Στον σύγχρονο δημόσιο διάλογο έχει παγιωθεί μια επικίνδυνη ευκολία: κάθε αφήγηση που δεν ταυτίζεται με την επίσημη εκδοχή των γεγονότων μπορεί να απαξιωθεί αυτομάτως ως «θεωρία συνωμοσίας». Με μία απλή ταμπέλα, η συζήτηση τελειώνει προτού καν αρχίσει και η κριτική σκέψη εκδιώκεται από τον χώρο του επιτρεπτού.
Η χρήση του χαρακτηρισμού προϋποθέτει την ύπαρξη σκοτεινών ή παραπλανημένων ανθρώπων, οι οποίοι, αντί να βλέπουν τα πράγματα «ορθολογικά», υποτίθεται ότι καταφεύγουν σε παθολογικές υποθέσεις μυστικών σχεδίων. Έτσι, η κοινωνική ταυτότητα του «συνωμοσιολόγου» λειτουργεί ως ένα είδος ψυχιατρικής διάγνωσης, μια ταμπέλα που αποσκοπεί στη γελοιοποίηση και την απονομιμοποίηση του αντιλόγου.
Ο όρος όμως χρησιμοποιείται πλέον όλο και πιο συχνά για να καταπνίξει κάθε ερμηνευτική απόπειρα που επιχειρεί να αμφισβητήσει την αφήγηση της εξουσίας. Η αναζήτηση αιτιών και συμφερόντων πίσω από γεγονότα που δεν έχουν ακόμη ξεκαθαριστεί στιγματίζεται ως επικίνδυνη φαντασιοπληξία. Η ιδέα ότι οργανωμένα κέντρα ισχύος μπορεί να επιδιώκουν στόχους που αποκρύπτουν από το κοινό παρουσιάζεται ως προβληματική εκ των προτέρων, ακόμη κι όταν η ίδια η ιστορία έχει δείξει επανειλημμένα πως τέτοιου είδους μηχανισμοί υπήρξαν και εξακολουθούν να υπάρχουν.
Παράλληλα, η πληθώρα παράλογων και ατεκμηρίωτων σεναρίων που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο λειτουργεί ως ιδανικό πρόσχημα για την απόρριψη κάθε κριτικής σκέψης. Το ανορθόδοξο και το παράλογο συγχέεται συστηματικά με την επιστημονικά τεκμηριωμένη επιφύλαξη. Η προχειρότητα ορισμένων, γίνεται το όπλο για να φιμωθούν όσοι θέτουν θεμελιώδη ερωτήματα. Στον βαθμό που η «επίσημη αλήθεια» παρουσιάζεται ως απόλυτη και αναμφισβήτητη, η αμφισβήτησή της βαφτίζεται αυτομάτως επικίνδυνη ανωμαλία.
Τα παραδείγματα από την παγκόσμια πολιτική σκηνή είναι πολλά. Κεντρικά γεγονότα των τελευταίων δεκαετιών αντιμετωπίστηκαν με την αρχική βεβαιότητα των κρατούντων, η οποία αργότερα αμφισβητήθηκε έντονα από ερευνητές, επιστήμονες και αναλυτές.
Το αφήγημα της 11ης Σεπτεμβρίου, η συζήτηση γύρω από την κλιματική πολιτική και η διαχείριση της υγειονομικής κρίσης με τα εμβόλια είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις όπου η επίσημη εκδοχή αντιμετωπίστηκε ως αδιαμφισβήτητο δόγμα, ενώ η κριτική επιχειρηματολογία αντιμετωπίστηκε ως παραλογισμός. Σήμερα, η αποδόμηση πολλών πλευρών αυτών των αφηγημάτων αποδεικνύει ότι η αλήθεια δεν βρίσκεται πάντα εκεί όπου δείχνει η πολιτική ισχύς ή η επικοινωνιακή υπεροχή.
Το φαινόμενο συνδέεται με μια βαθύτερη πολιτισμική κρίση. Η υποβάθμιση της γραπτής σκέψης, η κυριαρχία της σύντομης εικόνας και της γρήγορης εντύπωσης, η κυριαρχία των αλγορίθμων και της διαδικτυακής επιφανειακότητας έχουν συρρικνώσει το κοινό πεδίο όπου η τεκμηρίωση θα μπορούσε να διασταυρωθεί με την κριτική. Η γνώση, αντί να αποτελεί κατόρθωμα μελέτης, παρουσιάζεται ως σύντομο επικοινωνιακό προϊόν. Η ενημέρωση μετατρέπεται σε κατανάλωση και η αλήθεια απογυμνώνεται από το κύρος της, καθιστάμενη απλώς μία άποψη ανάμεσα στις πολλές.
Σε αυτό το νέο περιβάλλον, η απόκρυψη συμφερόντων δεν θεωρείται πλέον ηθικό σφάλμα και η χειραγώγηση της πληροφορίας δεν προκαλεί αποτροπιασμό. Η ευκολία με την οποία ο πολιτικός κόσμος παραδέχεται λάθη εκ των υστέρων, δίχως συνέπειες, δείχνει ότι η διάκριση ανάμεσα στην αλήθεια και το ψεύδος χάνει τη σημασία της. Όταν η παραδοχή ενός ψέματος δεν επιφέρει κοινωνική αντίδραση, τότε το ψεύδος παύει να είναι στοιχείο ντροπής και μετατρέπεται σε εργαλείο διακυβέρνησης.
Αυτή η απαξίωση της αλήθειας ως αξιακού μεγέθους οδηγεί αναπόφευκτα σε μια μορφή πολιτισμικού μηδενισμού. Εάν δεν υπάρχει κάτι ανώτερο από την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα, τότε η πραγματικότητα υποτάσσεται πλήρως σε αυτόν που μπορεί να την επιβάλει, όχι σε αυτόν που μπορεί να την τεκμηριώσει. Και σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η επίθεση στις ανεξάρτητες φωνές —μέσω της ετικέτας της «συνωμοσιολογίας»— δεν είναι αστοχία του συστήματος· είναι αναπόσπαστο στοιχείο της λειτουργίας του.
Η υπεράσπιση της δημοκρατίας δεν μπορεί να εδράζεται στη λογοκρισία του ερωτήματος. Η ελευθερία του λόγου χάνει τη σημασία της όταν συνοδεύεται από τον φόβο της γελοιοποίησης ή της αποβολής από τη δημόσια σφαίρα. Όσο η κριτική αντιμετωπίζεται ως απειλή και η συμμόρφωση ως αρετή, τόσο θα στενεύει ο χώρος της αλήθειας. Διότι η αλήθεια δεν είναι ποτέ δεδομένη· απαιτεί έρευνα, σύγκρουση επιχειρημάτων και ανοχή απέναντι στη διαφωνία. Η δημοκρατία δεν κινδυνεύει από όσους ρωτούν πολλά, αλλά από όσους απαγορεύουν τις ερωτήσεις. https://primenews.press/i
**Τό ιστολόγιο δέν συμφωνει απαραίτητα με τις απόψεις των αρθρογράφων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου