ΕΥΔΑΙΜΟΝ ΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ,ΤΟ Δ ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΤΟ ΕΥΨΥΧΟΝ ΚΡΙΝΟΜΕΝ...…

[Το μπλόγκ δημιουργήθηκε εξ αρχής,γιά να εξυπηρετεί,την ελεύθερη διακίνηση ιδεών και την ελευθερία του λόγου...υπό το κράτος αυτού επιλέγω με σεβασμό για τους αναγνώστες μου ,άρθρα που καλύπτουν κάθε διάθεση και τομέα έρευνας...άρθρα που κυκλοφορούν ελεύθερα στο διαδίκτυο κι αντιπροσωπεύουν κάθε άποψη και με τά οποία δεν συμφωνώ απαραίτητα.....Τά σχόλια είναι ελεύθερα...διαγράφονται μόνο τά υβριστικά και οσα υπερβαίνουν τά όρια κοσμιότητας και σεβασμού..Η ευθύνη των σχολίων (αστική και ποινική) βαρύνει τους σχολιαστές..]




Δευτέρα 24 Ιουνίου 2024

Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ!!!!ΕΝΑ ΠΑΝΑΡΧΑΙΟ ΕΘΙΜΟ....

 


ΚΛΗΔΟΝΑΣ 

 Ο Κλήδονας είναι ένα έθιμο με καταγωγή στην αρχαία εποχή, που επικρατούσε η 'κληδόνα'. Κληδόνα σημαίνει πράξεις ή λέξεις τυχαίες και ασυνάρτητες, που ακούγονταν κατά τη διάρκεια μαντικών τελετών και στις οποίες αποδίδονταν προφητική σημασία. Στη νεοελληνική αντίληψη το έθιμο αυτό εξελίχθηκε σε μια όμορφη και ενδιαφέρουσα ιεροτελεστία, περισώζοντας τους ερωτικούς χρησμούς. Ο Κλήδονας ζωντανεύει τη μέρα του Αι-Γιαννιού, στις 24 Ιουνίου, που συμπίπτει με τη θερινή τροπή του ήλιου. Οι θερινοί μήνες είναι φτωχοί σε μεγάλες γιορτές. Με τον Ιούνιο όμως συμπίπτει η ακμή του καλοκαιριού ,οι θερινές τροπές του ηλίου ,που θεωρούνταν σημαντική και ορισμένες φορές επικίνδυνη καμπή του χρόνου. Όσα αρχαία έθιμα ανάγονται στις θερινές τροπές του ηλίου συνδέθηκαν με το γενέθλιο του Ιωάννου του Προδρόμου (24 Ιουνίου). Η συσχέτιση αυτή δεν έγινε χωρίς λόγο. Κατά τον ευαγγελιστή Λουκά, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ήταν 6 μήνες μεγαλύτερος από τον Ιησού. Αφού λοιπόν η γέννηση του Χριστού ορίστηκε από την εκκλησία στις 25 Δεκεμβρίου, δηλαδή κατά τις χειμερινές τροπές του ηλίου, επόμενο ήταν το γενέθλιο του Ιωάννη του Προδρόμου να συμπέσει με την 24η Ιουνίου, δηλαδή κατά τις θερινές τροπές του ηλίου. Για αυτό και διατηρήθηκαν ορισμένες συνήθειες του αρχαίου κόσμου, σχετικές με το θερινό [ηλιοτρόπιο. Η χριστιανική εκκλησία κατέβαλε έντονες προσπάθειες για να καταργήσει τα έθιμα αυτά. Παρά τις εκκλησιαστικές απαγορεύσεις και τις παλαιές απειλές αφορισμού, τα έθιμα αυτά έχουν επιζήσει σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Τα πιο πολλά έχουν αδρανήσει και διατηρούνται μόνο στη μνήμη των γεροντότερων

.Όπως αναφέρθηκε, στη νεοελληνική του εκδοχή, το έθιμο του Κλήδονα συνδέεται με την εορτή των γενεθλίων του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου που γιορτάζεται στις 24 Ιουνίου. Τη σύνδεση του προχριστιανικού εθίμου με τη χριστιανική γιορτή ο λαός αιτιολογεί συσχετίζοντας ένα στοιχείο της τελετουργίας του Κλήδονα, το «αμίλητο νερό», με ένα στοιχείο της βιογραφίας του αγίου, που παρουσιάζει μία επιφανειακή αντιστοιχία με το αμίλητο νερό: το στόμα του πατέρα του, του Ζαχαρία, ήταν- σύμφωνα με τις γραφές- κλειδωμένο ως την μέρα που γεννήθηκε ο Αι-Γιάννης, οπότε το στόμα του Ζαχαρία «ξεκλείδωσε» και άρχισε να μιλεί3. Σε μια τόσο σημαντική καμπή του χρόνου, που συμπίπτει με τη θερινή τροπή του ηλίου, η δύναμη του οποίου φανερώνει κυρίως τα μελλούμενα, φυσικό είναι και ο άνθρωπος να θέλει να μάθει για το μέλλον. Είναι λοιπόν πάρα πολλές οι μαντείες της παραμονής και της 24ης Ιουνίου. Ο λαός μάλιστα πιστεύει, ότι ο Αι Γιάννης φέρνει τύχες. Για αυτό έπρεπε από την παραμονή να ξεσκονίσουν, να σφουγγαρίσουν, και να περιμένουν "τις τύχες". Και επειδή ο συνηθέστερος τρόπος με τον οποίο φανερώνει το ριζικό, δηλαδή την τύχη του κάθε ανθρώπου, είναι κλήδονας, ονομάζεται και Αι–Γιάννης ο Κλήδονας ή Ριζικάρης ή Ριγανάς. Ο Αι–Γιάννης αποκαλείται και Ριγανάς, επειδή την ημέρα αυτή έβγαιναν και μάζευαν ρίγανη. Η «Αγγιαννιώτικη ρίγανη» έπρεπε να συλλεχθεί πρωί πρωί, πριν από τη ανατολή του ηλίου. Η λεπτομέρεια αυτή ήταν ουσιώδης, γιατί πίστευαν, ότι έτσι είχε η ρίγανη μαγική δύναμη, και την χρησιμοποιούσαν για τη διατήρηση των τροφίμων. Από αυτή την ιδιότητα προήλθε και παροιμιώδης έκφραση του λαού « Βάλ’ του ρίγανη», που λέγεται μεταφορικά όταν κάποια δουλειά αρχίζει να πηγαίνει άσχημα

Ετυμολογία της λέξης «Κλήδονας» 

 Η λέξη «κλήδων» ετυμολογείται σύμφωνα με τους Lidell και Scott9ως οιωνός και σημείο προαναγγελτικό. Γενικά εξηγείται ως μαντική φράση με μήνυμα, μαντικός λόγος και μαντικός ψίθυρος6. Η λέξη «ο κλήδονας» παράγεται από την αρχαία λέξη «η κληδών», η οποία αναφέρεται στον Παυσανία (Βοιωτικά)10κ.α. Κληδών ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, το μαντικό σημάδι και κατ’ επέκταση το άκουσμα του οιωνισμού ή προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία. Ειδικότερα η λέξη «Κλήδονας» μαρτυρείται από την Αρχαϊκή εποχή (8ος-7ος αιώνας π.Χ.), στα έπη του Ομήρου και του Ησίοδου, με του τύπους κληδών- κληηδών- κλεηδών- κληδόνα που η αρχική τους σημασία είναι φωνή, φήμη, θεϊκός λόγος, προφητεία. Σύμφωνα με ορισμένους η λέξη «Κλήδονας» προέρχεται από τη λέξη κλειδί που ανοίγει και κλείνει το κουτί τη τύχης, εξ ου και οι μαντινάδες: 

 "Κλειδώνουμε τον κλήδονα μ’ ένα μικιό κλειδάκι κι απόης τον αφήνουμε έξω στο φεγγαράκι Κλειδώσετε τον κλήδονα με δόξα και με χάρη Κι απού ‘χει μήλο κόκκινο ταχυτέρου (αύριο) να το πάρει" 

 Ωστόσο η σωστή προέλευση της είναι από την αρχαία λέξη «κλήδων» (με ήτα) που στον Όμηρο σημαίνει μαντικό σημάδι, προφητεία. Άλλο οι λέξεις «κλειδί, κλειδώνω κ.α.» και άλλο οι λέξεις «κληδών, κλήδονας κ.α.» Απλώς και οι δυο ομάδες αυτές των λέξεων έχουν πρόγονο την ρίζα «κλε-»11. Η λέξη συναντάται στους Ηρόδοτο, Αισχύλο και Παυσανία. Στη Παλαιά Διαθήκη12 η λέξη εντοπίζεται σε χωρίο του Δευτερονομίου, όπου έχουμε ρητή απαγόρευση τέλεσης του εθίμου. Με τη σημασία του «γνωστοποιώ, φημίζω» συναντάται στην Οδύσσεια, Ιλιάδα, Θεογονία, στην Άλκηστη και απόσπασμα του Ευριπίδη και στην Αριστοφανική Λυσιστράτη. Η λέξη εντοπίζεται και ως όνομα και επίκληση- κληδόνιος- τον Δία και Ερμή, διότι αυτοί έδιναν τις κληδονές, τους οιωνούς στους ανθρώπους. 

Ιστορικά- Αρχαίες Μαρτυρίες  

Ο Κλήδονας είναι ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα . Στην εποχή του Ομήρου, χρησιμοποιούσαν τη μαγεία του Κλήδονα για να μαντέψουν τα μελλούμενα. Ο Παυσανίας (Βοιωτικά, 11, 7), σχετικά με τον Κλήδονα, αναφέρει τα εξής: «Στη συνέχεια του Ηρακλείου (της Θήβας) υπάρχει γυμνάσιο και στάδιο, που και τα δυο έχουν το όνομα του Θεού. Πέρα από το Σωφρονιστήρα λίθο υπάρχει βωμός του Απόλλωνα του επονομαζόμενου Σποδίου. Ο Βωμός του Απόλλωνα σχηματίστηκε από τη στάχτη των σφαγίων. Εδώ συνηθίζεται μαντική από κληδόνων («μαντική δε καθέστηκεν αυτόθι από κληδόνων»), την οποία ξέρω ότι τη χρησιμοποιούν οι Σμυρνιοί περισσότερο απ’ όλους τους Έλληνες και οι Σμυρνιοί έχουν πάνω από τη πόλη, έξω από το τείχος, ιερό των κληδόνων («κληδόνων ιερόν»). Παλιά οι Θηβαίοι θυσίαζαν ταύρους στον Σπόδιο Απόλλωνα». Στα χρόνια του Βυζαντίου συναντάμε το έθιμο σαν λατρεία του Ήλιου. Φωτιές ανάβονται και ο λαός πηδά πάνω απ΄ αυτές για να εξαγνίσει το κακό, όπως και σήμερα. Με τα χρόνια ο Κλήδονας χάνει το χαρακτήρα της γενικής μαντικής και περιορίζεται στους ερωτικούς χρησμούς. Η θεά Κλήδονα αποσύρεται σιωπηλά και δίνει τη θέση της στον Αϊ Γιάννη, του οποίου τη χάρη επικαλείται ο λαός

 Στους βυζαντινούς χρόνους, όπως αναφέρεται στο Βυζαντινών βίος και πολιτισμός του Φ. Κουκουλέ στο κεφάλαιο για το 12ο αιώνα (τόμος Α2, σ. 170, Αθήνα, 1948), την παραμονή του Αγίου Ιωάννη, οι άνθρωποι συναθροίζονταν σε κάποιο σπίτι ή στη γειτονιά, όπου γινόταν τραπέζι σαν να επρόκειτο για γαμήλιο δείπνο. Εκεί παρευρισκόταν κάποιο νεαρό κορίτσι ντυμένο νύφη. Στο τέλος της βραδιάς, ο κάθε παριστάμενος έριχνε ένα αντικείμενο σε ειδικό αγγείο με νερό, από όπου το ανέσυρε στη συνέχεια η “νύφη” υπό μορφήν κλήρου ως απάντηση στην ερώτηση του καθένα για το τι επιφύλασσε το μέλλον. Από όλο το χριστιανικό αγιολόγιο επιλέχθηκε ο Αι- Γιάννης ο Πρόδρομος για να συνδεθεί με το έθιμο. Ο πρώτος που κάνει αναλυτική περιγραφή του εθίμου ήταν ο Θεόδωρος Βαλσαμών, πατριάρχης Αντιόχειας16. Τον 7ο αιώνα η εν Τρούλλω Στ’ Οικουμενική Σύνοδος με τον 165ο κανόνα της καταδίκαζε μεταξύ άλλων εθίμων και τον Κλήδονα. Ζητούσε να αντικατασταθεί με τον αγιασμό και ευχές , ενώ προσδιόριζε τις ποινές για όσους συμμετείχαν ή απλώς παρακολουθούσαν τον Κλήδονα: αν ο παραβάτης ήταν λαϊκός τότε αυτόματα αφοριζόταν, ενώ αν ήταν κληρικός καθαιρούνταν. Η πολεμική που ασκήθηκε από την εκκλησία αποτυπώθηκε σε φράσεις όπως «αυτά τα λεν στο Κλήδονα», «τέτοια να τα λες στον Κλήδονα», «τέτοια εγώ τα ακούω στον Κλήδονα», δηλαδή απαξιωτικές εκφράσεις για το δρώμενο που καταντά συνώνυμο της ελαφρότητας.  Η Παλαιά Διαθήκη αναφέρει αφενός ότι ο Κλήδονας και οι μαντείες υπήρχαν επί εποχής εξόδου των Εβραίων από την Αίγυπτο, ήτοι το 1500 π.Χ., και αφετέρου ότι είναι πράξεις καταδικαστέες, πρβ: «τα γαρ έθνη ταύτα, ους συ  κατακληρονομείς αυτούς, ούτοι κληδόνων και μαντειών ακούσονται, σοι δε ουχ ούτως έδωκε Κύριος ο Θεός σου» (Δευτερονόμιο 18,14). Ωστόσο, παρ’ όλη την αρνητική στάση της Εκκλησίας, το έθιμο του Κλήδονα επιβίωσε μέχρι σήμερα, όμως με κάποιες παραλλαγές σε σχέση με τα βυζαντινά δρώμενα. (Συγχρόνως, η έκφραση “αυτά τα λεν στον κλήδονα”, με την έννοια ότι αυτά που λέγονται δεν είναι σοβαρά, πιθανόν να εκφράζει την εκκλησιαστική άποψη ως προς τη μαντική πρακτική, ή απλώς μια λαϊκή δυσπιστία.) Σημειώνεται ότι:  Οι πρώτοι που ασχολήθηκαν με τους χρησμούς και τη μαντική ήταν οι Κ(ου)ρήτες και αφετέρου εκείνος που έμαθε στους Κρητικούς και το τόξο και το χρησμό και τη μαντική ήταν ο Απόλλωνας. Επομένως ο Κλήδονας, όπως συνάγεται από τις ορολογίες του (ριζικάρι, μαντινάδα κ.τ.λ.), αλλά και από τα λεγόμενα των αρχαίων συγγραφέων είναι ένα έθιμο που ξεκίνησε από την Κρήτη και με τον καιρό επεκτάθηκε σ΄ όλη την Ελλάδα

 


Το Χρονικό του Εθίμου 

 Στις 23 Ιουνίου, παραμονή του Αι-Γιαννιού, με το ηλιοβασίλεμα, ανάβουν φωτιές στα σοκάκια και τις πλατείες των χωριών (φανούς ή αφανούς ή φουνάρες ή αφουνάρες) στις οποίες κατά παράδοση, καίνε τα στεφάνια του Μάη. Άνδρες και γυναίκες, κορίτσια και αγόρια πηδούν πάνω από τις φωτιές και φωνάζουν: Να πηδήξω τη φωθιά, μη με πιάσει η αρρωστιά εκφώνημα που δείχνει τον καθαρτήριο χαρακτήρα του εθίμου. Δυο με τρεις ημέρες πριν από το άνοιγμα του κλήδονα τα κορίτσια κάθε γειτονιάς ορίζουν το σπίτι στο οποίο θα ανοιχτεί. Στις 23 προετοιμάζεται ο κλήδονας στο προεπιλεγμένο σπίτι. Το απόγευμα της ημέρας ένα μικρό αγόρι ή κορίτσι του οποίου και οι δύο γονείς ζουν πηγαίνει σε μια πηγή ή ένα πηγάδι ή τρεις διαφορετικές βρύσες και παίρνει νερό με το δοχείο του κλήδονα Το μεταφέρει στο σπίτι χωρίς κατά τη διάρκεια της μεταφοράς του να μιλήσει, ακόμα και αν επιχειρηθεί του αποσπασθεί η παραμικρή κουβέντα με πειράγματα, προσβολές και ελευθεροστομίες. Γι΄αυτό το νερό ονομάζεται «αμίλητο, ή βουβό, αρπαχτικό ή νερόν άκριτον». Αν ο μεταφορέας τελικά μιλήσει τότε αυτό πρέπει να χυθεί και να μεταφερθεί άλλο αμίλητο. Όταν τελικά φτάσει στον προορισμό του χύνεται σε δοχείο με στενό λαιμό για να μη βλέπει αυτός που βγάζει τα αντικείμενα όταν ανοιχτεί ο κλήδονας. Σε μερικά μέρη της Ελλάδας το δοχείο μεταφοράς του αμίλητου νερού πρέπει να είναι αμεταχείριστο (ε Στη συνέχεια όσοι πάρουν μέρους στον κλήδονα φέρνουν διάφορα μικροκοσμήματα ή αντικείμενα, δαχτυλίδια, δαχτυλήθρες, καρφίτσες, κουμπιά,ακόμα και φρούτα, όπως μήλα σημαδεμένα με κρυφά σημάδια, τα ονομαζόμενα και ριζικάρια ή σημάδια ή κληδονικά και ρίχνονται μέσα στο νερό, αφού αφιερωθούν νοερά σε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο. Ακολουθεί το κλείδωμα και η ασφάλιση του δοχείου . Ο Κλήδονας σκεπάζεται με πανί ή με μαντίλι κόκκινου χρώματος και στεφανώνεται με φύλλα δάφνης, μυρτιάς, λυγαριάς, κομμένα από παρθένα κοπέλα της οποία και οι δυο γονείς ζουν και τοποθετείται σε ταράτσα ή άλλο ανοιχτό χώρο.. Μετά τη δύση του ηλίου οι κοπέλες βγάζουν το κλειδωμένο αγγείο, σκεπασμένο και στεφανωμένο στο ύπαιθρο για να αστρονομιστεί ή να αστριστεί και τοποθετείται σε δώμα του σπιτιού ή κάτω από μια τριανταφυλλιά προκειμένου οι νύχτες να είναι μυρωδάτες. Τα άστρα, θεωρείται, πως θα επιδράσουν πάνω στο αγγείο και ο κλήδονας θα λάβει μαντική και τελεστική δύναμη. Τα κορίτσια φυλάνε με βάρδιες το αγγείο. Το βράδυ της παραμονής γίνεται χρήση και άλλων τρόπων της μαντικής: τεφρομαντεία, ονειρομαντεία, κατοποτρομαντεία για να αποκαλυφθεί στο κορίτσι ο μελλοντικός σύζυγός του. Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων. Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο. Ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού, αλλά πριν βγει ο ήλιος -ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των άστρων-, η υδροφόρος νεαρή της προηγουμένης φέρνει μέσα στο σπίτι το αγγείο. Το μεσημέρι, ή το απόγευμα, συναθροίζονται πάλι οι ανύπανδρες κοπέλες. Αυτήν τη φορά όμως στην ομήγυρη μπορούν να συμμετέχουν και παντρεμένες γυναίκες, συγγενείς και γείτονες και των δύο φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων της μαντικής διαδικασίας. Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, η υδροφόρος νεαρή ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο “ριζικό” κάθε κοπέλας και μια άλλη, κάποια που έχει ποιητικό ή μαντικό ταλέντο απαγγέλει ταυτόχρονα τυχαίες μαντινάδες. Μαντινάδες που είναι επηρεασμένες απλώς και μόνο από τη θέα του ριζικαριού, αφού η «μαντιναδολόγος» δεν ξέρει σε ποιον ανήκει το κάθε ριζικάρι. Η μαντινάδα που αντιστοιχεί στο αντικείμενο (ριζικάρι) της κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνάει το μέλλον της και σχολιάζεται από τους υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους ερμηνεία σε σχέση με την ενδιαφερόμενη. Σε κάποιας κοπέλας το ριζικάρι ο αείμνηστος «μαντιναδολόγος» Καμινοκωστής, είχε πει την εξής μαντινάδα: Σα μάθει ο σκύλος γράμματα κι η γάτα να διαβάζει τότε και συ θα παντρευτείς να κάμει ο κόσμος χάζι…. (Και η κοπελιά αυτή πράγματι μέχρι σήμερα δεν έχει παντρευτεί!)

 Σημειολογία της αναπαράστασης του Εθίμου 

 Το αμίλητο νερό σχετίζεται με την αλαλία του πάτερα του Ιωάννη Προδρόμου που του προκλήθηκε μέχρι να γεννηθεί το παιδί, γράφοντας το όνομά του σε μια πινακίδα, αφού δεν μπορούσε να το διατυπώσει προφορικά. Θεωρείται μεγάλης μαντικής αξίας επειδή ακριβώς μεταφέρεται με απόλυτη σιωπή δίνοντας του ιερότητα και μυστικότητα. Το παιδί που έχει και τους δύο γονείς του παραπέμπει στον αμφιθαλή παίδα της αρχαίας Ελλάδας, οποίος έκοβε τα κλαδιά που στεφανώνονταν οι νικητές των Ολυμπιακών Αγώνων. Το μήλο από την αρχαιότητα θεωρείτο μέσο πρόκρισης και ένδειξης προτίμησης. Τέλος το κόκκινο χρώμα ταυτίζεται με την ταχύτητα η οποία θα βοηθήσει να φτάσει η ευνοϊκή τύχη γρήγορα όσους την περιμένουν. Με το που θα βγουν όλα τα ριζικάρια από το υδροφόρο αγγείο, η υδροφόρος νεαρά χύνει το νερό του αγγείου μέσα σε ένα πηγάδι σταυρωτά και στη συνέχεια το σκεπάζει με ένα κόκκινο πανί. Το μεσημέρι ή τα μεσάνυκτα οι κοπέλες, ενίοτε και νεαροί, σηκώνουν προσεκτικά το πανί, ώστε να μη δει φως το νερό του πηγαδιού, και βάζουν μέσα το κεφάλι τους. Συνάμα η υδροφόρος με ένα καθρέπτη κατεβάζει τις ακτίνες του ήλιου ή του φεγγαριού μέσα στο πηγάδι και οι κοπέλες ρίχνοντας με ειδικό τρόπο μια – μια τα ριζικάρια τους μέσα στο πηγάδι και εκεί στα κύματα του νερού του πηγαδιού οι παριστάμενοι βλέπουν υπερφυσικά ή μεταφυσικά φαινόμενα, τα οποία επεξηγούν μετά οι μεγαλύτερες και μυημένες γυναίκες, όπως επίσης και αγαπημένα πρόσωπα που έχουν πεθάνει ή το πρόσωπο που θα παντρευτούν κ.α Λέγεται επίσης ότι ανάλογο με το πρώτο πρόσωπο που θα δουν αυτοί που είχαν σκύψει το πηγάδι μετά που θα βγάλουν έξω το κεφάλι τους, ανάλογο θα είναι και π.χ. το παιδί που θα γεννηθεί, δηλαδή αν δουν άντρα, αγόρι θα είναι το παιδί που θα γεννήσει μια γυναίκα έγκυος, ή το ίδιο όνομα θα έχει εκείνος που θα παντρευτούν κ.τ.λ. Σημειώνεται ότι: α) Όσοι παρακολουθούν την εν λόγω ιεροτελεστία πρέπει λέει να είναι με αυτοσυγκέντρωση, αλλά και μύηση, γιατί υπάρχουν και μυστικά για την παρούσα ιεροτελεστία. β) Αν το πηγάδι δεν έχει καθάριο και πόσιμο νερό δεν γίνεται να γίνει κλήδονας

Τραγούδια του κληδονα

ΑΠΟΣΠΕΡΑΣ: 

 Κλειδώνουμε τον κλήδονα μ’ ένα μικιό κλειδάκι κι απόης τον αφήνουμε έξω στο φεγγαράκι 

 Κλειδώσετε τον κλήδονα με δόξα και με χάρη Κι απού ‘χει μήλο κόκκινο ταχυτέρου (αύριο) να το πάρει 

 Μήλο ‘βαλα του κλήδονα τρία γαρεφαλάκια και του καιρού να ‘μια καλά, να βγάλω κυσαράκια Σήμερα που ‘ναι τα’ Αι Γιαννιού του Θιου ζητώ μια χάρη Του χρόνου σαν και σήμερα να γίνουμε ζευγάρι

 Σήμερα που ‘ναι τα Αι Γιαννιού βάλε αρχή κερά μου Του χρόνου σαν και σήμερα να σ’ έχω αγκαλιά μου 

 Ε Γλυκοπαναγία μου, που ‘σαι στη γειτονιά σου Ζευγάρισέ το μήλο μου, να σ’ άφτω τα κεριά σου 

 Στο όνομα σου ορκίζομαι στο κλήδονα επάνω αν δεν σε κάνω ταίρι μου καλιά ‘χω να πεθάνω

 Μήλο ‘βαλα στον κλήδονα κι είναι και μυρωδάτο Κι αν δεν σε πάρω θα γενεί ο κόσμος άνω κάτω.

ΣΤΟ ΑΝΟΙΓΜΑ:

 Ανοίγουμε τον Κλήδονα με τ΄ Αϊ Γιαννιού τη χάρη κι όποιος έχει μήλο κόκκινο ας έρθει να το πάρει

 Ανοίγουμε τον κλήδονα με του Αγιαννιου τη χάρη Κι όποιος έχει ριζικό σήμερα να το πάρει.

 Ανοίγουμε τον Κλήδονα με με τ’ Αι Γιαννιου τη χάρη Κι όποιος αγάπη έχασε να έρθει να την πάρει Έφθασε η ώρα κι η στιγμή κι ο κλήδονας ανοίγει Και κάθε μια το ριζικό στα φανερά ξανοίγει 

 Όλοι σταυροκοπιόμαστε στ΄Αϊ Γιαννιού τη χάρη Κι απού ‘χει μήλο κόκκινο. Ας έρθει να το πάρει. Ανοίξετε τον κλήδονα με τση μυρθιάς το φύλλο Μαλαματένια πρόσωπα που θάμπωσες τον ήλιο Ανοίξετε τον κλήδονα τη χέρα μου να βάλω να βγάλω το χρυσό αητό το ρήγα το μεγάλο 

Κατά τη διάρκεια του εθίμου: 

 Ανοίξετε τόν Κλήδονα και στρώσετε λουλούδια, πού θά περάσει ό Βασιλιάς μέ τή Βασιλοπούλα! Ανοίξετε του κλήδονα και στρώστε τα χαράρια, για να πιράσ η ... μι τα στραβά πουδάρια - 

Μιά π' άνοιξε ό Κλήδονας θά πώ ένα τραγούδι γιά χάρη σου, πολύχρωμο και διαλεχτό λουλούδι!

 - Στίς ρεματιές μαζεύονται τή νύχτα οί νεράδες, και σήμερα στόν Κλήδονα οί όμορφες κυράδες! 

- Δέν ημπορεί τήν τύχη σου κανείς νά τήν αλλάξει, κι όποιος μπερδέψει μέ τά σέ, Θεός νά τόν φυλάξει! - Όσοι 'ρθανε στόν Κλήδονα τήν τύχη τους νά δούνε,

Ο Κλήδονας σε άλλες περιοχές της Ελλάδας 

. Χαλάστρα Θεσσαλονίκης 

το έθιμο του Αϊ-Γιαννιού του Κλήδονα Κάθε χρόνο ,το τελευταίο τριήμερο (Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή) του Ιουνίου ,αναβιώνει στη Χαλάστρα Θεσσαλονίκης το έθιμο της «Τζαμάλας» και του Αϊ-Γιαννιού του Κλήδονα. Η αναβίωση και αναπαράσταση του εθίμου ξεκινάει το απόγευμα του Σαββάτου. Στις γειτονιές του Δήμου Χαλάστρας ανάβουν οι φωτιές (Τζαμάλες) και με τη συνοδεία παραδοσιακών οργάνων (Κλαρίνο, Ζουρνάς κλπ.) στήνεται χορός γύρω από τη φωτιές. Στη συνέχεια η ομάδες ξεκινούν για την κεντρική πλατεία ,κρατώντας αναμμένες δάδες , όπου και ξεκινά το κυρίως μέρος της αναπαράστασης του εθίμου. Μία αναπαράσταση που εξιστορεί πως οι ελεύθερες κοπέλες έπρεπε να πάρουν το αμίλητο νερό από τα πηγαδάκια της περιοχής , τα τραγούδια και τις ευχές προς τον Άι-Γιάννη τον Κλήδονα που συνόδευαν όλη αυτή την ιεροτελεστία και τέλος την προετοιμασία της φωτιάς (Τζαμάλας) από τον αρχηγό της οικογένειας. Μετά το τέλος της αναπαράστασης ακολουθεί παραδοσιακό γλέντι γύρω από τη μεγάλη φωτιά (Τζαμάλα) που ανάβει στην πλατεία της Χαλάστρας. Την Παρασκευή και την Κυριακή υπάρχουν παραδοσιακές χορευτικές παραστάσεις υπό την αιγίδα του Κέντρου Νεότητας Χαλάστρας. Την Κυριακή υπάρχει και η γιορτή Μυδιού, όπου τοπικοί οστρακοπαραγωγοί μοιράζουν τοπικούς μεζέδες με βάση τα μύδια της περιοχής.

 . Ο Κλήδονας στη Σύρο

 Ο Κλήδονας ήταν από τα πιο προσφιλή έθιμα και πραγματοποιούταν ανήμερα τ' Αι- Γιάννη στις 24 Ιουνίου. Ο άγιος καλείται "Πρόδρομος" γιατί προετοίμασε το λαό να υποδεχτεί το Σωτήρα, "Βαπτιστής" γιατί βάφτισε το Χριστό και "Αποκεφαλιστής" γιατί εκτελέστηκε με αποκεφαλισμό. Οι Συριανοί τον αποκαλούν "Κοψοκέφαλο". Έξω απ' τα παραπάνω αποκαλείται "Φανιστής" απ' το "φανός". Την παραμονή της εορτής κορίτσια με πήλινο βάζο πήγαιναν σε φιλικά σπίτια κι έπαιρναν το αμίλητο νερό. Ονομάζεται αμίλητο γιατί τα κορίτσια το ζήταγαν χωρίς να μιλήσουν καθόλου. Μετά από κει έπαιρναν βόλτα τα σπίτια της γειτονιάς κι ο καθένας έριχνε στο βάζο από ένα σημάδι, ένα κουμπί π.χ., ένα καρφί, ένα σουγιά. Το άλλο βράδυ συγκεντρώνονταν όλοι κάπου κι ένας - «ο βγάλτης» - τραβούσε απ' το νερό ένα αντικείμενο και λεγόταν ένα τετράστιχο που ανήκε σ' αυτόν που ανήκε το ρίξιμο. Τα τετράστιχα είναι ερωτικά, χιουμοριστικά, σατιρικά και πικάντικα κάποτε. Προκαλούν το γέλιο. 

. Κλήδονας και Σαρακατσάνοι ( Καλογιάννια )

 «Καλογιάννη» έλεγαν οι Σαρακατσάνοι τον Άι-Γιάννη τον Πρόδρομο γιατί βάπτιζε τους χριστιανούς και τον ίδιο τον Χριστό και προς τιμήν του «Καλογιάννια» ονόμασαν ένα είδος φυτού-λουλουδιού. Έτσι το απόγευμα της παραμονής της γιορτής, οι κοπέλες μάζευαν τα καλλογιάνια, τόσα κλαδιά όσα και τα μέλη της οικογένειας τους. Τα έταζαν ένα για τον καθένα και τα έδεναν αρμαθιά με κόκκινη κλωστή σε «χερούλες». Στην κάθε «χερούλα» έδεναν και ένα ασημικό ή δαχτυλίδι και όλα μαζί τα έβαζαν μέσα σε ένα κακκάβι, με νερό τόσο, όσο να βρέχονται όλα και να είναι δροσερά, το οποίο έβαζαν σε τέτοιο μέρος ώστε να το βλέπει ο ουρανός όλη νύχτα. Αυτό το κακκάβι σκέπαζαν με ένα μαντήλι από το εικονοστάσι που ήταν κόκκινο και σταμπωτό και αφού τελείωνε η διαδικασία τότε μία κοπέλα της οποίας ζούσαν και η μάνα και ο πατέρας, έπαιρνε το κακκάβι το έβαζε, πάνω στο κεφάλι της και ξεκινούσαν όλες μαζί για τη βρύση τραγουδώντας: 

 «Κίνησα το δρόμο-δρόμο, το στενό το μονοπάτι. Βρίσκω μια μηλιά στη μέση κι άλλη μία παρακάτω ξάμωσα να πάρω μήλα και μαράθηκαν τα φύλλα

 μην το παίρνεις, μη το κρύβεις, μην το αγουρομαραγκιάζεις, 

 τα ‘χει ο αφέντης μετρημένα κι η κυρά του φυλαγμένα». 

 Το γλέντι δεν τελείωνε παρά μόνο τις πρώτες πρωινές ώρες, παλιότερα βέβαια κρατούσε σύμφωνα με τις μαρτυρίες δύο νύχτες και τρεις μέρες . Κάποτε όλα αυτά έφταναν στο τέλος, η κάθε μια έπρεπε να πάρει τα δικά της Καλογιάννια για να τα πετάξει και να δουν τι είδους μαντικές προγνώσεις θα μπορούσαν να κάνουν. Η κοπέλα με το κακκάβι τα σήκωνε για τελευταία φορά στο κεφάλι της άπλωνε το χέρι της έπαιρνε ένα στην τύχη και φώναζε: «Ποιανής είναι;» Τότε η κάτοχος που γνώριζε το δαχτυλίδι της έλεγε «Θκομ-θκομ». Αυτό ήταν το πιο σημαντικό γεγονός για την κοπέλα κατά τους Σαρακατσάνους, γιατί παντρευόταν πρώτη-πρώτη και θα ‘χε καλό γάμο.

 . Ο Κλήδονας στον Πόντο

 Είναι το έθιμο της φωτιάς, με πανάρχαιες ρίζες, γνωστό από τα βυζαντινά χρόνια οπότε και απαγορεύτηκε (το 681 μ.Χ.) ως ειδωλολατρικό. Στις 23 και 24 Ιουνίου, παραμονή 37 www.pontos-news.gr 30 και ανήμερα της γέννησης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, σε αυλές και σε πλατείες ανάβουν φωτιές και νέοι και νέες πηδούν τρεις φορές σταυρωτά. Έτσι ο Αϊ-Γιάννης γίνεται ο Λαμπαδιάρης ή Λαμπαδιστής ή Λαμπροφόρος. Είναι ακόμα Κλήδονας ή Φανιστής ή Λιοτρόπης ή Ριζικάρης ή Ριγανάς. Στον Πόντο, και ιδίως στον δυτικό, είναι ο Αγιλοτρούπης, ονομασία που πιθανώς προέρχεται από τη (θερινή) τροπή του ηλίου, καθώς η γιορτή συνέπιπτε με το θερινό ηλιοστάσιο. Όπως αναφέρει ο Δημήτρης Λουκάτος στο βιβλίο του Τα καλοκαιρινά, στη Χίο οι Πόντιοι ξενυχτούσαν χορεύοντας για να δουν το ξημέρωμα τον ήλιο που γύριζε. Συμπλήρωμα της γιορτής ήταν ο κλήδονας – αν και έχει επικρατήσει ολόκληρο το έθιμο με τις φωτιές να ονομάζεται «έθιμο του Κλήδονα». Την «προφητεία» του Κλήδονα χρησιμοποιεί ο Φίλων Κτενίδης ως βάση σε ένα ηθoγραφικό έργο με τον τίτλο Κλήδονας, που ανέβηκε πρώτη φορά το 1948 από τον Θεατρικό Όμιλο της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης. Αν και ο μελετητής Άνθιμος Παπαδόπουλος θεωρεί ότι οι φωτιές και ο Κλήδονας ήταν έθιμο άγνωστο στον Πόντο, εντούτοις ο Γ. Κ. Χατζόπουλος αναφέρεται εκτενώς στο αμίλητο νερό στην ποντιακή λαογραφία. Σημειώνει ότι είναι έθιμο της Πρωτοχρονιάς αλλά και του Αϊ-Γιαννιού, μια μέρα γνωστή ως «ο κλήδονας, τ’ Αη-Γιάννε το κουτίν». Την ύπαρξη του εθίμου επιβεβαιώνει βασιζόμενη σε μαρτυρίες η λαογράφος Έλσα Γαλανίδου-Μπαλφούσια στο έργο της Ποντιακή Λαογραφία (εκδ. Αρχείον Πόντου). Μία από αυτές τις μαρτυρίες, του Γ. Μέγα, αναφέρει ότι στη Σινώπη οι νοικοκυρές έπρεπε να καθαρίσουν τα σπίτια, να ξεσκονίσουν και να σφουγγαρίσουν, περιμένοντας την τύχη τους – ο Αϊ-Γιάννης πίστευαν ότι φέρνει τύχες. Στη Ματσούκα θεωρείται ότι άναβαν την πυρά με τσίκουτα, δηλαδή με ξερόκλαδα από έλαβα που μάζευαν τα παιδιά. Το δε ξημέρωμα ανέβαιναν στον Βαζελώνα που πανηγύριζε, και από τα υψώματα έβλεπαν «πώς κλώσκεται ο ήλεν», δηλαδή πώς γυρίζει ο ήλιος. 

 . Συμπεράσματα 

 Ο Δ. Λουκάτος σωστά αναφέρει στο βιβλίο της "Τα καλοκαιρινά": «Ένα έθιμο που κατάφερε τόσους αιώνες, παρ'όλες τις συχνές "πολεμικές", να επιζήσει, δεν είναι δικαίωμα της δικής μιας γενιάς να το σβήσει. Έχουμε χρέος όχι μόνο να το ανεχόμαστε αλλά και να το βοηθούμε στις εκδηλώσεις του. Στην εποχή μας μάλιστα, με το μηχανικό ρυθμό και τις πολύπλυρες υπερφροντίδες, είναι παρήγορη η παρουσία ενός χαρούμενου και διαχρονικού εθίμου, που ενώνει αιώνες και γενιές. Οι φωτιές που θ' αναφτούν το βράδυ στις πολιτείες και στα χωριά θα είναι ένας συγκινητικός δεσμός του σήμερα με το χθες. Τα μάτια των παιδιών, που θα λάμπουν  χαρούμενα μπροστά στις φλόγες, τα μάτια των μεγάλων που θα τα παρακολουθούν στα πηδήματά τους, θα είναι μια ωραία παραδοσιακή προσοχή σε μια σχεδόν πανανθρώπινη γιορτή. Δεν είναι μικρή δουλειά να σκέφτεσαι, ότι ανάβοντας μια μικρή φωτιά έξω από το σπίτι σου, συνδέεσαι με τους αιώνες που πέρασαν, έστω και με τους κοντινούς σου προγόνους, καθώς και με πολλούς άλλους λαούς, που την ίδια ώρα ανάβουν τη φωτιά της ημερομηνίας αυτής και χαίρονται παρόμοια το θέαμα και το συμβολισμό της...»

 Το έθιμο του Κλήδονα αποτελεί ένα έθιμο που έχει καταφέρει να επιβιώσει μέσα στο πέρασμα των χρόνων. Από την αρχαιότητα, πέρασε στα Βυζαντινά χρόνια και την Τουρκοκρατία και αναβιώνει τη σημερινή εποχή στην Καλλικράτεια της Χαλκιδικής, αλλά και σε πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδος. Γιορτάζεται την ημέρα του γενεθλίου του Αι- Γιάννη του Πρόδρομου, αλλά οι προετοιμασίες και μέρος του εθίμου πραγματοποιούνται από την παραμονή. Κατά τη διάρκεια, ακούγονται μαντινάδες ενώ με το πέρας ανάβουν μεγάλες φωτιές και τις πηδούν και ακολουθεί μεγάλο γλέντι με τραγούδια και χορούς. Στο τελετουργικό κομμάτι συμμετέχουν συνήθως κορίτσια και μικρά παιδιά και θεωρείται πως μαθαίνουν το μέλλον τους. Για την περιοχή της Χαλκιδικής, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έθιμα και η αναβίωσή του κάθε χρόνο στις 24 Ιουνίου αποτελεί σημαντικό πολιτιστικό γεγονός. 

Απόσπασμα  από τήν Διπλωματική εργασία της : ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ ΜΑΓΔΑΛΗΝΗΣ

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ -Κλήδονας.pdf (auth.gr)

Δεν υπάρχουν σχόλια: