Η γνώση και η ελευθερία δεν είναι απλώς έννοιες , είναι ροπές της υπάρξεως , οι οποίες εγγράφονται στον οντολογικό προορισμό του ανθρώπου . Γι αυτό και ενώ στην πρώτη ματιά ως έννοιες φαίνονται σαφείς , λίγο βαθύτερη διερεύνησή τους , τις φανερώνει σκοτεινές και δυσπροσδιόριστες . Διότι καθώς η αγνωσία είναι αντίθετο της γνώσης και η ανελευθερία το αντίθετο της ελευθερίας , συμβαίνει τη στιγμή που ο άνθρωπος γνωρίζει , να τελεί ακριβώς στην βαθύτερη αγνωσία (όπως ο «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή) και συμβαίνει επίσης την στιγμή , που ο άνθρωπος θεωρεί τον εαυτό του ελεύθερο να τελεί κάτω απ’ την πιο βαρειά σκλαβιά .
Ο Ιωάννης ο Ευαγγελιστής λέει έναν αξιομνημόνευτο λόγο : « Γνώσεσθε την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς» . Και είναι αξιομνημόνευτες , επειδή ανάμεσα στην γνώση και στην ελευθερία θέτει την αλήθεια . Και η αλήθεια , επίσης , δεν είναι απλώς έννοια . Και αυτή εγγράφεται στον οντολογικό προορισμό του ανθρώπου . Μόνον που η αλήθεια δεν είναι τρίτος όρος , αλλά το βαθύτερο κοινό υπόστρωμα της γνώσεως και της ελευθερίας . Διότι πρόκειται για γνώση της αλήθειας . Και διότι πρόκειται για ελευθερία της αλήθειας . Το τέλος της γνώσης και της ελευθερίας είναι η καθολική αληθοποίηση . Αυτός είναι ο έσχατος προορισμός του ανθρώπου , η οντολογική του διαύγαση . γι αυτή τη καθολική διαύγαση της υπάρξεως αγωνίζεται τον διαιώνιο αγώνα του το πνεύμα . Χωρίς αυτή την οντολογική του προοπτική , δεν υπάρχει πνεύμα . (...)
Ο άνθρωπος βεβαίως τελεί πολύ εντεύθεν αυτής της οντολογικής διαύγασης .Αντίθετα βρίσκεται μέσα σε έγχρονο σκοτασμό και σε σύγχρονη ανελευθερία . τονίζουμε το στοιχείο του χρόνου , καθόσον το πέρασμα από την υπαρξιακή αδιαφάνεια στην οντολογική διαφάνεια προϋποθέτει χρόνο . Αλλά επειδή ακριβώς τούτος ο χρόνος διαμεσολαβεί για το πέρασμα , δεν είναι χρόνος φυσικός αλλά χρόνος ιστορικός , δηλαδή χρόνος του υπαρξιακού ωριμάσματος . Γι αυτό στην ουσία η ανθρώπινη ιστορία είναι ιστορία της αποκαλύψεως .
Οδοιπόροι , λοιπόν μέσα στον ιστορικό χρόνο πραγματοποιούμε την γνώση και την ελευθερία για να φτάσουμε την αλήθεια .
Ιδού τα τέσσερα στοιχεία του κοσμικού δράματος του ανθρώπου .
Εφόσον ξεκινούμε απ’ τον υπαρξιακό σκοτασμό , σημαίνει πως ψάχνουμε στα σκοτεινά για να βρούμε το φωτεινό μονοπάτι που θα μας οδηγήσει στην οντολογική διαύγαση . Γι αυτό έχουμε αναβαθμούς της γνώσεως , αναβαθμούς της ελευθερίας και αναβαθμούς της αλήθειας . Αλλά και αναβαθμούς του ιστορικού χρόνου , κατά τον οποίο πραγματοποιούνται οι προηγούμενοι αναβαθμοί . Είναι τα σημεία της ωριμάνσεως του ιστορικού χρόνου . Τότε αυτός μεταποιείται σε «καιρό» ( καιρός του σπείρειν και καιρός του θερίζειν )
Όλα αυτά συνέβησαν στην ιστορία , όπου ο άνθρωπος προσπάθησε να αποτινάξει από τα βλέφαρά του , τον δύσνοο ύπνο του ζώου .
Συνέβη ως επιδίωξη κατακτήσεως ,της θρησκευτικής γνώσεως , της φιλοσοφικής γνώσεως , και της επιστημονικής γνώσεως .
Εμείς θα ακολουθήσουμε την αντίστροφη πορεία :
Η επιστημονική γνώση μας παρέχει και αλήθεια και ελευθερία . Η γνώση των νόμων της φύσεως μας ελευθερώνει απ’ τον καταναγκασμό τους . Το ότι οι μηχανές μας απαλλάσσουν από τον μόχθο της εργασίας ισοδυναμεί με απελευθέρωση . Μας απελευθερώνουν τα φάρμακα απ’ τις αρρώστιες . Τα μέσα συγκοινωνίας μας απελευθερώνουν από τις αποστάσεις . με έναν λόγο , η αύξηση της επιστημονικής γνώσεως σημαίνει αύξηση της ελευθερίας μας . Και δεν πρόκειται για αύξηση της ελευθερίας έναντι της φύσεως , αλλά και για αύξηση ελευθερίας έναντι της κοινωνίας , που συχνά οι θεσμοί τους μας καταπιέζουν . Η κοινωνική ελευθερία είναι προϊόν της γνώσεως των νόμων που κυβερνούν την κοινωνία και την οικονομία . Περαιτέρω , κοινωνική ελευθερία , από ψεύτικες προλήψεις , από ψεύτικες ιδέες , από πονηρές αυθεντίες .
Βεβαίως , η μέχρι τώρα ιστορική πρακτική μας διδάσκει πως το πράγμα δεν είναι τόσο απλό . Διότι αποτινάσσοντας μια δουλεία μπορεί να περιπέσεις σε άλλη . Αλλά αυτό το θέμα δεν το θίγουμε εδώ . Μας αρκεί , πως η επιστημονική γνώση μας ελευθερώνει .
Εξετάζοντας το ζήτημα βαθύτερα , βλέπουμε πως πρόκειται για ένα μόνο είδος γνώσεως . Αυτό που μας λέγει πως είναι το πράγμα . Και για ένα μόνο είδος ελευθερίας . Αυτό που μας απαλλάσσει απ’ τα εμπόδια . Στο ερώτημα γιατί υπάρχει το πράγμα , η επιστήμη δεν είναι αρμόδια να μας απαντήσει . Αρμόδια είναι η φιλοσοφία . Ιδού το άλλο «είδος» της γνώσεως .
Το πρώτο ερώτημα της φιλοσοφικής ροπής για γνώση είναι : Γιατί να υπάρχει ο κόσμος και να μην υπάρχει το τίποτε ; Έτσι βλέπουμε πως ολόκληρο τον κόσμο , όπως και κάθε πράγμα χωριστά , όσο καλά και να τα γνωρίζουμε επιστημονικώς , τα περιβάλλει δακτύλιος σκότους . Γι αυτό η επιστήμη δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη φιλοσοφία . όπου γίνεται η υποκατάσταση σημαίνει πως λησμονήθηκε η φιλοσοφική απορία του «γιατί» . Πρόκειται για την λησμονιά του οντολογικού σκότους που μας περιβάλλει . Και όλα τα θεωρούμε φωτεινά και όλα τα θεωρούμε γνωστά ή έτοιμα να τα γνωρίσουμε προσεχώς . Όμως εδώ πρόκειται για απώλεια συνειδησιακού χώρου , που μας έχει δωριστεί οντολογικώς . Δηλαδή όταν ήμαστε μόνον επιστήμονες δεν ασκούμε την άλλη υπαρξιακή δυνατότητά μας , τη φιλοσοφική : το να απορούμε για το γιατί υπάρχει ο κόσμος . Το να θεωρούμε την ύπαρξη του κόσμου αυτονόητη , είναι σαν όλα να τα περιβάλει η γνώση , ενώ τελούμε βυθισμένοι στην πιο απελπιστική αγνωσία . Και το να είμαστε αποδεσμευμένοι από όλα τα εμπόδια , νομίζουμε πως απολαμβάνουμε την τέλεια ελευθερία , ενώ τελούμε στην πιο δυσνόητη ανελευθερία . Διότι πρόκειται για ανελευθερία του νου και της ψυχής , όταν νομίζουμε πως εκπληρώσαμε το αίτημα για ελευθερία , αν πηγαίνουμε στην μακρινή πόλη με το αυτοκίνητο αντί με τα πόδια . Πως μπορώ να είμαι και αληθινός και γνώστης και ελεύθερος , όταν τελώ στο σκότος που περιβάλλει τα πράγματα και τις πράξεις μου; Και πολύ περισσότερο , όταν αγνοώ αυτόν τον κλοιό; Ήδη η επίγνωση αυτού του δακτυλίου σκότους είναι ένα είδος απελευθερωτικής γνώσεως . Σε απελευθερώνει απ’ την ψευδή απολυτοποίηση της επιστημονικής γνώσεως . Βεβαίως η φιλοσοφική γλώσσα δεν έχει την θετικότητα της επιστημονικής . Αυτό είναι επόμενο και δεν καταλογίζεται ως αδυναμία της . Αντίθετα είναι η δύναμή της . Διότι η επιστημονική γνώση είναι αναγκαστική και υποχρεωτική , ενώ η φιλοσοφική είναι ελεύθερη και διδάσκει την ανυπόθετη ελευθερία . Και εδώ δεν είναι ελευθερία «από» , αλλά η ελευθερία «για να»- για να ασκείς τον οντολογικό σου προορισμό .
Είπαμε πως οντολογικός προορισμός του ανθρώπου είναι η απόλυτή του διαύγαση μέσα στην αποκάλυψη της έσχατης αλήθειας . Με αυτήν την ροπή εκδηλώθηκε το πνεύμα μέσα στην ιστορία . μπορεί όμως η φιλοσοφία στο τέλος να επιτύχει τούτο το απόλυτο;
Το ερώτημα το φιλοσοφικό , γιατί να υπάρχει ο κόσμος και όχι το τίποτε , θέτει τον άνθρωπο έναντι του ερωτηματικού κόσμου , όχι όμως και έναντι του εαυτού του . Μόλις τεθεί έναντι του εαυτού του (γιατί να υπάρχω εγώ ; ποιος είμαι στον κόσμο εγώ; Τι θέλω στον κόσμο εγώ; ) ο άνθρωπος κλονίζεται και ζητά βοήθεια εκ βαθέων . Διότι τότε είναι που πυκνώνει η αγνωσία σε μεταμεσονύκτιο σκότος και τότε η ελευθερία καθίσταται αίτημα δραματικό ρύσεως από τα δεσμά του οντολογικού μηδενός . Εδώ πρόκειται για την αποκάλυψη της θρησκευτικής αλήθειας , που δεν μπορεί να την υποκαταστήσει ούτε η φιλοσοφική , πολύ δε περισσότερο η επιστημονική .
Η επιστημονική γνώση μας ελευθερώνει από το σκότος που κατακλύζει το πράγμα . Η φιλοσοφική γνώση μας ελευθερώνει από το σκότος που περιβάλλει το πράγμα . Η θρησκευτική γνώση μας ελευθερώνει απ’ το σκότος που περιβάλλει την ψυχή . Κάθε άνθρωπος επιδιώκει το είδος της γνώσεως , το οποίο ανταποκρίνεται στο είδος του σκότους , που την ύπαρξή του αντιλαμβάνεται . Και το είδος της ελευθερίας . Και της αλήθειας . Και του καιρού .
*****δοκίμιο του Χ. Μαλεβίτση με τίτλο «Γνώση και ελευθερία» , που δημοσιεύτηκε αρχικά σε επιφυλλίδα της Καθημερινής πριν 31 χρόνια περίπου (στις 4.11.1987) και συμπεριλήφθηκε μαζί με άλλα 99 μικρά δοκίμια στο βιβλίο του Δοκίμια Ιδεών (1993) Επιμέλεια Dimitris Zafeiris
Ο Ιωάννης ο Ευαγγελιστής λέει έναν αξιομνημόνευτο λόγο : « Γνώσεσθε την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς» . Και είναι αξιομνημόνευτες , επειδή ανάμεσα στην γνώση και στην ελευθερία θέτει την αλήθεια . Και η αλήθεια , επίσης , δεν είναι απλώς έννοια . Και αυτή εγγράφεται στον οντολογικό προορισμό του ανθρώπου . Μόνον που η αλήθεια δεν είναι τρίτος όρος , αλλά το βαθύτερο κοινό υπόστρωμα της γνώσεως και της ελευθερίας . Διότι πρόκειται για γνώση της αλήθειας . Και διότι πρόκειται για ελευθερία της αλήθειας . Το τέλος της γνώσης και της ελευθερίας είναι η καθολική αληθοποίηση . Αυτός είναι ο έσχατος προορισμός του ανθρώπου , η οντολογική του διαύγαση . γι αυτή τη καθολική διαύγαση της υπάρξεως αγωνίζεται τον διαιώνιο αγώνα του το πνεύμα . Χωρίς αυτή την οντολογική του προοπτική , δεν υπάρχει πνεύμα . (...)
Ο άνθρωπος βεβαίως τελεί πολύ εντεύθεν αυτής της οντολογικής διαύγασης .Αντίθετα βρίσκεται μέσα σε έγχρονο σκοτασμό και σε σύγχρονη ανελευθερία . τονίζουμε το στοιχείο του χρόνου , καθόσον το πέρασμα από την υπαρξιακή αδιαφάνεια στην οντολογική διαφάνεια προϋποθέτει χρόνο . Αλλά επειδή ακριβώς τούτος ο χρόνος διαμεσολαβεί για το πέρασμα , δεν είναι χρόνος φυσικός αλλά χρόνος ιστορικός , δηλαδή χρόνος του υπαρξιακού ωριμάσματος . Γι αυτό στην ουσία η ανθρώπινη ιστορία είναι ιστορία της αποκαλύψεως .
Οδοιπόροι , λοιπόν μέσα στον ιστορικό χρόνο πραγματοποιούμε την γνώση και την ελευθερία για να φτάσουμε την αλήθεια .
Ιδού τα τέσσερα στοιχεία του κοσμικού δράματος του ανθρώπου .
Εφόσον ξεκινούμε απ’ τον υπαρξιακό σκοτασμό , σημαίνει πως ψάχνουμε στα σκοτεινά για να βρούμε το φωτεινό μονοπάτι που θα μας οδηγήσει στην οντολογική διαύγαση . Γι αυτό έχουμε αναβαθμούς της γνώσεως , αναβαθμούς της ελευθερίας και αναβαθμούς της αλήθειας . Αλλά και αναβαθμούς του ιστορικού χρόνου , κατά τον οποίο πραγματοποιούνται οι προηγούμενοι αναβαθμοί . Είναι τα σημεία της ωριμάνσεως του ιστορικού χρόνου . Τότε αυτός μεταποιείται σε «καιρό» ( καιρός του σπείρειν και καιρός του θερίζειν )
Όλα αυτά συνέβησαν στην ιστορία , όπου ο άνθρωπος προσπάθησε να αποτινάξει από τα βλέφαρά του , τον δύσνοο ύπνο του ζώου .
Συνέβη ως επιδίωξη κατακτήσεως ,της θρησκευτικής γνώσεως , της φιλοσοφικής γνώσεως , και της επιστημονικής γνώσεως .
Εμείς θα ακολουθήσουμε την αντίστροφη πορεία :
Η επιστημονική γνώση μας παρέχει και αλήθεια και ελευθερία . Η γνώση των νόμων της φύσεως μας ελευθερώνει απ’ τον καταναγκασμό τους . Το ότι οι μηχανές μας απαλλάσσουν από τον μόχθο της εργασίας ισοδυναμεί με απελευθέρωση . Μας απελευθερώνουν τα φάρμακα απ’ τις αρρώστιες . Τα μέσα συγκοινωνίας μας απελευθερώνουν από τις αποστάσεις . με έναν λόγο , η αύξηση της επιστημονικής γνώσεως σημαίνει αύξηση της ελευθερίας μας . Και δεν πρόκειται για αύξηση της ελευθερίας έναντι της φύσεως , αλλά και για αύξηση ελευθερίας έναντι της κοινωνίας , που συχνά οι θεσμοί τους μας καταπιέζουν . Η κοινωνική ελευθερία είναι προϊόν της γνώσεως των νόμων που κυβερνούν την κοινωνία και την οικονομία . Περαιτέρω , κοινωνική ελευθερία , από ψεύτικες προλήψεις , από ψεύτικες ιδέες , από πονηρές αυθεντίες .
Βεβαίως , η μέχρι τώρα ιστορική πρακτική μας διδάσκει πως το πράγμα δεν είναι τόσο απλό . Διότι αποτινάσσοντας μια δουλεία μπορεί να περιπέσεις σε άλλη . Αλλά αυτό το θέμα δεν το θίγουμε εδώ . Μας αρκεί , πως η επιστημονική γνώση μας ελευθερώνει .
Εξετάζοντας το ζήτημα βαθύτερα , βλέπουμε πως πρόκειται για ένα μόνο είδος γνώσεως . Αυτό που μας λέγει πως είναι το πράγμα . Και για ένα μόνο είδος ελευθερίας . Αυτό που μας απαλλάσσει απ’ τα εμπόδια . Στο ερώτημα γιατί υπάρχει το πράγμα , η επιστήμη δεν είναι αρμόδια να μας απαντήσει . Αρμόδια είναι η φιλοσοφία . Ιδού το άλλο «είδος» της γνώσεως .
Το πρώτο ερώτημα της φιλοσοφικής ροπής για γνώση είναι : Γιατί να υπάρχει ο κόσμος και να μην υπάρχει το τίποτε ; Έτσι βλέπουμε πως ολόκληρο τον κόσμο , όπως και κάθε πράγμα χωριστά , όσο καλά και να τα γνωρίζουμε επιστημονικώς , τα περιβάλλει δακτύλιος σκότους . Γι αυτό η επιστήμη δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη φιλοσοφία . όπου γίνεται η υποκατάσταση σημαίνει πως λησμονήθηκε η φιλοσοφική απορία του «γιατί» . Πρόκειται για την λησμονιά του οντολογικού σκότους που μας περιβάλλει . Και όλα τα θεωρούμε φωτεινά και όλα τα θεωρούμε γνωστά ή έτοιμα να τα γνωρίσουμε προσεχώς . Όμως εδώ πρόκειται για απώλεια συνειδησιακού χώρου , που μας έχει δωριστεί οντολογικώς . Δηλαδή όταν ήμαστε μόνον επιστήμονες δεν ασκούμε την άλλη υπαρξιακή δυνατότητά μας , τη φιλοσοφική : το να απορούμε για το γιατί υπάρχει ο κόσμος . Το να θεωρούμε την ύπαρξη του κόσμου αυτονόητη , είναι σαν όλα να τα περιβάλει η γνώση , ενώ τελούμε βυθισμένοι στην πιο απελπιστική αγνωσία . Και το να είμαστε αποδεσμευμένοι από όλα τα εμπόδια , νομίζουμε πως απολαμβάνουμε την τέλεια ελευθερία , ενώ τελούμε στην πιο δυσνόητη ανελευθερία . Διότι πρόκειται για ανελευθερία του νου και της ψυχής , όταν νομίζουμε πως εκπληρώσαμε το αίτημα για ελευθερία , αν πηγαίνουμε στην μακρινή πόλη με το αυτοκίνητο αντί με τα πόδια . Πως μπορώ να είμαι και αληθινός και γνώστης και ελεύθερος , όταν τελώ στο σκότος που περιβάλλει τα πράγματα και τις πράξεις μου; Και πολύ περισσότερο , όταν αγνοώ αυτόν τον κλοιό; Ήδη η επίγνωση αυτού του δακτυλίου σκότους είναι ένα είδος απελευθερωτικής γνώσεως . Σε απελευθερώνει απ’ την ψευδή απολυτοποίηση της επιστημονικής γνώσεως . Βεβαίως η φιλοσοφική γλώσσα δεν έχει την θετικότητα της επιστημονικής . Αυτό είναι επόμενο και δεν καταλογίζεται ως αδυναμία της . Αντίθετα είναι η δύναμή της . Διότι η επιστημονική γνώση είναι αναγκαστική και υποχρεωτική , ενώ η φιλοσοφική είναι ελεύθερη και διδάσκει την ανυπόθετη ελευθερία . Και εδώ δεν είναι ελευθερία «από» , αλλά η ελευθερία «για να»- για να ασκείς τον οντολογικό σου προορισμό .
Είπαμε πως οντολογικός προορισμός του ανθρώπου είναι η απόλυτή του διαύγαση μέσα στην αποκάλυψη της έσχατης αλήθειας . Με αυτήν την ροπή εκδηλώθηκε το πνεύμα μέσα στην ιστορία . μπορεί όμως η φιλοσοφία στο τέλος να επιτύχει τούτο το απόλυτο;
Το ερώτημα το φιλοσοφικό , γιατί να υπάρχει ο κόσμος και όχι το τίποτε , θέτει τον άνθρωπο έναντι του ερωτηματικού κόσμου , όχι όμως και έναντι του εαυτού του . Μόλις τεθεί έναντι του εαυτού του (γιατί να υπάρχω εγώ ; ποιος είμαι στον κόσμο εγώ; Τι θέλω στον κόσμο εγώ; ) ο άνθρωπος κλονίζεται και ζητά βοήθεια εκ βαθέων . Διότι τότε είναι που πυκνώνει η αγνωσία σε μεταμεσονύκτιο σκότος και τότε η ελευθερία καθίσταται αίτημα δραματικό ρύσεως από τα δεσμά του οντολογικού μηδενός . Εδώ πρόκειται για την αποκάλυψη της θρησκευτικής αλήθειας , που δεν μπορεί να την υποκαταστήσει ούτε η φιλοσοφική , πολύ δε περισσότερο η επιστημονική .
Η επιστημονική γνώση μας ελευθερώνει από το σκότος που κατακλύζει το πράγμα . Η φιλοσοφική γνώση μας ελευθερώνει από το σκότος που περιβάλλει το πράγμα . Η θρησκευτική γνώση μας ελευθερώνει απ’ το σκότος που περιβάλλει την ψυχή . Κάθε άνθρωπος επιδιώκει το είδος της γνώσεως , το οποίο ανταποκρίνεται στο είδος του σκότους , που την ύπαρξή του αντιλαμβάνεται . Και το είδος της ελευθερίας . Και της αλήθειας . Και του καιρού .
*****δοκίμιο του Χ. Μαλεβίτση με τίτλο «Γνώση και ελευθερία» , που δημοσιεύτηκε αρχικά σε επιφυλλίδα της Καθημερινής πριν 31 χρόνια περίπου (στις 4.11.1987) και συμπεριλήφθηκε μαζί με άλλα 99 μικρά δοκίμια στο βιβλίο του Δοκίμια Ιδεών (1993) Επιμέλεια Dimitris Zafeiris
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου