Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ!!!!ΕΝΑ ΠΑΝΑΡΧΑΙΟ ΕΘΙΜΟ....

 

ΚΛΗΔΟΝΑΣ 

 Ο Κλήδονας είναι ένα έθιμο με καταγωγή στην αρχαία εποχή, που επικρατούσε η 'κληδόνα'. Κληδόνα σημαίνει πράξεις ή λέξεις τυχαίες και ασυνάρτητες, που ακούγονταν κατά τη διάρκεια μαντικών τελετών και στις οποίες αποδίδονταν προφητική σημασία. Στη νεοελληνική αντίληψη το έθιμο αυτό εξελίχθηκε σε μια όμορφη και ενδιαφέρουσα ιεροτελεστία, περισώζοντας τους ερωτικούς χρησμούς. Ο Κλήδονας ζωντανεύει τη μέρα του Αι-Γιαννιού, στις 24 Ιουνίου, που συμπίπτει με τη θερινή τροπή του ήλιου. Οι θερινοί μήνες είναι φτωχοί σε μεγάλες γιορτές. Με τον Ιούνιο όμως συμπίπτει η ακμή του καλοκαιριού ,οι θερινές τροπές του ηλίου ,που θεωρούνταν σημαντική και ορισμένες φορές επικίνδυνη καμπή του χρόνου. Όσα αρχαία έθιμα ανάγονται στις θερινές τροπές του ηλίου συνδέθηκαν με το γενέθλιο του Ιωάννου του Προδρόμου (24 Ιουνίου). Η συσχέτιση αυτή δεν έγινε χωρίς λόγο. Κατά τον ευαγγελιστή Λουκά, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ήταν 6 μήνες μεγαλύτερος από τον Ιησού. Αφού λοιπόν η γέννηση του Χριστού ορίστηκε από την εκκλησία στις 25 Δεκεμβρίου, δηλαδή κατά τις χειμερινές τροπές του ηλίου, επόμενο ήταν το γενέθλιο του Ιωάννη του Προδρόμου να συμπέσει με την 24η Ιουνίου, δηλαδή κατά τις θερινές τροπές του ηλίου. Για αυτό και διατηρήθηκαν ορισμένες συνήθειες του αρχαίου κόσμου, σχετικές με το θερινό [ηλιοτρόπιο. Η χριστιανική εκκλησία κατέβαλε έντονες προσπάθειες για να καταργήσει τα έθιμα αυτά. Παρά τις εκκλησιαστικές απαγορεύσεις και τις παλαιές απειλές αφορισμού, τα έθιμα αυτά έχουν επιζήσει σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Τα πιο πολλά έχουν αδρανήσει και διατηρούνται μόνο στη μνήμη των γεροντότερων

.Όπως αναφέρθηκε, στη νεοελληνική του εκδοχή, το έθιμο του Κλήδονα συνδέεται με την εορτή των γενεθλίων του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου που γιορτάζεται στις 24 Ιουνίου. Τη σύνδεση του προχριστιανικού εθίμου με τη χριστιανική γιορτή ο λαός αιτιολογεί συσχετίζοντας ένα στοιχείο της τελετουργίας του Κλήδονα, το «αμίλητο νερό», με ένα στοιχείο της βιογραφίας του αγίου, που παρουσιάζει μία επιφανειακή αντιστοιχία με το αμίλητο νερό: το στόμα του πατέρα του, του Ζαχαρία, ήταν- σύμφωνα με τις γραφές- κλειδωμένο ως την μέρα που γεννήθηκε ο Αι-Γιάννης, οπότε το στόμα του Ζαχαρία «ξεκλείδωσε» και άρχισε να μιλεί3. Σε μια τόσο σημαντική καμπή του χρόνου, που συμπίπτει με τη θερινή τροπή του ηλίου, η δύναμη του οποίου φανερώνει κυρίως τα μελλούμενα, φυσικό είναι και ο άνθρωπος να θέλει να μάθει για το μέλλον. Είναι λοιπόν πάρα πολλές οι μαντείες της παραμονής και της 24ης Ιουνίου. Ο λαός μάλιστα πιστεύει, ότι ο Αι Γιάννης φέρνει τύχες. Για αυτό έπρεπε από την παραμονή να ξεσκονίσουν, να σφουγγαρίσουν, και να περιμένουν "τις τύχες". Και επειδή ο συνηθέστερος τρόπος με τον οποίο φανερώνει το ριζικό, δηλαδή την τύχη του κάθε ανθρώπου, είναι κλήδονας, ονομάζεται και Αι–Γιάννης ο Κλήδονας ή Ριζικάρης ή Ριγανάς. Ο Αι–Γιάννης αποκαλείται και Ριγανάς, επειδή την ημέρα αυτή έβγαιναν και μάζευαν ρίγανη. Η «Αγγιαννιώτικη ρίγανη» έπρεπε να συλλεχθεί πρωί πρωί, πριν από τη ανατολή του ηλίου. Η λεπτομέρεια αυτή ήταν ουσιώδης, γιατί πίστευαν, ότι έτσι είχε η ρίγανη μαγική δύναμη, και την χρησιμοποιούσαν για τη διατήρηση των τροφίμων. Από αυτή την ιδιότητα προήλθε και παροιμιώδης έκφραση του λαού « Βάλ’ του ρίγανη», που λέγεται μεταφορικά όταν κάποια δουλειά αρχίζει να πηγαίνει άσχημα

Ετυμολογία της λέξης «Κλήδονας» 

 Η λέξη «κλήδων» ετυμολογείται σύμφωνα με τους Lidell και Scott9ως οιωνός και σημείο προαναγγελτικό. Γενικά εξηγείται ως μαντική φράση με μήνυμα, μαντικός λόγος και μαντικός ψίθυρος6. Η λέξη «ο κλήδονας» παράγεται από την αρχαία λέξη «η κληδών», η οποία αναφέρεται στον Παυσανία (Βοιωτικά)10κ.α. Κληδών ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, το μαντικό σημάδι και κατ’ επέκταση το άκουσμα του οιωνισμού ή προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία. Ειδικότερα η λέξη «Κλήδονας» μαρτυρείται από την Αρχαϊκή εποχή (8ος-7ος αιώνας π.Χ.), στα έπη του Ομήρου και του Ησίοδου, με του τύπους κληδών- κληηδών- κλεηδών- κληδόνα που η αρχική τους σημασία είναι φωνή, φήμη, θεϊκός λόγος, προφητεία. Σύμφωνα με ορισμένους η λέξη «Κλήδονας» προέρχεται από τη λέξη κλειδί που ανοίγει και κλείνει το κουτί τη τύχης, εξ ου και οι μαντινάδες: 

 "Κλειδώνουμε τον κλήδονα μ’ ένα μικιό κλειδάκι κι απόης τον αφήνουμε έξω στο φεγγαράκι Κλειδώσετε τον κλήδονα με δόξα και με χάρη Κι απού ‘χει μήλο κόκκινο ταχυτέρου (αύριο) να το πάρει" 

 Ωστόσο η σωστή προέλευση της είναι από την αρχαία λέξη «κλήδων» (με ήτα) που στον Όμηρο σημαίνει μαντικό σημάδι, προφητεία. Άλλο οι λέξεις «κλειδί, κλειδώνω κ.α.» και άλλο οι λέξεις «κληδών, κλήδονας κ.α.» Απλώς και οι δυο ομάδες αυτές των λέξεων έχουν πρόγονο την ρίζα «κλε-»11. Η λέξη συναντάται στους Ηρόδοτο, Αισχύλο και Παυσανία. Στη Παλαιά Διαθήκη12 η λέξη εντοπίζεται σε χωρίο του Δευτερονομίου, όπου έχουμε ρητή απαγόρευση τέλεσης του εθίμου. Με τη σημασία του «γνωστοποιώ, φημίζω» συναντάται στην Οδύσσεια, Ιλιάδα, Θεογονία, στην Άλκηστη και απόσπασμα του Ευριπίδη και στην Αριστοφανική Λυσιστράτη. Η λέξη εντοπίζεται και ως όνομα και επίκληση- κληδόνιος- τον Δία και Ερμή, διότι αυτοί έδιναν τις κληδονές, τους οιωνούς στους ανθρώπους. 

Ιστορικά- Αρχαίες Μαρτυρίες  

Ο Κλήδονας είναι ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα . Στην εποχή του Ομήρου, χρησιμοποιούσαν τη μαγεία του Κλήδονα για να μαντέψουν τα μελλούμενα. Ο Παυσανίας (Βοιωτικά, 11, 7), σχετικά με τον Κλήδονα, αναφέρει τα εξής: «Στη συνέχεια του Ηρακλείου (της Θήβας) υπάρχει γυμνάσιο και στάδιο, που και τα δυο έχουν το όνομα του Θεού. Πέρα από το Σωφρονιστήρα λίθο υπάρχει βωμός του Απόλλωνα του επονομαζόμενου Σποδίου. Ο Βωμός του Απόλλωνα σχηματίστηκε από τη στάχτη των σφαγίων. Εδώ συνηθίζεται μαντική από κληδόνων («μαντική δε καθέστηκεν αυτόθι από κληδόνων»), την οποία ξέρω ότι τη χρησιμοποιούν οι Σμυρνιοί περισσότερο απ’ όλους τους Έλληνες και οι Σμυρνιοί έχουν πάνω από τη πόλη, έξω από το τείχος, ιερό των κληδόνων («κληδόνων ιερόν»). Παλιά οι Θηβαίοι θυσίαζαν ταύρους στον Σπόδιο Απόλλωνα». Στα χρόνια του Βυζαντίου συναντάμε το έθιμο σαν λατρεία του Ήλιου. Φωτιές ανάβονται και ο λαός πηδά πάνω απ΄ αυτές για να εξαγνίσει το κακό, όπως και σήμερα. Με τα χρόνια ο Κλήδονας χάνει το χαρακτήρα της γενικής μαντικής και περιορίζεται στους ερωτικούς χρησμούς. Η θεά Κλήδονα αποσύρεται σιωπηλά και δίνει τη θέση της στον Αϊ Γιάννη, του οποίου τη χάρη επικαλείται ο λαός

 Στους βυζαντινούς χρόνους, όπως αναφέρεται στο Βυζαντινών βίος και πολιτισμός του Φ. Κουκουλέ στο κεφάλαιο για το 12ο αιώνα (τόμος Α2, σ. 170, Αθήνα, 1948), την παραμονή του Αγίου Ιωάννη, οι άνθρωποι συναθροίζονταν σε κάποιο σπίτι ή στη γειτονιά, όπου γινόταν τραπέζι σαν να επρόκειτο για γαμήλιο δείπνο. Εκεί παρευρισκόταν κάποιο νεαρό κορίτσι ντυμένο νύφη. Στο τέλος της βραδιάς, ο κάθε παριστάμενος έριχνε ένα αντικείμενο σε ειδικό αγγείο με νερό, από όπου το ανέσυρε στη συνέχεια η “νύφη” υπό μορφήν κλήρου ως απάντηση στην ερώτηση του καθένα για το τι επιφύλασσε το μέλλον. Από όλο το χριστιανικό αγιολόγιο επιλέχθηκε ο Αι- Γιάννης ο Πρόδρομος για να συνδεθεί με το έθιμο. Ο πρώτος που κάνει αναλυτική περιγραφή του εθίμου ήταν ο Θεόδωρος Βαλσαμών, πατριάρχης Αντιόχειας16. Τον 7ο αιώνα η εν Τρούλλω Στ’ Οικουμενική Σύνοδος με τον 165ο κανόνα της καταδίκαζε μεταξύ άλλων εθίμων και τον Κλήδονα. Ζητούσε να αντικατασταθεί με τον αγιασμό και ευχές , ενώ προσδιόριζε τις ποινές για όσους συμμετείχαν ή απλώς παρακολουθούσαν τον Κλήδονα: αν ο παραβάτης ήταν λαϊκός τότε αυτόματα αφοριζόταν, ενώ αν ήταν κληρικός καθαιρούνταν. Η πολεμική που ασκήθηκε από την εκκλησία αποτυπώθηκε σε φράσεις όπως «αυτά τα λεν στο Κλήδονα», «τέτοια να τα λες στον Κλήδονα», «τέτοια εγώ τα ακούω στον Κλήδονα», δηλαδή απαξιωτικές εκφράσεις για το δρώμενο που καταντά συνώνυμο της ελαφρότητας.  Η Παλαιά Διαθήκη αναφέρει αφενός ότι ο Κλήδονας και οι μαντείες υπήρχαν επί εποχής εξόδου των Εβραίων από την Αίγυπτο, ήτοι το 1500 π.Χ., και αφετέρου ότι είναι πράξεις καταδικαστέες, πρβ: «τα γαρ έθνη ταύτα, ους συ  κατακληρονομείς αυτούς, ούτοι κληδόνων και μαντειών ακούσονται, σοι δε ουχ ούτως έδωκε Κύριος ο Θεός σου» (Δευτερονόμιο 18,14). Ωστόσο, παρ’ όλη την αρνητική στάση της Εκκλησίας, το έθιμο του Κλήδονα επιβίωσε μέχρι σήμερα, όμως με κάποιες παραλλαγές σε σχέση με τα βυζαντινά δρώμενα. (Συγχρόνως, η έκφραση “αυτά τα λεν στον κλήδονα”, με την έννοια ότι αυτά που λέγονται δεν είναι σοβαρά, πιθανόν να εκφράζει την εκκλησιαστική άποψη ως προς τη μαντική πρακτική, ή απλώς μια λαϊκή δυσπιστία.) Σημειώνεται ότι:  Οι πρώτοι που ασχολήθηκαν με τους χρησμούς και τη μαντική ήταν οι Κ(ου)ρήτες και αφετέρου εκείνος που έμαθε στους Κρητικούς και το τόξο και το χρησμό και τη μαντική ήταν ο Απόλλωνας. Επομένως ο Κλήδονας, όπως συνάγεται από τις ορολογίες του (ριζικάρι, μαντινάδα κ.τ.λ.), αλλά και από τα λεγόμενα των αρχαίων συγγραφέων είναι ένα έθιμο που ξεκίνησε από την Κρήτη και με τον καιρό επεκτάθηκε σ΄ όλη την Ελλάδα

 

Το Χρονικό του Εθίμου 

 Στις 23 Ιουνίου, παραμονή του Αι-Γιαννιού, με το ηλιοβασίλεμα, ανάβουν φωτιές στα σοκάκια και τις πλατείες των χωριών (φανούς ή αφανούς ή φουνάρες ή αφουνάρες) στις οποίες κατά παράδοση, καίνε τα στεφάνια του Μάη. Άνδρες και γυναίκες, κορίτσια και αγόρια πηδούν πάνω από τις φωτιές και φωνάζουν: Να πηδήξω τη φωθιά, μη με πιάσει η αρρωστιά εκφώνημα που δείχνει τον καθαρτήριο χαρακτήρα του εθίμου. Δυο με τρεις ημέρες πριν από το άνοιγμα του κλήδονα τα κορίτσια κάθε γειτονιάς ορίζουν το σπίτι στο οποίο θα ανοιχτεί. Στις 23 προετοιμάζεται ο κλήδονας στο προεπιλεγμένο σπίτι. Το απόγευμα της ημέρας ένα μικρό αγόρι ή κορίτσι του οποίου και οι δύο γονείς ζουν πηγαίνει σε μια πηγή ή ένα πηγάδι ή τρεις διαφορετικές βρύσες και παίρνει νερό με το δοχείο του κλήδονα Το μεταφέρει στο σπίτι χωρίς κατά τη διάρκεια της μεταφοράς του να μιλήσει, ακόμα και αν επιχειρηθεί του αποσπασθεί η παραμικρή κουβέντα με πειράγματα, προσβολές και ελευθεροστομίες. Γι΄αυτό το νερό ονομάζεται «αμίλητο, ή βουβό, αρπαχτικό ή νερόν άκριτον». Αν ο μεταφορέας τελικά μιλήσει τότε αυτό πρέπει να χυθεί και να μεταφερθεί άλλο αμίλητο. Όταν τελικά φτάσει στον προορισμό του χύνεται σε δοχείο με στενό λαιμό για να μη βλέπει αυτός που βγάζει τα αντικείμενα όταν ανοιχτεί ο κλήδονας. Σε μερικά μέρη της Ελλάδας το δοχείο μεταφοράς του αμίλητου νερού πρέπει να είναι αμεταχείριστο (ε Στη συνέχεια όσοι πάρουν μέρους στον κλήδονα φέρνουν διάφορα μικροκοσμήματα ή αντικείμενα, δαχτυλίδια, δαχτυλήθρες, καρφίτσες, κουμπιά,ακόμα και φρούτα, όπως μήλα σημαδεμένα με κρυφά σημάδια, τα ονομαζόμενα και ριζικάρια ή σημάδια ή κληδονικά και ρίχνονται μέσα στο νερό, αφού αφιερωθούν νοερά σε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο. Ακολουθεί το κλείδωμα και η ασφάλιση του δοχείου . Ο Κλήδονας σκεπάζεται με πανί ή με μαντίλι κόκκινου χρώματος και στεφανώνεται με φύλλα δάφνης, μυρτιάς, λυγαριάς, κομμένα από παρθένα κοπέλα της οποία και οι δυο γονείς ζουν και τοποθετείται σε ταράτσα ή άλλο ανοιχτό χώρο.. Μετά τη δύση του ηλίου οι κοπέλες βγάζουν το κλειδωμένο αγγείο, σκεπασμένο και στεφανωμένο στο ύπαιθρο για να αστρονομιστεί ή να αστριστεί και τοποθετείται σε δώμα του σπιτιού ή κάτω από μια τριανταφυλλιά προκειμένου οι νύχτες να είναι μυρωδάτες. Τα άστρα, θεωρείται, πως θα επιδράσουν πάνω στο αγγείο και ο κλήδονας θα λάβει μαντική και τελεστική δύναμη. Τα κορίτσια φυλάνε με βάρδιες το αγγείο. Το βράδυ της παραμονής γίνεται χρήση και άλλων τρόπων της μαντικής: τεφρομαντεία, ονειρομαντεία, κατοποτρομαντεία για να αποκαλυφθεί στο κορίτσι ο μελλοντικός σύζυγός του. Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων. Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο. Ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού, αλλά πριν βγει ο ήλιος -ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των άστρων-, η υδροφόρος νεαρή της προηγουμένης φέρνει μέσα στο σπίτι το αγγείο. Το μεσημέρι, ή το απόγευμα, συναθροίζονται πάλι οι ανύπανδρες κοπέλες. Αυτήν τη φορά όμως στην ομήγυρη μπορούν να συμμετέχουν και παντρεμένες γυναίκες, συγγενείς και γείτονες και των δύο φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων της μαντικής διαδικασίας. Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, η υδροφόρος νεαρή ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο “ριζικό” κάθε κοπέλας και μια άλλη, κάποια που έχει ποιητικό ή μαντικό ταλέντο απαγγέλει ταυτόχρονα τυχαίες μαντινάδες. Μαντινάδες που είναι επηρεασμένες απλώς και μόνο από τη θέα του ριζικαριού, αφού η «μαντιναδολόγος» δεν ξέρει σε ποιον ανήκει το κάθε ριζικάρι. Η μαντινάδα που αντιστοιχεί στο αντικείμενο (ριζικάρι) της κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνάει το μέλλον της και σχολιάζεται από τους υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους ερμηνεία σε σχέση με την ενδιαφερόμενη. Σε κάποιας κοπέλας το ριζικάρι ο αείμνηστος «μαντιναδολόγος» Καμινοκωστής, είχε πει την εξής μαντινάδα: Σα μάθει ο σκύλος γράμματα κι η γάτα να διαβάζει τότε και συ θα παντρευτείς να κάμει ο κόσμος χάζι…. (Και η κοπελιά αυτή πράγματι μέχρι σήμερα δεν έχει παντρευτεί!)

 Σημειολογία της αναπαράστασης του Εθίμου 

 Το αμίλητο νερό σχετίζεται με την αλαλία του πάτερα του Ιωάννη Προδρόμου που του προκλήθηκε μέχρι να γεννηθεί το παιδί, γράφοντας το όνομά του σε μια πινακίδα, αφού δεν μπορούσε να το διατυπώσει προφορικά. Θεωρείται μεγάλης μαντικής αξίας επειδή ακριβώς μεταφέρεται με απόλυτη σιωπή δίνοντας του ιερότητα και μυστικότητα. Το παιδί που έχει και τους δύο γονείς του παραπέμπει στον αμφιθαλή παίδα της αρχαίας Ελλάδας, οποίος έκοβε τα κλαδιά που στεφανώνονταν οι νικητές των Ολυμπιακών Αγώνων. Το μήλο από την αρχαιότητα θεωρείτο μέσο πρόκρισης και ένδειξης προτίμησης. Τέλος το κόκκινο χρώμα ταυτίζεται με την ταχύτητα η οποία θα βοηθήσει να φτάσει η ευνοϊκή τύχη γρήγορα όσους την περιμένουν. Με το που θα βγουν όλα τα ριζικάρια από το υδροφόρο αγγείο, η υδροφόρος νεαρά χύνει το νερό του αγγείου μέσα σε ένα πηγάδι σταυρωτά και στη συνέχεια το σκεπάζει με ένα κόκκινο πανί. Το μεσημέρι ή τα μεσάνυκτα οι κοπέλες, ενίοτε και νεαροί, σηκώνουν προσεκτικά το πανί, ώστε να μη δει φως το νερό του πηγαδιού, και βάζουν μέσα το κεφάλι τους. Συνάμα η υδροφόρος με ένα καθρέπτη κατεβάζει τις ακτίνες του ήλιου ή του φεγγαριού μέσα στο πηγάδι και οι κοπέλες ρίχνοντας με ειδικό τρόπο μια – μια τα ριζικάρια τους μέσα στο πηγάδι και εκεί στα κύματα του νερού του πηγαδιού οι παριστάμενοι βλέπουν υπερφυσικά ή μεταφυσικά φαινόμενα, τα οποία επεξηγούν μετά οι μεγαλύτερες και μυημένες γυναίκες, όπως επίσης και αγαπημένα πρόσωπα που έχουν πεθάνει ή το πρόσωπο που θα παντρευτούν κ.α Λέγεται επίσης ότι ανάλογο με το πρώτο πρόσωπο που θα δουν αυτοί που είχαν σκύψει το πηγάδι μετά που θα βγάλουν έξω το κεφάλι τους, ανάλογο θα είναι και π.χ. το παιδί που θα γεννηθεί, δηλαδή αν δουν άντρα, αγόρι θα είναι το παιδί που θα γεννήσει μια γυναίκα έγκυος, ή το ίδιο όνομα θα έχει εκείνος που θα παντρευτούν κ.τ.λ. Σημειώνεται ότι: α) Όσοι παρακολουθούν την εν λόγω ιεροτελεστία πρέπει λέει να είναι με αυτοσυγκέντρωση, αλλά και μύηση, γιατί υπάρχουν και μυστικά για την παρούσα ιεροτελεστία. β) Αν το πηγάδι δεν έχει καθάριο και πόσιμο νερό δεν γίνεται να γίνει κλήδονας

Τραγούδια του κληδονα

ΑΠΟΣΠΕΡΑΣ: 

 Κλειδώνουμε τον κλήδονα μ’ ένα μικιό κλειδάκι κι απόης τον αφήνουμε έξω στο φεγγαράκι 

 Κλειδώσετε τον κλήδονα με δόξα και με χάρη Κι απού ‘χει μήλο κόκκινο ταχυτέρου (αύριο) να το πάρει 

 Μήλο ‘βαλα του κλήδονα τρία γαρεφαλάκια και του καιρού να ‘μια καλά, να βγάλω κυσαράκια Σήμερα που ‘ναι τα’ Αι Γιαννιού του Θιου ζητώ μια χάρη Του χρόνου σαν και σήμερα να γίνουμε ζευγάρι

 Σήμερα που ‘ναι τα Αι Γιαννιού βάλε αρχή κερά μου Του χρόνου σαν και σήμερα να σ’ έχω αγκαλιά μου 

 Ε Γλυκοπαναγία μου, που ‘σαι στη γειτονιά σου Ζευγάρισέ το μήλο μου, να σ’ άφτω τα κεριά σου 

 Στο όνομα σου ορκίζομαι στο κλήδονα επάνω αν δεν σε κάνω ταίρι μου καλιά ‘χω να πεθάνω

 Μήλο ‘βαλα στον κλήδονα κι είναι και μυρωδάτο Κι αν δεν σε πάρω θα γενεί ο κόσμος άνω κάτω.

ΣΤΟ ΑΝΟΙΓΜΑ:

 Ανοίγουμε τον Κλήδονα με τ΄ Αϊ Γιαννιού τη χάρη κι όποιος έχει μήλο κόκκινο ας έρθει να το πάρει

 Ανοίγουμε τον κλήδονα με του Αγιαννιου τη χάρη Κι όποιος έχει ριζικό σήμερα να το πάρει.

 Ανοίγουμε τον Κλήδονα με με τ’ Αι Γιαννιου τη χάρη Κι όποιος αγάπη έχασε να έρθει να την πάρει Έφθασε η ώρα κι η στιγμή κι ο κλήδονας ανοίγει Και κάθε μια το ριζικό στα φανερά ξανοίγει 

 Όλοι σταυροκοπιόμαστε στ΄Αϊ Γιαννιού τη χάρη Κι απού ‘χει μήλο κόκκινο. Ας έρθει να το πάρει. Ανοίξετε τον κλήδονα με τση μυρθιάς το φύλλο Μαλαματένια πρόσωπα που θάμπωσες τον ήλιο Ανοίξετε τον κλήδονα τη χέρα μου να βάλω να βγάλω το χρυσό αητό το ρήγα το μεγάλο 

Κατά τη διάρκεια του εθίμου: 

 Ανοίξετε τόν Κλήδονα και στρώσετε λουλούδια, πού θά περάσει ό Βασιλιάς μέ τή Βασιλοπούλα! Ανοίξετε του κλήδονα και στρώστε τα χαράρια, για να πιράσ η ... μι τα στραβά πουδάρια - 

Μιά π' άνοιξε ό Κλήδονας θά πώ ένα τραγούδι γιά χάρη σου, πολύχρωμο και διαλεχτό λουλούδι!

 - Στίς ρεματιές μαζεύονται τή νύχτα οί νεράδες, και σήμερα στόν Κλήδονα οί όμορφες κυράδες! 

- Δέν ημπορεί τήν τύχη σου κανείς νά τήν αλλάξει, κι όποιος μπερδέψει μέ τά σέ, Θεός νά τόν φυλάξει! - Όσοι 'ρθανε στόν Κλήδονα τήν τύχη τους νά δούνε,

Ο Κλήδονας σε άλλες περιοχές της Ελλάδας 

. Χαλάστρα Θεσσαλονίκης 

το έθιμο του Αϊ-Γιαννιού του Κλήδονα Κάθε χρόνο ,το τελευταίο τριήμερο (Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή) του Ιουνίου ,αναβιώνει στη Χαλάστρα Θεσσαλονίκης το έθιμο της «Τζαμάλας» και του Αϊ-Γιαννιού του Κλήδονα. Η αναβίωση και αναπαράσταση του εθίμου ξεκινάει το απόγευμα του Σαββάτου. Στις γειτονιές του Δήμου Χαλάστρας ανάβουν οι φωτιές (Τζαμάλες) και με τη συνοδεία παραδοσιακών οργάνων (Κλαρίνο, Ζουρνάς κλπ.) στήνεται χορός γύρω από τη φωτιές. Στη συνέχεια η ομάδες ξεκινούν για την κεντρική πλατεία ,κρατώντας αναμμένες δάδες , όπου και ξεκινά το κυρίως μέρος της αναπαράστασης του εθίμου. Μία αναπαράσταση που εξιστορεί πως οι ελεύθερες κοπέλες έπρεπε να πάρουν το αμίλητο νερό από τα πηγαδάκια της περιοχής , τα τραγούδια και τις ευχές προς τον Άι-Γιάννη τον Κλήδονα που συνόδευαν όλη αυτή την ιεροτελεστία και τέλος την προετοιμασία της φωτιάς (Τζαμάλας) από τον αρχηγό της οικογένειας. Μετά το τέλος της αναπαράστασης ακολουθεί παραδοσιακό γλέντι γύρω από τη μεγάλη φωτιά (Τζαμάλα) που ανάβει στην πλατεία της Χαλάστρας. Την Παρασκευή και την Κυριακή υπάρχουν παραδοσιακές χορευτικές παραστάσεις υπό την αιγίδα του Κέντρου Νεότητας Χαλάστρας. Την Κυριακή υπάρχει και η γιορτή Μυδιού, όπου τοπικοί οστρακοπαραγωγοί μοιράζουν τοπικούς μεζέδες με βάση τα μύδια της περιοχής.

 . Ο Κλήδονας στη Σύρο

 Ο Κλήδονας ήταν από τα πιο προσφιλή έθιμα και πραγματοποιούταν ανήμερα τ' Αι- Γιάννη στις 24 Ιουνίου. Ο άγιος καλείται "Πρόδρομος" γιατί προετοίμασε το λαό να υποδεχτεί το Σωτήρα, "Βαπτιστής" γιατί βάφτισε το Χριστό και "Αποκεφαλιστής" γιατί εκτελέστηκε με αποκεφαλισμό. Οι Συριανοί τον αποκαλούν "Κοψοκέφαλο". Έξω απ' τα παραπάνω αποκαλείται "Φανιστής" απ' το "φανός". Την παραμονή της εορτής κορίτσια με πήλινο βάζο πήγαιναν σε φιλικά σπίτια κι έπαιρναν το αμίλητο νερό. Ονομάζεται αμίλητο γιατί τα κορίτσια το ζήταγαν χωρίς να μιλήσουν καθόλου. Μετά από κει έπαιρναν βόλτα τα σπίτια της γειτονιάς κι ο καθένας έριχνε στο βάζο από ένα σημάδι, ένα κουμπί π.χ., ένα καρφί, ένα σουγιά. Το άλλο βράδυ συγκεντρώνονταν όλοι κάπου κι ένας - «ο βγάλτης» - τραβούσε απ' το νερό ένα αντικείμενο και λεγόταν ένα τετράστιχο που ανήκε σ' αυτόν που ανήκε το ρίξιμο. Τα τετράστιχα είναι ερωτικά, χιουμοριστικά, σατιρικά και πικάντικα κάποτε. Προκαλούν το γέλιο. 

. Κλήδονας και Σαρακατσάνοι ( Καλογιάννια )

 «Καλογιάννη» έλεγαν οι Σαρακατσάνοι τον Άι-Γιάννη τον Πρόδρομο γιατί βάπτιζε τους χριστιανούς και τον ίδιο τον Χριστό και προς τιμήν του «Καλογιάννια» ονόμασαν ένα είδος φυτού-λουλουδιού. Έτσι το απόγευμα της παραμονής της γιορτής, οι κοπέλες μάζευαν τα καλλογιάνια, τόσα κλαδιά όσα και τα μέλη της οικογένειας τους. Τα έταζαν ένα για τον καθένα και τα έδεναν αρμαθιά με κόκκινη κλωστή σε «χερούλες». Στην κάθε «χερούλα» έδεναν και ένα ασημικό ή δαχτυλίδι και όλα μαζί τα έβαζαν μέσα σε ένα κακκάβι, με νερό τόσο, όσο να βρέχονται όλα και να είναι δροσερά, το οποίο έβαζαν σε τέτοιο μέρος ώστε να το βλέπει ο ουρανός όλη νύχτα. Αυτό το κακκάβι σκέπαζαν με ένα μαντήλι από το εικονοστάσι που ήταν κόκκινο και σταμπωτό και αφού τελείωνε η διαδικασία τότε μία κοπέλα της οποίας ζούσαν και η μάνα και ο πατέρας, έπαιρνε το κακκάβι το έβαζε, πάνω στο κεφάλι της και ξεκινούσαν όλες μαζί για τη βρύση τραγουδώντας: 

 «Κίνησα το δρόμο-δρόμο, το στενό το μονοπάτι. Βρίσκω μια μηλιά στη μέση κι άλλη μία παρακάτω ξάμωσα να πάρω μήλα και μαράθηκαν τα φύλλα

 μην το παίρνεις, μη το κρύβεις, μην το αγουρομαραγκιάζεις, 

 τα ‘χει ο αφέντης μετρημένα κι η κυρά του φυλαγμένα». 

 Το γλέντι δεν τελείωνε παρά μόνο τις πρώτες πρωινές ώρες, παλιότερα βέβαια κρατούσε σύμφωνα με τις μαρτυρίες δύο νύχτες και τρεις μέρες . Κάποτε όλα αυτά έφταναν στο τέλος, η κάθε μια έπρεπε να πάρει τα δικά της Καλογιάννια για να τα πετάξει και να δουν τι είδους μαντικές προγνώσεις θα μπορούσαν να κάνουν. Η κοπέλα με το κακκάβι τα σήκωνε για τελευταία φορά στο κεφάλι της άπλωνε το χέρι της έπαιρνε ένα στην τύχη και φώναζε: «Ποιανής είναι;» Τότε η κάτοχος που γνώριζε το δαχτυλίδι της έλεγε «Θκομ-θκομ». Αυτό ήταν το πιο σημαντικό γεγονός για την κοπέλα κατά τους Σαρακατσάνους, γιατί παντρευόταν πρώτη-πρώτη και θα ‘χε καλό γάμο.

 . Ο Κλήδονας στον Πόντο

 Είναι το έθιμο της φωτιάς, με πανάρχαιες ρίζες, γνωστό από τα βυζαντινά χρόνια οπότε και απαγορεύτηκε (το 681 μ.Χ.) ως ειδωλολατρικό. Στις 23 και 24 Ιουνίου, παραμονή 37 www.pontos-news.gr 30 και ανήμερα της γέννησης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, σε αυλές και σε πλατείες ανάβουν φωτιές και νέοι και νέες πηδούν τρεις φορές σταυρωτά. Έτσι ο Αϊ-Γιάννης γίνεται ο Λαμπαδιάρης ή Λαμπαδιστής ή Λαμπροφόρος. Είναι ακόμα Κλήδονας ή Φανιστής ή Λιοτρόπης ή Ριζικάρης ή Ριγανάς. Στον Πόντο, και ιδίως στον δυτικό, είναι ο Αγιλοτρούπης, ονομασία που πιθανώς προέρχεται από τη (θερινή) τροπή του ηλίου, καθώς η γιορτή συνέπιπτε με το θερινό ηλιοστάσιο. Όπως αναφέρει ο Δημήτρης Λουκάτος στο βιβλίο του Τα καλοκαιρινά, στη Χίο οι Πόντιοι ξενυχτούσαν χορεύοντας για να δουν το ξημέρωμα τον ήλιο που γύριζε. Συμπλήρωμα της γιορτής ήταν ο κλήδονας – αν και έχει επικρατήσει ολόκληρο το έθιμο με τις φωτιές να ονομάζεται «έθιμο του Κλήδονα». Την «προφητεία» του Κλήδονα χρησιμοποιεί ο Φίλων Κτενίδης ως βάση σε ένα ηθoγραφικό έργο με τον τίτλο Κλήδονας, που ανέβηκε πρώτη φορά το 1948 από τον Θεατρικό Όμιλο της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης. Αν και ο μελετητής Άνθιμος Παπαδόπουλος θεωρεί ότι οι φωτιές και ο Κλήδονας ήταν έθιμο άγνωστο στον Πόντο, εντούτοις ο Γ. Κ. Χατζόπουλος αναφέρεται εκτενώς στο αμίλητο νερό στην ποντιακή λαογραφία. Σημειώνει ότι είναι έθιμο της Πρωτοχρονιάς αλλά και του Αϊ-Γιαννιού, μια μέρα γνωστή ως «ο κλήδονας, τ’ Αη-Γιάννε το κουτίν». Την ύπαρξη του εθίμου επιβεβαιώνει βασιζόμενη σε μαρτυρίες η λαογράφος Έλσα Γαλανίδου-Μπαλφούσια στο έργο της Ποντιακή Λαογραφία (εκδ. Αρχείον Πόντου). Μία από αυτές τις μαρτυρίες, του Γ. Μέγα, αναφέρει ότι στη Σινώπη οι νοικοκυρές έπρεπε να καθαρίσουν τα σπίτια, να ξεσκονίσουν και να σφουγγαρίσουν, περιμένοντας την τύχη τους – ο Αϊ-Γιάννης πίστευαν ότι φέρνει τύχες. Στη Ματσούκα θεωρείται ότι άναβαν την πυρά με τσίκουτα, δηλαδή με ξερόκλαδα από έλαβα που μάζευαν τα παιδιά. Το δε ξημέρωμα ανέβαιναν στον Βαζελώνα που πανηγύριζε, και από τα υψώματα έβλεπαν «πώς κλώσκεται ο ήλεν», δηλαδή πώς γυρίζει ο ήλιος. 

 . Συμπεράσματα 

 Ο Δ. Λουκάτος σωστά αναφέρει στο βιβλίο της "Τα καλοκαιρινά": «Ένα έθιμο που κατάφερε τόσους αιώνες, παρ'όλες τις συχνές "πολεμικές", να επιζήσει, δεν είναι δικαίωμα της δικής μιας γενιάς να το σβήσει. Έχουμε χρέος όχι μόνο να το ανεχόμαστε αλλά και να το βοηθούμε στις εκδηλώσεις του. Στην εποχή μας μάλιστα, με το μηχανικό ρυθμό και τις πολύπλυρες υπερφροντίδες, είναι παρήγορη η παρουσία ενός χαρούμενου και διαχρονικού εθίμου, που ενώνει αιώνες και γενιές. Οι φωτιές που θ' αναφτούν το βράδυ στις πολιτείες και στα χωριά θα είναι ένας συγκινητικός δεσμός του σήμερα με το χθες. Τα μάτια των παιδιών, που θα λάμπουν  χαρούμενα μπροστά στις φλόγες, τα μάτια των μεγάλων που θα τα παρακολουθούν στα πηδήματά τους, θα είναι μια ωραία παραδοσιακή προσοχή σε μια σχεδόν πανανθρώπινη γιορτή. Δεν είναι μικρή δουλειά να σκέφτεσαι, ότι ανάβοντας μια μικρή φωτιά έξω από το σπίτι σου, συνδέεσαι με τους αιώνες που πέρασαν, έστω και με τους κοντινούς σου προγόνους, καθώς και με πολλούς άλλους λαούς, που την ίδια ώρα ανάβουν τη φωτιά της ημερομηνίας αυτής και χαίρονται παρόμοια το θέαμα και το συμβολισμό της...»

 Το έθιμο του Κλήδονα αποτελεί ένα έθιμο που έχει καταφέρει να επιβιώσει μέσα στο πέρασμα των χρόνων. Από την αρχαιότητα, πέρασε στα Βυζαντινά χρόνια και την Τουρκοκρατία και αναβιώνει τη σημερινή εποχή στην Καλλικράτεια της Χαλκιδικής, αλλά και σε πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδος. Γιορτάζεται την ημέρα του γενεθλίου του Αι- Γιάννη του Πρόδρομου, αλλά οι προετοιμασίες και μέρος του εθίμου πραγματοποιούνται από την παραμονή. Κατά τη διάρκεια, ακούγονται μαντινάδες ενώ με το πέρας ανάβουν μεγάλες φωτιές και τις πηδούν και ακολουθεί μεγάλο γλέντι με τραγούδια και χορούς. Στο τελετουργικό κομμάτι συμμετέχουν συνήθως κορίτσια και μικρά παιδιά και θεωρείται πως μαθαίνουν το μέλλον τους. Για την περιοχή της Χαλκιδικής, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έθιμα και η αναβίωσή του κάθε χρόνο στις 24 Ιουνίου αποτελεί σημαντικό πολιτιστικό γεγονός. 

Απόσπασμα  από τήν Διπλωματική εργασία της : ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ ΜΑΓΔΑΛΗΝΗΣ

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ -Κλήδονας.pdf (auth.gr)

ΟΙ ΦΩΤΙΕΣ ΤΟΥ Αϊ ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΙ Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ..

Στις 23 Ιουνίου, το βράδυ στα τρίστρατα των δρόμων, σε κάθε γειτονιά ανάβουν φωτιές, οι γνωστές φωτιές του Αϊ - Γιάννη.

Συναγωνίζονται μάλιστα για το ποια γειτονιά θα παρουσιάσει την καλύτερη και μεγαλύτερη φωτιά, φροντίζοντας για αυτό από πριν, ώστε να υπάρχουν συγκεντρωμένα ξύλα και κληματσίδες. Η φωτιά εξαγνίζει και διώχνει το κακό και χαράσσει με την πύρινη φλόγα της μια καινούρια αρχή. Συνδυάζεται βέβαια και με την ελληνική αρχοντιά, αφού οι νέοι πηδώντας τη φωτιά προβάλλουν την παλικαριά τους.

 

Οι φωτιές τ'; Αϊ - Γιάννη ονομάζονται κατά τόπους αναφωτάριες, λαμπράτσες, φουνταριές και μπουμπούνες. Πρώτα τις πηδούν φυσικά οι πιο τολμηροί μέχρι να κατακαθίσει η φλόγα και ακολουθούν οι υπόλοιποι. Μέσα στη φωτιά ρίχνουν παλαιά σύνεργα της αγροτικής ζωής αλλά και Μαγιάτικα στεφάνια, που ήταν κρεμασμένα στις πόρτες των σπιτιών από το Μάη.

Κάποιοι κρατούν μια πέτρα και την ώρα που πηδούν πάνω από τη φωτιά, την πετούν πίσω, πάνω από το κεφάλι τους λέγοντας: «ας φύγουν όλα τα κακά» ή «σίδερο η μέση μου, πέτρα το κεφάλι μου». Πηδούσαν τη φωτιά τρεις φορές, μια που ο αριθμός τρία είναι συμβολικός και άμεσα συνδεδεμένος με την παράδοση και τη θρησκεία μας.

Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ

 

Σε όλους τους ανθρώπους είναι κοινή η επιθυμία να ξέρουν τι μπορεί να τους συμβεί στο μέλλον. Οι άνθρωποι ακόμη σήμερα εξακολουθούν να πιστεύουν στην αστρολογία και τα ωροσκόπια, στους μάντηδες και τους προφήτες. Οι αρχαίοι λαοί δεν έκαναν τίποτε στη ζωή τους αν δεν συμβουλεύονταν πρώτα τους ιερείς, τους μάντεις και τα μαντεία.

Ο λαός μας σήμερα πιστεύει πως ο Αϊ – Γιάννης φέρνει τύχες. Ο άγιος φανερώνει το ριζικό του ανθρώπου και για αυτό τον είπαν Ριζικάρη και Κλήδονα. Ο κλήδονας είναι ένα πανάρχαιο λατρευτικό έθιμο, ένα είδος μαντείας με ομαδικό και ψυχαγωγικό χαρακτήρα, που τελείται στις 24 Ιουνίου, προς τιμήν του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, ημέρα που η εκκλησία μας γιορτάζει το Γενέσιον του αγίου.

Η λέξη κλήδονας είναι ίδια με την αρχαία λέξη «κλήδονα», τη φωνή δηλαδή που τυχόν άκουγε ξαφνικά κάποιος κι από εκείνο το διοσημείο φανταζόταν πως οι θεοί του έστελναν κάποιο μήνυμα – μάντευμα που προσπαθούσε να το εξηγήσει. Έτσι ο σημερινός Κλήδονας είναι καθαρά κληρομαντεία.

Η γιορτή αυτή συνδέεται με τη λαϊκή πίστη και λατρεία και έχει την προέλευσή της στο θερινό ηλιοστάσιο. Το γύρισμα αυτό του χρόνου οι αρχέγονοι λαοί το θεωρούσαν σημαντικό πάντα και επικίνδυνο για τη ζωή τους. Έτσι ζητούσαν να προφυλαχτούν από αυτό με μαγικούς τρόπους, να το κάνουν ακίνδυνο και με την ευκαιρία αυτή να γνωρίσουν την τύχη τους. Ο Κλήδονας είναι γνωστότατη λαϊκή γιορτή σε ολόκληρη την Ελλάδα αλλά και σε όλη τη Θράκη, όπου η τέλεσή του παρουσιάζει αξιόλογες παραλλαγές. Στις 23 Ιουνίου, λοιπόν, το βράδυ στα τρίστρατα των δρόμων, σε κάθε γειτονιά ανάβουν φωτιές, οι γνωστές φωτιές του Αϊ – Γιάννη.

Συναγωνίζονται μάλιστα για το ποια γειτονιά θα παρουσιάσει την καλύτερη και μεγαλύτερη φωτιά, φροντίζοντας για αυτό από πριν, ώστε να υπάρχουν συγκεντρωμένα ξύλα και κληματσίδες. Η φωτιά εξαγνίζει και διώχνει το κακό και χαράσσει με την πύρινη φλόγα της μια καινούρια αρχή. Συνδυάζεται βέβαια και με την ελληνική αρχοντιά, αφού οι νέοι πηδώντας τη φωτιά προβάλλουν την παλικαριά τους.

 

Οι φωτιές τʼ Αϊ – Γιάννη ονομάζονται κατά τόπους αναφωτάριες, λαμπράτσες, φουνταριές και μπουμπούνες. Πρώτα τις πηδούν φυσικά οι πιο τολμηροί μέχρι να κατακαθίσει η φλόγα και ακολουθούν οι υπόλοιποι. Μέσα στη φωτιά ρίχνουν παλαιά σύνεργα της αγροτικής ζωής αλλά και Μαγιάτικα στεφάνια, που ήταν κρεμασμένα στις πόρτες των σπιτιών από το Μάη. Κάποιοι κρατούν μια πέτρα και την ώρα που πηδούν πάνω από τη φωτιά, την πετούν πίσω, πάνω από το κεφάλι τους λέγοντας: «ας φύγουν όλα τα κακά» ή «σίδερο η μέση μου, πέτρα το κεφάλι μου». Πηδούσαν τη φωτιά τρεις φορές, μια που ο αριθμός τρία είναι συμβολικός και άμεσα συνδεδεμένος με την παράδοση και τη θρησκεία μας. Με το τέλος της φωτιάς, παραμονή πάντα του Αϊ – Γιάννη, αρχίζει η προετοιμασία του Κλήδονα.

Μια κοπέλα, που πρέπει απαραίτητα να έχει ζωντανούς τους γονιούς της, θα πάει να πάρει θαλάσσιο νερό σε «κακκάβι» και πρέπει να είναι «αμίλητο νερό». Δηλαδή θα το φέρει κρυφά και δεν θα μιλήσει σε κανένα σε όλο το δρόμο που θα κάνει έως ότου το αποθέσει στο ορισμένο σπίτι. Εκεί τα νέα κορίτσια και αγόρια θα ρίξουν το «ριζικάρι» τους (δαχτυλίδι, χάντρα, παραμάνα, σκουλαρίκι, κουμπί, κ.τ.λ.). Θα σκεπάσουν έπειτα το δοχείο με κόκκινο μαντήλι και θα το αφήσουν εκτεθειμένο στο ύπαιθρο όλο το βράδυ «για να το δγει τʼ αστρο», να αστριστεί, για να αποκτήσει μαντικές ικανότητες και να πει τα μελλούμενα.

 

Το πρωί ανήμερα του Αϊ – Γιαννιού συγκεντρώνονται για να ανοίξουν τον Κλήδονα. Το κορίτσι που θα τον ανοίξει ονομάζεται «ριζικάρα» και θα πρέπει να είναι ανύπαντρο, πρωτότοκο και να ζουν οι γονείς του. Σκεπάζεται λοιπόν η ριζικάρα με το κόκκινο πανί που κάλυπτε το αμίλητο νερό και ανακατεύει με το δεξί χέρι τα αντικείμενα μέσα στο δοχείο. Ο Κλήδονας έτσι θα ανοίξει τα χαρούμενα με ένα τραγούδι:Ανοίξατε τον Κλήδονα με του Αϊ – Γιαννιού τη χάρη.Σήμερα φανερώνονται οι καλορριζικάροι.

Στη συνέχεια, το κορίτσι βλέποντας τα αντικείμενα που βγάζει έξω από το αμίλητο νερό ένα – ένα, λέει και το σχετικό στιχάκι, που συνήθως είναι σκωπτικό, χιουμοριστικό, ειρωνικό και αναφέρεται στον έρωτα, στην αγάπη, στο γάμο, τη ζωή, το θάνατο, τον πλούτο, τη φτώχεια, τη δυστυχία ή την ευτυχία. Έδιναν βέβαια μεγάλη σημασία στο πρώτο αντικείμενο που θα έβγαινε από το αμίλητο νερό, γιατί πίστευαν πως ο κάτοχος του είναι τυχερός και θα αρραβωνιαζόταν μέσα στο χρόνο.

Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφέρουμε μερικά στιχάκια που ακούγονταν:

Πρώτης της καλότυχης,Καλά θα πάνε ούλα Γαμπρός πάει γυρεύοντας Λεβέντης με σακούλα.

Καρδιά μου ήσουν λεύτερη , Ποιος σου ʽπε να ʽγαπήσεις Εκεί που ʽσουν βασίλισσα, Σκλάβα να καταντήσεις.

Ούλοι στραβή σε λένε πια, Μα εσύ αλληθωρίζεις Το βόδι απʼ το γάιδαρο, Δεν το ξεχωρίζεις.

Κάθε λεπτό στον ύπνο μου, Σε σκέφτομαι μικρή μου Και έτσι μου κάνεις όμορφη ,Την ψεύτικη ζωή μου.

Σα φουρτουνιάσει η θάλασσα,Και βγούνε τα χταπόδια Τότε και εσύ θα παντρευτείς Με τα στραβά σου πόδια.

Η μάνα σου έχει κεφαλή Παλιά και σκουριασμένη Μην την ακούς γιατί θα βγεις Μεσʼ στη ζωή χαμένη.

Σʼ άλλη καμιά δε μοιάζουνε Τα μάτια τα δικά σου Και θέλω να τʼ αρνηθώ Μα με τραβούν κοντά σου.

Σα μάθει ο σκύλος γράμματα Κι η γάτα να διαβάζει Τότε και συ θα παντρευτείς Να κάνει ο κόσμος χάζι.

Το αμίλητο νερό μιλάει λοιπόν και λέει το ριζικό, την τύχη του καθενός μέσα από τα στιχάκια. Την ημέρα αυτή, οι κοπέλες συνήθως το μεσημέρι πηγαίνουν στο πηγάδι. Καλύπτουν το κεφάλι με μια πετσέτα και τοποθετούν ένα καθρέφτη σε τέτοια θέση, ώστε να βλέπει το βυθό του πηγαδιού και κοιτάζοντας σε αυτόν αναγνωρίζουν το πρόσωπο εκείνου που θα γίνει το ταίρι τους στη ζωή.

Επίσης τη βραδιά αυτή κι αφού έχουν βγει προηγουμένως όλα τα αντικείμενα από το αμίλητο νερό, οι κοπέλες γεμίζουν το στόμα τους με το νερό του Κλήδονα και προχωρούν στις γειτονιές. Το πρώτο όνομα που θα ακούσουν λέγεται ότι είναι αυτός που θα παντρευτούν.Στο Βασιλικό, 40 χιλιόμετρα στα νότια της Σωζούπολης, ο Κλήδονας ήταν πολύ πειραχτικός. Μια ιδιομορφία του Κλήδονα του Βασιλικού ήταν πως όταν τελείωνε η τελετή, τέσσερα κοριτσάκια κρατώντας από μια ανθοδέσμη μολόχες κι από ένα ραβδί, που στην κορυφή του έδεναν ένα άσπρο σεντόνι, σχημάτιζαν μια ομπρέλα.

 

Κάτω από την ομπρέλα βρισκόταν ένα άλλο κοριτσάκι που κρατούσε τον Κλήδονα. Έτσι πήγαιναν στα σπίτια του χωριού και τα ράντιζαν ενώ έλεγαν ένα δύο στιχάκια «για το καλό» και έπαιρναν φιλοδωρήματα. παρόμοια εκδήλωση με τα τέσσερα κοριτσάκια γινόταν και στην Αγαθούπολη όπου τον Κλήδονα τον έλεγαν Καλόχρονο.Στη Στενήμαχο, τον Κλήδονα τον έλεγαν Καληνύτσα. Τα κορίτσια διάλεξαν κάποια από τις πιο μικρούλες κοπελιές και τις έντυναν σαν νύφη.

Ενώ την περιέφεραν στην εξοχή την τραγουδούσαν:Καληνύτσα στολισμένη δώδεκα χρονώ,δώδεκα χρονώ την πήρεν ο γιανίτσαρος, να την μάθει το τοξάρι και τον πόλεμο. Συνήθιζαν την πομπή αυτή των κοριτσιών να τη συνοδεύουν δύο νέοι, στενοί συγγενείς τους και να παίζουν το ρόλο του φύλακα. Αφού η συνοδεία με τα κορίτσια επέστρεφε με χορούς και τραγούδια από την εξοχή, η Καληνύτσα θα έβγαζε στο σπίτι της τα ριζικάρια από το δοχείο ύστερα από την εκφώνηση των μαντικών διστίχων.

Λέγεται ότι το έθιμο αυτό προήλθε από τα χρόνια του γιανιτσαρισμού, όταν κάποιος Γενίτσαρος έκλεψε μια Ρωμιοπούλα, άγνωστο αν ήταν με τη θέλησή της ή όχι. Το όνομά της βγήκε Καληνύτσα κατά συγκοπή προφανώς του φι: Καλή – νυφίτσα = Καληνύτσα. Αλλού αναφέρεται ως Καλλινίτσα και ετυμολογικά το όνομά της προέρχεται από το Καλή – Ανίτσα. Η ηρωίδα αυτή ήταν ένα αγριοκόριτσο, που αντί να ασχολείται με κοριτσίστικες δουλειές, πήγαινε να μάθει την τέχνη του πολέμου σε έναν καλό χειριστή του τόξου, τον Γιάννο τον Γιαννίτσαρο. Ο Γιάννος εκτός από τα πολεμικά, καταγινόταν με την αστρολογία και τη μαντική. Καληνύτσα την έλεγαν και στην Αδριανούπολη. Εδώ τρεις γυναίκες πρωτοστέφανες στολίζουν ένα κοριτσάκι 8 – 10 χρόνων, που πρέπει να έχει ζωντανούς τους γονιούς του. Του βάζουν στο κεφάλι στεφάνι από λουλούδια και βασιλικό.

Τραγουδώντας το τραγούδι του Κλήδονα θα περιέλθουν όλα τα πηγάδια της γειτονιάς και αφού αντλήσουν από αυτά νερό, το ρίχνουν σε ένα «μπακιρτσάκι», που η Καληνύτσα θα το χύσει με το πόδι της τρεις φορές.Μόλις γυρίσουν στο σπίτι όπου θα γίνει η τελετή, θα ρίξουν στο δοχείο με το νερό τα σημάδια τους η καθεμία κοπελίτσα. Θα σκεπάσουν το δοχείο με πετσέτα και οι τρεις γυναίκες αφού θα πάρουν μια κλειδωνιά, θα σηκώσουν το μπακίρι και θα το δώσουν στα κορίτσια. Εκείνα στον κήπο θα κλειδώσουν την κλειδωνιά.

Τότε η μία γυναίκα θα ρωτήσει τις άλλες:
-Τι κλειδώνετε;
-Τις τύχες των κοριτσιών, θα απαντήσουν εκείνες

Αυτά θα τα πούνε τρεις φορές και έπειτα θα τα αφήσουν. Την άλλη ημέρα, πριν ανατείλει καλά καλά ο ήλιος, θα μαζευτούν πάλι, θα πάρουν το μπακίρι και θα λένε:

-Τι ξεκλειδώνετε;

-Ξεκλειδώνουμε τις τύχες των κοριτσιών, θα απαντήσουν οι άλλες.

 

Ύστερα θα πάρει στα χέρια της η Καληνύτσα το δοχείο και θα βγάζει το ένα σημάδι μετά το άλλο, ενώ θα λέει και ένα δίστιχο. Το πρώτο θα ανήκει σε αυτήν:Σήμερα είναι τʼ Αγιαννιού, είναι μεγάλη χάρη όσα σεντούκια κι άνοιξα όλα δικά μου να ʽνι.

Το βράδυ της παραμονής, στην περιοχή της Σωζοαγαθούπολης, κυριαρχούσε ένα άλλο έθιμο. Όλος ο θηλυκόκοσμος έπρεπε να πάει στη θάλασσα να βουτήξει τα πόδια του ή να κολυμπήσει και να αλληλοβρεχτεί. Συνήθιζαν ακόμη να παίρνουν ένα λιθαράκι με βρύο, που το τοποθετούσαν πίσω από την πόρτα του υπνοδωματίου τους για να «ριζώσει» το σπιτικό τους. Με την επιστροφή από τη θάλασσα άναβαν τις φωτιές που τις «πορπηδούσαν τρεις φορές κι έλεγαν «Σέμπα Καλόχρονε – Σέβα Κακόχρονε». Αν έξω από το λιμάνι εκείνη την ημέρα τύχαινε να αρμενίζει υπερπόντιο καράβι που ανήκε σε Αγαθουπολίτες, πάνω στην κουβέρτα άναβαν φωτιά και πηδούσαν όλοι οι ναύτες.

Το άναμμα της φωτιάς γενικότερα είναι κατάλοιπο της πανάρχαιας ηλικιακής μαγείας και διατηρήθηκε στις γιορτές της φωτιάς σε όλο τον κόσμο.
Πηγη:looking-far-away.pblogs.gr / archigenis.gr

===========

Η γιορτή της γέννησης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, στις 24 Ιουνίου, έχει συνδυαστεί με έθιμα τα οποία μεταφέρουν στη χριστιανική εποχή τελετές και δρώμενα προγενέστερων εποχών. Προφανώς, η ημερολογιακή προσέγγιση με το θερινό ηλιοτρόπιο εξηγεί αυτήν τη διαχρονική συνέχιση, αν και με μικρές ή μεγαλύτερες παραλλαγές, εθίμων που έχουν σχέση με ειδωλολατρικές δοξασίες.
Λαϊκή μαντική διαδικασία, από τις πιο τελετουργικές όλων των παραδόσεων του τόπου μας, το έθιμο του κλήδονα, σύμφωνα με το οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου, έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Η αναφορά στην Πυθία είναι έκδηλη, ενώ η ίδια η λέξη υπάρχει από την εποχή του Ομήρου: κληδών ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, και κατ' επέκταση το άκουσμα οιωνισμού ή προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής, στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία.

Ο κλήδονας στο Βυζάντιο

Η πρώτη γραπτή περιγραφή του εθίμου ανέρχεται στους βυζαντινούς χρόνους. Ειδικότερα, όπως αναφέρεται στο Βυζαντινών βίος και πολιτισμός του Φ.Κουκουλέ στο κεφάλαιο για το 12ο αιώνα (τόμος Α2, σ. 170, Αθήνα, 1948), την παραμονή του Αγίου Ιωάννη, οι άνθρωποι συναθροίζονταν σε κάποιο σπίτι ή στη γειτονιά, όπου γινόταν τραπέζι σαν να επρόκειτο για γαμήλιο δείπνο. Εκεί παρευρισκόταν κάποιο νεαρό κορίτσι ντυμένο νύφη. Στο τέλος της βραδιάς, ο κάθε παριστάμενος έριχνε ένα αντικείμενο σε ειδικό αγγείο με νερό, από όπου το ανέσυρε στη συνέχεια η 'νύφη' υπό μορφήν κλήρου ως απάντηση στην ερώτηση του καθένα για το τι επιφύλασσε το μέλλον. Το έθιμο αυτό αναφέρει εξάλλου ο Θεόδωρος Βαλσαμών, Πατριάρχης Αντιοχείας κατά το β' μισό του 12ου αιώνα και επιφανέστερος νομικός της εποχής του, στο σχολιασμό των Κανόνων της Πενθέκτης Συνόδου (691-2). Ειδικότερα, αναφερόμενος στον Κανόνα 65 για τις νουμηνίες, τις φωτιές και τον κλήδονα, παραθέτει περιγραφή του εθίμου το οποίο προσομοιάζει με βακχική τελετή συνδεδεμένη με το Σατανά και για το λόγο αυτό θεωρείται καταδικαστέο. 'Κατά την εσπέραν της κγ' του Ιουνίου μηνός, ηθροίζοντο εν ταις ρυμίσι και εν τοις οίκοις άνδρες και γυναίκες, και πρωτότοκον κοράσιον νυμφικώς εστόλιζον μετά γονυ το συμποσιάσαι και βακχικώτερον ορχήσασθαι και χορεύσαι και αλαλάξαι, έβαλλον εν αγγείω συστόμω χαλκώ θαλάττιον ύδωρ, και είδη τινά εκάστω τούτων ανήκοντα - και ώσπερ της παιδός εκείνης λαβούσης Ισχύν εκ τον Σατανά προμηνύειν τα ερωτώμενα, αυτοί μεν περί τούδε τίνος αγαθού ή και αποτροπαίον ανεβοών ερωτηματικώς· το δε κοράσιον από των εν τω αγγείω εμβληθέντων ειδών το παρατυχόν εξαγαγόν υπεδείκνυεν· και λαμβάνων ανόητος τούτον δεσπότης, επληροφορείτο τάχα τα επ' αυτώ συνενεχθήναι μέλλοντα, ευτυχή τε και δυστυχή. Την επαύριον δε μετά τυμπάνων και χορών συν τω κορασίω εις τους αιγιαλούς απερχόμενοι, και ύδωρ θαλάττιον αφθόνως αναλαμβανόμενοι, τας κατοικίας αυτών έρραινον και ου μόνον ταύτα ετελούντο παρά των ασυνετωτέρων, αλλά και δι' όλης της νυκτός από χόρτον πυρκαΐας ανάπτοντες, επήδον υπεράνω αυτών και εκληδονίζοντο, ήτοι εμαντεύοντο περί ευτυχίας και δυστυχίας και άλλων τινών δαιμονιωδώς. Τας δε ένθεν κακείθεν εισόδους αυτών και το δωμάτιον, εν ώ ετελείτο η κληδών, συν τοις παρακειμένοις υπαίθροις, χρυσίζουσι πέπλοις και σηρικοίς κατεκόσμουν υφάσμασι· αλλά μην και φυλλάσι δένδρων κατεστεφάνουν, εις τιμήν και υποδοχήν, ως έοικε, του οικειωσαμένου αυτούς Σατανά'. Ωστόσο, παρ' όλη την αρνητική στάση της Εκκλησίας, το έθιμο του κλήδονα επιβίωσε μέχρι σήμερα -στην ελληνική επαρχία τουλάχιστον, αν όχι στα αστικά κέντρα-, αν και με κάποιες παραλλαγές σε σχέση με τα βυζαντινά δρώμενα. (Συγχρόνως, η έκφραση 'αυτά τα λεν στον κλήδονα', με την έννοια ότι αυτά που λέγονται δεν είναι σοβαρά, πιθανόν να εκφράζει την εκκλησιαστική άποψη ως προς τη μαντική πρακτική, ή απλώς μια λαϊκή δυσπιστία.) Εξάλλου, σε πολλές περιοχές στις οποίες ο ορθολογισμός του Μεταπολέμου και η απελευθέρωση από τις προκαταλήψεις συντέλεσαν στην εξάλειψη του εθίμου, τα τελευταία χρόνια έχει γίνει συνειδητή προσπάθεια αναβίωσής του. Ετσι, ίσως λείπει ο αυθορμητισμός των παλαιότερων χρόνων, όμως τα διάφορα στάδια της ιεροτελεστίας παραμένουν αναλλοίωτα.

Το έθιμο Την παραμονή του Αϊ-Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποιο μέλος της συντροφιάς, συνήθως σε μια 'Μαρία' (στη Θράκη ο ρόλος αυτός δίνεται στην ονομαζόμενη 'Καλλινίτσα'), της οποίας και οι δύο γονείς είναι εν ζωή, να φέρει από το πηγάδι ή την πηγή το 'αμίλητο νερό'. Η ονομασία αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η εν λόγω κοπέλα και η συνοδεία της πρέπει να ολοκληρώσουν την αποστολή αυτή, τηρώντας απόλυτη σιωπή. Στα νησιά, το αμίλητο νερό είναι συχνά θαλάσσιο, οπότε και πρέπει να συλλεχθεί από σαράντα κύματα. Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό αδειάζεται σε πήλινο -ως επί το πλείστον- δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο, το λεγόμενο ριζικάρι. Συνήθως, πρόκειται για κάποιο προσωπικό αντικείμενο, συχνά μάλιστα πολύτιμο. Στη συνέχεια, το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα, το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι ('κλειδώνεται', παρετυμολογία του κλήδονα που εξηγεί το γεγονός ότι σε μερικά μέρη της Ελλάδας τοποθετείται λουκέτο στο κορδόνι) και τοποθετείται σε ταράτσα ή άλλο ανοιχτό χώρο. Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων, για να 'ξαστριστεί'. Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο. Ανήμερα του Αϊ-Γιαννού, αλλά πριν βγει ο ήλιος -ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των άστρων-, η υδροφόρος νεαρή της προηγουμένης φέρνει μέσα στο σπίτι το αγγείο. Το μεσημέρι, ή το απόγευμα, συναθροίζονται πάλι οι ανύπανδρες κοπέλες. Αυτήν τη φορά όμως στην ομήγυρη μπορούν να συμμετέχουν και παντρεμένες γυναίκες, συγγενείς και γείτονες και των δύο φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων της μαντικής διαδικασίας. Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, η 'Μαρία' ανασύρει ένα ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο 'ριζικό' κάθε κοπέλας, απαγγέλοντας ταυτόχρονα δίστιχα, είτε όπως τα θυμάται, είτε από συλλογή τραγουδιών ή ακόμη από ημεροδείκτες. Το δίστιχο που αντιστοιχεί στο αντικείμενο της κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνύει το μέλλον της και σχολιάζεται από τους υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους ερμηνεία σε σχέση με την ενδιαφερόμενη. Προς το σούρουπο, όταν τελειώσει η μαντική διαδικασία, η κάθε κοπέλα γεμίζει το στόμα της με μια γουλιά αμίλητο νερό και στέκεται μπροστά σε ανοιχτό παράθυρο, έως ότου ακούσει το πρώτο ανδρικό όνομα. Αυτό πιστεύεται ότι θα είναι και το όνομα του άνδρα που θα παντρευτεί. Σε μερικές περιοχές, όπως στις Σέρρες, το κρίσιμο άκουσμα του ονόματος θα γίνει κατά τη διαδρομή της επιστροφής στο πατρικό της. Εξάλλου, στη Βοιωτία συνηθιζόταν ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού τα κορίτσια να κοιτάζουν βιαστικά κατάματα το φως του ήλιου και μέσα στη θαμπάδα των ματιών τους διέκριναν τη μορφή του μελλοντικού γαμπρού, όπως αναφέρει ο λαογράφος Δημήτρης Σ.Λουκάτος. πηγήarchive.in.gr ›

Κλειδώνουμε τον κλήδονα
μ' ένα μικιό κλειδάκι
κι απόη τον αφήνουμε
έξω στο φεγγαράκι

Στο όνομα σου ορκίζομαι
στο κλήδονα επάνω
αν δεν σε κάνω ταίρι μου
καλιά 'χω να πεθάνω

Μήλο 'βαλα στον κλήδονα
κι είναι και μυρωδάτο
κι αν δεν σε πάρω θα γενεί
ο κόσμος άνω κάτω.

Σήμερα που 'ναι τ' Αϊ-Γιαννιού
του Θιού ζητώ μια χάρη
του χρόνου σαν και σήμερα
να γίνουμε ζευγάρι

Ανοίγουμε τον Κλήδονα
με με τ' Αϊ-Γιαννιού τη χάρη
κι όποιος αγάπη έχασε
να έρθει να την πάρει

Βάλε το χέρι κοπελιά,
το πρώτο μήλο πιάσε
που η μοίρα σου χειροκροτεί,
ευτυχισμένη να 'σαι

ΤΑ ΠΥΡΑΥΝΑ ΤΟΥ ΕΞΑΓΝΙΣΜΟΥ

Μιάς και διανύουμε τόν μήνα τον συνδεδεμένο με το πύρ,τόν Ιούνιο,επιλέγω ενα κειμενο σχετικό ,του Ν.Ζερβονικολάκη,ωστε να κλεισουμε τήν ενότητα περί νήσου Τήνου..ελπίζω κάποιοι από εσας να εντάξετε το ομορφο αυτο νησι στούς μελλοντικούς προορισμούς σας[αν εξακολουθει βεβαίως να ανήκει στην Ελληνική επικράτεια...μέ τόσα που μάς συμβαίνουν  τελευταία ,ολα ειναι πιθανά..αλλά ελπίζουμε και μαχόμαστε για τον πανέμορφο τόπο και τό εθνος μας....]

ΙΕΡΕΣ ΦΩΤΙΕΣΤα Πύραυνα του Εξαγνισμού

ΚΕΙΜΕΝΟ/ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

«Εδώ και χιλιάδες χρόνια, η φωτιά δοκιμάζει το φόβο και τις ελπίδες των ανθρώπων, με τρόπο που κάποτε καθόριζε τη ζωή τους για πολλούς αιώνες»

«Ο ήλιος, είναι ο κυρίαρχος του παιχνιδιού με τις φωτιές, αφού ανάβουν προς τιμήν του, με τους ανθρώπους να υπακούν σε αρχεγονικές δοξασίες, για τη ζωή»

.
Το Ξώμπουργο είναι ο μεγάλος πέτρινος όγκος που δεσπόζει στο κέντρο του νησιού της Τήνου και
στις νότιες υπόρειές του φιλοξενεί τον αρχαιολογικό χώρο με την πόλη των Γεωμετρικών χρόνων.

Οι φωτιές του καλοκαιριού, είναι η αρχαιότερη γιορτή στον κόσμο, που εξακολουθεί να γιορτάζεται χωρίς διακοπή και με όλο το παγανιστικό της μυθολόγιο, ζωντανό και σχεδόν απείραχτο, στο πέρασμα χιλιετιών. Από τα προϊστορικά ακόμη χρόνια, ο άνθρωπος υποδέχεται το καλοκαίρι με φωτιές τη νύχτα του ηλιοτρόπιου, την πιο μικρή νύχτα του χρόνου για το Βόρειο Ημισφαίριο, με τον ήλιο να στρέφεται προς το καλοκαίρι, ενώ αντίστοιχα, την ίδια νύχτα στο Νότιο Ημισφαίριο, ο ήλιος στρέφεται προς το χειμώνα. Θερινό Ηλιοστάσιο στο Βορρά και ταυτόχρονα Χειμερινό Ηλιοστάσιο στο Νότο. Η νύχτα της 21ης Ιουνίου, είναι αυτή που ανάβουν οι φωτιές, στο κατώφλι του καλοκαιριού.  

Μια παράξενη, φτερωτή μορφή, με πλαστική απόδοση σε αγγείο από την ανασκαφή
στο Ξώμπουργο της Τήνου.

Η ΦΩΤΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
Εδώ και χιλιάδες χρόνια, η φωτιά δοκιμάζει το φόβο και τις ελπίδες των ανθρώπων, με τρόπο που κάποτε καθόριζε τη ζωή τους για πολλούς αιώνες, όπως φαίνεται. Το φως του ήλιου από την άλλη, στάθηκε για τον άνθρωπο ένα θεμέλιο ζωής, αλλά καθώς εναλασσόταν το φως της μέρας με το σκοτάδι της νύχτας, ο άνθρωπος των προϊστορικών χρόνων, έτρεφε πάντοτε μέσα του το φόβο μήπως ένα πρωί ο ήλιος δεν ξαναφανεί, να οδηγήσει με το φως του την «καινούρια μέρα». Και οι φωτιές, τη νύχτα του Ηλιοτρόπιου, έχουν σκοπό να εξαγνίσουν κάθε κακή τροπή, εξασφαλίζοντας στον ήλιο, τον αιώνιο δρόμο στο δώμα του ουρανού. Στην αρχαιότητα, η Θερινή Τροπή του ήλιου, σήμαινε πολυήμερους εορτασμούς και κάθε λαός, επένδυε πάνω τους με τον τρόπο του, μύθους πολλούς και δοξασίες, που έχουν να κάνουν με τη ζωή.
Στην Αρχαία Ελλάδα, ήταν η γιορτή μιας ερωτικής μαγείας, με τους νέους να ανταλλάσσουν ερωτικούς όρκους και να πηδούν πάνω από τις φωτιές, για να εξαγνίσουν αυτούς τους όρκους, αποδιώχνοντας κάθε επιβουλή. Ήταν οι φωτιές της τύχης, πηδώντας πάνω από τις φλόγες τρεις φορές. Οι Δρυϊδες, την ίδια νύχτα, γιόρταζαν τις «Φωτιές της ακτής». Στη Ρώμη, γιόρταζαν τα «Βεστάλια», μια γιορτή προς τιμήν της Θεάς Βεστά, που είναι η Εστία, και αυτές οι γιορτές της φωτιάς, διαρκούσαν μια ολόκληρη εβδομάδα. Οι Γαλάτες, γιόρταζαν την Επόνα, μια θηλυκή θεότητα,  που την απεικόνιζαν συνήθως να καβαλά μια φοράδα. Αυτή η θεότητα, ήταν η προσωποποίηση της. Οι Κέλτες της Ευρώπης, υποδέχονταν και εκείνοι με φωτιές το καλοκαίρι, τη νύχτα του Ηλιοτρόπιου. Νεαρά ζευγάρια, πηδούσαν πάνω από τις φωτιές και πίστευαν πως όσο πιο ψηλά πηδήσουν πάνω από τις φλόγες, τόσο πιο πολύ θα μεγάλωναν τα σπαρτά. Στην αρχαία Κίνα, αυτή η νύχτα, ήταν αφιερωμένη στις θηλυκές δυνάμεις της γης. Στη σημερινή Ελλάδα, υπάρχουν ακόμη στη θέση εκείνης της γιορτής, οι Φωτιές του Αη-Γιαννιού, του Κλήδονα, που σε κάποιες περιοχές, τις λένε «του Αη-Γιαννιού του ηλιοτροπιού», προσδιορίζοντας επακριβώς την καταγωγή του εορτασμού, που αντί για τις 21 Ιουνίου, γίνεται την παραμονή του Αη-Γιάννη, δηλαδή τη νύχτα της 23ης Ιουνίου. Και σήμερα, ακόμη, σε πολλά μέρη της Ελλάδας, οι φωτιές ανάβουν με τη δύση του ήλιου και στις φλόγες τους ρίχνονται τα ξερά στεφάνια της πρωτομαγιάς, ενώ αυτοί που πηδούν, ύστερα, πάνω από τις φωτιές, κάνουν κρυφές ευχές μέσα τους, ελπίζοντας να ευοδωθούν.

Η αρχαιολόγος και ανασκαφέας του χώρου με τις φωτιές, στο Ξώμπουργο, Νότα Κούρου,
στέκεται στο δάπεδο με τα πολλά πύραυνα και έχει μπροστά της αυτό που υποψιάζεται
ότι ενδέχεται να είναι ένας Βαίτυλος, μέσα σε ένα λαξευτό κοίλωμα του φυσικού βράχου...

ΜΙΑ ΙΕΡΟΠΡΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Εκ των πραγμάτων, από καταβολής τους, αυτές οι γιορτές με τις φωτιές του Ηλιοτρόπιου, έχουν ένα εξαγνιστικό χαρακτήρα, αλλά και έναν αποκρυφισμό, καθώς οι τελετουργοί που μετέχουν, πηδώντας πάνω από τις φωτιές, κρατούν καλά κρυμμένες τις ευχές που κάνουν. Είναι -εκτός των άλλων- και φωτιές μύησης. «Μυώ», θα πει, ότι κρατώ το στόμα μου κλειστό. Το «αμίλητο νερό» στη γιορτή του Κλήδονα, που συμπίπτει με τις φωτιές του ηλιοτρόπιου, αλλά και οι κρυφές σκέψεις που κάνουν όσοι παίρνουν μέρος στα δρώμενα της πρώτης νύχτας του καλοκαιριού, οι μαντικές και μαγικές ιδιότητες του «αμίλητου νερού», σε συνδυασμό με τη δύναμη της φωτιάς να κάνει τις ευχές πραγματικότητα, είναι στοιχεία που έχουν μυητικό χαρακτήρα.
Οι φωτιές αυτές, το δίχως άλλο, περιβάλλονται από μια ιερότητα, μια ιεροπρακτική διαδικασία, που μας διασώζει απλά, κάποια ίχνη από το προϊστορικό της παρελθόν.
Ο καθηγητής Δημ. Λουκάτος, αποφαίνεται ότι  η γιορτή του Αη-Γιάννη, στις 24 Ιουνίου, είναι από τις «ειδωλολατρικότερες» στο σύγχρονο εορτολόγιο, γιατί, όπως επισημαίνει: «μαζί με τον αη-Γιάννη, λατρεύεται, με παλιά υποσυνείδητη εθιμολογία, ο Ήλιος των θερινών τροπών, ανάβονται διαβατήριες και καθαρτήριες πυρές, για τον κρίσιμο χρόνο, ασκούνται με τελετουργική δεξιοτεχνία η μαντεία και η μαντική, εκβιάζεται σχεδόν η καλή τύχη, επιδιώκεται η υγεία και το σωματικό κάλλος, με τη συγκομιδή θεραπευτικών και αρωματικών ανθόφυτων».


Ο ήλιος ήταν πάντοτε στο επίκεντρο λογής ανθρώπινων δοξασιών, που έχουν να
κάνουν με τη ζωή και με το θάνατο. Ο φόβος και ο πόθος για το φως της επόμενης μέρας!

Ο ήλιος, είναι ο κυρίαρχος του παιχνιδιού με τις φωτιές, αφού ανάβουν προς τιμήν του, με τους ανθρώπους να υπακούν σε αρχεγονικές δοξασίες, για τη ζωή.
Φαίνεται, ότι ούτε η χριστιανική πίστη δεν κατάφερε τελικά να ξεριζώσει αυτές τις αρχαιότροπες δοξασίες, ακόμη και όταν οι τελετουργοί, απειλήθηκαν με διωγμούς από την 6η Οικουμενική Σύνοδο.
Το 680 μ.Χ., η εν Τρούλλω, 6η Οικουμενική Σύνοδος, με την απειλή αφορισμού, απαγόρευσε τις φωτιές του ηλιοτρόπιου: «τας εν ταις νουμηνίαις υπό τινων προ των οικείων εργαστηρίων ή οίκων αναπτομένας πυράς, ας και υπεράλλεσθαί τινες κατά τι έθος αρχαίον επιχειρούσιν, από του παρόντος καταργηθήναι προστάσσομεν. Όστις ουν τοιούτό τι πράξει αφοριζέσθω».

Η θέα προς τα Βορειοδυτικά, από το χώτο της ανασκαφής με τις πολλές φωτιές στο Ξώμπουργο.

«Η φωτιά, είναι το εργαλείο της λατρείας», λέει η καθηγήτρια Αρχαιολογίας των πρώιμων ιστορικών χρόνων,  Νότα Κούρου, που είναι παράλληλα και ανασκαφέας ενός εξαιρετικά σημαντικού αρχαιολογικού χώρου, στη Νότια πλευρά του Εξωμβούργου (Ξώμπουργου) της Τήνου.
Ο χώρος αυτός, είναι γεμάτος από αρχαίες φωτιές, που έχουν αφήσει τα σημάδια τους σε μια πληθώρα από λαξευμένα πύραυνα, στο φυσικό βράχο.

Βλέποντας αυτή την ανασκαφή, με τόσες «Ιερές φωτιές», όπως θα αποτολμούσα να τις πω, το πρώτο πράγμα που μου έρχεται να σας ρωτήσω είναι τι επεδίωκαν με αυτές τις φωτιές, οι άνθρωποι που κατοίκησαν αυτό το χώρο;
Χρησιμοποιήσατε τον όρο Ιερές φωτιές και θέλω να πω, ότι η φωτιά, έχει μια ιερότητα, σα στοιχείο λατρείας ή εξαγνισμού. Πιο σωστά, θα έλεγα, ότι η φωτιά είναι το εργαλείο της λατρείας. Μέσα από τη φωτιά, αυτοί οι άνθρωποι που κατοίκησαν αυτό το χώρο, λάτρευαν τους θεούς τους.

Ο χώρος αυτός, με τα πλήθος πύραυνα που είναι λαξεμένα στο φυσικό βράχο, είναι ένας τόπος λατρείας, ένα ανοιχτό, υπαίθριο ιερό;
Είναι προφανές, ότι σ' αυτό το χώρο, έρχονται για να λατρέψουν. Δε θα έλεγα ότι πρόκειται για ιερό. Αυτό που συμβαίνει εδώ, είναι σε μια μικρή κλίμακα, ό,τι γίνεται και με τους βωμούς. Ανάβει κανείς φωτιά, για να κάνει μια τελετουργία που θέλει.

Σε εντυπωσιακή θέση ο αρχαιολογικός χώρος του Ξώμπουργου, βλέπει στο Νότο τη Δήλο του Απόλλωνα και τη Νάξο του Διόνυσου. Διακρίνεται δεξιά η διαδρομή του Κυκλώπειου τείχους.

Άρα, πρόκειται για μια ιεροπραξία, μια εκδήλωση λατρείας...
Ασφαλώς και οι φωτιές αυτές, έχουν λατρευτικό χαρακτήρα...

Βρίσκονται, ωστόσο, έξω από τα τείχη της πόλης.
Ναι, αυτό είναι αλήθεια. Είναι μια υπαίθρια λατρεία, πολύ πρωτόγονη, και αυτές οι λατρείες είναι ανεικονικές.

Για ποιά εποχή μιλάμε;
Το παλιότερο ίχνος εδώ, είναι το Κυκλώπειο Τείχος, που ανάγεται στον 11ο π.Χ. αιώνα. Δε θα με εξέπληττε, ωστόσο, αν βρίσκαμε κάποια στιγμή και κάτι παλιότερο. Θα μπορούσαν, δηλαδή, να βρεθούν και κάποια Κυκλαδικά. Από τον 11ο αιώνα και μετά, μέχρι και τα Ελληνιστικά χρόνια, αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα, έχουμε διαπιστώσει διαρκή χρήση αυτού του χώρου. Μετά, κάτι συμβαίνει και πάμε στις «Πόλες», που βρίσκονται πίσω από το σημερινό Ναό της Παναγίας και στα «Κιόνια», με το ιερό του Ποσειδώνα.

Μια παράξενη μορφή χαραγμένη σε πήλινο αγγείο που βρέθηκε στο Ξώμπουργο Τήνου.

Ανάμεσα σε αυτά τα πύραυνα, υπάρχει και κάτι που ξεχωρίζει. Αυτό, που σας βάζει απ' ό,τι ξέρω σε σκέψεις, όπως είχατε πει και σε μια ομιλία σας, πριν από μερικούς μήνες, αν είναι «Βαίτυλος» ή όχι.
Ναι, υπάρχει ένας τέτοιος προβληματισμός. Το εύρημα αυτό, χρονολογείται στις αρχές του 7ου π.Χ. αιώνα. Θα μπορούσε να είναι μια τράπεζα προσφορών. Ο Βαίτυλος, συναντάται βασικά στην Κρήτη και σπανιότατα αλλού.

Βαίτυλος, είναι ένας λατρευτικός λίθος, που θεωρείται ότι εμπεριέχει τη θεότητα. Μια θεότητα, που δεν έχει συγκεκριμένο όνομα. Δεν ξέρω κατά πόσο έχω αποδώσει σωστά την έννοια του Βαίτυλου. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, οι φωτιές αυτές, είναι ικεσίες προς κάποιους ανώνυμους θεούς.
Πρόκειται για μια πρωτόγονη λατρεία. Στην αρχή, οι πυρές αυτές, είναι ατομικές ή οικογενειακές. Αργότερα, παρατηρούμε ότι οι φωτιές μεγαλώνουν και ενδέχεται να είναι φωτιές φατριών. Αργότερα, πάλι, πάμε στην εσχάρα, που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι φωτιές αυτές είναι πιο οργανωμένες, είναι δηλαδή φωτιές της πόλης-κράτους. Ίσως, αυτή η εσχάρα που βλέπουμε εδώ, να μετακομίζει αργότερα, λίγες δεκάδες μέτρα από αυτό το χώρο, στο Ιερό Της Δήμητρας.

Χάλκινες ψηφίδες από το Ξώμπουργο Τήνου, με τα ονόματα
ΦΑΕΘΩΝ και ΑΝΗΣΤΟΣ, όπως και κομμάτια από χάλκινα εργαλεία.

Είπατε, ότι η φωτιά, είναι το εργαλείο της λατρείας. Ποιός ακριβώς είναι ο ρόλος αυτού του εργαλείου; Είναι ένα «εργαλείο» για θυσίες, είναι ένα «εργαλείο» εξαγνισμού», είναι και κάτι άλλο, ακόμη, ενδεχομένως;
Και οι δυο αυτές εκδοχές που αναφέρατε, νομίζω ότι ανιχνεύονται εδώ. Έχουν εντοπισθεί φωτιές, με λυγισμένα και αχρηστεμένα σπαθιά, που είναι μια μορφή θυσίας ή αφιερώματος, για κάποια αιτία. Υπάρχουν και φωτιές, που υποδηλώνουν εξαγνισμό.

Φαλλικό κιονόκρανο από τις ανασκαφές στο Ξώμπουργο της Τήνου.

Αφ' εαυτής, η φωτιά είναι εξαγνιστική, με την κυριολεκτική σημασία του εξαγνίζω.
Ασφαλώς. Ίσως αυτός να ήταν και ο κατ' εξοχήν ρόλος, όλων αυτών των πυραύνων. Φωτιές, εξευμενιστικές και εξαγνιστικές.

Υπάρχουν και πολλών ειδών πύραυνα. Πολλές μορφές πυραύνων.
Είναι σωστή και αυτή η παρατήρηση. Υπάρχουν πράγματι πολλά πύραυνα λαξεμένα στο βράχο. Υπάρχουν όμως και πύραυνα που είναι περιτοιχισμένα και πιο φροντισμένα από τα απλά λαξεύματα. Υπάρχουν άλλα πύραυνα που έχουν σκεπαστεί με πέτρες. Υπάρχουν και φωτιές με τράπεζες προσφορών. Ο άνθρωπος είχε πάντοτε ένα δέος απέναντι στη φωτιά, αλλά και ένα σεβασμό.

Αυτά τα δυο συναισθήματα, ενδεχομένως να καθορίζουν και τον λατρευτικό χαρακτήρα της φωτιάς. Και σήμερα, ακόμη, ο άνθρωπος περνά μέσα από τις φλόγες, πηδώντας στις φωτιές του Αη-Γιάννη, κάνοντας μέσα του ευχές, που πιστεύει ότι θα εισακουστούν. Έχει την αίσθηση, ότι η φωτιά τον κάνει δυνατό, καθώς φαίνεται να πιστεύει ότι οι φλόγες τον εξαγνίζουν από κάθε τι που μπορεί να τον βλάψει. Αυτή είναι η λαϊκή δοξασία.
Αυτά τα έθιμα, φαίνεται να ακολουθούν αρχαίους δρόμους...

Πύραυνα, που για κάποια αιτία έχουν καταργηθεί και έχουν σκαπαστεί με επιμελέστατα κατασκευασμένα πέτρινα προστατευτικά καλύμματα (ανασκαφή στο Ξώμπουργο Τήνου).

Η ίδια η φωτιά, θα μπορούσε να πει κάποιος, ότι είναι ένας ασφαλής αρχαίος δρόμος, για φόβους ανθρώπινους και δοξασίες, που φτάνουν μέχρι τις μέρες μας. Τα πύραυνα, στην πόλη των Γεωμετρικών χρόνων, στο Ξώμπουργο της Τήνου, είναι φειδωλά στις λεπτομέρειες όσων προσπαθούν να «αφηγηθούν», ωστόσο, στη βασική τους «διατύπωση», προσδιορίζουν την καταφυγή του ανθρώπου στην υπέρτατη δύναμη, όπως εκφράζεται μέσα από ένα φυσικό στοιχείο, τη φωτιά.

Οι φωτιές την παραμονή του Αη-Γιάννη, στις 23 ιουνίου, έρχονται από ένα μεγάλο βάθος χρόνου και ήταν κάποτε φωτιές αφιερωμένες στο θερινό ηλιοστάσιο.πηγήhttp://www.os3.gr

---