Το προτεσταντικό παρελθόν και μέλλον του Σιωνισμού

 

Δημήτρης Β. Πεπόνης

Υπάρχουν διαφόρων ειδών Σιωνισμοί

Υπάρχουν διαφόρων ειδών Σιωνισμοί. Υπάρχει ο παλαιός Εργατικός Σιωνισμός, ο οποίος αποτέλεσε μορφή «αριστερού» Εγελιανισμού μαζί με τον Παναραβισμό. Υπάρχει ο Σιωνισμός ως κοσμική κρατική ιδεολογία του Ισραήλ, που έχει παρεμφερή λειτουργία με αυτή που είχε ο Κεμαλισμός στην Τουρκία. Υπάρχει ο Σιωνισμός ως θεολογικό κίνημα, που έχει αντίπαλό του τον Ορθόδοξο Ιουδαϊκό αντι-Σιωνισμό (ο τελευταίος κατηγορεί τον θεολογικό Σιωνισμό πως δεν είναι παρά ένα αντίγραφο, μια απομίμηση, του Ευαγγελικού Χριστιανισμού). Και υπάρχει, τέλος, για να μην μακρηγορούμε, και ο παλαιότερος και ισχυρότερος όλων, ο λεγόμενος «Χριστιανικός» Σιωνισμός (Christian Zionism), ο οποίος ουσιαστικά αποτελεί μια χριστιανική αίρεση στο πλαίσιο του Προτεσταντισμού, ειδικότερα στους κύκλους των Ευαγγελικών και δευτερευόντως των Βαπτιστών.

Η λέξη «Χριστιανικός» ως προσδιορισμός του Σιωνισμού τοποθετείται εντός εισαγωγικών προκειμένου να δοθεί έμφαση στο γεγονός ότι δεν έχει υπάρξει ιστορικά χριστιανικός Σιωνισμός, γενικά και αόριστα, παρά μονάχα προτεσταντικός τέτοιος. Δεν υπάρχει ρωμαιοκαθολικός ή ορθόδοξος Σιωνισμός παρά προτεσταντικός και ειδικότερα Λευκός Αγγλοσαξονικός Προτεσταντικός Σιωνισμός.

Οι περισσότεροι άνθρωποι όταν εξετάζουν τον Σιωνισμό γενικά συνήθως ξεκινούν από τον Theodor Herzl, άλλοι από τον Cyrus Scofield, κάποιοι περισσότερο υποψιασμένοι από τον John Nelson Darby (1800-1882).

Ο προτεσταντικός ή χριστιανικός Σιωνισμός είναι παλαιότερος από τον ιουδαϊκό Σιωνισμό (ο οποίος με τη σειρά του είναι παλαιότερος από τον κοσμικό Σιωνισμό) και δεν ξεκίνησε από Ιουδαίους, αλλά από Βρετανούς. Αρχική κοιτίδα του προτεσταντικού Σιωνισμού υπήρξε η νήσος της Βρετανίας και ο πρώτος Χριστιανός που μίλησε για επιστροφή των Ιουδαίων στους Αγίους Τόπους ήταν ο Thomas Brightman, γεννηθείς το 1562 στο Νότιγχαμ της Αγγλίας (η πολύ μεταγενέστερη γνωστή φράση των μέσων του 19ου αιώνα «A land without a people for a people without a land» επίσης έχει την καταγωγή της στο νησί).

Οι πρώτες εκφάνσεις ενός ρεύματος σκέψης που μπορεί να γίνει αντιληπτό ως ιουδαϊκός ή πρώτο-ιουδαϊκός Σιωνισμός βρίσκονται στον Judah Alkalai (1798-1878) που κατοικούσε στο Σαράγιεβο επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας, και τον Zvi Hirsch Kalischer από την Πρωσσία. Οι περισσότεροι Ορθόδοξοι Ιουδαίοι της εποχής θεώρησαν τις ιδέες του πρώτου, του Judah Alkalai, αιρετικές και αυτές πέρασαν στο περιθώριο. Η σκέψη του Alkalai ήταν επηρεασμένη από το μυστικισμό της Καμπάλα (Kabbalah) ο οποίος αποτελεί μορφή Ιουδαϊκού Γνωστικισμού που κάνει χρήση μοτίβων αριθμολογίας. Σε εντελώς αντίθετη κατεύθυνση, το Ευαγγέλιο αποτελεί δημόσια κοινή αποκάλυψη για όλους και όχι εσωτερική ή κρυμμένη γνώση για λίγους εκλεκτούς.

Να σημειωθεί ότι ο όρος «Ιουδαιοχριστιανισμός» αποτελεί δημιούργημα του 19ου αιώνα. Ο Νίτσε θεωρείται, αν όχι ο δημιουργός και ο εισηγητής, το λιγότερο ο πρώτος εκλαϊκευτής του. Δεν υπάρχουν αναφορές του όρου «ιουδαιοχριστιανισμός» στον 18ο αιώνα, όπως δεν υπάρχει και κανένας «ιουδαιοχριστιανικός πολιτισμός» και καμία «ιουδαιοχριστιανική θρησκεία» πριν από τους Προτεστάντες και ιδιαίτερα πριν από τους Αγγλοσάξονες. Η γέννηση του χριστιανικού Σιωνισμού προϋποθέτει την προτεσταντική εξέγερση.

Τα προηγούμενα αποτελούν μια απολύτως ενδεικτική και συντομογραφική εισαγωγή και σκιαγράφηση του ζητήματος του «χριστιανικού» δηλαδή του προτεσταντικού ευαγγελικού Σιωνισμού. Ωστόσο το αντικείμενο αυτού του πρώτου κειμένου δεν είναι το παρελθόν, αλλά η ανάδειξη ορισμένων πολιτικών πτυχών υπό το φως ζητημάτων του παρόντος.

Από τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο των έξι ημερών το 1967, τα κράτη του λεγόμενου τότε Τρίτου Κόσμου (σήμερα Παγκόσμιου Νότου), δηλαδή τα κράτη της Μέσης Ανατολής, της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής και της Ασίας, σε γενικές γραμμές ήταν εχθρικά προς το Ισραήλ στο πλαίσιο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Με το πέρας του Ψυχρού Πολέμου οι συσχετισμοί άλλαξαν. Κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα ο χριστιανικός Σιωνισμός πλανητικοποιήθηκε μέσω της εξάπλωσης του Προτεσταντισμού γενικά και του Πεντηκοστιανισμού ειδικότερα σε αυτό που ονομάστηκε Παγκόσμιος Νότος (π.χ Βραζιλία, Νιγηρία κ.λπ), με τον τελευταίο να αποτελεί βασικό φορέα του προτεσταντικού Σιωνισμού στις μη αγγλοσαξονικές και μη βορειοατλαντικές περιοχές του πλανήτη. Η επέκταση του Πεντηκοστιανισμού και προτεσταντικών σιωνιστικών ομάδων άσκησης επιρροής και πίεσης σε δεκάδες χώρες, αποτελεί τη μεγάλη ελπίδα του Ισραήλ για αντιστροφή της κατάστασης.

Ο νέος χριστιανικός Σιωνισμός σε χώρες όπως η Βραζιλία, η Νιγηρία, ή ακόμα και η Νότια Κορέα, δεν αποτελεί μόνο αξιοσημείωτη θρησκευτική εξέλιξη, αλλά θα μπορούσε να έχει και σημαντικές γεωπολιτικές επιπτώσεις. Τα αποτελέσματα παλαιότερων εκλογών σε Ηνωμένες Πολιτείες και Βραζιλία που έφεραν στην εξουσία Τραμπ και Μπολσονάρο αντίστοιχα φανέρωσαν, μεταξύ άλλων, ότι ο χριστιανικός Σιωνισμός βρίσκεται σε φάση αντεπίθεσης. Η περσινή εκλογή ενός πραγματικού τσαρλατάνου στην Αργεντινή αποτελεί το τελευταίο και πιο πρόσφατο παράδειγμα.

Μέσω του Πεντηκοστιανισμού και από εκεί μέσω τμημάτων του Χαρισματικού κινήματος ο προτεσταντικός Σιωνισμός έχει παρεισφρήσει μερικώς και στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ιδιαίτερα της περιφέρειας. Επίσης επιστρέφει στη γενέτειρά του, στη Βρετανία, μέσω προσπαθειών οργάνωσης των μη λευκών προτεσταντικών και πεντηκοστιανών κοινοτήτων της Βρετανίας και την ίδρυση μικρών αλλά ιδιαίτερα δραστήριων όπως η ομάδα Christian Watchmen Over Zion κ.λπ.

Παρόλο που ο Μαρτίνος Λούθηρος υπήρξε σκληρός αντισημίτης, είναι πολύ πιθανόν η Ευαγγελική Εκκλησία στη Γερμανία, με πάνω από είκοσι εκατομμύρια μέλη, να αποτελέσει στο μέλλον (αν δεν αποτελεί ήδη) βασικό φορέα μέσω του οποίου ο χριστιανικός Σιωνισμός θα παρεισφρήσει στη Γερμανία και από εκεί στην υπόλοιπη Ευρώπη, κυρίως μέσω της ανόδου νεοεθνικιστικών και νεοσυντηρητικών κομμάτων – τα οποία χαρακτηρίζονται με διάφορους τρόπους (π.χ νοοφασιστικά), όμως αρκετά από αυτά θα μπορούσαν, τουλάχιστον μερικώς, να θεωρηθούν ως χριστιανοσιωνιστικά, αλλά ουδείς φαίνεται να αναδεικνύει μια τέτοια διάσταση.

Στην ερμηνεία της ανόδου των νεοσυντηρητικών και νεοεθνικιστικών κομμάτων, ειδικότερα όσων δείχνουν ιδιαίτερη προσήλωση προς τις ΗΠΑ, θα πρέπει να συνυπολογιστούν τρεις παράγοντες: πρώτον, η ριζοσπαστικοποίηση ενός τμήματος του Ευαγγελικού Προτεσταντισμού (υποκατηγορία του οποίου είναι ο Πεντηκοστιανισμός, οι Πλυμούθιοι Αδελφοί κ.λπ), δεύτερον, η κατάσταση παροξυσμού στην οποία βρίσκεται ο παραδοσιακός Λευκός Αγγλοσαξονικός Προτεσταντισμός (WASP), ιδιαίτερα υπό το φως της κατάρρευσης του εθνοτικού αγγλο-προτεσταντικού πυρήνα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής (περισσότερα στο βιβλίο μου Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης) και τέλος, τρίτον, η άνοδος ενός ανανεωμένου «Χριστιανικού Σιωνισμού». Δίχως αυτούς τους τρεις παράγοντες, η ερμηνεία της ανόδου ορισμένων νεοεθνικιστικών κομμάτων είναι μερική και ελλιπής, αν όχι ανέφικτη, σε ό,τι αφορά συγκεκριμένα ιδεολογικά τους περιεχόμενα.

Βέβαια σε χώρες με ρωμαιοκαθολικό θρησκευτικό υπόβαθρο, ιδιαίτερα της κεντρικής και της ανατολικής Ευρώπης, όπως η Αυστρία, η Πολωνία και η Ουγγαρία, παρ όλη την κοινότητα θέσεων σε ό,τι αφορά τη μετανάστευση ή το Ισλάμ, είναι πολύ πιθανόν να υπάρξει δυσκολία «σύνθεσης», η οποία θα προστεθεί σε ήδη υπάρχουσες διαφοροποιήσεις που αφορούν τις σχέσεις με άλλα κράτη (Ρωσία, Τουρκία, Ισραήλ) και με διαφορετικά ιδεολογικά ρεύματα (Ευρωπαϊσμός, Ατλαντισμός, Ευρασιατισμός), με την παράλληλη σύγκλιση σε ένα ζήτημα να συνοδεύεται από μια εκ διαμέτρου αντίθετη τοποθέτηση σε ένα άλλο: π.χ Ουγγαρία και Πολωνία σχετικά με τη Ρωσία, Αυστρία και Πολωνία σχετικά με το Ιράν, Ουγγαρία και Αυστρία σχετικά με τη Τουρκία κ.ο.κ.

Ωστόσο οι χώρες αυτές αποτελούν κράτη της περιφέρειας, σε αντίθεση με τη Γερμανία και τη Βρετανία που όχι απλώς αποτελούν κράτη πύλες-εισόδου του χριστιανικού Σιωνισμού στην Ευρώπη, αλλά επιπλέον αποτελούν και τα κράτη με τη μεγαλύτερη επιρροή σε ό,τι αφορά τη διαμόρφωση της πολιτικής έναντι του Ισραήλ τόσο στην Ευρώπη γενικά όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση ειδικότερα.

Μέχρι στιγμής το κείμενο έδωσε μεγαλύτερη έμφαση στη σχέση του χριστιανικού Σιωνισμού με νεοεθνικιστικά κόμματα, ωστόσο υπάρχει και η υπερεθνική διάσταση στο εσωτερικό της Ε.Ε, με την οποία θα ολοκληρώσουμε αυτή την πρώτη ματιά στον χριστιανικό Σιωνισμό (ακολουθήσει συνέχεια με επόμενο κείμενο).

Σε ό,τι αφορά την υπερεθνική ευρωπαϊκή διάσταση οι ομάδες πίεσης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι επίσημες και καταγεγραμμένες, με γνωστότερη την ομάδα European Coalition for Israel, που ιδρύθηκε το 2003 στις Βρυξέλλες και έχει ασκήσει σημαντικό κανονιστικό αντίκτυπο στη διαμόρφωση της ατζέντας και στη χάραξη της πολιτικής της Ε.Ε. (Elvira King, The Pro-Israel Lobby in Europe: The Politics of Religion and Christian Zionism in the European Union).

Ο σύγχρονος χριστιανικός Σιωνισμός στην ευρωπαϊκή παραλλαγή του ναι μεν μοιράζεται ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά με τον αμερικανικό, αλλά είναι λιγότερο συνεκτικός και μονολιθικός, εκκινεί από διαφορετικές αφετηρίες και έχει διαφορετικά κίνητρα. Η βάση του σύγχρονου ευρωπαϊκού χριστιανικού Σιωνισμού δεν είναι θεολογική (Dispensationalism) ή εσχατολογική (Premillennialism), όπως συμβαίνει στην περίπτωση του αμερικανικού-προτεσταντικού πατέρα του, αλλά εδράζεται από κανονιστική σκοπιά στην ευθύνη για τον ευρωπαϊκό αντισημιτισμό, που έχει βαθύτατες ρίζες στην ιστορία, και ασφαλώς στην ενοχή για το Ολοκαύτωμα.

Υπό αυτή την έννοια η άνοδος του χριστιανικού Σιωνισμού στα ευρωπαϊκά κράτη εκτός του ότι αποτελεί ένα ιδεολογικό εργαλείο για εθνικιστικά κόμματα εκφράζει και ένα ρεύμα φιλοσημιτισμού στο εσωτερικό του ευρωπαϊκού Χριστιανισμού, επηρεάζοντας τη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας στον 21ο αιώνα.

Υπό αυτή την έννοια η άνοδος του ανανεωμένου και εν πολλοίς εισαγόμενου χριστιανικού Σιωνισμού στα ευρωπαϊκά κράτη λειτουργεί τουλάχιστον σε τρία διαφορετικά επίπεδα: πρώτον, αποτελεί ένα ιδεολογικό εργαλείο στην πολιτική φαρέτρα διαφόρων εθνικιστικών κομμάτων, δεύτερον, εκφράζει ένα ρεύμα φιλοσημιτισμού στο εσωτερικό του ευρωπαϊκού Χριστιανισμού και τέλος, τρίτον, επηρεάζει τον προσανατολισμό, το περιεχόμενο και τη διαδικασία διαμόρφωσης της ευρωπαϊκής ταυτότητας στον 21ο αιώνα. https://kosmodromio.gr/