Dilettanti:!!!Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΩΜΟΣΙΑΣ ΠΟΥ ΔΙΑΡΚΕΙ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ

 

Επιμέλεια Πανορμίτης Σπανός

Απόσπασμα από το βιβλίο "Μυστική Αθήνα και Αττική" του Γιάννη Γιαννόπουλου.

Είναι γνωστοί στους ερευνητές όσοι από τους ξένους άρχισαν να φτάνουν στην Ελλάδα γύρω στα 1700 και άρχισαν να αποτυπώνουν στο χαρτί τις αρχαιότητες, τις εκκλησίες και οτιδήποτε άλλο ενόμιζαν ότι άξιζε τον τόπο να επιδειχτεί στην Ευρώπη. Μερικοί από αυτούς - πολύ αξιόλογοι, δεν το κρύβω - έχουν βοηθήσει και εμένα στα αρχικά ερεθίσματα μου σχετικά με τις έρευνες στον ελλαδικό χώρο που άρχισα πολύ νωρίς.

Άλλοι όμως από τους λεγόμενους περιηγητές - ιδίως ζωγράφοι, αρχιτέκτονες, χαράκτες και επιστήμονες - το ίδιο αξιόλογοι και ίσως αργότερα εξελιχθέντες σε μεγάλα ονόματα στον ευρωπαϊκό χώρο των γραμμάτων και των τεχνών, είμαι πεπεισμένος ότι ήρθαν εδώ στην μαγική μας χώρα με σαφείς και ειδικές εντολές, τις οποίες εξετέλεσαν με κάθε ευσυνειδησία προς τους πάτρωνες τους!

Η εξελληνισθείσα λέξη "σπόνσορας", ούσα αγγλική, ήταν φαίνεται γνωστή παλαιόθεν, διότι οι πάτρωνες της εποχής εκείνης δεν ήταν τίποτε άλλο παρά οι σημερινοί σπόνσορες! Κατ' αυτόν τον τρόπο λοιπόν οι ανωτέρω περιηγητές, για να έλθουν στην τότε Ελλάδα θα χρειάζονταν τη βοήθεια, την υλική - προ παντός - και την ηθική, αλλά βεβαίως και την πολιτική προκειμένου να πραγματοποιήσουν ένα τόσο μεγάλο, τόσο επικίνδυνο και τόσο ακριβό ταξίδι.

Αυτή την εποχή, γύρω δηλαδή στα 1700, η ταπεινή μας χώρα αρχίζει να έλκει το ενδιαφέρον των Dilettanti! Στον πρόλογο του βιβλίου "Travels in Greece" του Richard Chandler (Oxford 1775), διαβάζουμε την εξής αφιέρωση:

Προς την Εταιρεία των Dilettanti:

Κύριοι

Είναι φυσικό η αφήγηση ενός ταξιδιού με δικές σας εντολές και δαπάνες σε μακρινή χώρα, να αξιώνει την τιμή της Πατρωνίας σας καθώς υποβάλλεται στην κρίση του Κοινού. Η Δικαιοσύνη ορίζει να υποδεικνύει ο Συγγραφέας τις πηγές της γνώσης του. Και αν από το εγχείρημα του απορρέει πληροφόρηση ή ψυχαγωγία, η επιδοκιμασία του κοινού θα πρέπει να απευθύνεται κυρίως στους εντολείς του. Αλλά εκτός από αυτό, ο συγγραφέας είναι ευτυχής που του δίδεται η ευκαιρία να ομολογήσει την υπερηφάνεια και την χαρά του γιατί εργάστηκε για μια Εταιρεία αποτελούμενη από τόσο λαμπρές και διακεκριμένες προσωπικότητες, με θησαυρούς γνώσεων όπως οι Dilettanti.

Ποιοί ήταν όμως οι πανίσχυροι αυτοί εντολείς που αυτοαποκαλούνταν "ερασιτέχνες"; Επρόκειτο για μια μικρή αρχικά "ιδιωτική" εταιρεία αριστοκρατών της Αγγλίας, οι οποίοι άσκησαν ενεργό επίδραση σε αισθητικά, αρχαιολογικά, πολιτικά και άλλα θέματα και διηύθυναν πολλές επιχειρήσεις "αρχαιολογικού" ενδιαφέροντος. Αντίθετα με άλλες παρόμοιες οργανώσεις, οι "Dilettanti" ιδρύθηκαν κατ' αρχήν για "κοινωνικούς" και "ανθρωπιστικούς" σκοπούς.

Η ίδρυσή τους όμως, όλως περιέργως, συνέπεσε με ό,τι μπορεί να θεωρηθεί ως γένεση της σύγχρονης Αγγλίας. Είναι η εποχή που όλες οι αποστολές Άγγλων στο εξωτερικό γίνονται με ορισμένους σκοπούς και στόχους, ώστε να συγκεντρωθούν τα απαραίτητα "υλικά" που θα επιτρέψουν οτην Αγγλία να γίνει κοσμοκράτειρα αλλά και να επηρεάζει όσον το δυνατόν μακρότερα τις τύχες του κόσμου και της Ευρώπης. Έτσι λοιπόν το 1774 ιδρύεται η Εταιρεία των Dilettanti, που όπως θα δείτε θα μας απασχολήσει επί μακρόν.

«...Αποστολή σας - λέγει κάποιος πρόλογος ενός άλλου βιβλίου που αφορά πάλιν την Ελλάδα, ονομαζόμενου Αρχαιότητες της Αθήνας, από τους αρχιτέκτονες James Stewart και Nicholas Revett - είναι η περισυλλογή πληροφοριών και παρατηρήσεων των τόπων και όλων των ιδιαιτέρων μερών των οποίων τα ονόματα σας έχουν δοθεί. Η εταιρεία έχει αποφασίσει να διαθέσει αρχικά το ποσό των 2000 λιρών(!) για το σκοπό αυτό. Θα επιβιβαστείτε στο σκάφος Aglicana του Captain Stewart και θα μεταβείτε στην Σμύρνη όπου θα παρουσιαστείτε στον πρόξενο Hayes, ο οποίος έχει ενημερωθεί από τον Πρέσβην Sir James Porter με όλα τα συστατικά έγγραφα, τα στοιχεία και τις εντολές σας... Διατηρώντας το Επιτελείον σας(!) στην Σμύρνη θα επιχειρείτε ταξίδια στους τόπους των εντολών σας με τις ασφαλέστερες και καταλληλότερες συνθήκες. Από την ημέρα της αναχωρήσεως σας θα πρέπει να τηρείτε και οι τρεις (Richard Chandler αρχιτέκτων, Nicholas Revett επιστήμων και William Pars ζωγράφος) ένα λεπτομερές ημερολόγιο των κινήσεών σας και των ανακαλύψεών σας, αναπαριστώντας την πραγματικότητα με τον απλούστερο τρόπο και χωρίς άλλη μέριμνα εκτός από την σαφήνεια. Δηλώνουμε ρητά ότι η διεύθυνση της όλης επιχείρησης ανατίθεται στον συνταγματάρχη George Grey (αδελφό του Sir James Grey, και οι δυο μέλη των Dilettanti) με την συμπαράσταση των κ.κ. Chandler και Revett. Σε περίπτωση διαφωνιών, οι εργασίες θα πρέπει να συνεχίζονται απρόσκοπτα μέχρι νεωτέρας εντολής».

Όπως βλέπουμε, οι ανωτέρω κύριοι θα επισκέπτονταν την χώρα μας ασκούντες περιήγηση κατ' εντολήν και καταγράφοντας τα πάντα, ακόμη και πράγματα τα οποία ήταν δυνατόν να μην κατανοούσαν. Και βέβαια αφού είχαν ειδικές εντολές ως προς τους τόπους των επισκέψεων, θα πρέπει να είχαν προηγηθεί άλλες επισκέψεις άλλων Dilettanti σε άλλες εποχές.

Οπωσδήποτε εκράτησαν τα προσχήματα της εποχής, γιατί οι ίδιοι ομολογούν ότι «προσπάθησα να βρω διάφορα χειρόγραφα από αυτά που είχαμε πει και βρήκα μερικά στην Αθήνα. Θέλησα να τα αγοράσω αλλά μου είπαν ότι χρειαζόταν η συγκατάθεση του Αρχιεπισκόπου. Δυστυχώς (ή ευτυχώς) ο αρχιερέας είχε φυγαδευθεί γιατί εκινδύνευε από τους Τούρκους...». Και αλλού, «αγοράσαμε δύο εξαίσια κομμάτια από την ζωοφόρο και μας χάρισαν επιπλέον ένα ωραίο θραύσμα από τις μετόπες που κειτόταν παραμελημένο στον κήπο ενός Τούρκου».

Ήταν τότε - θα μου πουν βέβαια μερικοί - που η αρχαιολογία ήταν στενά συνδεδεμένη με την αρχαιοκαπηλία. Μαρτυρίες, εξάλλου, ελληνικών πηγών γι' αυτό το ταξίδι του R. Chandler αναφέρουν ότι εκτός των Αθηνών, επισκέφτηκε την... Πεντέλη και μάλιστα η κομπανία πέρασε αρκετές ημέρες στην σπηλιά των "ΑΜΩΜΩΝ", γνωστή σε μας σαν την σπηλιά του Νταβέλη.

Είναι αρκετά περίεργο αλλά και έξοχα διαφωτιστικό, το ότι ανάμεσα στις εντολές των Dilettanti προς τους εντολοδόχους ήταν να επισκεφτούν και τη γνωστή σπηλιά. Άλλοι τόποι της Αττικής που επισκέφτηκαν ήταν στο Σούνιο ο ναός του Ποσειδώνα, ο ναός της Ή ρ α ς και η ευρύτερη περιοχή!

Είναι θαυμάσιο ότι οι Dilettanti - ως φαίνεται - είχαν τα ίδια με... εμένα ενδιαφέροντα. Ας σημειώσουμε εδώ ότι η αποστολή εκείνη εστέφθη από πλήρη επιτυχία, καθ' όσον με την επιστροφή τους στην Αγγλία μετά τριετία(!), με πρόταση του Sir James Grey και του συν/χου G. Grey γίνονται μέλη των Dilettanti. Στα χρόνια που θα περάσουν από τότε, η Εταιρεία συνεχίζει να ενδιαφέρεται για τη χώρα μας.

Γίνονται και άλλα ταξίδια από άλλους, ωστόσο δύο χρόνια πριν γίνει η Επανάσταση του '21 ένας άλλος Άγγλος, μέλος και αυτός των Dilettanti, o William Gell, επισκέπτεται και αυτός την Αττική αλλά επιμένει στην σπηλιά του Νταβέλη! Κάθησε στο εκεί μοναστήρι πάνω από ένα χρόνο και την ώρα του την σπατάλησε σε "εκδρομές" εις το Πεντελικόν και τη σπηλιά του.

Αργότερα δεν μπόρεσα να βρω άλλα στοιχεία επισκέψεων των Dilettanti στην Αττική. Αυτό φυσικά δεν θα πει ότι δεν έγιναν επισκέψεις, απλώς λόγω των ραγδαίων γεγονότων που μεσολάβησαν ίσως να πέρασαν απαρατήρητοι. Και φτάνουμε στη δεκαετία του '50. Διαβάζοντας γύρω στο 1962 παλιές εφημερίδες, μου έκανε εντύπωση η εξής είδηση:

«Μάρτιος τον 1952. Εκ των Ανακτόρων ανακοινούται ότι το βασιλικό ζεύγος της Ελλάδος εδεξιώθη εις τα ανάκτορα μέλη της γνωστής φιλελληνικής εταιρείας των Dilettanti! Ούτοι θα αρχίσουν περιοδεύοντες εις την Αττικήν εις αρχαιολογικούς και άλλους τόπους»!

Πράγματι, οι Dilettanti επισκέφθηκαν τόπους της Αττικής πολλούς και διαφόρους. Μεταξύ αυτών: το σπήλαιο του Αρχεδήμου, την ευρύτερη περιοχή Σουνίου, την Πεντέλη και την γνωστή σπηλιά, την Καισιαριανή και άλλες τοποθεσίες του Υμηττού, την Αθήνα δε εκτεταμένα με επιμονή τον λόφο του Αστεροσκοπείου, τη βορεινή πλευρά της Ακροπόλεως και τινές εκκλησίες της Πλάκας.

Οι γνωστοί μας Εταίροι λοιπόν, αφού έμειναν επ' αρκετόν, αναχώρησαν για την πατρίδα τους με επισημότητα. Με την ίδια επισημότητα, δυο μήνες αργότερα ανακοινώθηκαν από την αμερικανική ξένη αποστολή στην Αθήνα οι επιλεχθείσες περιοχές της Αττικής όπου θα εδημιουργούντο δυο βάσεις: η μία της αμερικανικής πολεμικής αεροπορίας στο Ελληνικό(!) και η άλλη του αμερικάνικου πολεμικού ναυτικού και μάλιστα τηλεπικοινωνιών στην Ν. Μάκρη(!).

Όπως τα πράγματα εξελίχθηκαν, οι δύο βάσεις αυτές, εκ των οποίων περισσότερο η δευτέρα έγινε σπουδαιότατης σημασίας όπως θα δούμε αργότερα, δεν είναι παρά συνέχεια και ίσως επιστέγασμα του ό,τι συμβαίνει στην σπηλιά του Πεντελικού, την γνωστή μας σπηλιά του Νταβέλη.

ΙΩΑΝΝΗΣ Θ. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΘΗΝΑ & ΑΤΤΙΚΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΣΟΠΤΡΟΝ 1999, σελίδες 36-40