τιμήν της θεάς δόθηκε και στη νέα θεωρία, που δέχεται ζωντανό τον πλανήτη μας, ο όρος «Γαία» (Gaia), συνδέοντας έτσι το μύθο με τη σύγχρονη επιστήμη. Μεγάλο άλμα αλήθεια για να καλύψει ένα φαινομενικά τεράστιο χάσμα.
Η Γαία ως θηλυκή θεότητα πρέπει να δημιουργήθηκε ως έννοια με την πρώιμη ανάπτυξη των αγροτικών κοινωνιών, με το πέρασμα από τη μεσολιθική στη νεολιθική εποχή (10.000 έως 6.000 πριν), με ρίζες πιθανόν ακόμη και στην παλαιολιθική εποχή. Είναι γνωστή στη Μέση Ανατολή, τη Μικρασία και την Ελλάδα ως Ναμμού, Αστάρτη, Ιαχού, Κυβέλη (Ku-be-la), Πανδώρα, Αστάρτη-Αφροδίτη, Da-meter → Δήμητρα (=Μητέρα Γη). Εστία (Vesta), Πενισουτία, Κυβέλη, Δινδυμήνη, Βερεκυνθία, Καλή Θεά, Ιδαία θεά, Σεμέλη.
Στο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της ανθρώπινης ιστορίας κυριάρχησε στα όρια του μύθου η θρησκευτική εικόνα της στοργικής μητέρας (γη → χθων→ φύση). Η θεά είναι η ίδια η Φύση, η Γη. Είναι ενσάρκωση της αιωνιότητας της ύλης, αρχή όλων των όντων, αρχή της ζωής, πηγή της γνώσης. Η «άφθαρτη» και «ακούραστη» Γη είναι ακόμη πιο πάνω κι από τους θεούς, «θεων τε ταν υπερταταν, Γαν», κατά τον τραγικό ποιητή Σοφοκλή. Η Γαία ουσιαστικά ενσαρκώνει το γενικό κοσμικό πλαίσιο, όπου αναπτύσσεται η ζωή, ή ακόμη καλύτερα αποτελεί η ίδια ένα αδιάρρηκτο σύστημα με τη ζωή. Οι σταγόνες του αίματος του Ουρανού παραλαμβάνονται από τη Γαία ως σταγόνες ζωής. Από τον Ησίοδο και μετά καταγράφεται στη γενεαλογία των ανθρωπόμορφων θεών ως Ρέα. Η ελληνική μυθολογία θέλει αυτή τη θηλυκή θεότητα να γίνεται μητέρα του Δία, αρσενικού θεού πλέον.

Δευκαλίων και Πύρρα_πίνακας του Peter_Paul_Rubens_wikipedia

Τα παιδιά της Γαίας, σύμφωνα με μια εκδοχή του μύθου, ξεκινούν από τα έγκατα της Γης («Γαίης εν κευθμώνι»). Το μαντείο των Δελφών πρώτα ανήκε στη Γαία, ενώ στο μαντείο της Δωδώνης τιμώνταν παράλληλα ως μία από τις αρχαιότερες θεότητες. Στα καθημερινά έθιμα τη Γαία την τιμούσαν στην οικία, στο γάμο ως κουροτρόφο, και στο θάνατο στη γιορτή των νεκρών (Νεκύσια), με τη «θυσία των ωραίων απάντων», όπου συμβολίζεται η ζωή που ξεπηδά μέσα από το θάνατο. Τα Ελευσίνια Μυστήρια είχαν την καταγωγή τους στη λατρεία της γήινης θεότητας. Στο μύθο του Δευκαλίωνα, Λάας σημαίνει πέτρα αλλά και Λαός. Οι πέτρες που πετούσε ο Δευκαλίωνας μεταμορφώνονταν σε άνδρες και αυτές που πετούσε η Πύρρα μεταμορφώνονταν σε γυναίκες. Από την πρώτη πέτρα που πέταξε ο Δευκαλίωνας προήλθε ο Έλληνας, γενάρχης των Ελλήνων. Εμφανίζεται πάλι έμμεσα η γη να δημιουργεί από τα δικά της υλικά, ξανά τους ανθρώπους. Από την πρωτοελληνική λέξη λάας (=πέτρα) διασώζεται στη νεοελληνική η λέξη λατομείο (τομή της πέτρας).
Παράλληλα με τη στοργική, γλυκιά θηλυκή θεότητα, τη μάνα γη (Γαία), αναπτύσσεται στην ελληνική μυθολογία συμπληρωματικά, μια άλλη, ισχυρή αρσενική θεότητα, ο Ποσειδώνας, που εκφράζει τη διαρκή χρόνια μεταβολή της κατάστασης της Γης, τη γνώση, αλλά και την κινητήρια δύναμη των αλλαγών που συμβαίνουν στο εσωτερικό της, στην επιφάνειά της, στην ατμόσφαιρα και ειδικότερα στη θάλασσα. Ο Ποσειδώνας, γιος της Ρέας=Γαίας και του Κρόνου από τη μυκηναϊκή ακόμη εποχή (Πο-σε(ι)-δα-ος) και στους Ορφικούς ύμνους «γαιήοχος» (αυτός που φέρει τη γη), «βαρύκτυπος» (που βροντά δυνατά), «εννοσίγαιος» (αυτός που σείει τη γη και τη θάλασσα).
Δεν είναι επίσης τυχαίο το ότι σύμφωνα με σχετική παράδοση συμπληρώνει αργότερα τη λατρεία της Γαίας στους Δελφούς, ως σύζυγός πλέον της Γαίας. Μια άλλη συμβολική επίσης ιδιότητα του Ποσειδώνα, σύμφωνα με τον Ησίοδο, είναι ότι κρατά τις δυνάμεις του εσωτερικού της Γης, τους Τιτάνες, υπό τον έλεγχό του στα τάρταρα. Εγγυάται δηλαδή την τάξη του φυσικού κόσμου. Η Γαία, ενέπνεε το σεβασμό, το φόβο και την αγάπη για το ζωντανό γεωσύνολο.

Όμως δεν θα σταθούμε στο μύθο, γιατί γίνεται πολλές φορές αναχρονιστικός και κατά τον Θουκυδίδη «ο αποκλεισμός του μυθώδους από την ιστορίαν μου (του) ίσως την καταστήσει ολιγώτερον τερπνήν, αλλα περισσότερο ωφέλιμον». Το ίδιο ίσχυε και για την επιστημονική προσέγγιση που διαμόρφωσε ένα εντελώς καινούργιο και διαφορετικό κοσμοείδωλο.
Γιατί επιλέγεται το «Άξιον Εστί» του Ελύτη;
Γιατί σ᾽αυτό ο Ελύτης μιλάει για την γένεση, την δημιουργία του Αιγαίου, με ποιητική, υπερβατική γλώσσα σχεδόν βιβλική, όπου προσδιορίζει τα θεμέλια μας και τους αγώνες του λαού μας, ότι δηλαδή είναι και το περιεχόμενο αυτής της ομιλίας.



Απόσπασμα «Θεαίτητου» από μεσαιωνικό χειρόγραφο του Κλαρκιανού _Οξφόρδη, Bodleian Library_wikipedia

Γιατί ο Ελύτης έχει την αίσθηση της αδιαίρετης Ελληνικής γλώσσας από τον Όμηρο ίσαμε σήμερα. «Μοναχή έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου» γράφει. Γιατί η Ποίηση αγγίζει τη Λογική όπως υποστηρίζει και ο Μαρωνίτης, γιατί «στις λέξεις υπάρχει πάντα ένα πείραμα», κατά τον Καρούζο και το πείραμα, η επιβεβαίωση της παρατήρησης και της μέτρησης είναι επιστήμη. «Έστιν ουν επιστήμη δόξα (γνώση) αληθής μετά λόγου» κατά τον Πλάτωνα (Πλάτων, Θεαίτητος), «λόγου ορθού» κατά τον Αριστοτέλη.Γιατί τέλος στους ποιητές μας βρίσκουμε τις διασπαραγμένες φωνές του Θαλή, του Ηράκλειτου, του Δημόκριτου, του Επίκουρου, την πεμπτουσία του Αριστοτέλη ή την πλατωνική «μείξιν των εναντίων» εκεί όπου υπάρχουν «γαλήνιοι αμφορείς, όρθιοι κίονες, εράσμιες κόρες με τα πέτρινα χέρια» (Ελύτης), τον Απόλλωνα και τον «Ήλιο τον ηλιάτορα», τις αχειροποίητες εικόνες, τις νύμφες και τις νεράιδες, προσωποποιήσεις μιας υπέροχης φύσης, της ελληνικής γης. Βρίσκουμε την Παναγιά με τα μύρια ονόματα, την Παναγιά τη βρεφοκρατούσα, τη γιάτρισσα, την μοναδική στη Σαντορίνη Παναγιά του Καλού, την Παναγιά Γοργόνα της Λέσβου, αλλά και την Παναγιά την Αγριοελιώτισσα στα Χαβριάτα της Κεφαλονιάς. «Δόξα και Πάθη». Σαραντάπορα και φαράγγια. Φανταστικά ζώα και απολιθώματα. Κύκλωπες, με τη στενότητα όρασης και αντίληψης, που συμβολίζουν τον παλαιολιθικό άνθρωπο και Ευρωπαίους, αυτούς που αντιλαμβάνονται τον κόσμο με ευρύτητα πνεύματος.

Σαλπίσματα, σφυρίγματα, πυρίχιοι, μπουνάτσα, γαρμπής, σορόκος ή πουνέντες. Αφροδίτες και Κέρβερους, «τα νησιά με το σπόνδυλο κάποιανου Δία» (Ελύτης), τα είδωλα των τοπίων, που τα συνθέτουν η φύση, ο λαός, η παράδοση και το μυστήριο του κάλλους των. Μέσα σ᾽αυτά διαδραματίζονται οι φυσικές αλλαγές και το ανθρώπινο δράμα, η Ζωή με το Θάνατο και την Ανάσταση, η απολιθωμένη πέτρα και τα αιώνια κύματα της θάλασσας, ο χορός, το τραγούδι και το μοιρολόι, ζωντανά ομοιώματα των παθών των ανθρώπων που ριζώνουν σε τούτη τη γη, που μας σηκώνει και τη σηκώνουμε μ᾽ όλο το βάρος της στους ώμους μας.
Τον τόπο τούτο τον κουβαλούμε πάνω μας. Από τότε που «γεννήθηκε η θάλασσα» και «είδε και θαύμασε» ο ποιητής αλλά και ο γεωεπιστήμονας και μέσω αυτών όλοι εμείς. Πώς όμως πέρασε το γαλανό ρίγος του Αιγαίου στην ποίησή μας, οι χρωματισμοί του ουράνιου τόξου στα πετρώματα της Πίνδου, του Όλυμπου και του Ψηλορείτη. Πως διαμόρφωσε και συνεχίζει να διαμορφώνει ο υπερρεαλισμός των πετρωμάτων, των κοιτασμάτων και απολιθωμάτων, τη σύγχρονη γνώση μας ;
«Εν αρχή ην το χάος», το «σκοτεινό έρεβος» κατά τον Ησίοδο.
Πώς εγεννήθει «Αυτός ο Κόσμος ο μικρός ο μέγας», όπως τον προσεγγίζει η αστροφυσική σήμερα, η Μεγάλη Έκρηξη ή ο πρώτος ύμνος του Ελύτη. Κατά τον ποιητή στην αρχή ήταν το φως του «Ήλιου του πρώτου», «του ηλιάτορα», του Προμηθέα, ο ήλιος της ελευθερίας, «Φως ιλαρόν αθανάτου πατρός», το Φως και «εν αυτώ ζωή ην και η ζωή η το φώς των ανθρώπων». Το φως είναι η αρχή κάθε γενέσεως, φυσικής και πνευματικής δημιουργίας. «Και βολβοί στη γη χρυσοί», καρποί, ομοιώματα γήινα του ήλιου και απ’ αυτό γεννήθηκε η θάλασσα και η ζωή μέσα σ᾽ αυτήν, και «Αίμα πράσινο», τα πρώτα κύτταρα δηλαδή της ζωής στη θάλασσα με χλωροφύλλη. Οι προκαρυώτες και οι ευκαρυώτες. Τα κυανοφύκη και το οξυγόνο που πηγάζει από αυτά. Η ατμόσφαιρα και τα φυτά και τα ζώα της ξηράς, μικρά, ορατά και αόρατα, γιγάντια σε μια διαρκή πάλη.

Η σύγχρονη γεωλογική και βιολογική αντίληψη θεωρεί τη θάλασσα ως μήτρα της ζωής, αλλά το ίδιο μας λέει και ο Όμηρος «… Ωκεανόν όσπερ γέννεσις πάντεσσι τέτυκται….», τα πάντα γεννήθηκαν στον ωκεανό, το ίδιο τονίζει και ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος αργότερα (5ος αιώνας π.Χ.) Ήδη από τον 5ο π.Χ. αιώνα ο Δημόκριτος θεωρούσε ότι η οργανική φύση εμφανίστηκε σε μια ορισμένη βαθμίδα της εξελικτικής διαδικασίας της ύλης, όταν σχηματίστηκαν οι πρώτες μορφές συγκροτημένης ύλης, όπως εκείνος τις θεωρούσε: γη, νερό, φωτιά και αέρας και μαζί τους και ο κόσμος μας. Πολύ χαρακτηριστικά περιγράφει ο Λουκρήτιος, Ρωμαίος επικούρειος ποιητής του 1ου μ.Χ. αιώνα, στο ποίημα του De Rerum Natura: «Για τη Φύση των Πραγμάτων», τη βαθύτερη και ουσιαστική σημασία της εξέλιξης της ζωής και της εξαφάνισης των ειδών, όπως συμπερασματικά θα μπορούσε να το συνοψίσει η επιστήμη της Παλαιοντολογίας σήμερα: «Χάθηκαν τότε πολλά είδη ζώων, από ανάγκη, καθώς δεν μπόρεσαν να πολλαπλασιαστούν και να διατηρήσουν τη γενιά τους. Γιατί ό,τι πλάσματα βλέπουμε σήμερα ν’ ανασαίνουν τον ζωοδότη αέρα, τα ίδια εξασφάλισαν την επιβίωση τους, απ’ την αρχή ακόμα, θες με την εξυπνάδα τους, θες με την γενναιότητα ή με τη γρηγοράδα τους». Δαρβίνεια Φυσική Επιλογή θα προσθέταμε σήμερα.
Ενώ ο ίδιος ο Επίκουρος γράφει: «Πόσο δίκαια δόθηκε στη γη το όνομα μητέρα»! «….Όλα τα πλάσματα μέσα απ’ αυτήν ξεπήδησαν…… Λιγότερο είναι ν’ απορείς που στα παλιά τα χρόνια γεννήθηκαν περισσότερα και μεγαλύτερα πλάσματα κι αναπτύσσονταν τότε που η γης κι ο αιθέρας ήταν ακόμη νέοι….. Τότε ήταν που ετούτη η δική σου γη πρωτόφερε στο φως της μέρας και τα γένη των θνητών …. κι όπου ο τόπος ήταν κατάλληλος, αναπτύσσονταν μήτρες της γης για να ωριμάσουν τα νεογέννητα ….». Πέρα από αυτήν την εμβρυακή αντίληψη της μεταβλητότητας και εξέλιξης της ζωής, σήμερα επιστημονικά βρισκόμαστε σε ένα πολύ ικανοποιητικό δρόμο με χιλιάδες δεδομένα από το αρχείο των πετρωμάτων για την εξερεύνηση του παρελθόντος της ζωής και τη διερεύνηση του μέλλοντός της.

Η ιστορία της Γης και της ζωής είναι από τα πιο συναρπαστικά, αλλά και τα πιο δύσκολα προβλήματα που αντιμετωπίζει η επιστήμη. Η γεωλογική ιστορία της εξέλιξης του πλανήτη μας και η ιστορία της εξέλιξης της ζωής διήρκεσαν δισεκατομμύρια χρόνια. Η προσπάθεια για την αναπαράστασή τους γίνεται από μερικά σκόρπια παλαιοντολογικά «αρχεία», τα απολιθώματα οργανισμών τα λιθοποιημένα σώματα, όπως τα ονόμαζε ο Θεόφραστος στο βιβλίο του «Περί των Λιθουμένων», που δυστυχώς χάθηκε, τα οποία γίνονται όλο και περισσότερο σπάνια ή σκοτεινά όσο προχωράμε βαθύτερα μέσα στα πετρώματα και κατά συνέπεια στο χρόνο. «Τότε είπε και γεννήθηκεν η θάλασσα και είδα και θαύμασα…» (Ελύτης).

Θαλασσινό νερό – μίγμα και διάλυμα – αμνιακό υγρό της ζωής, Ιχώρ-αίμα θεϊκό από το οποίο προέρχεται κάθε μορφή ζωής. Σύμφωνα με το Θαλή, το νερό είναι η αρχή των πάντων. Ο Ηράκλειτος πάλι συνδέει το νερό με τη ρευστότητα και το τοποθετηθεί στο συνεχές της αέναης κυκλικής μετάλλαξης των στοιχείων της φύσης με την ενέργεια της φωτιάς, στην οποία εναλλάσσονται τα αντίθετα γη και θάλασσα. Τότε, 7ος π.Χ. αιώνας, «είπε» και γεννήθηκαν η φιλοσοφία και η επιστήμη στα νερά του Αιγαίου και στις ακτές της Μικράς Ασίας και της Θράκης και την ονόμασαν οι μετέπειτα φιλοσοφία πριν το Σωκράτη. Οι Έλληνες με την ακόρεστη επιθυμία τους να γνωρίσουν το αληθινό νόημα των πάντων στο σύμπαν και να παρουσιάσουν μιαν ορθολογική εξήγησή τους, οδηγήθηκαν αναπόφευκτα στις φυσικές επιστήμες, στα Μαθηματικά και γενικά στην ακριβή επιχειρηματολογία, τη λογική.
Με το νερό και τη θάλασσα είναι άρρηκτα δεμένες η ιστορία του λαού μας, οι πολιτισμοί και οι αγώνες του. Σύμφωνα με το Στράβωνα οι Μινωίτες και στη συνέχεια οι Μυκηναίοι σταδιακά και επίμονα πάλεψαν με την ατίθαση θάλασσα και κυριάρχησαν στα δίκτυα επικοινωνίας και ανταλλαγής αγαθών και ιδεών μέσα και πέρα από το Αιγαίο. Η ανάπτυξη του εμπορίου μετάλλων, κυρίως χαλκού και κασσιτέρου για την παρασκευή του ορείχαλκου, αλλά και χρυσού, αγγείων και βρώσιμων προϊόντων, όπως το λάδι και το κρασί, προωθήθηκε με ένα γραφειοκρατικό τρόπο, όπως μαρτυρούν οι πινακίδες της Γραμμικής Β´, αλλά και με ένα σύστημα στρατιωτικής υποστήριξης και διασφάλισης του ελέγχου των εμπορικών δρόμων και των πηγών. Παράλληλα όλες αυτές οι δραστηριότητες γέννησαν μια απαράμιλλη Τέχνη που αποτυπώνεται στις τοιχογραφίες της Κρήτης και της Σαντορίνης.

Οι ήρωες, οι θεοί και τα κατορθώματα τους της εποχής που ακολούθησε αποτυπώθηκαν στα αγγεία και τα αγάλματα της Κλασικής, Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής Περιόδου και ενέπνευσαν καλλιτέχνες της Αναγέννησης και συνεχίζουν να εμπνέουν ακόμη και σύγχρονους δημιουργούς. Ένας λαός διαμορφώνεται στα βουνά, τις πεδιάδες και τα πελάγη αυτού του σκληρού και όμορφου τόπου. Στενά βουνών και Θερμοπύλες. Κρυφά μονοπάτια και Εφιάλτες. Σαραντάπορα και μάχες. Βαλτότοποι και Μαραθώνες. Δερβενάκια και κλεισούρες. Κρημνοί και Ζάλογγα. Λιμνοθάλασσες και Μεσολόγγια. Στενά περάσματα της θάλασσας και Σαλαμίνες, αλλά και πύρρειες νίκες ή ήττες του «μπάρμπα Λάμπρου Κατσώνη» στα στενά της Άνδρου. Καπετάνιοι και καπετάνισσες. Λασκαρίνες και Δόμνα Βισβίζη. Επαναστάσεις, εθνικοί και κοινωνικοί αγώνες, Εθνική Αντίσταση, αλλά και αιματηρές εμφύλιες συγκρούσεις. Ο αγώνας μακρύς και διαχρονικός, σκληρός και αδυσώπητος.
Πως όμως διαμορφώθηκε αυτή η καταπληκτική γεωποικιλότητα του ελλαδικού χώρου και συνετέλεσε στη διαμόρφωση αυτού του λαού που τον κατοίκησε ;
Στον άχρονο γεωλογικό χρόνο, για το πλαίσιο των ανθρώπινων μέτρων μας, ο χρόνος κυλούσε με ρυθμούς εκατομμυρίων και εκατοντάδων χιλιετιών. «Τερατόμορφος ο χρόνος», «Ο πολλούς αιώνες πριν . . . .» κατά τον ποιητή μας, «ο Παλαιός των Ημερών . .» κατά τον προφήτη Δανιήλ και την υμνογραφία μας. Στη βραδύτατη αυτή ροή του χρόνου που φαίνεται στατική, μεγάλες και μικρές γεωλογικές διεργασίες έλαβαν χώρα για να χτίσουν και να γκρεμίσουν, να ξαναρχίσουν από την αρχή και να διαμορφώνουν πάλι το τοπίο, τα χθόνια θεμέλιά μας. Αλλεπάλληλες και εκτεταμένες γεωλογικές αναστατώσεις και συχνές αλλαγές, που πάντα ξεκινούσαν ως μικρά και ασήμαντα γεγονότα, που με σύμμαχό τους τον απέραντο χρόνο κατέληγαν σε μεγάλης κλίμακας κοσμογονικής έντασης και έκτασης αναστατώσεις, με ορογενέσεις, δημιουργία αλπικών πτυχώσεων, διάβρωση και διαστρωμάτωση πετρωμάτων, βυθίσματα ολόκληρων ορεινών όγκων και δημιουργία κοιλάδων, αναδύσεις άλλων, επικλήσεις και αποσύρσεις της θάλασσας. Όλα αυτά έχουν σημαδέψει το χώρο μας.

Τηθύς_μωσαϊκό 4ου αιώνα_Φιλιππόπολις_Συρία_wikipedia

Κοσμογονική λοιπόν η τρομερή γεωτεκτονική «οργή», όταν εκφράζεται με ανθρώπινους όρους, φυσιολογική διεργασία από πλευράς της φύσης, «οργή» του Εγκέλαδου, του ανήμερου θεϊκού Γίγαντα, που σύμφωνα με το μύθο ο ισχυρός πατέρας του Κρόνος φοβούμενος τη δύναμή του, τον έκλεισε στα έγκατα της γης, όπου όποτε αναταράσσεται από τα κοσμογονικά του βάθη δημιουργεί, το τρομακτικό για μας τους κοινούς θνητούς φαινόμενο, τις δονήσεις της στεριάς, της σταθερής στέρεας γης, όπως έχουμε διαμορφώσει οντολογικά στο υποσυνείδητό μας. Μια διεργασία όμως που δεν παύει να είναι δημιουργική, γιατί σμιλεύει χιλιοστό προς χιλιοστό, εκατοστό προς εκατοστό, μέτρο προς μέτρο το σύνολο του λεπτότατου γήινου φλοιού και διαμορφώνει την επιφάνεια του αντιπαλεύοντας τις άλλες γήινες δυνάμεις του αέρα, του νερού, της βροχής, της επιφανειακής απορροής και των υπόγειων διαδρομών για να σχηματίσει τον οικοχώρο της ζωής, τη βιόσφαιρα, ακόμη μια γήινη σφαίρα, ανύπαρκτη στους άλλους γνωστούς πλανήτες, με ασαφή όρια, αλλά με ύψιστη σπουδαιότητα.
Στη μακροχρόνια αυτή σειρά των γεωδυναμικών γεγονότων της γεωλογικής δημιουργίας, ο λόγος του ποιητή, όπως και ο θρησκευτικός λόγος, είναι στιγμιαίος με την ανθρώπινη αντίληψη του χρόνου. Όσοι όμως δεν θέλουν να εμβαθύνουν στο βαθύτερο νόημα του στίχου ή του βιβλικού λόγου από σκοπιμότητα ή άγνοια παραμένουν κολλημένοι και παγιδευμένοι στο γράμμα της ρήσης.

Στα κύρια στάδια του Γεωιστορικού Χρόνου της νεότερης ιστορίας του πλανήτη μας των 250 εκατομμυρίων χρόνων, η Ελληνική γη, η Μικρασία, η νότια Ευρώπη και τα Ιμαλάια διαμορφώθηκαν στα βάθη ενός μεγάλου Ωκεανού, που και στην επιστημονική ορολογία ακόμη φέρει το όνομα της Τηθύος, της μυθολογικής Κόρης του Ουρανού και της Γαίας, συζύγου του Ωκεανού, που παιδιά της ήταν τα ποτάμια, οι πηγές και όλα τα τρεχούμενα νερά. Τηθύς στις γεωεπιστήμες είναι ο μεγάλος παγκόσμιος ωκεανός που καταστράφηκε πριν από 100 εκατομμύρια χρόνια, από τα υλικά του οποίου «ξεπήδησαν» οι σημερινές μεγάλες οροσειρές. Αποτέλεσε δηλαδή την ύλη της δημιουργίας «. . στεριές μεγάλες που ένιωσα να μυρίζουνε χώμα όπως η νόηση. .» (Ελύτης)

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Μεσόγειος, όπου οι συγκρούσεις μεταξύ της Αφρικής και ενός πλήθους «μικροπλακών», που σχεδιάζονται και επαναπροσδιορίζονται συχνά από τους γεωεπιστήμονες με νέα δεδομένα, στην προσπάθεια τους να ερμηνεύσουν την γεωλογική πολυπλοκότητα. Εντυπωσιακές περιπτώσεις δημιουργίας μεγάλων αλυσίδων νέων οροσειρών αποτελούν στην Ευρώπη οι Άλπεις, τα Πυρηναία, η Πίνδος και γενικά τα ψηλά βουνά της Ελλάδας, τα Ιμαλάια στην Ασία, τα Βραχώδη όρη και οι Άνδεις στη Βόρεια και Νότια Αμερική αντίστοιχα. Όλες αυτές είναι γνωστές στη γεωλογική βιβλιογραφία ως οι νεότερες οροσειρές του πλανήτη μας του αλπικού ή αλπιδικού ορογενετικού κύκλου. Στις γερασμένες ηπείρους αντίθετα τα πράματα είναι διαφορετικά. Επικρατούν στέπες, σαβάνες, έρημοι και δάση, ενώ οι άνθρωποι εκεί διαμορφώθηκαν επίσης διαφορετικά. «Και στις πέτρες μέσα τράβηξε κλωστές κι απ᾽τα σπλάχνα της γης ανέβασε σχιστόλιθο» (Ελύτης)
Πως δημιουργήθηκαν τα βουνά της Ελλάδας; η Αιγηίδα ;
Αιγηίδα είναι επίσης γεωλογικός-παλαιογεωγραφικός όρος που περιγράφει την ενιαία συμπαγή ξηρά του Αιγαίου, μετά την αλπική ορογένεση και πριν διαμελιστεί στα χιλιάδες νησιά και βραχονησίδες που ξέρουμε σήμερα. Αν αφήναμε την κατά κάποιο τρόπο πεζή περιγραφή των μεγάλων μεταβολών του φλοιού με την τυποποιημένη επιστημονική γλώσσα και αν δίναμε χώρο στην πιο γλαφυρή περιγραφή του Μανώλη Γλέζου, μ᾽ ένα απόσπασμα από την «Συνείδηση της Πετραίας Γης», θα είχαμε μια συνοπτική και καταληπτή περιγραφή:
«Πριν από εκατόν σαράντα εκατομμύρια χρόνια περίπου είχεν αναδυθεί η Αιγηίδα μέσα από τη θάλασσα, την Τηθύ, και βρίσκονταν όπου το σημερινό Αιγαίο. Εξηνταπέντε εκατομμύρια χρόνια κράτησε η γέννηση κι η διαμόρφωση της. Και πριν από πέντε εκατομμύρια χρόνια από σήμερα άρχισεν ο καταποντισμός της, ως και τα δέκα χιλιάδες χρόνια πριν τις μέρες μας. Οι υψηλές εκείνες κορφές της Αιγηίδος με τη χαρακτηριστική γεωμορφολογία τους είναι τα σημερινά νησιά του Αιγαίου —και στο κέντρο του τα Κυκλαδονήσια. Τα κορφοβούνια της Αιγηίδος. Οι κορφές των πανύψηλων βουνών της Αιγηίδας, που έγιναν νησιά, δεν έπαψαν να είναι βουνοκορφές.

«Παραμένουν όχι μόνον όπως ήταν αιχμηρές, απότομες και κοφτές, αλλά έχουν υποστεί και τις συνέπειες της φυσικής και ανθρωπογενούς αποσάθρωσης και διάβρωσης. Έχουν, γι’ αυτό το λόγο, απότομες κρημνώδεις ακτές κι οι άκριες τους κάνουν τα νερά κρεμαστά. Όσο πιο μικρό είναι το νησί, τόσο και πιο απότομα σβήνει στη θάλασσα. Ελάχιστα νησάκια είναι χθαμαλά. Όπως τα Κουφονήσια και το Γλαρονήσι τους. Όπως η Ρήνεια. Αντίθετα η Ανάφη, η Γυάρος, η Κέρος, η Χριστιανή, η Νικουριά, η Δονούσα, η Αντίμηλος είναι πανύψηλα σε σχέση με την έκτασή τους. Τα μεγάλα πάλι νησιά είναι όλα με υψηλά βουνά. Κι όσα δεν έχουν τόσο ψηλά βουνά, όπως η Πάρος, η Μύκονος, η Μήλος, η Κέα, η Κύθνος, έχουν στο μεγαλύτερο μέρος τους ακτογραμμές κάθετες, απότομες ορθοπλαγιές που βουτούν ίσα μες στη θάλασσα», ή «Ίπποι πέτρινοι με τη χαίτη ορθή και λοξές δελφινιών ράχες» κατά τον Ελύτη , «Παραπετάσματα βουνών, αρχιπέλαγα, γυμνοί γρανίτες» σύμφωνα με το στίχο του Σεφέρη. «Ο Όλυμπος, ο Ταΰγετος, κάτι που να σου σταθεί βοηθός και αφού πεθάνεις» είπε ο ποιητής και εξηγεί στο Δοξαστικόν: «του βυθού ο πυθμένας όπου θάλλουν οι νεκροί άνθη της αύριον».
Γλαφυρή επίσης γλώσσα χρησιμοποιεί και ο Απολλόδωρος (2ος αιώνας π.Χ.) για να περιγράψει την πρώτη δημιουργία ηφαιστειακού νησιού στην καλδέρα της Σαντορίνης το 197 π.Χ. «… η γαρ θάλαττα έτεκεν γη…», μια ποιητική γλώσσα που έχασε αργότερα η επιστήμη. Η περιγραφή συμπληρώνεται από τον Στράβωνα με εντυπωσιακές αφηγήσεις για τις φλόγες και τους καπνούς που ξεπηδούσαν μέσα από το θαλασσινό νερό της καλδέρας.

«Βγήκες από τα σωθικά βροντής
Ανατριχιάζοντας μεσ’ στα μετανιωμένα σύννεφα
Πέτρα πικρή, δοκιμασμένη, αγέρωχη
Για να χαράξει εκεί τα σπλάχνα της η ελπίδα»

Ο Ελύτης μας μιλά για τη σχέση ουρανού και θάλασσας του Αιγαίου «και βαθύ και αχάραγο σαν η άλλη όψη του ουρανού…».Ενώ, την ίδια περίπου αντίληψη της εικόνας της θάλασσας βρίσκουμε στον Ραγκαβή:

«Η έκτασις του αχανούς Αιγαίου εκοιμάτο,
Κι έβλεπες δύο ουρανούςΟ είς ην άνω κυανούς, γλαυκός ο άλλος κάτω» (Διονύσου Πλούς)

Η Κύπρος, το χιλιοτραγουδισμένο «χρυσοπράσινο φύλλο ριγμένο στο πέλαγο», αναδύθηκε γεωλογικά μέσα από τη θάλασσα, όπως και η Αφροδίτη της. Η γένεση του νησιού είναι το αποτέλεσμα μιας σειράς μοναδικών και πολύπλοκων γεωλογικών διεργασιών που την καθιστούν σημαντικό παράδειγμα παγκόσμιου γεωλογικού ενδιαφέροντος. Ο γεωλογικός της πυρήνας είναι το όρος Τρόοδος. Οι δασώδεις πλαγιές και κορυφές του είναι κομμάτια ωκεάνιου φλοιού, του βυθού της Τηθύος, εκεί που άρχισαν να συγκρούονται οι λιθοσφαιρικές πλάκες της Ευρασίας και της Αφρικής. Υποθαλάσσια ηφαίστεια, λάβες σαν μαξιλάρια, οφιόλιθοι, τα πετρώματα του ωκεάνιου φλοιού με τη φιδίσια λάμψη τους και το σκληρό διοξείδιο του πυριτίου, οικοδόμησαν το υποθαλάσσιο βουνό Τρόοδος. Αυτό το υπέροχο γεωλογικό σύμπλεγμα εμπλουτίσθηκε με πολύ χαλκό, που έκανε την Κύπρο μεγάλη οικονομική δύναμη κατά την ομώνυμη εποχή του Χαλκού. Επίσης προικίστηκε με χρωμίτη, αμίαντο, κασσίτερο, άργυρο και χρυσό.
Οι γεωλογικές διεργασίες συνεχίζονται ασταμάτητα τόσο στον Ελλαδικό χώρο όσο και σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι η Γη τείνει να κρατά ορισμένες ισορροπίες στις γεωλογικές διεργασίες. Δεν δημιουργεί μόνο βουνά, αλλά αρχίζει την αποικοδόμησή τους αμέσως μετά τη γέννησή τους. Οι διαδικασίες τεκτονικής ανύψωσης των βουνών αντιστρατεύονται τις διεργασίες της διάβρωσης. Η διάβρωση, με ρυθμούς ανάλογους της ανύψωσης, προσπαθεί να χαμηλώσει τις νέες οροσειρές και να τις κρατήσει, ώστε να μην φτάνουν σε υπερβολικά ύψη και δημιουργεί φαράγγια.
Εκτός από τα βουνά που γνωρίζουμε, στις ηπείρους υπάρχουν και τα υποθαλάσσια, τα «αό- ρατα» σε μας ή καλύτερα τα «άγνωστα» βουνά, η υφαλοκρηπίδα και οι χαράδρες και οι θάλασσες της Ελλάδας αποτελούν εντυπωσιακά παραδείγματα υποθαλάσσιας γεωμορφολογικής ποικιλομορφίας. Η χώρα μας δεν είναι ένα μόνο τοπίο αλλά πολλά αναρίθμητα. Δεν είναι μόνο πολλά βουνά και κοιλάδες, ούτε μια θάλασσα. Δεν είναι ένας μόνο πολιτισμός, αλλά πολλοί αλυσιδωτά συνδεδεμένοι. Για χιλιάδες χρόνια συνέκλιναν σ᾽αυτό τον τόπο, διαταράσσοντας και πλουτί- ζοντας την ιστορία του. «Τόσο ήταν αλήθεια που πιστά με ακολούθησε το χώμα . . .» (Ελύτης)

Το Αιγαίο είναι σχεδόν μια μυθική θάλασσα, ρέει μεταξύ νησιών, χερσονήσων, κόλπων και κολπίσκων, συνδέει «μυθικές πόλεις», όπως Κνωσός, Μυκήνες και Τροία, αλλά και ιστορικές όπως Αθήνα, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Θεσσαλονίκη. Ήταν και είναι μια γέφυρα περιπέτειας, ανάγκης, πολιτιστικής επικοινωνίας και πολιτικών και στρατιωτικών συγκρούσεων. Ήταν και είναι μια ενότητα. Το Αιγαίο δεν μπορεί να χωριστεί και όταν συμβαίνει αυτό είναι πρόσκαιρο και εύθραυστο.
Η Ελληνική θάλασσα, σιωπηλός μάρτυρας επτά τουλάχιστον χιλιάδων χρόνων πολιτισμού, αποτελεί τον κόμβο όπου οι άνθρωποι χαράσσουν διάστικτες γραμμές ανάμεσα σε Ευρώπη, Αφρική και Ασία. Άνθρωποι που εμπορεύονται μεταξύ τους, που ανταλλάσουν απόψεις και ιδέες, που πολεμούν μεταξύ τους, που μεταναστεύουν και ανανεώνουν τις κοινωνίες ειρηνικά ή βίαια και μερικές φορές μάλιστα πολύ βίαια και άγρια. Άνθρωποι που μεταλαμπαδεύουν λαμπρό πολιτισμό, έναν πολιτισμό που συνεχίζει να ζει στην καρδιά της Ευρωπαϊκής ιστορίας.
«Ύστερα και το φλοίσβο εννόησα και τον μακρύ ατελείωτο ψίθυρο των δέντρων» (Ελύτης). Τα πυκνά δάση της ελληνικής γης, σε συνδυασμό με τη μετανάστευση και τον έλεγχο των εμπορικών δρόμων έδωσαν τεράστια ώθηση στην ανάπτυξη στόλων τόσο στην ύστερη εποχή του χαλκού με την εκστρατεία εναντίον της Τροίας, μετά κατά την Περσική εισβολή με τις νίκες της Σαλαμίνας και Μυκάλης, τις αυτοκρατορικές εκστρατείες του Βυζαντίου και με το μεγαλειώδη αγώνα το 1821 των καραβοκυραίων και των τσούρμων τους, αλλά και οι ανθρωπογενείς αυτές επεμβάσεις υποβάθμισαν το περιβάλλον.

Με τη Φύση συνδέονται επίσης πολλές από τις τελετουργίες, ιδιαίτερα τα σπήλαια και το νερό ως καθαρτήριο, αλλά και μέσο για το διαβατήριο πέρασμα, τη μετάβαση δηλαδή του ατόμου από μια κατάσταση στην άλλη στους διαδοχικούς κύκλους της ζωής. Ο Ελλαδικός χώρος είναι πλούσιος σε πίστεις, λατρείες και τελετουργίες, ορισμένες από τις οποίες έχουν τις ρίζες τους στο απώτερο παρελθόν και συνεχίζουν μέσα από μια σειρά από μετασχηματισμούς να υφίστανται μέχρι σήμερα. «Και τα χέρια του άπλωσε όπως κάνει, γέροντας γνωστικός Θεός, για να πλάσει μαζί πηλό και ουρανοσύνη» συνεχίζει ο ποιητής μας, δηλαδή τις δύο φύσεις του Ανθρώπου, βιολογική εξέλιξη και πνευματική πολιτιστική ανέλιξη. «Εκεί πού βαθιανάσαινε μια θαλασσοσπηλιά. Εκεί πού μια μεγάλη πέτρα εστέναζε! Ήμερα να χτυπάει στις φλέβες ο παλμός της γης» (Ελύτης)
Τα σπήλαια στα Πετράλωνα Χαλκιδικής, στο Φράγχθι και Απήδημα Πελοποννήσου, στη Θεόπετρα Θεσσαλίας, μιλούν για τα πρώτα ίχνη του ανθρώπου σ’ αυτόν τον τόπο, τον Homo erectus, τους Νεαντερτάλιους, τον Homo sapiens, τους ανθρώπους της ύστερης Παλαιολιθικής, της εποχής των παγετώνων, όπως παντού στον πλανήτη. Αλλά οι βοσκοί και καλλιεργητές της γης του Σέσκλου και Διμηνιού, της εύφορης θεσσαλικής πεδιάδας πραγματοποιούν τεχνολογικά και πολιτιστικά άλματα και έκτοτε συγκροτούν διαχρονικά το λαό των Θεσσαλών. Οι ψαράδες του Δισπηλιού, της Μυγδονίας, της Χειμαδίτιδας και του Αλιάκμονα, αλλά και οι νησιώτες ναυτικοί της Θερμής Λέσβου, της Πολιόχνης της Λήμνου, που χτίστηκε πριν από 6 με 7 χιλιάδες χρόνια και μάλιστα πριν την Τροία και εξελίχθηκε στην πρώτη Πόλη με 1.500 περίπου κατοίκους, δημόσια κτίρια και το πρώτο που έχει αποκαλυφθεί στον Ευρωπαϊκό χώρο βουλευτήριο, διεθνές για την εποχή, κατά τον ανασκαφέα της, κέντρο εξαγωγής χρυσοτεχνίας και κοσμημάτων. Οι ναυτικοί των Κυκλάδων και ιδιαίτερα της Μήλου με τη νεολιθική επανάσταση του εμπορίου του οψιανού, της κυρίαρχης πρώτης ύλης της εποχής της 3ης χιλιετίας π.Χ., κυριαρχούν στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο με την τεχνολογία τους, τη ναυτοσύνη, το εμπόριο και πάνω από όλα τη γλώσσα. Δημιουργούν την πρώτη μεγάλη Πολιτιστική επανάσταση του Αιγαίου, τη Νεολιθική.

Ακολουθούν Κυκλαδικός, Μινωικός, Μυκηναϊκός πολιτισμός και η ανάδυση του ευρωπαϊκού ή όπως τον αποκαλούμε Δυτικό Πολιτισμό σήμερα με τις παγκόσμιες διαστάσεις του. Οι βαθύτερες ρίζες του βρίσκονται εδώ. Η παράδοση της ναυτοσύνης συνεχίζεται στα «σκοτεινά χρόνια» από τους Ευβοιείς πρώτα, από πολλές ελληνικές πόλεις και την αποίκηση της Μεσογείου στη συνέχεια, την αποκορύφωση της μεγάλης ναυτικής δύναμης της κλασικής Αθήνας, του Μακεδονικού στόλου του Νεάρχου, των Ροδίων, μέχρι και τη μεγαλειώδη ναυτική επανάσταση του ’21, αλλά και μέχρι σήμερα.
Η έννοια της Οικουμένης με αφετηρία την πολιτική και πολιτιστική ενοποίηση με την ηγεμονία της Μακεδονίας ξεπέρασε τα σύνορα του ελλαδικού κόσμου και προσπάθησε να γίνει ένα «παγκόσμιο» νέο κίνημα της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, του κόσμου ολάκερου εκείνης της εποχής. Και αν δεν ολοκληρώθηκε με το Μεγαλέξανδρο, ξεπήδησαν οι Αλεξάνδρειες και ο σημαντικότατος Αλεξανδρινός, Ελληνιστικός πολιτισμός. Ακολούθησαν διαφορετικά συστήματα διακυβέρνησης, το Ρωμαϊκό, η συνέχεια του το Βυζαντινό, το Οθωμανικό και τα «άγουρα» εθνικά κράτη, τέκνα της νεοτερικότητας.

Τέλος, ο ποιητής μας μέσα από την υπερβατική περιγραφή της δημιουργίας του Κόσμου και του Αιγαίου, στο ίδιο πόνημα του φτάνει πρώτα στη χριστιανική λύτρωση γράφοντας : «κάποιου που είχε σκοτωθεί, το αίμα γυρίζοντας πάνω στον κόσμο», «γιατί τώρα (είναι) ανάγκη να ανέβη στο φώς» και μετά εισχωρεί στους αγώνες του λαού μας μέσα από τις δικές του προσωπικές εμπειρίες. «Ιδού . . λοιπόν ο πλασμένος για τις μικρές Κόρες και τα νησιά του Αιγαίου. .» ο ηλιοπότης Ελύτης και «μύστης των φύλλων της ελιάς», μιλά για τα «Στενά της μοίρας των αθώων» και πιθανά αναφέρεται όχι μόνο στα στενά των Θερμοπυλών, αλλά και στην κραυγή του Ρήγα «Ως πότε παλικάρια θα ζούμε στα στενά».
Και κορυφώνεται με την Πορεία προς το Μέτωπο:
«Ξημερώνοντας τ᾽αγιαννιού, ανήμερα των Φώτων. . . όπου δε θάναι το άδικο τιμιότερο από αίμα!» και αναφέρεται σε αυτούς που «εφρένιασαν, εχάλασαν, ερήμαξαν και αφάνισαν».«Ήρθαν ντυμένοι «φίλοι», αμέτρητες φορές οι εχτροί μου, το παμπάλαιο χώμα πατώντας» αλλά
«το χώμα δεν έδεσε ποτέ με τη φτέρνα τους».
«Επειδή πολλοί φορούν το μελανό πουκάμισο (μελανοχίτωνες). . .»«και μιλούν τη γλώσσα των χοιρογρυλλίων . . και είναι και Ωμοφάγοι (αγρίμια) και άξεστοι», άσπροι του μίσους.
«Στο πείσμα των σεισμών, στο πείσμα των λιμών. Στο πείσμα των εχτρών, στο πείσμα των δικών Μου, Ανάντισα, κρατήθηκα, ψυχώθηκα, κραταιώθηκα»«Τα θεμέλια μου στα βουνά, Και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους»
«Στα ίδια όρη εγεννηθήκαν και ταδάμαστα παιδιά
που την σήμερο εχύθηκαν, πάντα οι πρώτοι στη φωτιά» συμπληρώνει ο Διονύσιος Σολωμός.
«και πάνω τους (στα βουνά) η μνήμη καίει, άκαυστη βάτος, Μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω
Εσύ μονή από την κόψη της πέτρας μιλάς,
Εσύ την όψη των αγίων οξύνεις»

Για νάρθει πασχαλιά αναστάσιμη, «με τα γυμνά χιονόδοξα βουνά, στην Ελλάδα που με σιγουριά πατάει στη θάλασσα…» (Ελύτης)
Η Τέχνη ποτέ δεν θέλησε να αναπαραστήσει την πραγματικότητα και τον κόσμο έτσι όπως είναι. «Και τον κόσμο αυτόν ανάγκη να τον βλέπεις και να τον λαμβάνεις» και εννοεί να τον μεταλαμβάνεις ο ποιητής. «Ένα τοπίο δεν είναι όπως το αντιλαμβάνονται μερικοί, κάποιο, απλώς, σύνολο γης, φυτών και υδάτων», είναι «…η προβολή της ψυχής ενός λαού πάνω στην ύλη» κατά τον Ελύτη. Μήπως, λοιπόν, η (αυτο) καταστροφή μας συνίσταται ακριβώς σε αυτή την άρνηση της ψυχής να εκφραστεί;
Το Ελληνικό τοπίο κρύβει τη σοφία του λαού που το δημιούργησε και το σεβάστηκε, που κόπιασε για να το διατηρήσει ως αξία, που άλλοτε το αδίκησε, το κακοποίησε, το υποβάθμισε, το παρέδωσε από αδυναμία ή αλληλοσπαραγμούς σε αλλοφύλους, το ξανακέρδισε αλλά δεν κατορθώνει μέχρι σήμερα να το αναπλάσει όπως θάπρεπε. Η σοφία που δεν περισσεύει.

Όπως τονίζει ο Θουκυδίδης στη εισαγωγή των βιβλίων του, δεν γράφει για να εξιστορήσει μόνο τα γεγονότα του μεγάλου και καταστροφικού πολέμου, όταν όλες οι πόλεις της Ελλάδας ήταν στο ζενίθ της δύναμης τους. Γράφει για να διδάξει και να νουθετήσει τους νεώτερους για να αποφεύγουν τα ίδια λάθη του πάθους και του συμφέροντος. Το πέτυχε; Η ιστορία, ελληνική και παγκόσμια, συνεχίζει να τον διαψεύδει.

«ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το χώμα που ανεβάζει μιαν οσμή κεραυνού σαν από θειάφι»
«τα χωρίς εκμαγείο βουνά που βγάζουν Απαράλλαχτες όψεις του αιώνιου»
«ο Ήλιος (δηλ. η ελευθερία) σκορπίζει τα νέφη (την σκλαβιά)»
«Εντολή σου αυτός ο κόσμος και πολέμησε γι αυτόν (αγωνίσου)
«Η ειρήνη θέλει δύναμη να την αντέξεις»
«Την άνοιξη αν δεν την βρεις τη φτιάχνεις . .»

ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ ΤΟ ΤΙΜΗΜΑ

Πανηγυρικός του επίσημου εορτασμού της Εθνικής Επετείου της 25ης Μαρτίου 1821, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, που εκφωνήθηκε από τον Κοσμήτορα της Σ.Θ.Ε. Καθηγητή Γεωλογίας Σπύρο Β. Παυλίδη. Θεσσαλονίκη 25 Μαρτίου 2014

Βιβλιογραφικά το κείμενο βασίζεται στο ποίημα του Οδ. Ελύτη «Άξιον Εστί» (Εκδ. Ίκαρος, 16η έκδοση), «Οδυσσέας Ελύτης- Σύγχρονοι Ποιητές, 2η έκδοση, (ΑΚΜΩΝ 1979) και κυρίως στο πόνημα του Τάσου Λιγνάδη «Το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη» Β ́ Έκδοση του 1980, καθώς και σε απόσπασμα από την «Συνείδηση της Πετραίας Γης» του Μανώλη Γλέζου (Τυπωθήτω- Δάρδανος 1997), το ποίημα του Λουκρήτιου De Rerum Natura: «Για τη Φύση των Πραγμάτων», (Εκδόσεις Θύραθεν 2005), την «ΠΑΝ-ΓΑΙΑ, μια διαφορετική βιογεωλογική διαδρομή στον πλανήτη Γη» του Σπ. Πaυλίδη (Leader Books 2007) και τον Οδηγό της Έκθεσης «Ναυτί- λος : Ταξιδεύοντας την Ελλάδα» BOZAR Palais 23/1/-27/4/2014, Bruxelles,Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (Αθήνα 20014) και συμπληρώνεται με στοιχειά από την περιοδική έκθεση «ΑΙΓΑΙΟΝ – η γέννηση ενός Αρχιπελάγους», Θεσσαλονίκη, ΝΟΗΣΙΣ 2013-14, που διοργάνωσε το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου σε συνεργασία με το Μουσείο Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, (Ιστοσελίδες: http://www.aegeon.org.gr και http://www.lesvosmuseum.gr

ΓΕΩΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΠΩΝ

Ηλίας Μαριολάκος: Γεωμυθολογία, η αποκωδικοποιήση των αρχαίων επών

Συνέντευξη: Μηνάς Παπαγεωργίου (aka Beetlejuice)

Κατά την παιδική μας ηλικία πολλοί γοητευόμασταν από τις ιστορίες της ελληνικής μυθολογίας που μας διάβαζαν οι γονείς μας. Μεγαλώνοντας, αρχίσαμε δειλά δειλά να κρυφοκοιτάζουμε πίσω από τις συμβολικές παραστάσεις που περικλείονται μέσα στα πανάρχαια αυτά διηγήματα. Ομως, όσο οι κλάδοι της επιστήμης εξελίσσονται, οι σύγχρονοι ερευνητές είναι πλέον σε θέση να αποκωδικοποιήσουν τα νοήματα και τις γνώσεις που βρίσκονται κρυμμένες για αιώνες μέσα στα έπη του Ομήρου, στη Θεογονία του Ησιόδου, στις διηγήσεις του Πλουτάρχου, του Διόδωρου του Σικελιώτη και άλλων σοφών του αρχαίου κόσμου. O Μηνάς Παπαγεωργίου παρουσιάζει σήμερα έναν τέτοιο Ελληνα ερευνητή, τον κ. Ηλία Μαριολάκο. Ο ομότιμος καθηγητής Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών απαντά σε μια πληθώρα ερωτημάτων σχετικά με τη νέα

επιστήμη της Γεωμυθολογίας, τους κατακλυσμούς που περιγράφονται στις μυθολογίες των λαών, την αποκωδικοποιήση των ελληνικών μύθων και τα ταξίδια του Ηρακλή ανά την υφήλιο.

Η συνέντευξη με τον Ηλία Μαριολάκο

Θα μπορούσατε να μας δώσετε έναν ορισμό του όρου «γεωμυθολογία» και να μας πείτε πότε χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά;

Ο όρος «γεωμυθολογία» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία ‘60-‘70 στην Αμερική. Αργότερα έπαψε να χρησιμοποιείται και στη συνέχεια πήρα την πρωτοβουλία να τον επανεισαγάγω κάπου στη δεκαετία του ‘90. Η γεωμυθολογία είναι ο κλάδος των γεωεπιστημών ο οποίος προσπαθεί να βρει τη σχέση μεταξύ των φυσικογεωλογικών διεργασιών που συμβαίνουν στη γη και της μυθολογίας.

Υπάρχει όμως αυτή η σχέση; Κατά την άποψή μου υπάρχει και χαρακτηρίζεται τόσο ως άμεση όσο και ως έμμεση. Αμεση είναι όταν, π.χ., ένα φαινόμενο «αντιπροσωπεύεται» από μια θεότητα και συγχρόνως το φαινόμενο ταυτίζεται με τη θεότητα. Για παράδειγμα, ο Ηφαιστος ταυτίζεται με το ηφαίστειο ενώ ο τιτάνας Ωκεανός έχει ταυτιστεί με το θαλάσσιο ωκεανό. Υπάρχει όμως και μια έμμεση σχέση. Υπάρχουν μύθοι οι οποίοι περιγράφουν φυσικογεωλογικές διεργασίες που έγιναν στο απώτατο παρελθόν. Για παράδειγμα, οι ποταμοί είναι θεοί και είναι τέκνα του Ωκεανού και της Πυθίας. Οι ποταμοί όμως συγχρόνως αναφέρονται και ως γεννήτορες νησιών: Σαλαμίνας. Είναι έτσι απλώς ένα αποκύημα της φαντασίας των αρχαίων; Αραγε ο Αχελώος είναι ο γεννήτορας των Εχινάδων νήσων; Υπάρχει κάποια σχέση; Αποδεικνύεται ότι υπάρχει!

Θεωρείτε ότι όλες ανεξαιρέτως οι μυθολογίες εμπεριέχουν πληροφορίες φυσικογεωλογικού ενδιαφέροντος;

Προσωπική μου άποψη είναι ότι όλες οι μυθολογίες συνδέονται με το Homo Sapiens. Στην Ελλάδα ο Homo Sapiens έφτασε πριν από 70.000 χρόνια. Ομως, το κλίμα από τα 70.000 μέχρι τα 18.000 χρόνια πριν ήταν περίπου το ίδιο. Οι μεταβολές έγιναν από το 18000 μέχρι το 6000 πριν από σήμερα. Σε εκείνη ακριβώς την περίοδο ήταν που έπλασαν οι περισσότεροι λαοί τους θεούς τους.

Ολες οι μυθολογίες αναφέρονται σε έναν κατακλυσμό. Εχουν όλες αυτές οι ιστορίες ένα κοινό γεγονός ως αφετηρία τους;

Για να μπορέσει να ερμηνεύσει κανείς τους κατακλυσμούς πρέπει να γνωρίζει πώς μεταβάλλεται το κλίμα. Το κλίμα μεταβάλλεται περιοδικά. Επομένως, μεταβάλλονται και οι βροχοπτώσεις και τα υδρομετεωρολογικά φαινόμενα. Αρα περιμένουμε να γίνονται κατακλυσμοί σε διαφορετικές περιόδους και η γεωλογική ανάλυση έχει δείξει ότι κάτι τέτοιο έχει συμβεί. Οι κατακλυσμοί όμως που περιγράφονται και αναφέρονται στις μυθολογίες είναι κυρίως από το χώρο εκείνον όπου είχε αναπτυχθεί ένας μεγάλος πολιτισμός. Και αυτός ο χώρος είναι αυτός της Μεσογείου, της Μεσοποταμίας μέχρι και το σημερινό Περσικό Κόλπο. Υπάρχει, λοιπόν, μια ομάδα μύθων σχετικά με τους κατακλυσμούς, που αναφέρονται σε μια συγκεκριμένη περίοδο γύρω στο 4000-5000 πριν από σήμερα, δηλαδή μεταξύ 2000 και 3000 π.Χ. Αυτή η περίοδος ουσιαστικά συμπίπτει με το λεγόμενο κλιματικό όπτιμουμ της Ολοκαίνου, μια περίοδο που είχαμε υψηλότερες βροχοπτώσεις και υψηλότερη θερμοκρασία από ό,τι έχουμε σήμερα.

Θα αναρωτηθείτε πώς έχουν χρονολογηθεί αυτά τα πράγματα. Στη Μεσοποταμία, όπως γνωρίζουμε, είχαν έναν πολύ παλιό πολιτισμό που ξεκίνησε το 5000 π.Χ. Κατά την 5η χιλιετία, φτάνουν στο Εριντού οι Σουμέριοι. Εκεί, λοιπόν, υπάρχουν διαφορές στις τομές των γεωλογικών στρωμάτων. Σε ορισμένα από αυτά παρατηρούμε και ανθρώπινη παρουσία μέσω θραυσμάτων από κεραμικά. Αν τα χρονολογήσουμε όλα αυτά, θα παρατηρήσουμε ότι υπάρχουν περίοδοι όπου έχουμε άργιλο (που σημαίνει πλημμύρα – κατακλυσμό), μετά έχουμε εμφάνιση του ανθρώπου, μετά διακόπτεται αυτή η παρουσία και ούτω καθεξής. Εχουμε, λοιπόν, οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι ο λεγόμενος κατακλυσμός του Νώε συμπίπτει με έναν κατακλυσμό που στη μυθολογία των Σουμερίων αναφέρεται ως κατακλυσμός του Σιουσούρντα. Ή με έναν άλλον κατακλυσμό, αυτόν του Ουτναπιστίμ. Οι παραπάνω πρέπει να έχουν γίνει γύρω στο 2000 π.Χ. Για τους δικούς μας κατακλυσμούς, οι μελέτες δείχνουν το 1800 π.Χ. Ομως, αυτό δεν αποκλείει το να έχουν πραγματοποιηθεί και πιο πριν. Αναφέρομαι στους κατακλυσμούς του Δευκαλίωνα και του Ωγύγου. Υπάρχει βέβαια και ο κατακλυσμός του Δαρδάνου. Εκεί είναι λιγάκι μπερδεμένα τα πράγματα διότι υπάρχουν δύο διαφορετικές εκδοχές για τον Δάρδανο.

Υπάρχει η άποψη του καθηγητή Λυριτζή, ο οποίος υποστηρίζει ότι επρόκειτο για τοπικού χαρακτήρα καταστροφή κάπου στην Πελοπόννησο, σωστά;

Ναι. Η μία άποψη είναι ότι ο κατακλυσμός αυτός έχει γίνει στο οροπέδιο της Τρίπολης. Υπάρχει όμως και μια άλλη εκδοχή την οποία αναφέρει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης. Αναφερόμενος στον Δάρδανο από τη Σαμοθράκη, υποστηρίζει πως πρόκειται για τον άνθρωπο που θεμελίωσε την Τροία. Ομως, είναι γνωστό πως δεν υπάρχει μόνο μία Τροία, αλλά 7-8. Γεγονός που αποδεικνύεται στρωματογραφικά. Κάθε φορά καταστρέφεται, θεμελιώνεται ξανά, αναπτύσσεται και πάλι καταστρέφεται. Βεβαίως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Τροία βρίσκεται στη μεγάλη ρηξιγενή ζώνη της Ανατολίας και επομένως εκεί γίνονται τόσοι σεισμοί που οπωσδήποτε προκαλούν καταστροφές. Ομως, ο Δάρδανος (σύμφωνα πάντα με τον Διόδωρο Σικελιώτη) σχετίζεται με έναν κατακλυσμό που συνδέεται με τα νερά που έρχονται από τον Εύξεινο Πόντο. Λέει ο Διόδωρος πως γέμισε με νερό ο Εύξεινος Πόντος, τα νερά πέρασαν τον Βόσπορο και κατέκλυσαν το Αιγαίο. Ανέβηκε η στάθμη της θάλασσας στο Αιγαίο εξαιτίας της μεταφοράς του νερού, γι’ αυτό και στη Σαμοθράκη μαζεύουν οι ψαράδες κιονόκρανα από τη θάλασσα.

Προφανώς αναφέρεται στην περίοδο όπου μεγάλο μέρος του Αιγαίου αποτελείτο από στεριά.

Ναι, κάποτε ήταν στεριά. Ο Διόδωρος Σικελιώτης συνδέει την άνοδο της στάθμης στο Αιγαίο με τα νερά που ήρθαν από τη Μαύρη θάλασσα. Και περιγράφει το φαινόμενο ως συνεχές. Ερχεται, λοιπόν, τώρα η σύγχρονη επιστήμη και μπορεί να χρονολογήσει ακριβώς την περίοδο όπου τα νερά από τη Μαύρη Θάλασσα ήρθαν στο Αιγαίο. Ομως, κάποια στιγμή η «επικοινωνία» αυτή διακόπηκε. Ας μεταφερθούμε πίσω στο χρόνο, πριν από 18.000 χρόνια. Η παραμεσόγειος περιοχή και το Αιγαίο κατοικούνταν. Ε, λοιπόν, την εποχή εκείνη, οι παγετώνες που έφταναν μέχρι το Λονδίνο και το Ανόβερο ξεκίνησαν να λιώνουν και τα νερά κατέληγαν στην Κασπία, στην Αζοφική και στη Μαύρη Θάλασσα. Αρα τα νερά γέμισαν, λοιπόν, τη λεκάνη του Εύξεινου Πόντου και σιγά σιγά πέρασαν μέσα στον Βόσπορο. Ομως, η στάθμη του νερού ανέβαινε και έτσι, μέσω της θάλασσας του Μαρμαρά, βγήκαν στο Αιγαίο.

Ερχεται τώρα η σύγχρονη επιστήμη και βλέπει ότι η πλήρωση αυτή πρέπει να έχει γίνει γύρω στο 14500 π.Χ. και να διήρκεσε περίπου 2.000 χρόνια. Στη συνέχεια διακόπηκε. Εχουμε, δηλαδή, για 2.000 χρόνια μια επικοινωνία της Μαύρης Θάλασσας, του Εύξεινου Πόντου και του Αιγαίου. Επομένως, ο Διόδωρος Σικελιώτης είναι σωστός σε αυτήν την περιγραφή. Τίθεται, έτσι, το ερώτημα: Πώς τα γνώριζε όλα αυτά; Αυτοί, λοιπόν, που θεωρούν την ελληνική μυθολογία ως φαντασιώσεις μιλούν για συμπτώσεις. Ομως, οι συμπτώσεις δεν είναι μία και δύο… Ο Διόδωρος Σικελιώτης περιέγραψε μια φυσικο-γεωλογική διεργασία. Υπάρχουν άλλες δέκα παρόμοιες περιπτώσεις που παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Ποιος και με ποια γλώσσα μετέφερε αυτές τις περιπτώσεις στην ελληνική μυθολογία; Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι Ελληνες έχουν έρθει από τις Ινδίες, από την ινδοευρωπαϊκή ή κατ’ άλλους από την ινδογερμανική φυλή. Κατ’ άλλους έχουν έρθει από το βορρά, ενώ υπάρχουν και αυτοί που λένε ότι εγκαταστάθηκαν εδώ από το 2000 π.Χ. Ποιος, λοιπόν, είπε στους Ελληνες που έφτιαξαν αυτήν τη μυθολογία να περιλάβουν και το προαναφερθέν στοιχείο στο μύθο τους; Μήπως δεν είναι έτσι τα πράγματα; Μήπως δηλαδή όντως υπήρξαν κατά καιρούς αφίξεις διαφόρων λαών, όμως και η γλώσσα και οι παραδόσεις ήταν περίπου οι ίδιες, με αποτέλεσμα να περιγράφουν σε μια κοινή διάλεκτο όλα αυτά τα φυσικά φαινόμενα που τους εντυπωσίαζαν;

Θα μπορούσατε να μας αναφέρετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα;

Ο μύθος λέει ότι οι Εχινάδες, που ήταν νύμφες και κατοικούσαν δεξιά και αριστερά από τον Αχελώο (θεός-ποταμός), θυσίαζαν σε όλους τους θεούς εκτός από τον Αχελώο. Εξ αιτίας αυτού του γεγονότος οργίστηκε ο Αχελώος. Παίρνει, λοιπόν, τις Εχινάδες και τις πετάει στη θάλασσα μετατρέποντάς τες σε νησιά. Εάν δούμε πώς εξελίσσεται παλαιογραφικά η θάλασσα δυτικά από τη σημερινή ακτή, θα διαπιστώσουμε ότι το 18000 π.Χ. οι Εχινάδες νήσοι ήταν προέκταση της ξηράς. Ανέβηκε, λοιπόν, η στάθμη της θάλασσας σιγά σιγά και κατέκτησε την ξηρά αφήνοντας να προεξέχουν οι λόφοι. Αυτή η διεργασία ξεκίνησε 16.000-18.000 χρόνια πριν. Ο μύθος εδώ ταυτίζεται και πάλι με τη γεωλογία. Τίθεται, έτσι, και πάλι το ερώτημα πώς έμειναν όλα αυτά τα γεγονότα στη μνήμη των Ελλήνων που υποτίθεται ότι δεν έχουν καμία σχέση με τους γηγενείς κατοίκους αυτού του τόπου, τους Πρωτοέλληνες ή τους Πελασγούς.

Το ερευνητικό σας έργο σχετίζεται με έναν από τους μεγάλους ήρωες της ελληνικής μυθολογίας, τον Ηρακλή. Σε ομιλία σας τον αποκαλέσατε «παγκόσμιο γεωλόγο και μηχανικό».

O Ηρακλής είναι γνωστός από τους 12 άθλους του. Αυτούς γνωρίζουμε οι περισσότεροι. Για παράδειγμα, είναι λιγότερο γνωστό ότι γεννήθηκε στη Θήβα και (ακόμα σημαντικότερο) ότι έζησε την τελευταία περίοδο της μυκηναϊκής εποχής. Η μυκηναϊκή εποχή ξεκινάει γύρω στα 1600 π.Χ. και ο Ηρακλής πρέπει να έζησε το 13ο αιώνα π.Χ., γύρω στα 80 χρόνια πριν από τον Τρωικό Πόλεμο. Οι 12 άθλοι του Ηρακλή, αν τους ταξινομήσει θεματολογικά κάποιος, θα δει ότι έχουν εμφανή σχέση με το νερό, με μεταλλεύματα και κυρίως με υδραυλικά έργα. Οπως οι στάβλοι του Αυγεία, για παράδειγμα. Ο καθαρισμός του στάβλου του Αυγεία έγινε με την εκτροπή των υδάτων ενός ή δύο ποταμών. Οι Στυμφαλίδες όρνιθες, πάλι, έχουν να κάνουν με λίμνη, με νερό. Η Λερναία Υδρα ομοίως. Τα χρυσά μήλα των εσπερίδων, η χρυσή ζώνη της Ιππολύτης και τα βόδια του Γηρυόνη (πατέρας του Γηρυόνη ήταν ο Χρυσάορας) σχετίζονταν άμεσα με τον χρυσό. Πέρα από αυτά, ο Ηρακλής σχετίζεται επίσης και με τα τεχνικά έργα των Μινύων στην Κωπαΐδα. Αν ξεφύγουμε από αυτούς τους 12 μύθους και πάμε στο τι λένε ο Στράβωνας, ο Διόδωρος Σικελιώτης και διάφοροι άλλοι, βλέπουμε ότι ο Ηρακλής έχει επισκεφθεί και ολόκληρη την Ιβηρική Χερσόνησο.

Μηνάς Παπαγεωργίου και Ηλίας Μαριολάκος κατά τη διάρκεια της συνέντευξης

Σύμφωνα με μελέτη που έχετε παρουσιάσει, ο Ηρακλής εκτός από γεωλόγος και μηχανικός ήταν και δεινός ταξιδιώτης. Υπάρχουν πειστήρια για το πέρασμά του από άλλα σημεία του πλανήτη; Υπάρχουν σχετικές αναφορές σε τοπικές παραδόσεις άλλων λαών;

Ο άθλος με τα βόδια του Γηρυόνη εκτυλίσσεται στην Ιβηρική Χερσόνησο. Οι λεπτομέρειες αναφέρονται στον Διόδωρο Σικελιώτη, στον Στράβωνα και τον Πλούταρχο. Γιατί, λοιπόν, πήγε εκεί; Για να εκμεταλλευτεί τον χρυσό, τον άργυρο και τα διάφορα μέταλλα. Μην ξεχνάμε ότι η εποχή εκείνη ήταν η εποχή των μετάλλων. Υπάρχουν ορισμένες περιγραφές που αναφέρονται σε κοιτάσματα μετάλλων στα ιζήματα των ποταμών, όπως του Γουαδαλκιβίρ.

Πέρασε όμως και από τα Πυρηναία και πήγε στη Γαλατία. Γαλατία ονομάστηκε από το γιο του Ηρακλή, τον Γαλάτη. Εκεί, λοιπόν, ο Ηρακλής συνάντησε την Πυρίνη. Αυτή έμεινε έγκυος αλλά είχε διάφορες επιπλοκές με την εγκυμοσύνη και λέγεται ότι γέννησε ένα τέρας. Στεναχωρημένη, κατέφυγε στο βουνό, όπου και την κατασπάραξαν τα άγρια ζώα. Ο Ηρακλής βρήκε το πτώμα της, την έθαψε με τιμές πριγκίπισσας και από τότε τα βουνά λέγονται Πυρηναία. Τα προηγούμενα αποτελούν αναφορές της ίδιας της λατινικής μυθολογίας. Σε εκείνη την περιοχή ίδρυσε μια πόλη που είναι σήμερα γνωστή ως Αλέσια. Συνέχισε την ίδρυση νέων πόλεων εγκαθιστώντας σε αυτές δικές του κυβερνήσεις. Ο ίδιος ο Ηρακλής αποτελούσε κατά κάποιον τρόπο ένα διοικητή όλης αυτής της μεγάλης περιοχής υπό τον Ευρυσθέα (το βασιλιά των Μυκηνών).

Εκείνη ακριβώς η περίοδος χαρακτηρίζεται από τη μετάβαση στην εποχή του κασσιτέρου (είχε προηγηθεί η εποχή του μπρούντζου). Πήγε, λοιπόν, και στις Κασσιτερίδες Νήσους. Για να μπορέσει όμως να κάνει μεγάλη εκμετάλλευση, πραγματοποίησε διάφορα υδραυλικά έργα. Για την ευκολότερη μεταφορά του στρατού του άνοιξε δρόμους μέσα από τις Αλπεις για να κατέβει στην Ιταλία. Κυριάρχησε, λοιπόν, στην περιοχή, πέρασε στη Γαλλία και πήρε χρυσάφι από εκεί. Πέρασε στην Ιταλία, πέρασε στη Σικελία, συνεχίζοντας να ιδρύσει πόλεις όπως για παράδειγμα τη Λα Κορούνια ή το Κάντιθ.

Υπάρχει και το θέμα του φάρου της Λα Κορούνια, έτσι;

Το έμβλημα της πόλης, ο θυρεός της Λα Κορούνια, είναι ο φάρος που έχτισε ο Ηρακλής. Στη βάση του έχουμε μια νεκροκεφαλή με δύο κόκαλα που θεωρείται ότι είναι η κεφαλή του Γηρυόνη. Το Κάντιθ είναι τα παλιά Γάδειρα. Εκεί έχουν μέχρι και σήμερα επιγραφές αφιερωμένες στον Ηρακλή. Στην περιοχή υπάρχουν οι λεγόμενες στήλες του Ηρακλέους, οι πύλες του Γιβραλτάρ. Επίσης, στην τελετή έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων της Βαρκελόνης το 1992 το γήπεδο ολόκληρο ήταν στολισμένο με κορδέλες και σεντόνια χρώματος μπλε και άσπρου παριστάνοντας τη Μεσόγειο. Και στο άκρο υπήρχε ένα πλοίο. Ενα πλοίο σαν και αυτά με τα οποία ταξίδευαν οι Μυκηναίοι… Τότε, λοιπόν, βγαίνει από το πλοίο μια φιγούρα, η οποία διασχίζει τη Μεσόγειο και πάει και ιδρύει τη Βαρκελόνη. Ο μύθος αναφέρει πως, κατερχόμενος ο Ηρακλής από τα Πυρηναία, κατάκοπος και καταϊδρωμένος όπως ήταν, έφτασε στην παραλία. Του άρεσε πολύ το τοπίο και άφησε πολλούς από τους δικούς του στρατιώτες εκεί να ξεκουραστούν. Ο ίδιος μπήκε μαζί με άλλους μέσα σε εννιά πλοία και ξεκινούν την πορεία τους προς το βορρά. Τους πιάνει όμως μια μεγάλη θαλασσοταραχή και καταστρέφονται οκτώ πλοία. Επιστρέφοντας εκεί από όπου ξεκίνησε, είδε πως οι άνδρες του είχαν αρχίσει να χτίζουν μια νέα πόλη, τη Βαρκελόνη. Τέλος, σύμφωνα με την παράδοση, ο Ηρακλής πήγε να πάρει τα μήλα των Εσπερίδων περνώντας από την Αραβία. Από εκεί λένε ότι έφτασε μέχρι την Αορνο Πέτρα που βρίσκεται στις Ινδίες και στον Ινδό ποταμό. Ουσιαστικά πρόκειται για το σημείο όπου έφτασε και ο Μέγας Αλέξανδρος.

Να περάσουμε και στο θέμα της αντίπερα όχθης του Ατλαντικού;

Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι ο Ηρακλής και οι άνθρωποί του είχαν πάει να συναντήσουν τους ανθρώπους του Κρόνου. Αυτοί βρίσκονταν σε τρία νησιά δυτικά της Ισλανδίας, η οποία με τη σειρά της βρίσκεται δυτικά από τη Βρετανία. Σε ένα, λοιπόν, από αυτά τα νησιά ήταν η βάση των ανθρώπων που κατάγονταν από τον Κρόνο. Συνεχίζει, λοιπόν, ο Πλούταρχος αναφέροντας πως οι άνθρωποι του Ηρακλή έφτασαν σε αυτό το νησί με σκοπό να περάσουν στη μεγάλη ήπειρο απέναντι, για να αντικαταστήσουν τους προηγούμενους Ελληνες που είχαν μείνει εκεί αρκετά χρόνια και είχαν εκβαρβαριστεί. Είχαν αρχίσει να ξεχνάνε τη γλώσσα τους, τα ήθη και τα έθιμά τους. Ποια είναι αυτή η ήπειρος δυτικά από την Ισλανδία και δυτικά από τα τρία μεγάλα νησιά; Μία είναι, δεν υπάρχει κάποια άλλη: η Αμερική. Ο Πλούταρχος αναφέρει πως το γεωγραφικό πλάτος της περιοχής όπου έφτασε ο Ηρακλής ήταν σε ευθεία με αυτό της Κασπίας. Μας λέει ότι από την περιοχή που έφτασαν έβλεπαν τον ήλιο να χάνεται μόνο μία ώρα το 24ωρο για ένα μήνα.

Υπάρχουν αρχαιολογικά δεδομένα σε αυτές τις περιοχές στην αμερικανική ήπειρο που να μαρτυρούν τέτοιου είδους δραστηριότητα;

Αρχαιολογικά δεδομένα δεν υπάρχουν διότι δεν έχουν γίνει στοχευμένες έρευνες προς αυτή την κατεύθυνση. Ενδείξεις όμως υπάρχουν. Οι ενδείξεις είναι ότι στην απέναντι πλευρά και στη συγκεκριμένη περιοχή, την περιοχή των Μεγάλων Λιμνών όπου έχουμε μια μεταλλευτική δραστηριότητα που ξεκινά περίπου το 2500 π.Χ. και σταματάει το 1000 π.Χ. Δηλαδή ξεκινάει από τη μεσοελλαδική και πρωτοελλαδική εποχή και καταλήγει στους σκοτεινούς αιώνες, στην κατάρρευση του μυκηναϊκού κράτους. Εκεί αναφέρεται μια εξόρυξη 50.000 τόνων αυτοφυούς χαλκού.

Γνωρίζω πως όλα τα χάλκινα αντικείμενα που έχουν βρεθεί στην Αμερική δεν ξεπερνούν τους 17 τόνους.

Ετσι είναι. Να είναι 100, να είναι 1.000, να είναι 2.000 τόνοι! Πού πήγαν οι 50.000 τόνοι; Υπάρχουν διάφορα ευρήματα που βρίσκονται μέχρι τη Φλόριντα. Εχουμε διπλούς πέλεκεις όπως τους μινωικούς. Εχουμε ορισμένα άλλα εργαλεία που μοιάζουν ακριβώς με αυτά τα οποία χρησιμοποιούσαν εδώ στον ελλαδικό χώρο. Υπάρχουν, τέλος, και άλλες ενδιαφέρουσες ενδείξεις. Ξαναγυρνώντας όμως στον Ηρακλή, να αναφέρουμε ότι ο Παυσανίας υποστηρίζει ότι ο ήρωας έφτασε και μέχρι τη χώρα των Υπερβορείων.

Οι οποίοι πού τοποθετούνται γεωγραφικά;

Οπωσδήποτε βρίσκονταν βόρεια της Μαύρης Θάλασσας. Αλλοι τούς τοποθετούν στις Αλπεις, άλλοι βόρεια του Αίμου, άλλοι βόρεια της Θράκης. Κατά πάσα πιθανότητα, όμως, πρέπει να κατοικούσαν εκεί που έφτασαν οι Αργοναύτες. Εκεί, λοιπόν, πρέπει να πήγε ο Ηρακλής. Ο οποίος, μάλιστα, σύμφωνα με τον Παυσανία, πήρε από τους Υπερβόρειους μια αγριελιά, για να τη φυτέψει στην Ολυμπία. Δεν είναι λιγάκι περίεργο όλο αυτό; Πρέπει να υπήρχε μια πολιτισμική σχέση μεταξύ των λαών.

Και οι Υπερβόρειοι με τη σειρά τους όμως επισκέπτονταν τη Δήλο;

Ετσι. Οι ανασκαφές δύο Γάλλων αρχαιολόγων στο νησί έφεραν στο φως τους τάφους των Υπερβορείων παρθένων, που χρονολογούνται από το 15ο αιώνα π.Χ. Μιλάμε δηλαδή για την περίοδο ανάπτυξης της μυκηναϊκής εποχής. Υπάρχει, λοιπόν, η εκδοχή ότι οι Υπερβόρειες παρθένες κατέρχονταν από το Μαντείο της Δωδώνης, περνούσαν από τους Δελφούς, από εκεί στην Εύβοια για να καταλήξουν στη Δήλο με σκοπό να αφήσουν τα ετήσια δώρα τους. Κανένας δεν έχει ασχοληθεί με το συγκεκριμένο θέμα, το οποίο και θεωρώ καθοριστικής σημασίας διότι δεν μπορώ να καταλάβω γιατί ξεκινούν 5 παρθένες με δώρα για να πάνε από την Αγία Πετρούπολη στον Απόλλωνα της Δήλου παραμένοντας αλώβητες. Μπορεί να το φανταστεί κανείς; Αορνος Πέτρα, Υπερβορέα, Θούλη… Ολες τους συνδέονται με τον Ηρακλή. Αυτές οι περιοχές είναι υπαρκτές.

Σας έχει πλησιάσει κάποιος από την ελληνική Πολιτεία με σκοπό τη χρηματοδότηση για την ανάδειξη της ερευνητικής σας προσπάθειας;

Οχι, εδώ δεν ενδιαφέρονται γι’ αυτά τα πράγματα… Δυστυχώς ακόμα είμαστε υποχείριο του «πνεύματος της Εσπερίας». Δηλαδή, αν δεν έχουν πει κάτι οι Αμερικάνοι, οι Αγγλοι, οι Γερμανοί και οι Γάλλοι, δεν το δεχόμαστε, πρέπει να μας το πουν αυτοί πρώτα για να το δεχτούμε.

Προσπαθούμε να εφαρμόσουμε, δηλαδή, εδώ το σκανδιναβικό πρότυπο. Αν πάει κανείς στη Φινλανδία το χειμώνα, ο ήλιος κάνει την εμφάνισή του 3 ώρες την ημέρα. Πώς είναι δυνατόν αυτός ο άνθρωπος να μην καθίσει μέσα στο σπίτι του να σκεφτεί, να εργαστεί στο computer του; Είναι δυνατόν ο Ελληνας να περάσει μόλις 3 ώρες εκτός σπιτιού; Ο ίδιος ο ήλιος τον προκαλεί να κάνει το αντίθετο.

Σημείωση: Η συνέντευξη παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο εβδομαδιαίο περιοδικό “Φαινόμενα” του Ελεύθερου Τύπου (τ. 19 – 5/2/2011)

Από το metafysiko

 

Η ΤΗΘΥΣ...[Η ΤΙΤΑΝΙΔΑ,Ο ΔΟΡΥΦΟΡΟΣ ΤΟΥ ΚΡΟΝΟΥ,Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΤΗΘΥΟΣ..]Μέρος Α΄

Ὠκεανοῦ καλέω νύμφην, γλαυκώπιδα Τηθύν,

κυανόπεπλον ἄνασσαν, εὔτροχα κυμαίνουσαν,

αὔραις ἡδυπνόοισι πατασσομένην περὶ γαῖαν.

Θραύουσ αἰγιαλοῖσι πέτρῃσί τε κύματα μακρά,

εὐδινοῖς ἁπαλοῖσι γαληνιόωσα δρόμοισιν,

ναυσὶν ἀγαλλομένη, θηροτρόφος, ὑγροκέλευθε·

μήτηρ μὲν Κύπριδος, μήτηρ νεφέων ἐρεβεννῶν

καὶ πάσης πηγῆς νυμφέων νασμοῖσι βρυούσης·

κλῦθί μου, ὦ πολύσεμνε, καὶ εὐμενέουσ ἐπαρήγοις,

εὐθυδρόμοις οὖρον ναυσὶν πέμπουσα, μάκαιρα.

[ΟΡΦΕΩΣ ΥΜΝΟΙ, ΑΡ. 22 - "88 ΙΕΡΟΙ ΥΜΝΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ", ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΗΛΙΟΔΡΟΜΙΟΝ, ΑΘΗΝΑ 2004 ]

Η Τηθύς (της Τηθύος) αναφέρεται ως πρόσωπο στην ελληνική μυθολογία. Φερόταν ως μια των Τιτανίδων, κόρη του Ουρανού και της Γαίας, που έλαβε ως σύζυγο τον Ωκεανό εκ του οποίου και γέννησε ποτάμιους θεούς, μεταξύ των οποίων ήταν ο Αχελώος, ο Ασωπός κλπ. και ισάριμες θεότητες, τις Ωκεανίδες. Κατ΄ άλλη παραδοχή του μύθου η Τηθύς ήταν μητέρα του Φόρκυνος, του Κρόνου και της Ρέας, η οποία και της εμπιστεύθηκε την ανατροφή του Δία.

Από τους μεταγενέστερους Έλληνες η Τηθύς ταυτίσθηκε με την θεά Ίσιδα της Αιγυπτιακής Μυθολογίας.

• Ο πέμπτος σε διαστάσεις δορυφόρος του πλανήτη Κρόνου, που ανακαλύφθηκε το 1684, ονομάσθηκε Τηθύς από το μυθικό αυτό πρόσωπο.

Με τον Ωκεανό απέκτησε τα εξής παιδιά,Αχελώος ,Αχέρων ,Αλφειός ,Αμάλθεια ,Αμφιτρίτη ,Ασία ,Ασωπος,Βολτούρνος ,Διόνη, Δορίδα ,Ευρυνόμη ,Ηλέκτρα ,Ηνίπευς ,Ίναχος ,Καλλιρρόη ,Κάττιλος ,Κήβρης ,Κηφισός ,Κίρκη ,Κλυτήνη ,Κλυμένη ,Κρυνησσός .Λυσιθέα ,Μηλία

Μελείβοια, Μερόππη, Μήτις
Νήλιος, Πηνειός, Πέρση ,Πλειόνη ,Ρόδη ,Σκαμάνδρας ,Στήγα, Τήλεστος, Τυβερίνος ,Τίβερτος.Τύχη

Ετυμολογική προσέγγιση από τον καθηγητή Κοσμα ΜαρκάτοΘέτις, Τηθύς, Ρέα, Ήρα www.hellenes-markatos.gr

ΤΗΘΥΣ...Ο ΔΟΡΥΦΟΡΟΣ ΤΟΥ ΚΡΟΝΟΥ

Η Τηθύς (Αγγλ. Tethys) είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος δορυφόρος του Κρόνου και ανακαλύφθηκε από τον Τζιοβάννι Ντομένικο Κασσίνι στις 21 Μαρτίου 1684. Η Τηθύς έχει μέση διάμετρο 1.066 χιλιόμετρα και απέχει από τον πλανήτη Κρόνο 294.619 χλμ..
Ονομάστηκε Τηθύς από την Τιτανίδα Τηθύς της ελληνικής μυθολογίας. Επίσης αναφέρεται και με την ονομασία Κρόνος III (Saturn III), επειδή είθισται στην Αστρονομία αντί του ονόματος του δορυφόρου να χρησιμοποιείται ο αύξων αριθμός εκάστου (κατά σειρά απόστασης από τον πλανήτη). Στην πραγματικότητα δεν είναι ο τρίτος στη σειρά, αλλά όταν ανακαλύφθηκε ήταν.

Τηθύς
Η Τηθύς, φωτογραφήμένη από τη διαστημοσυσκευή Κασσίνι της ΝΑΣΑ
Ανακάλυψη
Ανακαλύφθηκε από	Τζιοβάνι Ντ. Κασίνι
Ημερομηνία Ανακάλυψης	21 Μαρτίου 1684
Χαρακτηριστικά τροχιάς
Ημιάξονας τροχιάς	294.619 Km
Εκκεντρότητα	0,0001
Περίοδος περιφοράς	1,887802 ημέρες
Κλίση	1,12° (προς τον Ισημερινό του Κρόνου)
Είναι δορυφόρος του	Κρόνου
Φυσικά χαρακτηριστικά
Διαστάσεις	1.080,8 × 1.062,2 × 1.055 Km
Μέση Ακτίνα	533 ± 0,7 Km
Μάζα	(6,17449 ± 0,00132) ×1020 kg
Μέση πυκνότητα	0,9735 ± 0,0038 g/cm3

Ο Κασσίνι ονόμασε τους τέσσερις δορυφόρους που ανακάλυψε (Τηθύς, Διώνη, Ρέα, Ιαπετός) Sidera Lodoicea, δηλαδή αστέρια του Λουδοβίκου προς τιμή του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΔ'. Το 1847 όμως ο Τζον Χέρσελ έδωσε σε αυτούς τους δορυφόρους ονόματα Τιτάνων, οι οποίοι ήταν αδέλφια του Κρόνου.
Η Τηθύς είναι ένα ουράνιο σώμα που αποτελείται σχεδόν εξ' ολοκλήρου από πάγο. Στην παγωμένη επιφάνειά της διακρίνονται πολλοί κρατήρες. Ο μεγαλύτερος κρατήρας της βρίσκεται στο δυτικό της ημισφαίριο, ονομάζεται Οδυσσέας και έχει διάμετρο 400 χιλιόμετρα. Ένα άλλο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό της επιφάνειάς της είναι το «Χάσμα της Ιθάκης», ένα φαράγγι πλάτους εκατό χιλιομέτρων και βάθους πέντε, που διατρέχει τα 3/4 της περιφέρειας της Τηθύος (περίπου 2.000 χιλιομετρα). Εικάζεται ότι σχηματίστηκε όταν το νερό στο εσωτερικό του δορυφόρου πάγωσε, αυξάνοντας έτσι τον όγκο του και ραγίζοντας την επιφάνεια. Η θερμοκρασία στην επιφάνειά της είναι π

ερίπου -187^oC.















Η ΛΕΚΑΝΗ ΤΗΣ ΤΗΘΥΟΣ


Συγγραφή : Βαλιάκος Ηλίας
Για παραπομπή: Βαλιάκος Ηλίας, «Παλαιογεωγραφία του Αιγαίου», 2006,

Πολιτιστική Πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου



1. Εισαγωγή



Η παλαιογεωγραφική εξέλιξη του χώρου του Αιγαίου κατά τη διάρκεια της πιο πρόσφατης γεωλογικής περιόδου του Ανώτερου Καινοζωικού (τα τελευταία 23 εκατ. χρόνια) σημαδεύτηκε από σημαντικές γεωτεκτονικές μεταβολές, οι οποίες εντοπίζονται κυρίως στις περιόδους του Ανώτερου Μειοκαίνου (από 5 ως 11 εκατ. χρόνια) και του Κατώτερου Πλειοκαίνου. Οι μεταβολές αυτές σχετίζονται με την κίνηση μεγάλων τεμαχών του γήινου φλοιού, που ονομάζονται λιθοσφαιρικές πλάκες, στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου. Η κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών είχε ως αποτέλεσμα την έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα.



Η σημερινή κατάσταση στο Αιγαίο διαφέρει βέβαια σημαντικά από την κατάσταση που επικρατούσε κατά τη διάρκεια του Ηωκαίνου-Ολιγοκαίνου, πριν από 35-45 εκατ. χρόνια. Τότε η θέση σύγκλισης των λιθοσφαιρικών πλακών της Ευρασίας και της Αφρικής βρισκόταν στο χώρο των Κυκλάδων. Η σύγκρουση αυτή δημιούργησε υψηλής πίεσης μεταμόρφωση των πετρωμάτων στις Κυκλάδες (Σύρο, Νάξο, Τήνο, Άνδρο κτλ.) και εκδήλωση της ηφαιστειότητας στην περιοχή της Ροδόπης. Η σταδιακή μετατόπιση της ηφαιστειότητας αντανακλά τη σταδιακή μετατόπιση της σύγκλισης των λιθοσφαιρικών πλακών, η οποία ταυτόχρονα εκδηλώθηκε με μια στροφή του ελληνικού χώρου. Η στροφή αυτή, η οποία βεβαιώνεται από τις παλαιομαγνητικές μετρήσεις, έστρεψε δεξιόστροφα την ελληνική χερσόνησο περίπου κατά 38 μοίρες από τη θέση στην οποία βρισκόταν πριν από 15-20 εκατ. χρόνια.



2. Θάλασσα της Τηθύος και Κιμμερική ήπειρος



Η γεωτεκτονική εξέλιξη όμως του ευρύτερου ελληνικού-μικρασιατικού χώρου αρχίζει σε πολύ παλαιότερες γεωλογικές εποχές του Μεσοζωικού ή και του Παλαιοζωικού, πριν από 180 ως 300 εκατ. χρόνια. Τα σταδιακά βήματα αυτής της γεωτεκτονικής εξέλιξης του χώρου του Αιγαίου μπορούν να συνοψιστούν στα παρακάτω. Ολόκληρος ο ελληνικός χώρος είναι δημιούργημα της παλαιάς θάλασσας / του ωκεανού της Τηθύος, ο οποίος βρισκόταν μεταξύ της Ευρασίας, του ενιαίου ηπειρωτικού χώρου της Ευρώπης και της Ασίας στο βορρά, και της Γκοντβάνα, της ενιαίας ηπείρου που περιλάμβανε την Αφρική, την Ινδία και την Αυστραλία στο νότο. Η θάλασσα της Τηθύος λειτούργησε ως ωκεάνιος χώρος για εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια. Στο αρχικό στάδιο, η Παλαιά-Τηθύς θάλασσα χώριζε τις δύο ηπείρους. Στη συνέχεια, από τον ηπειρωτικό χώρο της Γκοντβάνα αποσπάστηκαν διάφορα μεγάλα ηπειρωτικά τεμάχη. Αυτά τα ηπειρωτικά τμήματα αποτέλεσαν μια γνωστή από τη μυθογεωλογική ορολογία ήπειρο, την «Κιμμερική» ήπειρο της περιόδου εκείνης. Η Κιμμερική ήπειρος συνέχισε την κίνησή της, και κατά την περίοδο πριν από 300-180 εκατ. χρόνια συμπίεσε το χώρο της Παλαιάς-Τηθύος κάνοντας μια περιστροφή και δημιούργησε πίσω της ένα νέο ωκεάνιο χώρο της Νεο-Τηθύος.



Υπόλειμμα του χώρου αυτού της Τηθύος καθώς και υπολείμματα αυτής της παλαιάς ηπειρωτικής μορφής της Κιμμερικής ηπείρου βρίσκουμε στον ευρύτερο χώρο της Ελλάδας και της Μικράς Ασίας. Τμήματα της Κιμμερικής ηπείρου αποτελούν οι οροσειρές του Βόρρα, του Βερμίου, των Πιερίων, του Ολύμπου και της Όσσας, του Πηλίου, περιοχές της Εύβοιας και των Κυκλάδων. Στην Κιμμερική ήπειρο εντάσσονται και το υπόβαθρο της Λέσβου μαζί με το τέμαχος Σακάρια της Μικράς Ασίας και ορισμένα άλλα ηπειρωτικά τεμάχη.



Ο ωκεάνιος χώρος της Παλαιο-Τηθύος έκλεισε και καταστράφηκε οριστικά, ενώ παρέμεινε ανοικτός ο χώρος της Νέο-Τηθύος περίπου ως το Ηώκαινο, πριν από περίπου 45 εκατ. χρόνια. Τότε ολοκληρώνεται και η καταστροφή του ωκεανού της Νεο-Τηθύος, λόγω της βύθισης του ωκεάνιου φλοιού της κάτω από την Κιμμερική ήπειρο.



Συνδεδεμένη με αυτή τη σύγκλιση που έλαβε χώρα την περίοδο του Ολιγοκαίνου, δηλαδή πριν από 25-30 εκατ. χρόνια, ήταν η ηφαιστειότητα που εκδηλώθηκε στο χώρο της Ροδόπης.



3. Η μολασσική λεκάνη του βόρειου Αιγαίου



Την ίδια περίοδο, στο χώρο του βόρειου Αιγαίου παρατηρείται μια θαλάσσια λεκάνη, στην οποία συσσωρεύεται μεγάλος όγκος μολασσικών ιζημάτων. Η μολασσική λεκάνη του βόρειου Αιγαίου εκτείνεται κατά μήκος του νότιου περιθωρίου της Ροδόπης και περιλαμβάνει από την περιοχή του Αξιού και τον Θερμαϊκό κόλπο στα δυτικά, τη Λήμνο, την περιοχή της Θράκης και τη δυτική Μικρά Ασία. Οι περιοχές της δυτικής Μακεδονίας, της ανατολικής Θεσσαλίας, της Λέσβου ως και τη Μικρά Ασία καταλαμβάνονται από μία εκτεταμένη χερσαία περιοχή, η οποία συνίσταται κυρίως από μεταμορφωμένα πετρώματα που αποτελούν τμήματα της Κιμμερικής ηπείρου. Στις χερσαίες αυτές ζώνες, όπως αποδεικνύεται και από την παρουσία μεγάλου αριθμού φυτικών απολιθωμάτων, αναπτύσσονταν τροπικά-υποτροπικά δάση. Νοτιότερα της χερσαίας ζώνης εκτείνεται μια άλλη, μεγαλύτερη από εκείνη του βόρειου Αιγαίου, θαλάσσια λεκάνη, που δέχεται επίσης μεγάλο όγκο μολασσικών ιζημάτων. Αυτή η θαλάσσια λεκάνη καταλαμβάνει την περιοχή των Γρεβενών, τη λεκάνη της Θεσσαλίας, την Εύβοια και εκτείνεται ως τη Χίο και τη Μικρά Ασία.



4. Ηφαιστειακή δραστηριότητα



Στην περίοδο του Κάτω-Μέσου Μειοκαίνου πριν από 13 ως 22,5 εκατ. χρόνια η ηφαιστειακή δραστηριότητα μεταναστεύει νοτιότερα και εκδηλώνεται στην περιοχή του βόρειου και κεντρικού Αιγαίου με επέκταση προς τη Μικρά Ασία. Δείγματά της βρίσκουμε στα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου, Ίμβρο, Λήμνο, Αγ. Ευστράτιο και Λέσβο, τα οποία διασώθηκαν από τη μεταγενέστερη καταβύθιση της περιοχής μεταξύ των νησιών η οποία έλαβε χώρα κατά το Τεταρτογενές. Λιγότερο διαδεδομένα είναι τα ηφαιστειακά προϊόντα στη Χίο, τα Ψαρά, τα Αντίψαρα, τη Σκύρο και την Εύβοια. Η έντονη ηφαιστειακή δράση συνδέεται με τη δημιουργία του Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου και της Λήμνου. Λόγω της ηφαιστειακής δραστηριότητας, μεγάλοι όγκοι ηφαιστειακών υλικών και ηφαιστειακής στάχτης παρασύρθηκαν από μεγάλες ποσότητες νερού και προκάλεσαν μεγάλης κλίμακας λασπορροές που κάλυψαν τη βλάστηση της περιοχής.



Πριν από 22,5 εκατ. χρόνια ο αιγαιακός χώρος παρουσιάζει μια εικόνα διαφορετική από τη σημερινή, αρχίζει όμως να εμφανίζεται μια βόρεια θαλάσσια αιγαιακή λεκάνη, καθώς επίσης και στην περιοχή των Κυκλάδων, στο κεντρικό τμήμα, υπάρχει μία χερσαία μάζα στο μέσο της οποίας δημιουργείται μια εσωτερική λεκάνη γλυκών και υφάλμυρων υδάτων. Επίσης, στα ανατολικά της ευρύτερης αυτής περιοχής αναπτύσσεται μια ηφαιστειακή ζώνη.



5. Οι γεωλογικές εξελίξεις στο Μέσο Μειόκαινο



Στο Μέσο Μειόκαινο, και συγκεκριμένα πριν από περίπου 15 εκατ. χρόνια, ολόκληρος σχεδόν ο ελλαδικός χώρος, προφανώς και το Αιγαίο, χερσεύει και αποτελεί με τη Μικρά Ασία μία ενιαία χέρσο. Η θάλασσα αποσύρεται περιφερειακά και εξαπλώνεται από το Ιόνιο ως τα νότια της Κρήτης και των Δωδεκανήσων. Πριν από 10 εκατ. χρόνια, η θάλασσα εισβάλλει από τα νότια σε ολόκληρο σχεδόν το χώρο του σημερινού Αιγαίου πελάγους. Χέρσος παρέμεινε η περιοχή των Κυκλάδων που αποτελούσε συνέχεια της ηπειρωτικής Ελλάδας, καθώς επίσης και περιοχές του ανατολικού Αιγαίου όπως τα νησιά Λέσβος, Χίος, Σάμος κ.ά., που αποτελούσαν συνέχεια της ξηράς με τη Μικρά Ασία. Οι παλαιογεωγραφικές συνθήκες όμως αλλάζουν πολύ γρήγορα και σε μεγάλη έκταση. Πριν από 8 εκατ. χρόνια η Μεσόγειος περιορίζεται σε επιμέρους λεκάνες. Αυτό οφείλεται στην απομόνωσή της από τους γειτονικούς ωκεανούς με το κλείσιμο των σημείων επικοινωνίας με αυτούς. Η ποσότητα του νερού που εξατμίζεται είναι μεγαλύτερη από την ποσότητα των νερών που εισρέει στη Μεσόγειο από τους ποταμούς των γειτονικών ξηρών. Έτσι, δημιουργείται η κρίση αλμυρότητας σε ολόκληρη τη Μεσόγειο και στο Αιγαίο φυσικά. Σε πολλές περιοχές του Αιγαίου έχουμε απόθεση εβαποριτών, όπως στη θαλάσσια περιοχή της Θάσου, στις βόρειες Σποράδες, στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Κυκλάδων και Χίου, βόρεια και ανατολικά της Κρήτης και στο Ιόνιο πέλαγος. Πριν από 6 εκατ. χρόνια ο αιγαιακός χώρος χερσεύει λόγω συμπιεστικών τάσεων και αποτελεί μια ενιαία χέρσο με την ηπειρωτική Ελλάδα και τη Μικρά Ασία. Η θάλασσα κατά την περίοδο αυτή έχει αποσυρθεί νοτιότερα και εκτείνεται από το Ιόνιο και την περιοχή της Κρήτης ως τα Δωδεκάνησα. Στο βόρειο Αιγαίο αρχίζει να εισβάλλει η Παρατηθύς. Πριν από 3,5 εκατ. χρόνια η τεκτονική δράση εκφράζεται με εφελκυσμό, έτσι δημιουργούνται νέα ρήγματα ή επαναδραστηριοποιούνται παλαιά με αποτέλεσμα να ακολουθήσει εκτεταμένη επίκλυση της θάλασσας. Πριν από 1,8 εκατ. χρόνια, η θάλασσα αποσύρεται προς τα νότια και σχηματίζονται λίμνες στο βόρειο και κεντρικό Αιγαίο. Η τεκτονική στην περίοδο αυτή είναι συμπιεστική, όχι όμως για μακρό χρονικό διάστημα. Κατά τη διάρκεια του Μέσου Πλειστοκαίνου και μέχρι σήμερα, δηλαδή τα τελευταία 700.000 χρόνια, ο εσωτερικός ελλαδικός χώρος επηρεάζεται από μια νέα εφελκυστική φάση με αποτέλεσμα την ανάδραση παλαιών ρηγμάτων και τη δημιουργία νέων, όπως στην Κω, Ρόδο, Κρήτη κ.α. Αυτό συνεπάγεται επίκλυση της θάλασσας η οποία παίρνει σχεδόν τη σημερινή της μορφή. Πιο συγκεκριμένα, πριν από 21.500 χρόνια η στάθμη της θάλασσας ήταν 120 μ. κάτω από τη σημερινή στάθμη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να υπάρχει ευρεία επικοινωνία μεταξύ των νησιών και της ηπειρωτικής Ελλάδας αλλά και της Μικράς Ασίας. Στην περιοχή των Κυκλάδων σχηματίζεται μια εκτεταμένη ξηρά. Πριν από 11.500 χρόνια η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε και έφθασε στα -60 μ. από τη σημερινή στάθμη, με συνέπεια τη διακοπή επικοινωνίας πολλών περιοχών. Τέλος πριν από 8.000 χρόνια η στάθμη της θάλασσας φθάνει σχεδόν στο σημερινό επίπεδο. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να κατακλυστούν πολλές χαμηλές χερσαίες περιοχές από θάλασσα και να διακοπούν οι επικοινωνίες μεταξύ των νησιών.



Με την πάροδο του γεωλογικού χρόνου παρατηρείται μετατόπιση και της ηφαιστειακής δραστηριότητας. Την περίοδο του Μέσου-Ανώτερου Μειοκαίνου, πριν από 12 ως 5 εκατομμύρια χρόνια, η ηφαιστειακή δραστηριότητα μεταναστεύει νοτιότερα, στο νοτιοανατολικό Αιγαίο και στη νοτιοδυτική Μικρά Ασία. Δείγματά της βρίσκουμε στα νησιά Σάμο, Πάτμο, Κω. Κατά τη διάρκεια του γεωχρονολογικού αυτού διαστήματος άρχισε η ανταλλαγή πανίδας με την περιοχή της Μικράς Ασίας. Την ίδια περίοδο η έντονη τεκτονική δραστηριότητα είχε ως αποτέλεσμα τον κατακερματισμό της χέρσου. Αρκετές λίμνες υφάλμυρων και γλυκών υδάτων σχηματίστηκαν την περίοδο αυτή, ενώ την ίδια εποχή μπορούμε να παρατηρήσουμε εναλλαγές θαλάσσιων και λιμναίων αποθέσεων. Τα ηφαιστειακά πετρώματα της νησίδας Καλόγηροι αποτελούν την τελευταία ένδειξη αυτής της ηφαιστειακής δραστηριότητας και μας συνδέουν με την επόμενη ηφαιστειακή φάση του Πλειοκαίνου.



Κατά την ίδια περίοδο πρέπει να υπήρχαν περιοδικές διασυνδέσεις μεταξύ της Μεσογείου και του βόρειου Αιγαίου, χωρίς ωστόσο να δημιουργούν φράγμα που να εμποδίζει τη μετανάστευση των θηλαστικών από τη Μικρά Ασία προς το νότιο, κεντρικό και βόρειο Αιγαίο. Στη βάση της παλαιάς ηπειρωτικής χέρσου του Αιγαίου σχηματίστηκε ένα αρχιπέλαγος στο οποίο αναπτύχθηκαν μεταναστευτικές γέφυρες ξηράς μεταξύ της Μικράς Ασίας και της Ελλάδος, οι οποίες έκαναν δυνατή την άφιξη στη σημερινή ελληνική ηπειρωτική χέρσο ενός μεγάλου αριθμού μεταναστών της ασιατικής στέππας, καθώς και πολλών αφρικανικών στοιχείων.



6. Η γεωγραφία του Αιγαίου στο Πλειστόκαινο



Κατά τη διάρκεια του Πλειστοκαίνου, την περίοδο από 1,8 εκατ. ως τα 10.000 χρόνια από σήμερα, η παλαιογεωγραφική εικόνα του Αιγαίου δε διαφέρει πολύ από την σημερινή. Ο χώρος γύρω από τα νησιά Λέσβος, Χίος, Σάμος, Ικαρία, Πάτμος και Κως αποτελούσε ένα τμήμα χέρσου, που ήταν συνδεδεμένο κατά το Πλειστόκαινο με την ηπειρωτική χέρσο του κύριου κορμού της Μικράς Ασίας. Η οδός μετανάστευσης των θηλαστικών ήταν μια χερσαία γέφυρα ή μια διακοπτόμενη ξηρά. Μετά την ανύψωση της Λέσβου κατά το Μέσο Πλειστόκαινο, πριν από περίπου 1 εκατ. χρόνια, νέα θηλαστικά πρέπει να εισήλθαν, χωρίς να αποκλείεται και η ύπαρξη σύνδεσης της Λέσβου με τη Λήμνο ή ακόμη και την Ίμβρο. Κάτι τέτοιο είναι πιθανό, αν λάβει κανείς υπόψη την ομοιότητα που παρουσιάζουν οι πλειστοκαινικές πανίδες θηλαστικών που βρέθηκαν στα δύο νησιά. Οι Οινούσσες ως το Μέσο Πλειστόκαινο ήταν ακόμη ενωμένες με την ηπειρωτική χέρσο της Μικράς Ασίας. Όσον αφορά τη Χίο, εύκολα μπορεί να αποδειχθεί ότι πολύ πρόσφατα αποχωρίστηκε και αποτέλεσε νησί, ενώ προηγουμένως υπήρξε και αυτή συνδεδεμένη με τη Μικρά Ασία. Έτσι, περνάμε από τη χέρσο της Αιγηίδας στη σημερινή εικόνα του νησιωτικού Αρχιπελάγους. Η έντονη τεκτονική δραστηριότητα του Ολοκαίνου, τα τελευταία 10.000 χρόνια, είναι υπεύθυνη για τον κατακερματισμό και τον τελικό διαμελισμό της Αιγηίδας.

Συνεχίζεται....