Ο ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ

Πώς ακουγόταν ο αρχαιότερος ελληνικός χριστανικός ύμνος με μουσική συνοδεία

Σὲ πάτερ κόσμων, πάτερ αἰώνων, μέλπωμεν] ὁμοῦ πᾶσαι τε θεοῦ λόγιμοι δε […………

…………. οὐ τὰν δείλαν ο]ὐ τὰν ἠῶ σιγάτω, μήδ’ ἄστρα φαεσφόρα χ[λα]δέ-

[σ]θων, ἐ[κ]λειπ[όντων] ρ[ιπαὶ πνοιῶν, πηγαὶ] ποταμῶν ροθίων πᾶσαι, ὑμνούντων δ’ ἡμῶν

[π]ατέρα χυἰὸν χἄγιον πνεῦμα, πᾶσαι δυνάμεις ἐπιφωνούντων ἀμὴν ἀμήν, κράτος, αἶνος

[ἀεὶ καὶ δόξα θεῷ] δ[ωτ]ῆ[ρι] μόνω[ι] [πάν]των ἀγαθῶν, ἀμὴν ἀμήν.

«Εσένα, πατέρα των κόσμων, πατέρα των αιώνων, ας τραγουδήσουμε μαζί, καθώς και όλες του θεού οι έξοχες (δυνάμεις)… (Τα στοιχεία της φύσης που δεν ηρεμούν ούτε το βράδυ,) ούτε το πρωί ας σιγήσουν, ούτε τα φωτεινά τα άστρα να βγάλουν ήχο,[1] ας πάψουν οι ριπές του ανέμου και όλες οι πηγές των ηχηρών ποταμών, την ώρα που εμείς υμνούμε τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα, ενώ όλες οι Δυνάμεις[2] αναφωνούν αμήν, αμήν, κράτος, έπαινος αιώνιος και δόξα στον Θεό, τον μόνο χορηγό όλων των αγαθών,[3] αμήν, αμήν».

Μια από τις πολλές προτεινόμενες εκτελέσεις του ύμνου, που ακολουθεί ένα ελαφρώς διαφορετικό κείμενο για τα κενά του παπύρου:

Ο λεγόμενος «Ύμνος της Οξυρύγχου» αποτελεί το αρχαιότερο γνωστό χειρόγραφο ελληνικού χριστιανικού ύμνου που περιέχει ταυτόχρονα και το κείμενο, αλλά και τη μουσική σήμανση. Το χειρόγραφο έχει τον αριθμό 1786 στη συλλογή των παπύρων της Οξυρύγχου και φυλάσσεται στην Οξφόρδη. Ανακαλύφθηκε το 1918 και εκδόθηκε το 1922. Ο ύμνος γράφτηκε στα τέλη του 3ου αιώνα μετά Χριστόν. Καλεί σε μία τελετουργική σιωπή κατά την παράδοση των αρχαίων ελληνικών ύμνων και προχωρεί στην εξύμνηση της Αγίας Τριάδας. Από ιστορική άποψη αποδεικνύει τη συνέχεια του ελληνικού πολιτισμού, καθώς οι μορφωμένοι Έλληνες χριστιανοί αποδέχτηκαν και χρησιμοποίησαν την κλασική μουσική παράδοση, για να εκφράσουν τις νέες απαιτήσεις της χριστιανικής λατρείας. Γι’ αυτό και ο ύμνος είναι γραμμένος σε ελληνική φωνητική μουσική σήμανση, ενώ ανήκει στο λεγόμενο διατονικό γένος. Αποτελεί το μόνο σωζόμενο παράδειγμα ελληνικής χριστιανικής μουσικής από τους τέσσερις πρώτους αιώνες του χριστιανισμού. Για τον τρόπο έκφρασής του δεν φαίνεται να αντλεί από την Βίβλο, ούτε φαίνεται να έχει ως πρότυπο βιβλικά χωρία.

Τα υπολείμματα του ύμνου ανευρίσκονται στο πίσω μέρος ενός λογαριασμού με ποσότητες δημητριακών, στον οποίο εμφανίζεται ένας ικανός αριθμός ονομάτων από πόλεις του νομού της Οξυρύγχου. Ο ύμνος κλείνει με ένα διπλό αμήν, το οποίο το ακολουθεί κενό, γεγονός που σημαίνει ότι ο ύμνος τελείωνε εκεί. Η αρχή του ύμνου είναι κατεστραμμένη και έτσι δεν ξέρουμε εάν ο πρώτος φθαρμένος στίχος  του χειρογράφου ήταν και ο πρώτος στίχος του ύμνου.

Τα αρχαία ελληνικά μουσικά κείμενα παρουσιάζουν μία σχετικά απλή μέθοδο μουσικής σήμανσης. Γράμματα του ιωνικού αλφαβήτου, συμπληρωμένα με κάποια επιπλέον σύμβολα, σημαδεύουν τη φωνητική μουσική και τοποθετούνται πάνω από το κείμενο με τέτοιο τρόπο, ώστε να αντιστοιχούν σε συλλαβές. Διαφορετικές ομάδες συμβόλων χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν την οργανική μουσική ή την απλή μουσική συνοδεία. Η ερμηνεία των συμβόλων της αρχαίας ελληνικής μουσικής είναι γενικά καλά γνωστή στους ειδικούς χάρη στην ύπαρξη ειδικευμένων πραγματειών που μας σώθηκαν από την αρχαιότητα. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το έργο Μουσική Εισαγωγή του Αλύπιου, ο οποίος έζησε στην ύστερη ρωμαϊκή περίοδο. Στη μορφή που σώζεται το έργο περιέχει πίνακες μουσικών συμβόλων. Ο Αλύπιος ερμηνεύει αυτά τα σύμβολα με κάποια προκαταρκτικά σχόλια. Εκεί αναφέρεται στα σημάδια (σημεῖα) για τους 15 τρόπους ή τόνους και στη συνέχεια τα ομαδοποιεί όλα σε δύο ομάδες μουσικών συμβόλων, από τις οποίες η μία αφορά το κείμενο (λέξις) και η άλλη τη μουσική συνοδεία (κρούσις). Όλα τα χειρόγραφά του Αλυπίου διακόπτονται σ’ αυτό το σημείο, αλλά χάρη στην ύπαρξη άλλων παρόμοιων έργων και των ίδιων των μουσικών δειγμάτων της αρχαίας ελληνικής μουσικής είμαστε σε θέση να σχηματίσουμε μία λίγο-πολύ ολοκληρωμένη εικόνα. Τα μουσικά σύμβολα που μας παρέχει ο Αλύπιος, αλλά και άλλοι συγγραφείς της ύστερης ρωμαϊκής περιόδου, είναι λογικό ότι ταιριάζουν περισσότερο στη μουσική της εποχής τους, ωστόσο φαίνεται να λειτουργούν και για προηγούμενες περιόδους της ελληνικής μουσικής. Σε κάθε περίπτωση ο Αλύπιος, του οποίου οι πίνακες για το διατονικό γένος διασώζονται ακέραιοι, μπορεί να θεωρηθεί ως αξιόπιστη πηγή για την ερμηνεία των μουσικών συμβόλων που συναντώνται στον πάπυρο μας, ένα χειρόγραφο το οποίο ανήκει στο τέλος της μακραίωνης ελληνικής μουσικής παράδοσης. Ο πάπυρος χρησιμοποιεί τα ακόλουθα σύμβολα:  

Ιδού ο τρόπος με τον οποίο εμφανίζονται τα μουσικά σημάδια στο ίδιο το χειρόγραφο:

Το έτος 1992  ο Martin West,  ένας από τους σπουδαιότερους φιλολόγους του 20ου αιώνα και ειδικός στην αρχαία ελληνική μουσική, μελέτησε ξανά τον πάπυρό μας και εξέδωσε μία καθοριστική μελέτη που άλλαξε την οπτική γωνία υπό την οποία γινόταν μέχρι τότε  αντιληπτό τόσο το περιεχόμενο, όσο και η μουσική του κειμένου. Ο West έκανε ξεκάθαρο ότι κάθε όψη του ύμνου ταιριάζει απόλυτα στο πλαίσιο της ελληνορωμαϊκής Αιγύπτου του 2ου και 3ου αιώνα μετά Χριστόν. Κατέδειξε επίσης με ποιο τρόπο ο συνθέτης του ύμνου κατάφερε να εντάξει δύσκολες μετρικά χριστιανικές φόρμουλες, αφήνοντας σε άλλα σημεία την μουσική να παρασύρει το μετρό, ενώ σε άλλα σημεία τις προσάρμοσε, ώστε να ταιριάζουν στο μετρό. Το μοτίβο της κοσμικής σιωπής έχει πλήθος ελληνικά παράλληλα που φτάνουν πίσω τουλάχιστον ως την Ελληνιστική Εποχή. O West κατέδειξε επίσης ότι η μουσική του ύμνου ταιριάζει απόλυτα μέσα στο πλαίσιο της ελληνικής μουσικής παράδοσης, ανατρέποντας τη μέχρι τότε καθιερωμένη άποψη ότι ο ύμνος παρουσιάζει στοιχεία και επιδράσεις από την αιγυπτιακή, την συριακή ή την ιουδαϊκή παράδοση. Στην ίδια άποψη κατέληξε και η πλέον  εξαντλητική εξέταση  του ύμνου από τον Charles Cosgrove το 2011 (An Ancient Christian Hymn With Musical Notation). Μετά από αυτές τις δύο μελέτες σήμερα γίνεται γενικά αποδεκτό ότι ο παρών ύμνος στέκει στο τέλος της αρχαίας ελληνικής μουσικής παράδοσης, όπως αυτή μαρτυρείται από τα σωζόμενα δείγματα.

---

[1] Παραπέμπει στην αρχαία παράδοση για την μουσική των σφαιρών.

[2] Πιθανότατα εννοούνται οι άγγελοι ή ίσως όλα τα ουράνια πνευματικά όντα.

[3] Παραπέμπει στην αρχαιοελληνική έκφραση θεοί δωτῆρες ἐάων, που χρησιμοποιεί ήδη η επική παράδοση.
http://heterophoton.blogspot.gr/2016/09/blog-post_19.html

Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΗΛΙΟΣ..

Ο πυθαγόρειος Φιλόλαος ό Κροτωνιάτης δίδασκε κατά τον 5ο αί. προ Χριστού ότι:
«πυρ εν μέσω περί το κέντρον ...
...και πάλιν πυρ έτερον ανωτάτω τό περιέχον...
...περί δε τούτο δέκα σώματα θεία χορεύειν,
τους ε΄ πλανήτας,
μεθ' ους ήλιον, ύφ' ω σελήνην,
ύφ' η την γην, ύφ' η την αντίχθονα,
μεθ' α σύμπαντα
το πυρ εστίας περί τα κέντρα τάξιν επέχον»
(Αέτιος II, 7, 7, Diels-Kranz 44 a 16)
[Μετ.: Υπάρχει φωτιά γύρω από το κέντρο (τού σύμπαντος) ... και πάλι υπάρχει μία άλλη φωτιά που βρίσκεται στην περιφέρεια και τυλίγει ολόκληρο το σύμπαν... Γύρω από το κέντρο χορεύουν δέκα θεία σώματα: πρώτα η σφαίρα των απλανών, έπειτα οι 5 πλανήτες, κατόπιν ο ήλιος, ύστερα η σελήνη, κατόπιν η γη, έπειτα η αντιγή καί τέλος η φωτιά της «εστίας» πού εδρεύει γύρω από το κέντρο.]
Την ίδια περίπου εποχή με τον Φιλόλαο, ο Σοφοκλής στην τελευταία του τραγωδία «Οιδίπους επί Κολωνώ» περιγράφοντας την ΑΠΟΘΕΩΣΗ του Οιδίποδα και την ΜΕΤΑΣΤΑΣΗ του στους Ουρανούς, κάνει λόγο για ένα «φως αφεγγές» (=σκοτεινό φως) που άγγιζε το σώμα του Οιδίποδα και ο τραγικός ήρωας μετέστη στον Άλλο Κόσμο, ενώ ο μοναδικός παρών Θησέας είχε καλύψει τους οφθαλμούς του μη αντέχοντας το απόκοσμο θέαμα (Σοφ. Οιδίπους επί Κολωνώ, στιχ. 1586 κ. έξ.). Στο εν λόγω απόσπασμα ο Οιδίπους παραδίδει ένα Μυστικό στον βασιλιά των Αθηναίων Θησέα ορκίζοντάς τον να μην το πει σε κανένα, παρά μόνο να το ΔΕΙΞΕΙ στο διάδοχό του, για να έχει έτσι η πόλη της Παλλάδας αιώνια ευδαιμονία:
«αυτός αίει σώζε, χώταν εις τέλος του ζην αφικνή, τω προφερτάτω μόνω σήμαιν', ο δ' αιεί τω πιόντι δεικνύτω» (Σοφ. Οίδ. επί Κολωνώ, 1530-1532)
[Μετ.: Πάντα φύλαγε εσύ (Θησέα) το μυστικό· κι όταν φτάσεις στο τέλος της ζωής σου, πες το μόνο σ' αυτόν που θα σε διαδεχθεί. Κι ο καθένας πάντα ας δείχνει (το μυστικό του τόπου της Μεταστάσης του Οιδίποδα) στον διάδοχό του.]
Το Μυστικό βέβαια του Θησέα δεν είναι άλλο από την τοποθεσία της Μεταστάσης του Οιδίποδα και της Εισόδου του στο Αφεγγές Φως, που έλαβε χώρα, κατά την παράδοση στον Ίππιο Κολωνό.
Αρκετούς αιώνες αργότερα, τον 2ο αι. ΜΕΤΑ Χριστόν, περιγράφοντας ο περιηγητής Παυσανίας τα Ιερά της Ελευσίνας, αποφεύγει να εξηγήσει αν το προσωνύμιο «Κυαμίτης» αναφέρεται στη Δήμητρα γράφοντας:
«Όστις ήδη τελετήν Ελευσίνι είδεν ή τα καλούμενα Ορφικά επελέξατο, οίδεν ό λέγω» (Παυσ. Αττικά, 37, 4)
[Μετ.: Όποιος είδε τα Ελευσίνια Μυστήρια ή διάβασε τα λεγόμενα Ορφικά, ξέρει για ποιο πράγμα μιλώ]. Προφανώς, υπαινίσσεται την υπόρρητη διδασκαλία που προϋποθέτουν οι Ορφικοί Ύμνοι ότι δηλ. όλοι οι θεοί αποτελούν όψεις της ιδίας θείας Οντότητας (ΕΝΟΘΕΪΣΜΟΣ):
«Είς Ζευς, είς Άϊδης, είς 'Ήλιος, είς Διόνυσος είς Θεός εν πάντεσσι, τι σοι δίχα ταύτα αγορεύω;» (Orf. Fr. 4, Macrob. Sat. 1, 18)
[Μετ.: Ένας (είναι) ο Ζεύς, ένας ο Άδης, ένας ο Ήλιος, ένας ο Διόνυσος, ένας Θεός σε όλα, γιατί εγώ στα απαγγέλω ξεχωριστά;]
Είναι σαφές από όσα αναφέραμε ενδεικτικά ως εδώ, ότι στην αρχαία Ελλάδα, από τα χρόνια του Ομήρου ως την μεταχριστιανική εποχή, υπήρχε μια Μυστική Παράδοση περί του Θεού και του Σύμπαντος, η οποία συμπεριελάμβανε αστρονομικές θεωρίες και θρησκευτικές αντιλήψεις. Η παράδοση αυτή ήταν Μυστική με την έννοια ότι δεν ήταν ανακοινώσιμη παντού ή σε όλους και επίσης δεν ήταν προσβάσιμη με «αμιγώς ορθολογικά» μέσα. Ο Πλάτων στην 2η Επιστολή του είναι εν προκειμένω σαφής όταν προειδοποιεί τον παραλήπτη Διονύσιο ότι γράφει με υπαινιγμούς, έτσι ώστε αν το γράμμα του χαθεί στη θάλασσα ή την στεριά, όποιος το βρει και το διαβάσει να μην το καταλάβει: «ό αναγνούς μή γνώ».
Ωστόσο, μία -κατά το δυνατόν!- ενιαία εικόνα αυτής της αρχαιοελληνικής Μυστικής Παράδοσης, παρουσιάζεται στα χρόνια της Ύστερης Αρχαιότητας από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Ιουλιανό (τον αποκαλούμενο από την Εκκλησία «Αποστάτη») στο σύγγραμμά του «Εις τον Βασιλέα Ήλιον» (362 μ.Χ.), το όποιο αποτελεί το «φιλοσοφικό μανιφέστο» των «Παγανιστών» (νεοπλατωνικών και μιθραϊστών) του 4ου μεταχριστιανικού αιώνα. Εκεί διαφαίνεται καθαρά η «δομή» της υπερχιλιετούς αρχαιοελληνικής μυστικής παράδοσης.
«Έστι μέν ούν, εύ οίδα, χαλεπόν και τό ξυνείναι περί αυτού μόνον οπόσος τις εστιν ο ΑΦΑΝΗΣ (ενν. ΗΛΙΟΣ) έκ του φανερού λογισαμένω...» (Ιουλιανός, Εις τον Βασιλέα Ήλιον, 3, 132 α)
[Μετ: Είναι δύσκολο, το γνωρίζω καλά, ακόμα και να κατανοήσεις το μέγεθος του ΑΟΡΑΤΟΥ ΗΛΙΟΥ, κρίνοντας από τον ορατό...]
Οι αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι, ήδη από την εποχή των Πυθαγορείων, δίδασκαν ότι στο Κέντρο του Σύμπαντος υπάρχει ένας «Σκοτεινός Ήλιος» ο οποίος κυβερνά τον ανώτερο κόσμο των Νοητών. Η ιδέα αυτή περί του «Αφανούς Ηλίου» δεν είχε μόνο αυστηρώς αστρονομικά χαρακτηριστικά, όπως ίσως νομίσει κάποιος διαβάζοντας τα σπαράγματα του Φιλόλαου. Το κύριο χαρακτηριστικό του Αοράτου Ηλίου της αρχαίας ελληνικής μυστικής παράδοσης ήταν φιλοσοφικό-θρησκευτικό και αναφερόταν στην ΑΛΛΗ δομή το σύμπαντος, που ο Ησίοδος αποκαλεί «Χάος», ο Όμηρος «Μοίρα» και οι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι «Όν». Ο Αόρατος Ήλιος δηλαδή αναπαριστά την «Πρώτη Αρχή» του Παντός, η οποία ωστόσο δεν είναι αναπαραστάσιμη ούτε κατανοήσιμη από τον άνθρωπο. Οι θνητοί, τον Αόρατο Ήλιο μόνο ως «παρά-λογη τυχαιότητα» μπορούν να τον αντιληφθούν ή να τον βιώσουν ΕΝΟΡΑΤΙΚΑ σαν μία ανεξιχνίαστη, χωρίς λογική, έμπνευση. Γράφει ο Πλάτων για την «επαφή» αυτή με τον Νοητό Ήλιο (που την αποκαλεί «φιλοσοφία»):
«ρητόν γάρ ουδαμώς εστιν...
αλλά εκ πολλής συνουσίας
γιγνομένης περι τό πράγμα αυτό
και τού συζήν ΕΞΑΙΦΝΗΣ,
οίον από πυρός πηδήσαντος εξαφθέν φως,
εν τή ψυχή γενόμενον αυτό εαυτό ήδη τρέφει» (Πλατ., Ζ' Επιστ. 341 d)
[Μετ: Δεν εκφράζεται το περιεχόμενο με λόγια... αλλά είναι αποτέλεσμα της αδιάκοπης επεξεργασίας του θέματος και επικοινωνίας με αυτό ΞΑΦΝΙΚΑ, όπως η φωτιά ξεπηδά και ανάβει από τον σπινθήρα, (έτσι) γεννιέται μέσα στην ψυχή και τρέφει τον ίδιο τον εαυτό του].
Ό Αόρατος Ήλιος ως «Πρώτη Αρχή» του Παντός είναι υπεράνω κάθε ανθρωπίνης Λογικής, δεν μπορεί να προσδιοριστεί ή να αναπαρασταθεί, ούτε είναι κατανοήσιμος παρά μόνο ως «Έτερον» ή ως «Τυχαιότητα».
Στην μυθολογία βέβαια αναπαραστάθηκε αυτή η «Πρώτη Αρχή» με την μορφή των διαφόρων ΤΕΡΑΤΩΝ (Άρπυιες, Σφίγγες, Κήρες κ.λ.π.). Ωστόσο, η «Μοίρα» ποτέ δεν αναπαραστάθηκε σε καμία μορφή, ούτε ανθρώπινη, ούτε «τερατώδη». Κατά παρόμοιο τρόπο και ο Αόρατος Ήλιος δεν απεικονίστηκε ποτέ, ακόμη κι όταν στην Πλατωνική Φιλοσοφία ενδύθηκε τελικά με τον χιτώνα του Ορθού Λόγου (αν και όχι ολοκληρωτικά!).
Μόνο κατά την περίοδο της ανάπτυξης της Στωϊκής Φιλοσοφίας και εντεύθεν, ο Αόρατος Ήλιος, ως το Αγαθόν, ορθολογοποιήθηκε καθ' ολοκληρίαν, αν και σύμπασα η Ελληνική Μυθολογία βοά ότι δεν είναι ο Ορθός Λόγος ο πυρήνας της αρχαίας ελληνικής κοσμοαντίληψης αλλά το ΧΑΟΣ. Ωστόσο, στα θρησκευτικά παγανιστικά κινήματα και τις φιλοσοφικές σχολές της ύστερης αρχαιότητας, ο Αόρατος Ήλιος επανέκτησε την... «σκοτεινή» του αίγλη, μέχρι τα χρόνια τού Χριστιανισμού, όταν κηρύχθηκε urbi et orbi ότι «έν αρχή ήν ό Λόγος» (Ιω. I, Ι). Έκτοτε, ο Αόρατος Ήλιος της αρχαίας Ελληνικής Μυστικής Παράδοσης βρήκε καταφύγιο στους χώρους των Μυστικιστών και της Αλχημείας ως SOL NIGER (=Μαύρος Ήλιος).
Η Αθηνά προειδοποίησε τον Περσέα να μην αντικρύσει το Βλέμμα της Μέδουσας, όχι τόσο επειδή πέτρωνε όποιον το κοιτούσε, όσο διότι όποιος αντικρύζει κατάματα το Σκοτάδι, το Σκοτάδι εισέρχεται μέσα του. Για πάντα.............
Ο Όμηρος και ο Ησίοδος διδάσκουν στα Έπη τους ότι το μη-αναπαραστάσιμο και μη-προσδιορίσιμο ΧΑΟΣ είναι η μήτρα του Παντός.
Λίγους αιώνες αργότερα ο ΦΙΛΟΛΑΟΣ ο Πυθαγόρειος υποστήριξε ότι, πέρα από τον Ορατό Ήλιο, υπάρχει ένας άλλος ΑΟΡΑΤΟΣ, γύρω από τον οποίο κινείται το Σύμπαν (ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΑΟΡΑΤΟ ΠΥΡ).
Ο Πλάτων, θεωρώντας ότι ο Λόγος είναι η Πηγή του Παντός, μετέφερε τον αόρατο ήλιο των Πυθαγορείων στο Κέντρο της Γης. Αυτός ο ΜΑΥΡΟΣ ΗΛΙΟΣ (Sol Niger) που βρίσκεται στο Κέντρο της Γης αποτέλεσε τον πυρήνα του αποκρυφιστικού δόγματος της Ελληνιστικής Αλχημείας.
Ωστόσο στα ΜΥΣΤΗΡΙΑ διατηρήθηκε το Πυθαγόρειο (κι όχι το Πλατωνικό) Κοσμοείδωλο κι έτσι υποστηρίχθηκε ότι η Ψυχή στην Πορεία της μετά θάνατον, περνά τους Πλανήτες για να ανέλθει πέρα από τη Σφαίρα των απλανών στον Αόρατο Ήλιο που «κατοικεί» η θεότητα και οι αγγελικές Δυνάμεις (ΑΦΑΝΗΣ ΗΛΙΟΣ).
Την ίδια εποχή οι Στωικοί μιλούν για τις Περιοδικές Κοσμικές Καταστροφές από Φωτιά (ΕΚΠΥΡΩΣΕΙΣ), μια ιδέα που ο Χριστιανισμός εξανθρώπισε κάνοντας λόγο για Μέλλουσα Κρίση και Συντέλεια του Αιώνος.
Η Μυστική Παράδοση του Αφανούς Ήλιου που διατηρήθηκε για χίλια χρόνια στα Μυστήρια και στην αστρολογία, επιβίωσε και κατά τον Μεσαίωνα, συνδέοντας τον ηλιοκεντρισμό των Ερμητικών Κειμένων που διάβασε ο Κοπέρνικος και ο Γαλιλαίος, με τον ΟΥΡΑΝΙΟ ΔΡΑΚΟΝΤΑ του Μιθραϊσμού, τον ΝΟΗΤΟ ΗΛΙΟ του Νεοπλατωνισμού, το ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΠΥΡ των Πυθαγορείων και τον Ομηρικό Τάρταρο.
Τώρα πια είναι φανερό γιατί τα ελληνικά κλασσικά αγάλματα ΔΕΝ ΓΕΛΟΥΣΑΝ ΠΟΤΕ, εμπνευσμένα από τα μηνύματα της αρχαίας τραγωδίας.
Σάς παραθέτουμε κάποια αποσπάσματα από το βιβλίο:
Sub terra est [(Ο Ήλιος) είναι κάτω απο τη γη]:
Ο ΥΠΟΧΘΟΝΙΟΣ ΗΛΙΟΣ ΤΗΣ ΜΥΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Υπάρχει, εδώ και αιώνες, η αντίληψη ότι κατά την Ύστερη Αρχαιότητα και το Μεσαίωνα το μοναδικό κοσμοείδωλο που επικρατούσε στην Επιστήμη, ήταν το πλατωνικό-αριστοτελικό, το όποιο χώριζε το σύμπαν σε δύο βασικές περιοχές: την υποσελήνια όπου κυριαρχούσε η φθορά και η μεταβλητότητα και η υπερσελήνια όπου κυριαρχούσε η αφθαρσία και η αιωνιότητα. Όπως, όμως, δείχνουν διάφορα συγγράμματα της Ύστερης Αρχαιότητας (Ερμητικά Κείμενα, Επιστολές αυτοκράτορα Ιουλιανού, κ.λ.π.) δεν φαίνεται να ήταν ο ΓΕΩΚΕΝΤΡΙΣΜΟΣ το μοναδικό κοσμοείδωλο της ελληνιστικής επιστήμης! Ή πεποίθησή μας ότι ο γεωκεντρισμός του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη (με όλα τα συμπαρομαρτυρούντα) υπήρξε το μοναδικό κοσμοείδωλο του αρχαίου κόσμου βασίζεται στις «αθηνοκεντρικές» και χριστιανικές μας προκαταλήψεις. Επειδή το Χριστιανικό Κοσμοείδωλο στηρίχθηκε πάνω στο γεωκεντρικό μοντέλο των «δύο κόσμων» υποσελήνιου και υπερσελήνιου, θεωρήθηκε ότι η αρχαιότητα δεν γνώριζε άλλο κοσμοείδωλο και ότι ο Ηλιοκεντρισμός του Αριστάρχου του Σάμιου (ή του Ηρακλείδη του Ποντικού) υπήρξαν «περιθωριακές» θεωρητικές κατασκευές. Στην ιστορική αυτή «παρεξήγηση» συνέβαλε και η αθηνοκεντρικότητα της Φιλοσοφικής Σκέψης, δεδομένου ότι δεν σώθηκαν πολλά αποσπάσματα: Πυθαγορείων ή άλλων Προσωκρατικών, ενώ σώθηκαν ΣΧΕΔΟΝ ΟΛΑ τα συγγράμματα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. (Αυτό βέβαια συνέβη ΚΑΙ εξ αιτίας της μεγαλοφυΐας των δύο αυτών σοφών η όποια επεσκίασε κάθε άλλη -διαφορετική- άποψη η θεωρία).
Ωστόσο, τα κείμενα υπάρχουν και βοούν: το «Ποίημα» του Παρμενίδη, το «Περί Φύσεως» του Εμπεδοκλή, τα αποσπάσματα του Φιλολάου και του Βώλου του Μενδήσιου, οι Μαγικοί Πάπυροι, τα Ερμητικά Κείμενα, οι Επιστολές τού Ιουλιανού, τα συγγράμματα των Ελλήνων Αλχημιστών της Αιγύπτου Ζώσιμου και Ολυμπιόδωρου κ.τ.ο. που καλύπτουν μία περίοδο χιλίων περίπου χρόνων, παρουσιάζουν ένα διαφορετικό κοσμοείδωλο από τον γεωκεντρισμό του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Συγκεκριμένα μιλούν για ένα ΕΝΙΑΙΟ σύμπαν με κέντρο έναν ΑΟΡΑΤΟ ΗΛΙΟ. Στα επόμενα κεφάλαια πρόκειται να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη αυτού του κοσμοειδώλου από τον Παρμενίδη (5ος αι. π.Χ.) ως τον Ιουλιανό (4ο αι. μ.Χ.) τον λεγόμενο «Αποστάτη». Θα ξεκινήσουμε από τη θεωρία του Παρμενίδη και κυρίως του Εμπεδοκλή για ένα ΥΠΟΧΘΟΝΙΟ ΗΛΙΟ που βρίσκεται στο κέντρο της γης και θα προχωρήσουμε στη θεωρία του «Αοράτου Ήλιου - Κεντρικού Πυρός» που «συστηματοποίησε» ο Φιλόλαος. Εν συνεχεία θα δούμε πως αυτό το κοσμοείδωλο πέρασε μέσα από τον πλατωνικό μύθο του «Φαίδωνος» στις μεταφυσικές αντιλήψεις των ανθρώπων και πως αυτή η διδασκαλία διατηρήθηκε στα Μυστήρια των Ελληνιστικών χρόνων και στην ελληνοαιγυπτιακή αλχημεία. Ψήγματα αυτής της αρχαίας Ελληνικής Παράδοσης του «Αοράτου Ηλίου» διατηρήθηκαν στην Χριστιανική Εσχατολογία της Κόλασης και της 8ης Ημέρας, ενώ ο κύριος πυρήνας της Παράδοσης του Μαύρου Ηλίου (sol niger) διασώθηκε στους Άραβες Αλχημιστές του Μεσαίωνα μέσω της Αλεξανδρινής Επιστήμης και της Νεοπλατωνικής Φιλοσοφίας.
Η πρώτη καταγραφή, περί Σκοτεινού Ηλίου, με ποιητικό βέβαια και υπαινικτικό τρόπο, υπάρχει στο λεγόμενο «Ποίημα» του Παρμενίδη, όπου αναφέρεται ρητά ότι για να εισέλθει κανείς στο Φως πρέπει να περάσει προηγουμένως από το Σκότος, επειδή, οι θυγατέρες του Ηλίου («Ηλιάδες Κούραι») κατοικούν στα «Δώματα της Νυκτός»....
...Το ταξίδι αυτό του Παρμενίδη μπορούσε να το κάνει ο κάθε άνθρωπος. Ο χώρος που ενδείκνυτο γι' αυτή τη διαδικασία ήταν τα ΥΠΟΓΕΙΑ ΑΔΥΤΑ των Μαντείων και των Θεραπευτηρίων, όπου ελάμβανε χώρα η ΕΓΚΟΙΜΗΣΗ.
[Παρέκβαση: Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως από την Ελέα της Κ. Ιταλίας επιγραφές (π.χ. «Ούλης Αρίστωνος Ιατρός Φώλαρχος το σ'π' έτος») που δείχνουν ότι ο Παρμενίδης, πέραν από πατέρας της Ιδεαλιστικής φιλοσοφίας, υπήρξε αρχηγέτης μιας Αδελφότητας Ιερέων- θεραπευτών του Απόλλωνα, που ασχολείτο με την εγκοίμηση].
Η εγκοίμηση αφορούσε σε κάτι στο όποιο ΔΕΝ μπορούμε σήμερα να έχουμε πρόσβαση (γι' αυτό υποχρεωνόμαστε να παίρνουμε αναισθητικά και φάρμακα).Ο Απόλλων ήταν ο Θεός της Εγκοίμησης αλλά τα σπήλαια λέγονταν «Πλουτώνεια Άντρα». Και όταν αργότερα ο Ασκληπιός έγινε ο πιο γνωστός θεός της εγκοίμησης, εξακολούθησε να μοιράζεται τους ναούς του με τον Απόλλωνα. Τα εγκοιμητήρια ήταν υπόγεια σπήλαια πάνω από τα όποια κτίζονταν τα Μαντεία. Οι τεχνικές της εγκοίμησης ήταν ποικίλες: από πλήρη ακινησία μέχρι χρήση μονότονων ψαλμών και αναπνευστικές τεχνικές. Ο σκοπός ήταν πάντα ο ίδιος: η ΕΚΣΤΑΣΗ, δηλαδή το σπάσιμο των δεσμών των αισθήσεων, για να δημιουργηθεί η πρόσβαση σε μία αντίληψη πέρα από το χώρο και το χρόνο.


Η διαδικασία αυτή της εγκοίμησης πρόσφερε τη ΜΥΣΤΙΚΗ ΓΝΩΣΗ του Αοράτου Ήλιου που «στέκει» Σκοτεινός στο «Κέντρο» του Σύμπαντος. Οι «φώλαρχοι», δηλαδή οι επικεφαλής Ιερείς της εγκοίμησης, εξηγούσαν αυτά που οι πιστοί αποκαλούσαν «όνειρα» και θεράπευαν αρρώστιες ή έλυναν προσωπικά προβλήματα. Οι περιγραφές της εγκοίμησης που έχουν σωθεί αποκαλύπτουν την κατάπληξη των πιστών για τα «όνειρα» που έβλεπαν με ανοιχτά τα μάτια «εν πλήρει εγρηγόρσει». Κάνουν λόγο για μία κατάσταση κατά την οποία είναι σαν να είναι ξύπνιος κανείς, χωρίς να είναι ξύπνιος και σαν να κοιμάται κανείς αλλά χωρίς να κοιμάται... Οι Ιερείς των εγκοιμητηρίων ήταν κύριοι αυτής της κατάστασης των πιστών, που την θεωρούσαν ως την «Τέλεια Συνειδητότητα». Κι όσοι πιστοί του Απόλλωνα βίωναν αυτή τη «συνειδητότητα» στα εγκοιμητήρια των Μαντείων, γνώριζαν πια («ήταν Μύστες») το τι σήμαινε ούτε να είναι ξύπνιος κανείς, ούτε να κοιμάται, ούτε να είναι ζωντανός, ούτε νεκρός, και -το κυριότερο- να νοιώθει κανείς «σαν το σπίτι του» όχι μόνο σ' αυτό τον κόσμο της ύλης αλλά και σ' εκείνην την άλλη «πραγματικότητα» και «διάσταση» του Σκοτεινού Ήλιου που βρίσκεται στον «πυρήνα» της Νύχτας.Για τους αρχαίους Έλληνες ο θεός αυτής της «άλλης» συνειδησιακής κατάστασης ήταν ο Απόλλων - αλλά εμείς οι ορθολογιστές του Διαφωτισμού, το έχουμε λησμονήσει. Ο Απόλλων δεν ήταν μόνο ο θεός του Φωτός και του Λόγου, αλλά ο θεραπευτής της Έκστασης, της Ύπνωσης, της Καταληψίας, όλων δηλαδή των καταστάσεων που οδηγούσαν στην «άλλη όχθη» του κόσμου («Μαύρος Απόλλων»). Η απολλώνια έκσταση διέφερε από την έκσταση του Διονύσου. Δεν ήταν ακραία, ανεξέλεγκτη, ανησυχητική, μαζική. Ήταν, αντίθετα, έντονα προσωπική και συνέβαινε «εν ησυχία και ακινησία».Στο προαναφερθέν ποίημά του ο Παρμενίδης κάνει λόγο (συμφωνώντας με τις αρχαιοελληνικές περιγραφές εγκοίμησης) για ορισμένα χαρακτηριστικά σημάδια που δείχνουν το σημείο εισόδου σ' έναν άλλο κόσμο, σε μία άλλη συνειδησιακή κατάσταση που δεν είναι ούτε εγρήγορση, ούτε ύπνος. Το πρώτο σημάδι είναι η αίσθηση μιας γρήγορης ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ - εξ ου και οι λαβύρινθοι στους θόλους των αδύτων στα εγκοιμητήρια [Παρέκβαση: Τελευταία διαπιστώθηκε από Έλληνες επιστήμονες Β. ΖΑΦΡΑΝΑ και Π. ΚΑΡΑΜΠΑΤΖΑΚΗ ότι τα αρχαιοελληνικά άδυτα πληρούσαν το νόμο SABINE της Ακουστικής -ο λόγος του Όγκου του αδύτου προς την Επιφάνεια είναι μικρότερος από την μονάδα- σύμφωνα με τον όποιο δημιουργείται ανηχοικός χώρος, δηλ. κλειστός χώρος χωρίς αντήχηση]....
... Ωστόσο, η τοποθέτηση του Τάρταρου στο Κέντρο του Παντός, ως «αόρατου ήλιου» είχε μία σημαντική επίπτωση στην αρχαία ελληνική Θεολογία και Φιλοσοφία. Σύμφωνα με την ησιόδεια και ομηρική μυθολογία ο Τάρταρος είναι η ΑΛΛΗ, η ΑΛΛΟΚΟΤΗ και ΧΑΟΤΙΚΗ πλευρά του Είναι, όπου αναιρούνται όλοι οι φυσικοί νόμοι και κάθε «λογική» χάνει την άξια της. Ο Τάρταρος είναι ένα «αχανές» στο όποιο ο Ζεύς, μετά τη νίκη του επί των Τιτάνων και των Γιγάντων (δηλαδή επί του ΑΛΛΟΚΟΤΟΥ, μη ανθρώπινου) έριξε εκεί τους ηττημένους αντιπάλους του («Διός φυλακή»). Στο αχανές του Τάρταρου, που είναι ΑΟΡΑΤΗ ΦΩΤΙΑ, δεν υπάρχουν σημεία του ορίζοντα, ούτε λογική κατανομή διευθύνσεων, αλλά ένας συνεχής στροβιλισμός, που ο Ησίοδος ονομάζει «Χάος». Το «Κεντρικό Πυρ» λοιπόν των Πυθαγορείων, ο Τάρταρος του Ομήρου και το «Χάος» του Ησιόδου, αν και είναι η «ανάποδη» του ορατού σύμπαντος, ωστόσο αποτελούν το Κέντρο του Παντός! «Αυτή την ανάποδη όψη του Είναι δεν την βλέπει κανείς, ο Δίας όμως ξέρει ότι υπάρχει αυτή και ρίχνει εκεί τους νικημένους γίγαντες ... και πολλές φορές στην ελληνική μυθολογία εμφανίζονται μορφές τις όποιες, αναδρομικά, μπορούμε να ερμηνεύσουμε ως μορφές που είναι ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΙ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ. Παραδείγματος χάριν, ασφαλώς η ΚΕΦΑΛΗ ΤΗΣ ΜΕΔΟΥΣΑΣ είναι κάτι τέτοιο...».
Ο Φιλόλαος λοιπόν, τοποθετώντας τον Τάρταρο, δηλαδή το ΧΑΟΣ, στο Κέντρο του Κόσμου απεικόνισε με «αστρονομικό» τρόπο την αρχαία ελληνική αντίληψη ότι στο ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ «ΕΙΝΑΙ» ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΤΟ ΧΑΟΣ. Αναλύοντας στις επόμενες σελίδες το «φιλοσοφικό» περιεχόμενο της έννοιας του «Χάους» (και την ιστορία αυτής της εννοιολογικής εξέλιξης) θα αγγίξουμε τον ιδεολογικό πυρήνα της αρχαίας ελληνικής μυστικής παράδοσης του «Αοράτου Ηλίου» που η φιλοσοφική γλώσσα απέδωσε ως «Χάος»...
... Κατά πρώτον ας κρατήσουμε την αντίληψη ότι ο κόσμος δεν φτιάχτηκε για χάρη κανενός «θεού» ή ανθρώπου και ποτέ ο άνθρωπος δεν κλήθηκε να «κατακυριεύσει την γην» όπως γράφει η Βίβλος (Γεν. 1,28). (Παρεμπιπτόντως αυτή η βιβλική αντίληψη του ανθρώπου ως κυριάρχου της Φύσεως πρέπει να αναθεωρηθεί, γιατί μας οδήγησε στο Οικολογικό Ολοκαύτωμα). Επίσης, το Δωδεκάθεο διδάσκει ότι ο άνθρωπος ως μέρος του σύμπαντος- κόσμου, ελάχιστο και ταπεινό, προέρχεται ΕΚ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ και συνεπώς μέσα στην ουσία του φέρει εγγενώς την ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΑ. Κατόπιν τούτου κανείς ορθολογισμός δεν μπορεί να εξηγήσει ΠΛΗΡΩΣ τον άνθρωπο, την ουσία του και το νόημα της ζωής του. Ο πυρήνας του ανθρώπου θα παραμένει πάντα ανεξιχνίαστος γιατί προέρχεται από το απροσδιόριστο-μη γνωρίσιμο Χάος. Το ίδιο ισχύει βέβαια και με όλα τα άλλα όντα και φυσικά για τον Κόσμο. Καμία ορθολογική επιστήμη δεν θα μπορέσει ποτέ να ερμηνεύσει την ουσία της ύλης ή της ενέργειας. Πάντα ένα... «μέγεθος Planck» θα ορθώνεται εμπόδιο στην ορθολογική γνώση. Αυτό πρέπει πάντα να το έχει υπ' όψη του ο άνθρωπος όταν δημιουργεί ορθολογικές θεωρίες και φαντάζεται ότι με τους διαφόρους -ισμούς έχει κατακτήσει την αλήθεια. Αυτή άλλωστε είναι κι η αιτία που όλοι οι -ισμοί τελικά καταλήγουν στο αίμα και μετατρέπονται σε απάνθρωπα (ορθολογικά!) συστήματα. Αυτό το λάθος έκανε και ο Διαφωτισμός με τον ολοκληρωτικό ορθολογισμό του, που παρέβλεψε ότι ο πυρήνας της αλήθειας (όπως κι ο πυρήνας της ανθρώπινης ουσίας) είναι ΜΗ-ΓΝΩΡΙΣΙΜΟΣ, «ες αεί». Αυτή είναι και η μεγαλύτερη προσφορά του Ελληνικού Πνεύματος η όποια μάλιστα είναι ιδιαίτερα επίκαιρη και χρήσιμη στην σημερινή παραπαίουσα ορθολογικότατη ανθρωπότητα, η όποια μπορεί με λογικά επιχειρήματα να σκοτώνει ανθρώπους, επειδή εδώ και αιώνες έχει λησμονήσει την ελληνική αλήθεια ότι ο Ορθός Λόγος αποτελεί μέρος μόνο του Κόσμου του όποιου ο πυρήνας και ο γεννήτωρ είναι η Άβυσσος που οι Έλληνες ονόμαζαν «Μοίρα» και ποτέ δεν της έδωσαν ανθρώπινη μορφή. Αλλά πόσοι άνθρωποι μπορούν ν' αντέξουν την τρομερή αλήθεια των αρχαίων Ελλήνων: αν τίποτα δεν αξίζει όσο η ζωή, τότε η ζωή δεν αξίζει τίποτα...
... Αποφατικώς θεολογών, ο Ορφεύς δημιούργησε το στέρεον έδαφος του Μυστικισμού. Ο μυστικός άνθρωπος γνωρίζει, ή μάλλον διαισθάνεται, ότι η παρουσία του εντός του κόσμου σημαίνει μια Πτώση, ότι δεν ανήκει εξ ολοκλήρου στη γη, ότι ζει εδώ ως εξόριστος. Από την επίγνωση ότι:
«Γης παις ειμί και ουρανού αστερόεντος, αυτάρ εμοί γένος ουράνιον» [Μετ.: Παιδί είμαι της Γης και του έναστρου ουρανού, γένος ουράνιο] πηγάζει η ακατανίκητη έφεση της απελευθέρωσης από τα υλικά σώματα «ώσπερ δεσμωτηρίων», η οποία στην ορφική ασκητική ονομάστηκε «έκσταση». Ο μυστικός άνθρωπος όταν «εξίσταται», στην ουσία εκμηδενίζει εντός του τον άνθρωπο, παύει να γνωρίζει και να θέλει, δηλαδή να ζει ως Εγώ. Ο μυστικός άνθρωπος όταν Εξίσταται, μεθίσταται στον θεό ταυτιζόμενος μαζί του, όπως οι πρωτόγονοι πιστοί του Ζαγρέως ταυτίζονταν με τον Θεό-ταύρο, κοινωνούντες του σώματος και αίματος κατά την άγρια ωμοφαγική τελετή τους. Η μεταμόρφωση αυτής της πρωτόγονης αιματηρής τελετουργίας σε ορφικά αναίμακτα μυστήρια συνίσταται σε τούτο: ο μύστης γνωρίζει πέρα από κάθε άλλον ότι ο θεός μιλάει όταν ο άνθρωπος σιωπά, γιατί η άρνηση του (τιτανικού) ανθρώπου και η θέωση είναι έννοιες ταυτόσημες.

Είναι πραγματικά κρίμα το ότι δεν έφτασε σε μας σχεδόν τίποτα από την ορφική λογοτεχνία του 6ου αι. π.Χ., εκτός από μερικά ελάχιστα σπαράγματα σε έμμεσες πηγές (πχ. θεογονία στους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη κ.λπ.). Αντίθετα, από τους χρόνους της υστερορωμαϊκής αρχαιότητας έχουν σωθεί εκτενή αποσπάσματα ορφικής (κατ' ακρίβειαν: νεο-ορφικής) ποίησης, όπως τα Αργοναυτικά, τα Λιθικά, οι Ύμνοι κ.λ.π. Η χρήση αυτής της μεταγενέστερης λογοτεχνικής παραγωγής ήταν καθαρά μαγική - θεουργική, όπως έχουμε δείξει αλλού, παρ' όλα αυτά όμως διατηρεί μίαν ιδιαίτερη γοητεία λόγω του ενδεχομένου να αποτελεί το υμνολόγιο των «παγανιστών» της ύστερης αρχαιότητας.
Η αντίληψη ότι ο θεός κατοικεί μέσα μας και ότι μπορούμε να ταυτιστούμε μαζί Του (=μυστικισμός) δείχνει, επίσης, και την επιρροή που είχαν τα δόγματα του Ορφέα στον Χριστιανισμό. Υπάρχουν ορισμένες πραγματικά κραυγαλέες ομοιότητες μεταξύ Ορφισμού και Χριστιανισμού, αλλά και κρίσιμες διαφορές. Κατ' αρχάς και ο Χριστός και ο Διόνυσος ήταν Υιοί Θεού, που και οι δυο υπέφεραν, πέθαναν μαρτυρικά και αναστήθηκαν. Υπάρχει, ωστόσο, μια διαφορά εδώ: ο θάνατος του Ιησού ήταν συνειδητός και εκούσιος, ενώ του Διονύσου όχι. Η δεύτερη ομοιότητα μεταξύ Ορφισμού και Χριστιανισμού έγκειται στο δόγμα του «εν Πτώσει ευρισκομένου ανθρώπου» (λόγω της προέλευσης του από τους Τιτάνες). Ο θεός που πεθαίνει και ανασταίνεται, ο 3ος Διόνυσος, είναι το μέσο της σωτηρίας από το μίασμα που κληρονομήσαμε άθελά μας, αλλά ο Ιησούς προσφέρει σωτηρία σε εκουσίως «πεπτωκότες» και κατόπιν μετανοούντες. Η πιο σημαντική ομοιότητα μεταξύ Ορφισμού και Χριστιανισμού αφορά στην εσχατολογία και συγκεκριμένα στην τοπογραφία του Άδη (Κόλασης).
... Ο Διαμελισμένος Διόνυσος -κι αυτό το ήξεραν όλοι οι μυημένοι- δεν ήταν άλλος από την Anima Mundi (=Ψυχή τού Κόσμου). Αυτό σήμαινε (με όλα τα παρεπόμενά του) ότι ο Άνθρωπος είναι Θεός σε μικρογραφία. Κι αυτή την ιδέα την διατύπωσε για πρώτη φορά ο Ορφεύς (αληθέστερα: οι Ορφικοί) 6 αιώνες πριν ο Χριστός πει: «ούκ έστι γεγραμμένον εν τώ νόμω υμών, εγώ είπα, θεοί έστε;.. .υμείς λέγετε ότι βλασφημείς, ότι είπον, υιός του Θεού ειμί;» (Ιω. Ι', 34 κ.εξ.). Έτσι κι αλλιώς η Ορφική Μεταρρύθμιση του 6ου αι. π.Χ. υπήρξε, αντικειμενικά, η μεγαλύτερη θρησκευτική επανάσταση στην παγκόσμια ιστορία, αληθινό πνευματικό και ιδεολογικό θεμέλιο όλων των Δυτικών θρησκειών -και όχι μόνο- που χώρισε με έναν ριζικό τρόπο την Ψυχή από το Σώμα, θεωρώντας τον θάνατο θύρα της Ζωής. (Mors janua Vitae)...
... Με τον Πλάτωνα υποστηρίζεται για πρώτη φορά απερίφραστα και με πλήρη συνείδηση, η ύπαρξη μιας Άυλης πραγματικότητας, η όποια προέρχεται από την ηθική ανάγκη για μια σίγουρη Γνώση πέρα από τις αυταπάτες των αισθήσεων...
... Στον Τίμαιο, ο Πλάτων αναφέρει ότι η πρώτη δημιουργία του Θεού υπήρξε το «ουράνιον γένος των αστέρων», που τους αποκαλεί ορατούς θεούς.
Οι αστέρες-θεοί διαφέρουν ωστόσο από τον Δημιουργό-Θεό σ' ένα καθοριστικό σημείο: επειδή γεννήθηκαν κάποτε, δεν είναι ούτε αθάνατοι, ούτε άφθαρτοι, αλλά τη θεία βουλήσει θα είναι, χάριτι, αθάνατοι. «Επείπερ γεγένησθε, αθάνατοι μέν ουκ εστέ ουδ' άλυτοι τό πάμπαν, ούτι μέν δή λυθήσεσθέ γε ουδέ τεύξεσθε θανάτου μοίρας, τής εμής βουλήσεως...».

Στο σημείο αυτό εντοπίζουμε την αλλαγή που έφερε στη λαϊκή θρησκευτική σκέψη ο Πλάτων. Δεν είναι τα φυσικά στοιχεία ή τα άστρα κατ' ουσίαν θεοί (δηλ. υπαινικτικώς: το δωδεκάθεο) αλλά χάριτι έλαβαν την αθανασία από τον Αιώνιο-Δημιουργό Θεό που σαφώς αντιδιαστέλλει ο Πλάτων από τους θεούς, που δεν είναι αιώνιοι, εξαιτίας του ότι κάποτε δημιουργήθηκαν. Σ' αυτό το σημείο της «γενέσεως εν χρόνω» έγκειται κατά τον Πλάτωνα και η πηγή της ατελείας τους - θα μπορούσε να πει κανείς, η πηγή του Κακού. Επεκτείνοντας κάποιος την σκέψη αυτή του Πλάτωνα (και το έκαναν αυτό αργότερα οι Πατέρες της Εκκλησίας), θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι τα πάντα μέσα στο σύμπαν έχουν εντός τους δύο αφετηρίες: α) του Αιωνίου Θεού και β) της εν χρόνω Γένεσής τους. Η πρώτη αφετηρία είναι η πηγή της ζωής και η δεύτερη η πηγή της φθοράς, της ατέλειας και του θανάτου· εξαιτίας βέβαια της άτακτης κίνησης της προϋπάρχουσας ύλης του κενού χώρου...
... Στην περιφέρεια του σύμπαντος, το Πρώτον Κινούν Ακίνητον, δηλ. ο Θεός, θέτει σε κίνηση την εξωτερική κρυστάλλινη σφαίρα του «πρώτου ουρανού» προκαλώντας την καθημερινή περιστροφική κίνηση των αστέρων γύρω από τη γη και θέτοντας εμμέσως σε κίνηση και τις εσώτερες, εφαπτόμενες, ομόκεντρες σφαίρες. Πώς όμως μπορεί το Πρώτον Κινούν Ακίνητον να παράγει κίνηση χωρίς να κινείται;

Ο Θεός, το Πρώτον Κινούν Ακίνητον του Αριστοτέλη, παράγει κίνηση ΕΛΚΟΝΤΑΣ, ως αντικείμενο επιθυμίας τις ουράνιες, ομόκεντρες σφαίρες. Αυτό σημαίνει ότι ο «πρώτος ουρανός» (=εξώτατη σφαίρα των Απλανών) έχει ψυχή! Όπως ο Πλάτων, έτσι και ο Αριστοτέλης πρέσβευε ότι τα ουράνια σώματα είναι έμψυχα όντα. (Σ' αυτό το σημείο φαίνεται, για άλλη μια φορά, πόσο ατυχής είναι ο χωρισμός επιστήμης και αποκρυφισμού στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Τα όρια του «επιστημονικού» και του «μαγικού» ακόμα και σ' έναν Πλάτωνα ή Αριστοτέλη, είναι ιδιαζόντως ασαφή και επικαλυπτόμενα και σε κάθε περίπτωση, τέτοιου είδους διαχωρισμοί αδικούν τουλάχιστον το έργο και τη σκέψη των αρχαίων Ελλήνων σοφών.) Κάθε ουράνια σφαίρα, κατά τον Αριστοτέλη, είναι μια ενότητα ψυχής και σώματος που επιθυμεί και αγαπά τον αντίστοιχο ΝΟΥ («Νόες» = ελάσσονες θεοί των ομόκεντρων σφαιρών). Οι «Νόες» είναι για τον κάθε πλανήτη ό,τι και το Πρώτον Κινούν Ακίνητον για ολόκληρο το σύμπαν των ομόκεντρων σφαιρών, δηλ. ο πόλος έλξης που γίνεται η αιτία της κίνησης σε ομαλές κυκλικές τροχιές των ουρανίων σωμάτων...
... Έτσι, κατά τα πρωτοχριστιανικά χρόνια η ελληνορωμαϊκή οικουμένη έχει ενστερνιστεί - μέσω Ελλήνων σοφών!- τις εξής αστρονομικές και μεταφυσικές ιδέες:
α) Γύρω από τη γη περιφέρονται σε τροχιές οι πλανήτες και οι απλανείς μέσω κρυστάλλινων σφαιρών με την ακόλουθη σειρά: σελήνη, ήλιος, πέντε πλανήτες, απλανείς και η 9η σφαίρα του θεού - Πρώτου Κινούντος (Αόρατος Ήλιος).
β) Σε κάθε πλανήτη εδρεύουν «πνευματικά» όντα μεσάζοντες μεταξύ ανθρώπων και θεών.
γ) Κάτω από τη σφαίρα όπου κινείται η Σελήνη, στον υποσελήνιο χώρο, κατοικούν οι χαμηλής «ποιότητας» δαίμονες, ενώ στον υπερσελήνιο χώρο κατοικούν οι υψηλής «ποιότητας» αγαθοδαίμονες (οι μετέπειτα άγγελοι του Χριστιανισμού).
δ) Πέρα από την 8η σφαίρα των Απλανών υπάρχει η 9η σφαίρα, η οποία χωρίς πλανήτη ή άλλο άστρο προσδεδεμένο σ' αυτήν, αλλά ως πρώτο κινούν περιστρέφει (εξ ανατολών προς δυσμάς) όλες τις άλλες σφαίρες γύρω από την (ακίνητη) γη. Σ' αυτήν την 9η σφαίρα κατοικούσε ένα θεϊκό Ον που στη ρωμαϊκή περίοδο αποκαλείτο ΟΥΡΑΝΙΟΣ ΔΡΑΚΩΝ (Draco Caelestis) η -κατά τη γλώσσα των Μυστηρίων- ΗΛΙΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΝΥΚΤΙΟΥ, ΟΥΡΟΒΟΡΟΣ ΟΦΙΣ ή Ανίκητος Ήλιος...
... Έτσι (όπως θα δούμε στα επόμενα κεφάλαια), στα Μυστήρια των Ελληνιστικών Χρόνων και κατ' εξοχήν στο Μιθραϊσμό, παρ' όλα τα γεωκεντρικά συμπαρομαρτυρούντα, η τελική μύηση λαμβάνει χώρα πέρα από την Όγδοη Σφαίρα των Απλανών, εκεί που «βρίσκεται» ο Αόρατος 'Ήλιος, ο Ανίκητος (Invictus Sol).
Αυτόν τον «άλλο», τον 2ο Ήλιο, υμνεί ο Ορφικός 'Ύμνος 8 όταν αναφέρει -ΑΝΤΙΘΕΤΑ ΠΡΟΣ ΚΑΘΕ ΓΕΩΚΕΝΤΡΙΣΜΟ- ότι ό Ήλιος έλκει τον δρόμο του Κόσμου:
«Κόσμου τόν εναρμόνιον δρόμον έλκων»
Και αυτός ο «Αόρατος Ήλιος», πέρα από τη Σφαίρα των Απλανών, ποτέ δεν συγχεόταν στο νου των Μυημένων με τον ορατό πλανήτη Ήλιο του γεωκεντρικού αστρονομικού μοντέλου της ελληνικής αρχαιότητας....
... [Μετ.: (Ο Μανέθων) χρημάτισε αρχιερεύς των ειδωλολατρικών ναών στην Αίγυπτο επί Πτολεμαίου του Φιλαδέλφου και έγραψε την αιγυπτιακή ιστορία των δυναστειών από τις επιγραφές της ιερής γης του Σειρίου, τις όποιες είχε χαράξει -όπως λέει (ο Μανέθων)- στην ιερή γλώσσα των ιερογλυφικών ο Θωθ, ο πρώτος Ερμής, και μεταφράστηκαν μετά τον κατακλυσμό από την ιερή γλώσσα στα ελληνικά με ιερογλυφικά γράμματα. Όταν αυτή η ιστορία κατεγράφη σε βιβλία από τον Αγαθοδαίμονα, γιο του δεύτερου Ερμή και πατέρα του Τατ, και φυλάχθηκε στα άδυτα των ιερών της Αιγύπτου, (ο Μανέθων) την αφιέρωσε στον βασιλέα Πτολεμαίο τον δεύτερο τον Φιλάδελφο, στο έργο του «Βίβλος του Σειρίου ή Σωθέος», γράφοντας επί λέξει τα εξής: «Επιστολή Μανέθωνος του Σεβεννύτου προς Πτολεμαίο τον Φιλάδελφο, τον μεγάλο και σεβαστό ο Μανέθων ο αρχιερεύς και γραμματεύς των κατ' Αίγυπτον ιερών αδύτων, καταγωγής Σεβεννύτης κατοικών στην Ηλιούπολη, προς τον δεσπότη μου Πτολεμαίο, χαιρετισμούς... όπως με διέταξες να σου φανερώσω αυτά που έμαθα από τα ιερά βιβλία που έγραψε ο προπάτοράς (μας) Ερμής ο Τρισμέγιστος...»]

Από τον Μανέθωνα, λοιπόν, γεννήθηκε η παράδοση περί Ιερών Βιβλίων της Αιγυπτιακής Σοφίας χαραγμένων στις Στήλες (σωστότερα: στους στύλους) των Ναών της Αιγύπτου με αποθηκευμένη ολόκληρη την Προκατακλυσμιαία Ανθρώπινη Γνώση.
Ωστόσο, όπως προαναφέραμε, τα «Ερμητικά Κείμενα» που έχουν σωθεί ως τις μέρες μας είναι μεταγενέστερες «παραφράσεις» αυτών που μετέφρασε ο Μανέθων στα χρόνια των πρώτων Πτολεμαίων. Στη σημερινή μορφή των «Ερμητικών Κειμένων» είναι εμφανής η επιρροή της Παλαιάς Διαθήκης - και σε ορισμένα σημεία και της Καινής. Σε αρκετά μέρη μάλιστα φαίνεται να ακολουθούν την εννοιολογία των Γνωστικών, αν και πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι το Ερμητικό Corpus προηγείται του Γνωστικισμού και αποτελεί πηγή της γραμματείας των Γνωστικών. Η κεντρική ιδέα των Ερμητικών Κειμένων είναι η πεποίθηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να «φτάσει» στο θεό μέσω της ΓΝΩΣΗΣ που παρέχει, όχι η επιστήμη, αλλά η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ του Λόγου του Θεού, δηλ. του Ερμή-Τάτ. Συνεπώς, είναι πασιφανής ο ΜΥΣΤΙΚΙΣΤΙΚΟΣ χαρακτήρας των Ερμητικών Κειμένων, τουλάχιστον στη μορφή που σώζονται σήμερα. Η ερμητική αντίληψη ότι ο Λόγος του Θεού (=Ερμής ο Τρισμέγιστος) αποκαλύπτει στον άνθρωπο ότι μπορεί ο ίδιος να γνωρίσει τον Θεό (με το Νου του) μέσω της ΕΝΟΡΑΣΗΣ είναι πολύ κοντά στη μετέπειτα, γνωστική σκέψη (αλλά και στη θεωρία περί Αποκάλυψης του Λόγου του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου).
Στον A' Λόγο του Corpus Hermeticum -που είναι και το «ευαγγέλιο» του Ερμητισμού- εμφανίζεται ένα υπερφυσικό πνευματικό ον, ο Ποιμάνδρης, ο «τής αυθεντίας Νούς», και σε έκσταση αποκαλύπτει στον Ερμή τον Τρισμέγιστο, τη δημιουργία, τη φύση και την εσχατολογία του κόσμου και της ιστορίας. Η αποκάλυψη ξεκινάει από το πως δημιουργήθηκε ο κόσμος μέσα στον Πρώτο Νου, τον Πατέρα (§4-8). Πρώτα εμφανίζεται στα ύψη το φως και στο κάτω μέρος το σπειροειδές σκοτάδι. Στη συνέχεια το σκοτάδι παίρνει υγρή μορφή. Και τότε από το φως ξεπηδά ο Λόγος. Πάνω από την υγρή φύση εμφανίζονται τα ανώτερα στοιχεία: το Πυρ και ο Αέρας. Ο Λόγος θέτει σε κίνηση το Νερό και τη Γη. Ο Λόγος είναι ο Υιός του Θεού και το Φως είναι ο Νους, δηλ. ο Θεός Πατέρας. Ύστερα ξεχωρίζει το φως και το πυρ και σταθεροποιούνται σε μια ακίνητη θέση. Ο Πατέρας-Νους, αρσενικο-θήλυκος εκ φύσεως, γεννά τον Δεύτερο Νου, τον Δημιουργό Θεό, ο όποιος δημιουργεί τους 7 Κυβερνήτες, στους 7 πλανητικούς κύκλους (§9-11).
Η όλη εικόνα της δημιουργίας με το οφιοειδές σκότος σε υγρή μορφή («σκότος κατωφερές... σκολιώς εσπειραμένον»), με τον αναδυόμενο καπνό («καπνόν αποδίδουσαν»), με το φοβερό ήχο και την έκρηξη φωτιάς «εκ της υγράς φύσεως», όλα αυτά παραπέμπουν ευθέως σε ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΗ έκρηξη και θυμίζουν την εμπεδόκλεια κοσμολογία, εμπλουτισμένη βεβαίως στα Ερμητικά Κείμενα με το φιλοσοφικό ένδυμα του μυστικισμού (και του χριστιανισμού) της εποχής. Ωστόσο, στα Ερμητικά Κείμενα δεν υπάρχει τελετουργία ούτε ειδικές αποκρυφιστικές πρακτικές. Η ερμητική γνώση αποκτάται με ενδοσκόπηση, σαφούς μυστικιστικού χαρακτήρα. Ο άνθρωπος κατά τα ερμητικά κείμενα δημιουργήθηκε ως Αρχέτυπο και έγινε σαν τους 7 κυβερνήτες των πλανητών. Ερωτεύτηκε όμως τον εαυτό του και θέλησε να κατοικήσει στη γη. Έτσι έλαβε χώρα η πτώση τού ανθρώπου στα δεσμά των πλανητικών τροχιών της ειμαρμένης. Εσχατολογικά, ο νους του ανθρώπου απελευθερωμένος, είτε δια του μυστικισμού είτε δια του θανάτου, θα περάσει από τις 7 σφαίρες των πλανητών για να φτάσει στην Ογδοάδα της θεϊκής Παρουσίας, εισερχόμενος στη θεία φύση. Αυτή είναι η Τελική Γνώση, κατά τα Ερμητικά Κείμενα.
Στο σημείο αυτό πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το Κοσμοείδωλο των Ερμητικών Κειμένων (σε αντίθεση με την ευρέως αποδεκτή Κοσμολογία της εποχής) είναι σαφώς ΗΛΙΟΚΕΝΤΡΙΚΟ σε συμφωνία με το αντίστοιχο του Αρίσταρχου του Σάμιου, αλλά και των Μυστηρίων....
... Όπως βλέπουμε από την παραπάνω πηγή, η Μιθραϊκή Θεολογία ήταν θεμελιωμένη πάνω στο ελληνικό αστρονομικό κοσμοείδωλο των Ευδόξου - Αριστοτέλη - Κλαυδίου Πτολεμαίου. Οι ουρανοί διαιρούνταν σε 7 σφαίρες και καθεμιά απ' αυτές συνδεόταν μ' έναν πλανήτη. Η Κλίμαξ μέ τις 7+1 πύλες συμβόλιζε -μέσω των μετάλλων- στους ναούς, το δρόμο που έπρεπε να ακολουθήσει η Ψυχή του κάθε ανθρώπου για να φτάσει στην ανώτερη περιοχή των Απλανών. Όμως σε κάθε πύλη υπήρχε φρουρός, ένας άγγελος του Άχουρα-Μάζντα. Μόνο οι μυημένοι, στους οποίους είχαν διδαχθεί οι «εισιτήριες λέξεις» στα Μυστήρια, ήξεραν πως να περάσουν τις Ουράνιες Πύλες. Ανεβαίνοντας οι Ψυχές από πύλη σε πύλη και από σφαίρα σε σφαίρα απεκδύονταν τα πάθη (και τις επιδεξιότητες) των αντιστοίχων πλανητών (Αφροδίτη - σέξ, Ερμής - επιθυμίες, Άρης - επιθετικότητα, Ήλιος - νόηση κλπ.). Έτσι εξερχόμενη η κάθε ψυχή στον ΟΓΔΟΟ ΟΥΡΑΝΟ, γυμνή από κάθε πλανητική επιρροή, αντίκριζε το ΑΟΡΑΤΟ ΠΥΡ το ΑΠΕΙΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ (Αιών), τον αληθινό Ανίκητο Ήλιο (Invictus Sol).Ο Μίθρας λειτουργούσε ως μεσολαβητής και οδηγούσε τις Ψυχές από τη γη προς την εμπύρειο σφαίρα των Απλανών.
Ο Μίθρας επίσης θα δεχόταν τις Ψυχές στη Σφαίρα των Απλανών, εκεί που κυβερνά η Πρώτη Αιτία, ο Αληθινός Ήλιος, τον όποιο η μεταγενέστερη Μιθραϊκή θεολογία αποκαλούσε ΑΙΩΝΑ ή ΧΡΟΝΟ και απεικόνιζε με τη μορφή ενός θηρίου με κεφάλι λιονταριού, 4 φτερά και περιτυλιγμένο από ένα φίδι. (Το λιοντάρι συμβόλιζε τον παμφάγο ΧΡΟΝΟ, τα 4 φτερά τις τέσσερις ΕΠΟΧΕΣ του έτους, ενώ το ελικοειδές ερπετό την ΠΟΡΕΙΑ του ΗΛΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΛΕΙΠΤΙΚΗ)....
... Ωστόσο, παρατηρούμε ότι η Ελληνι(στι)κή ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ -και ο ακολουθών αυτήν Μιθραϊσμός!- δεν θεωρεί τον Ήλιο ως έναν από τους πλανήτες αλλά ως το ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΠΥΡ των ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΩΝ, έστω κι αν το κάνει ασυνειδήτως και χρησιμοποιεί άλλες ονομασίες (Ανίκητος Ήλιος, Ουράνιος Δράκων, Ουροβόρος Όφις, Αιών/Κρόνος κλπ). Η σύγχυση που δημιουργείται με τη χρήση πολλών ονομάτων δεν μπορεί πάντως να κρύψει ότι ο Ήλιος της 8ης σφαίρας των Απλανών, ο Αόρατος Ήλιος, ο γεννήτωρ του Κόσμου, κωδικοποιεί τη Μυστική Παράδοση των Πυθαγορείων. Έτσι η συνέχεια της Μυστικής Διδασκαλίας του Αόρατου Ήλιου διατηρείται από τον 5ο αι. π.Χ. ως τον 3ο αι. μ.<
ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΚΟΥΤΟΥΛΑΣ
Φιλόλογος
Καλλιθέα 22 ΔΕΚ. 2007
 http://www.tetraktys.gr/el/products-1418/o-aoratos-hlios-h-arxaia-ellhnikh-mustikh-paradosh.htm

SATURNIA TELLUS.Η ΚΟΥΦΙΑ ΓΗ ΚΑΙ Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ..

Saturnia Tellus: η Σχολή της Νεαπόλεως και η Κούφια Γη

Το 1834 ο Edward Bulwer-Lytton βρίσκεται στη Νάπολη. Μέσω ενός άτυπου δικτύου, ο πυρήνας του οποίου φαίνεται πως περιελάμβανε τον αρχαιολόγο Sir William Gell, έρχεται σε επαφή με τους εκπροσώπους μιας ορισμένης ναπολιτάνικης εσωτερικής παράδοσης, η οποία ακόμα και σήμερα καλύπτεται υπότην ομίχλη του θρύλου. Ο Bulwer-Lytton ανακαλύπτει την άλλη Νάπολη, τη«σφραγισμένη» για τους περισσότερους ταξιδιώτες τουGrand Tour

,καθοδηγούμενος από μια ιδιόρρυθμη μορφή της πόλης, τον δικηγόρο και ιεροφάντη των παρθενόπειων μυστηρίων Domenico Bocchini. Ο Bocchini ήταν γνωστός ως «ο γέρος του Sebeto» και το περιοδικό που εξέδιδε είχε τον τίτλο

Geronta Sebezio, «Γέροντας Σεπείθιος», αναφορά στον Sebeto

, τον αρχαίο ποταμό της πόλης που το όνομά του ήτανΣέπειθος

. Η μύηση του Bulwer-Lytton έλαβε χώρα στις κατακόμβες του Καποντιμόντε. Αυτά λέει η παράδοση στη Νάπολη, και τέτοιοι χώροι είναι γεμάτοι από ανάλογες ιστορίες. Ο Bulwer-Lytton βρισκόταν όντως στην πόλη, από το 1833, και έγραφε τις Τελευταίες Μέρες της Πομπηίας

, που εκδόθηκαν τη χρονιά της θρυλούμενηςμύησης μετά την επιστροφή στη Βρετανία. Ντοκουμέντα που θα επιβεβαίωναν ότι πέρασε την πύλη και εισήλθε στα ενδότερα της λεγόμενης

 Σχολής της Νάποληςδεν υπάρχουν, όπως είναι αναμενόμενο. Η ιδέα όμως ότι ο Αιγύπτιος ιερέας της Ίσιδος Arbaces, στις Τελευταίες Μέρες της Πομπηίας

, αποτελεί μια κρυπτική αναφορά στον εσωτερισμό της πόλης, σύμφωνα με την ίδια ναπολιτάνικη παράδοση, δεν μπορείνα αγνοηθεί. Ακόμα και αν εκείνοι που την υποστηρίζουν δυσκολεύονται να εξηγήσουν γιατί ο Arbaces αποτελεί ένα τόσο αρνητικό πρόσωπο στο βιβλίο. Εξίσουδεν μπορεί να αγνοηθεί ο ισχυρισμός ότι στο Zanoni, το κατεξοχήν εσωτερικό μυθιστόρημα του Bulwer-Lytton, κωδικοποιείται η ναπολιτάνικη και γενικά ηιταλική μαγική παράδοση του 19ου αιώνα. Αλλά πολύ περισσότερο, ίσως, από αυτά τα δύο βιβλία, το έργο που συνδέει τον Bulwer-Lytton με τη Σχολή της Νάποληςκαι με τις ιδιόμορφες αντιλήψεις και θεωρίες που είχαν κάποτε διακινηθεί στο εσωτερικό της, φαίνεται ότι το είναι το The Coming Race, βιβλίο που έχει σημαδέψει τη διαμόρφωση του μύθου της Κούφιας Γης.Η ιδέα ενός μαγικού μητριαρχικού υπόγειου κόσμου, σαν και εκείνου πουπεριγράφεται στο μυθιστόρημα του Bulwer-Lytton, αποτελεί τη βάση για τιςαπόκρυφες διδασκαλίες της Σχολής της Νάπολης, όπως αυτές εμφανίζονται στο έργο του Domenico Bocchini. Αλλά μια σύγκριση ανάμεσα στο έργο του Bocchiniκαι στο The Coming Race

είναι κάτι που δεν θα είχε νόημα παρά μόνο για έναν μελετητή του Bulwer-Lytton. Θα ήταν μια σύγκριση ανάμεσα σε πολύ διαφορετικά πράγματα. Από τη μια τα κείμενα του Bocchini, μοναδικά, τόσο ως γλώσσα όσο και ως περιεχόμενο, στο πανόραμα του εσωτερισμού. Από την άλλη μια μυθοπλασία,την οποία μπορεί να διαβάσει και να απολαύσει ο καθένας, ακόμα και αν δενυποψιάζεται την παρουσία ενός κεκαλυμμένου εσωτερισμού. Το μυθιστόρημα τουBulwer-Lytton καμία ουσιαστική βοήθεια δεν θα προσέφερε σε μια απόπειρα αποκρυπτογράφησης του ερμητικού κόσμου της Σχολής της Νάπολης –αποτελείται άλλωστε από διάφορα ετερόκλητα στοιχεία. Είναι, αντιθέτως, ο mundus imaginalis του Geronta Sebezio που μπορεί να ρίξει ένα απρόσμενο φωςστις εσωτεριστικές καταβολές του μύθου της Κούφιας Γης. Και, παράλληλα, στην απόσταση που χωρίζει τον μύθο από τον εσωτερισμό, τη μυθοπλασία από τον ερμητισμό.Μια απόπειρα παρουσίασης της διδασκαλίας του Domenico Bocchini είναι εφικτή,και αυτό θα προσπαθήσω να κάνω, ύστερα από αρκετή μελέτη που επικεντρώθηκε στη σύνθεση και όχι στην ανάλυση. Όπου το ζητούμενο είναι να μπορέσει οαναγνώστης να εισέλθει, έστω και φευγαλέα, σε έναν κόσμο – και ας διαφεύγει, σεπρώτη ανάγνωση, η σημασία αυτού του κόσμου. Μια τέτοια προσέγγιση αρμόζει στη συγκεκριμένη περίπτωση για τον ειδικό λόγο ότι ο Bocchini γράφει σε μια εντελώς ιδιότυπη γλώσσα, που βασίζεται σε αναγραμματισμούς, λογοπαίγνια καισυμβολισμούς και μοιάζει με τη λεγόμενη ερμητική ή φωνητική Cabala του γαλλικού ερμητισμού. Στοιχεία που δεν είναι δυνατόν να μεταφρασθούν στα ελληνικά, παρά μόνο να αποσαφηνισθούν με λεπτομερείς επεξηγήσεις. Υπάρχουνστο τέλος οι απολύτως απαραίτητες σημειώσεις. Ας δούμε λοιπόν, συνθετικά,μερικά από τα θεμελιώδη στοιχεία που αποτελούν τον mundus imaginalis πουσχημάτισε η πένα αυτού του εκκεντρικού Ιταλού.Για τον Bocchini τον ίδιο, τα γραπτά του αποτελούσαν απόκρυφη Ιστορία, μεδιάφορες βέβαια προεκτάσεις. Αναλόγως θα πρέπει να διαβαστούν και αυτά πουακολουθούν, και ας μοιάζουν, έτσι σχηματοποιημένα από εμένα, με παραμύθι ή μεαφήγηση συμβολική:Στην πιο μακρινή αρχαιότητα υπήρχαν δύο κόσμοι. Ο ορατός και ο αόρατος. Στηνεπιφάνεια κατοικούσαν οι Θνητοί, μέσα στη γη οι Αθάνατοι.Οι πρώτες κατοικίες των ανθρώπων ήταν κρυσφήγετα μέσα στα βουνά. Είναι οιδιάφοροι λαβύρινθοι των μύθων. Όταν επινοήθηκε ο ασβέστης (τίτανος), οι υπόγειοι κάτοικοι βγήκαν να κατοικήσουν στο φως. Ονομάστηκαν Τιτάνες. Και έγιναν εχθροί των Αθανάτων. Αλλά οι Αθάνατοι παρέμειναν στο εσωτερικό της Γης. Αόρατοι, κυβερνούσαν τουςανθρώπους της επιφάνειας.Το μυστικό τους ήταν αυτό: εξουσίαζαν τους Θνητούςμε τους χρησμούς. Και με τις Φαντασμαγορίες. Ένα ιερατείο αποτελούσε τον διαμεσολαβητή ανάμεσα στους Θνητούς και στους Αθανάτους. Το ιερατείο των ναών-μαντείων στις εισόδους του υπόγειου κόσμου.Στην αρχή ένας ήταν ο λόγος του σύμπαντος. Αλλά όταν οι άνθρωποι άρχισαν να βγαίνουν από τα σπήλαια ελκόμενοι από τη φαινομενική ομορφιά των σπιτιών τουπάνω κόσμου, τότε άρχισαν να σχηματίζονται οι διάφορες Βαβυλωνίες.Ο κάτω κόσμος: ένα δίκτυο από Μυστικές Πόλεις,

Urbi Arcane. Υπόγειες Κρονίες(Saturnie) που σαν ουράνιες σφαίρες σχημάτιζαν έναν ζωδιακό στο στερέωμα από πέτρα

[1]Ουρανός, στη γλώσσα του ιερατείου που επικοινωνούσε με τους Αθανάτους, είναι το ανώτερο μέρος των Μυστικών Πόλεων. Αυτοί οι κρυμμένοι «Αθάνατοι», οι λεγόμενοι

 Numi

 [2], δεν ήταν ασώματοι, δενήταν πνεύματα, αλλά μια κάστα ανθρώπων σοφών που ζούσαν απομονωμένοι απότους ανθρώπους της επιφάνειας μέσα στις υπόγειες κατοικίες τους.Είχαν επινοήσει τις Φαντασμαγορίες, με μερικά κρύσταλλα και καθρέφτες, με λίγοφως φαντασμαγορικό κυβερνούσαν τους Θνητούς κάνοντας τους να πιστεύουν ότιοι λάμψεις προέρχονται από τα άστρα του ουρανού. Έτσι οι Φιλόσοφοι, πουαναπαριστούσαν τη μορφή των Numi, έθεσαν το θεμέλιο για τις λατρείες τουμυστικού Ηλίου (sole arcano) και της μυστικής Σελήνης (luna arcana).Ο μυστικός ναός ήταν ο τόπος όπου ο μείζων Όλυμπος

συνδεόταν με τον ελάσσονα  Όλυμπο. Ο υπόγειος κόσμος των πεφωτισμένων.Οι «Αρκάνιες Πόλεις» ήταν τα «νησιά» της μυστικής θάλασσας, οιΝήσοι των  Μακάρων του Ωκεανού

. Οι γραμματολόγοι, που δεν κατάλαβαν ποτέ την ιερατική γλώσσα, πίστεψαν ότι ο Ωκεανός αναφέρεται στη θάλασσα. Αλλά ο Όμηρος, όπως εξάγεται από τον Στράβωνα, για να μεταδώσει ατιμώρητα το αρκάνιο του «άλλουκόσμου» –και επειδή απαγορευόταν να αποκαλύψει τα αληθινά ονόματα τωναπόκρυφων τόπων– άφησε στους μεταγενέστερους την εικόνα ενός διπλούΩκεανού, μιας ανώτερης και μιας κατώτερης θάλασσας, για να σημάνει την ύπαρξητου κρόνιου κόσμου των εγκάτων.Ο «διάπλους» γινόταν μέσω υποχθόνιων οδών, που συμβολικά ονομάζονται

ηγερίεςή ορφικές οδοί και απλώνονταν σε ολόκληρη την Ευρώπη, από τον Εύξεινο Πόντο ως τις Ηράκλειες Στήλες. Η Αππία Οδός ήταν αρχικώς μια ορφική, μυστική(arcana) οδός, από τη Ρώμη ως το Μπρίντιζι. Ο Αννίβας πέρασε τις Άλπεις με τουςελέφαντές του μέσα από τέτοιες υπόγειες σήραγγες...

 Οι ιστορίες των απόκρυφων θεοκρατικών κυβερνήσεων έχουν αποτυπωθεί σε ιδιώματα κρυπτικά, που κατά τρόπο θαυμαστό οδηγούν σε δύο αναγνώσεις. Η μία είναι η δημοτική και λαϊκή, και το αποτέλεσμα είναι ένα μυθολόγημα. Η άλλη είναι εκείνη της μυστικής επιστήμης (scienza arcana), της επιστήμης που διδασκότανστα υπόγεια άντρα υπό το φως των λύχνων, και από το σύμβολο της ελιάς, τουελαίου που έκαιγε στους λύχνους, ονομάστηκε Palladia, επιστήμη της Παλλάδος.Μια από τις παλλάδιες επιστήμες που είναι δύσκολο να συλλάβουν οι άνθρωποι της επιφάνειας είναι η επιστήμη του ασώματου. Γιατί επινοήθηκε σε έναν άλλο χώρο,εκεί που διατηρείται καθαρός ο

 μυστικός αήρ ή αιθέρας: σε αυτό που ονομάζεται vacuo (κενός χώρος), και ο αναγραμματισμός του μας δίνει τη λέξη cavo,κοίλος,που συνδέεται με τη λέξη coelum (ουρανός)

[3]

.Στους μύθους μνημονεύονται τρεις περίοδοι, τρεις κύκλοι ή ουρανοί

, του Ουρανού,του Κρόνου και του Δία. Ονόματα που συμβολίζουν τα Συνέδρια των Numi, τιςσυγκλήτους των μητριαρχών και των πατριαρχών, και του εκτελεστικού τουςοργάνου.Διάφορες πόλεις σχημάτιζαν τον ιταλιωτικό λαβύρινθο. Όπως η μυστική Ρώμη,πόλη του υπόγειου Λατίου

[4]

. Και η πόλη των Σειρήνων, η Παλαιόπολη ήΠαρθενόπη: η λεγόμενη «βασιλική Παρθενόπη», που ως βασίλισσα (regina) είναιαπλώς ένα παραμύθι, ενώ ως reggia(παλάτι) είναι απόκρυφη ιστορία. Γιατί Παρθενόπη ονομαζόταν η υπόγεια μυητική σχολή των παρθένων που διηύθυναν οι  ιέρειες της Κέρες, οι μητριαρχικές Σειρήνες. Το ονομά τους ήταν συνώνυμο της ναπολιτάνικης θεοκρατικής κυβέρνησης.Πρωτοστατούσε η πανάρχαια Cuma (Κύμη), το συβιλλικό μαντείο της οποίας ήταν ενεργό ως τις απαρχές του χριστιανισμού. Εκεί οδήγησε τον Οδυσσέα ο Όμηρος για  να συμβουλευθεί τους «Λάρητες». Συνέβη κάτι που αγνοεί η Ιστορία. Ο Βιργίλιος δεν υπάκουσε στις απαγορεύσεις και στο έκτο βιβλίο της Αινειάδας αποκάλυψε τα αρκάνια της Μυστικής Κύμης στον Οκταβιανό Αύγουστο...Οι Ρωμαίοι εισήλθαν στις μυστικές πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας και τιςκαταπόντισαν και τις κατέστρεψαν. Απαγορεύθηκε να κατοικεί κανείς στους απόκρυφους τόπους. Η ποινή ήταν ο θάνατος.Η αφήγηση θα μπορούσε να τελειώσει σε αυτό το σημείο. Όπου ξέρεις αυτό που χρειάζεται να ξέρεις, και ας μένουν αναπάντητα τα ερωτήματα που γεννιούνται – τα ερωτήματα έχουν τη δική τους ζωή. Αλλά, η ιστορία έχει και συνέχεια. Η συνέχεια είναι η μνήμη... Όχι η ενθύμηση, αλλά η υπόγεια και ανεξέλεγκτη πορεία εκείνωνπου επανέρχονται, που επιστρέφουν κάτω από άλλη όψη, κάτω από άλλη μορφή.Στην καρδιά της παλιάς Νάπολης, στην οδό Νείλου, μπορεί ακόμα και σήμερα να δει κανείς ένα άγαλμα που αναπαριστά το

σώμα της πόληςκαι παραδοσιακά ονομάζεταιΣώμα της Νεαπόλεως(Corpo di Napoli)

. Τοποθετήθηκε εκεί κατά τηρωμαϊκή εποχή, ανάμεσα στον δεύτερο και τον τρίτο αιώνα. Από εκεί περνούσε οποταμός Sebeto, και αυτόν αναπαριστά ο ημίγυμνος και σωματώδης γενειοφόροςάντρας, που είναι ξαπλωμένος πάνω σε μια πέτρα και στο δεξί χέρι κρατά το κέραςτης Αμαλθείας, σύμβολο της ευφορίας των υδάτων. Γιατί ο Sebeto ήταν ο ναπολιτάνικος Νείλος, που μετέφερε τη δύναμή του στους αγρούς, στουςανθρώπους, στους μυημένους. Πάνω στο άγαλμα υπήρχαν –πριν αφαιρεθούν καικαταλήξουν στη μαύρη αγορά– μια Σφίγγα (θα μπορούσε να είναι μια Σειρήνα) καιένας κροκόδειλος, σύμβολο του δέους που ενέπνεε ο υδάτινος μαίανδρος, ο μυστικός, ο Υπόγειος Νείλος.

Δημήτρης Τσουμάνης

diploslogos.blogspot.com

Σημειώσεις[1]

Η έννοια του στερεού ουρανού, του στερεώματος(λατ. firmamentum),απαντάται σε διάφορες κοσμολογίες και μυθολογίες ολόκληρου του πλανήτη καιεπιβιώνει στις λαϊκές παραδόσεις. Στις ινδο-ευρωπαϊκές μελέτες, ξεκινώντας απότον Reichelt (Der steinerne Himmel, 1913), έχει ανιχνευθεί η υπόθεση μιας λέξης μετη διπλή σημασία της πέτρας και του ουρανού, με την οποία σχετίζεται η ελληνική άκμων, η οποία πριν αποκτήσει τη συνηθισμένη μεταλλουργική σημασία («αμόνι»)προσδιόριζε την πέτρα και ειδικότερα τον μετεωρίτη, ο ρόλος του οποίου στη μεταλλουργική μυθολογία είναι άλλωστε γνωστός. Ιδιαίτερα σημαίνουσα, στο πλαίσιο αυτό, είναι η μυθολογική εκδοχή σύμφωνα με την οποία ο πατέρας του Ουρανού ονομάζεται Άκμων

. Αρχικώς από πέτρα, ο στέρεος ουρανός εμφανίζεταιστη συνέχεια μεταλλικός, χάλκινος ή σιδερένιος:σιδήρεος ουρανός, στον Όμηρο. Σιδήρε(ι)ος είναι ο sidereus(λατ.), ο «αστρικός», και

sidera είναι τα αστέρια, πέτρες του ουράνιου θόλου και μετεωρίτες που περιέχουν σίδηρο. Αυτή την υλικότητα του ουρανού, την τόσο βαθιά ριζωμένη στις αρχαίες αντιλήψεις, ο Bocchini τηνερμηνεύει από εντελώς άλλη σκοπιά, που εκπλήσσει. Αν η αρχαία κοσμομυθολογία αναφέρεται κατ' ουσίαν στον υπόγειο κόσμο, απ' όπου και προήλθε, τότε κάθε συμβολική δομή θα πρέπει να έχει το αντίστοιχό της εκεί. Όχι μόνο ο πέτρινοςουράνιος θόλος, που καταδεικνύει ότι ο ουρανός είναι μια έννοια υπόγεια, αλλά καιτα άστρα του στερεώματος, που σημαίνουν κρυπτικά τις υπόγειες πόλεις, σε μια διάταξη που είναι ταυτόχρονα χαρτογραφική και ιδεογραφική.

[2]

Η λέξηNumi (εν.Nume) προέρχεται από τη λατινική numen, για την οποία  χύθηκε πολύ μελάνι από την εποχή που συνδέθηκε με το πολυνησιακό μάνα

. Με την έννοια numen-mana επιχείρησαν ορισμένοι μελετητές να εντοπίσουν στις απαρχέςτης θρησκείας της Ρώμης όχι απλώς έναν «πολυδαιμονισμό» αλλά έναν ανιμιστικόδυναμισμό (Wagenvoort,Roman Dynamism, 1943). Η αρχική σημασία του numen,ως απρόσωπης δύναμης που ενυπάρχει στη φύση, θα ήταν η «κίνηση». Αλλά,ανεξάρτητα από τη σχέση με τομάνα

, το numen είχε γοητεύσει και εκείνους πουήθελαν να ανιχνεύσουν στη ρωμαϊκή θρησκεία μια μαγική διάσταση, όπως για παράδειγμα ο Έβολα (Rivolta contro il mondo moderno). Πριν από τον  ανθρωπομορφισμό των θεών, και στη βάση του, θα υπήρχε μια αδιαφοροποίητη αρχέγονη δύναμη πέρα από το καλό και το κακό – το numinous

του Rudolf Otto. Αλλά τα πράγματα δεν είναι έτσι. Το μάνα, όπως κατέδειξε ο Ελιάντε, δεν είναι η

 αρχαιότερη θρησκευτική μορφή (ούτε ενέχει κάποια παγκοσμιότητα) αλλά δεν είναι και κάποια απρόσωπη μαγική δύναμη. Είναι δύναμη που διαθέτουν τα πνεύματα καιοι ψυχές των νεκρών και ορισμένα άτομα και αντικείμενα: «Τα αντικείμενα όμωςκαι οι άνθρωποι έχουν

mana γιατί το έλαβαν από ανώτερα όντα...» (Πραγματεία πάνω στην Ιστορία των Θρησκειών, 1, § 7,

Το μάνα). Το numen, αντίστοιχα,αποσυνδέθηκε από το μάνα χάρη στη μελέτη του Dumézil για την αρχαϊκή ρωμαϊκήθρησκεία, στην οποία έγινε σαφές ότι δεν υπάρχουν μαρτυρίες υπέρ μιαςαπρόσωπης έννοιας του numen, η λέξη απαντάται συνοδευόμενη με ένα θεωνύμιο(για παράδειγμα,numen Jovis) και ήταν πάντα numen dei, έκφραση της βούλησηςενός ορισμένου θεού.Στον Bocchini το numen δεν ισοδυναμεί βέβαια με κάποια απρόσωπη ενέργεια. Οίδιος έχει κατά νου την παραδοσιακή χρήση της λέξης, που προσδιορίζει τιςασώματες οντότητες, «πνεύματα» και «θεότητες», και διαθέτει μια ελαφρά αοριστία την οποία δεν διαθέτει η πολλαπλώς φορτισμένη –εξαιτίας του χριστιανισμού κατά βάση– λέξη deus/θεός. Οι Numi του Bocchini είναι οι σοφοί, οι εκλεκτοί, οι προορισμένοι να είναι divi(θεϊκοί,ακτινοβόλοι) για τους υπόλοιπουςανθρώπους. Κατά μία έννοια είναι αθάνατοι θνητοί ή θνητοί αθάνατοι

. Ορισμένεςφορές ο Bocchini αναφέρεται σε ασώματους Numi. Ώστε θα μπορούσε να υποθέσεικανείς ότι υπάρχουν δύο κατηγορίες, οι ενσώματοι και οι ασώματοι. Τοδιφορούμενο, η απροσδιοριστία που μπορεί να προκαλέσει σε κάποιον την ανάγκη για συστηματοποίηση, προκύπτει από το γεγονός ότι οι Numi κατέχουν τηνεπιστήμη του ασώματου. Ενσώματοι ασώματοι ή ασώματοι ενσώματοι; Από τηνάποψη αυτή, το διφορούμενο με το οποίο εμφανίζονται οι Numi του Bocchini είναιτο διφορούμενο με το οποίο εμφανίζονταν πάντα τα ανώτερα όντα. Κάτι που, στηνπερίπτωση αυτή, εντείνεται με τις παράδοξες Φαντασμαγορίες, όπου οι Numiυποδύονται τους Numi...

[3]

Είναι παραδοσιακός στη λατινική γραμματεία ο συσχετισμός αυτών των λέξεων,ο οποίος δεν προκύπτει από αυστηρή ετυμολογία, όπως εννοείται σήμερα, αλλά από την παιγνιώδη και δημιουργική διάσταση της γλώσσας. Συναντούμε εκφράσεις όπως cava caeli(η σπηλιά, η κοιλότητα του ουρανού),cavum caelum (κοίλοςουρανός),caelus profundus

(βαθύς ουρανός, βαθύς όπως ο Ωκεανός...). Στονmundus imaginalis του Bocchini ανάλογες εκφράσεις έχουν όπως είναι προφανές νόημα υπόγειο. Ο ουρανός, ακόμη, είναι λαξευμένος, σύμφωνα με το λογοπαίγνιοcaelum/caelatum που καταγράφει ο Πλίνιος. Το ρήμα

caelare έχει τις σημασίες«κάνω ένα πράγμα κοίλο», «λαξεύω», «σμιλεύω», «διακοσμώ». Ο ουρανός ονομάζεται γιατί είναι λαξευμένος και διακοσμημένος με αστέρια: είναι ένα κόσμημα (

κόσμος). Αλλά ο κοίλος (cavus) ουρανός, που είναι μια σπηλιά (cava),όσο είναι κόσμος–κόσμημα άλλο τόσο είναι και χάος, αν ακολουθήσουμε τονΒάρρωνα και τον Σέξτο Πομπήιο Φήστο, σύμφωνα με τους οποίους ο cavus προέρχεται από το chaos

, που έχει και τις σημασίες του απεριόριστου κενού χώρου,του αβυσσαλέου σκότους και του Κάτω Κόσμου. Σε όλα αυτά θα πρέπει να προστεθεί ότι η λέξη caelum έχει χρησιμοποιηθεί ορισμένες φορές ως συνώνυμοτου αήρ και του αιθήρ. Ακόμη, επισημαίνεται το ρήμα celare(κρύπτω, αποκρύπτω),το οποίο αναφέρεται και από τον Ρενέ Γκενόν στο κεφάλαιο για τη Λουζ, την «έδρα της αθανασίας», στο βιβλίο το Ο Βασιλιάς του Κόσμου(Le Roi du Monde), το οποίοείναι, μετά τα κείμενα του Bocchini, το πιο ωραίο βιβλίο της νεότερης εποχής για την υπόγεια μυθολογία.

[4]

Το Λάτιο (Latium) ετυμολογείται παραδοσιακά από το latere, που σημαίνει κρύβομαι,αποτραβιέμαι σε μέρος κρυφό και προστατευμένο (latebra,«κρυφήεσοχή»,«οπή»). Γύρω από το Latium έχει διαμορφωθεί ένας από τους αρχετυπικούςμύθους της Μεσογείου: η Saturnia Tellus

. Είναι η ιστορία του Σατούρνου, θεού πολύαρχαίου που ταυτίστηκε με τον Κρόνο. Όταν ο Γιούπιτερ, ο Δίας, τον εκθρόνισε απότον Όλυμπο, ο Σατούρνος βρήκε καταφύγιο στη φιλοξενία του βασιλιά Ιανού (οΙανός είναι ο θεός των πυλών και των διπλών κλειδιών, της μύησης στα CollegiaFabrorum). O Σατούρνος αποτραβήχθηκε στο Καπιτώλιο (Saturnius Mons), στονομφαλό της μελλοντικής Ρώμης. Το Λάτιο πήρε το όνομα αυτό επειδή ο θεός καιβασιλιάς του κρύφθηκε εκεί. Έδωσε στους ανθρώπους τους πρώτους νόμους καιδίδαξε την καλλιέργεια της γης. Η βασιλεία του (Saturnia Regna) ήταν η ΧρυσήΕποχή της Ιταλίας. Για αυτό και η Ιταλία πήρε το όνομα της από τον Σατούρνο καιονομάστηκε Σατουρνία,Saturnia Tellus

. Χωρίς να ταυτίζεται απόλυτα με τονΚρόνο, ο Σατούρνος, ως

deus latens(θεός κεκρυμμένος), είναι θεός υπόγειος. Θεός τελλουρικός, συνδεδεμένος με την Tellus, την Terra Matter,τη Μάνα Γη, την παλαιομάτορα (Ευριπίδης). Ο Bocchini την αποκαλεί Μεγάλη Μητέρα Χθων

. Είναι η δελφική πρωτόμαντις Γαία του Αισχύλου (Ευμενίδες), η Prima Tellus

του Βιργιλίου.Η κοίλη χθων του Πινδάρου. Αυτό το σημείο χρειάζεται προσοχή: ο Σατούρνους δενσχετίζεται με τη «γονιμότητα», με την απλοϊκή έννοια της γονιμότητας της παλιάς ανθρωπολογίας. Το τελλουρικό στοιχείο στον Σατούρνο σχετίζεται με το

φύειν, όχι με τοφύεσθαι– σε φιλοσοφική γλώσσα: με τη natura naturans, όχι με τη naturanaturata

.Ο μύθος της Saturnia Tellus γνώρισε μια μετα-αναγεννησιακή αναβίωση στηνΙταλία κατά την εποχή που η σχέση με το παρελθόν άρχισε να προσδιορίζεται μεβάση την αρχαιότητα, στο πεδίο του ανταγωνισμού των υπό διαμόρφωση εθνών τηςΕυρώπης. Είναι η αναζήτηση της

antiquissima Italorum sapientia

, της«αρχαιοτάτης των Ιταλών σοφίας» του Τζιαμπατίστα Βίκο. Η αναβίωση αυτή βρήκετον ιδεώδη τόπο της όχι μόνο στα πανεπιστήμια αλλά και σε χώρους πουκαλλιεργούσαν την ιδέα μιας μυστικής γνώσης, όπως οι τεκτονικές στοές. Έγινετελικώς μια σταθερά του ιταλικού εσωτερισμού. Χαρακτηριστικό είναι το κείμενοπου δημοσίευσε ο Arturo Reghini, με το ψευδώνυμο

Pietro Negri, ως μέλος τουθρυλικού πλέον κύκλου

Gruppo di Ur, στον οποίον συμμετείχε, μεταξύ άλλων, οΓιούλιους Έβολα (βλ.Sulla tradizione occidentale

στο Introduzione alla Magia, τομ.2, Edizioni Mediteranee). Ο Reghini –που θεωρείται κορυφαίος εκπρόσωπος της«Ιταλικής Σχολής»– ερμηνεύει τον μύθο της Saturnia Tellus ως αλληγορία ενόςυπόγειου μυητικού κέντρου (μια ιταλική Αγκάρθα). Ο μελετητής Paolo Galiano, σεπρόσφατο βιβλίο του με θέμα τη «Ρώμη πριν από τη Ρώμη» (

Roma prima di Roma

,εκδ. Simmetria, 2011), στο οποίο διατρέχει τις διάφορες αμφιλεγόμενες θεωρίες για την ιταλική προϊστορία, ανάγει την αναβίωση του μύθου της Saturnia Tellus στον

 

Raimondo di Sangro (1710-1771). Αυτό παραμένει στη σφαίρα της υπόθεσης, γιατίστα κείμενα του πρίγκιπα του Sansevero δεν υπάρχουν σχετικές αναφορές. Από τηνάλλη, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς αυτό το πρόσωπο-κλειδί να μένει αμέτοχοαπό τέτοιου είδους διεργασίες. Αυτό είναι το γενικό πλαίσιο στο οποίοπεριλαμβάνεται και η σατούρνια μυθολογία του Domenico Bocchini.Οι διακλαδώσεις του μύθου σχηματίζουν ένα περίπλοκο σύνολο, για την περιγραφήτου οποίου θα χρειαζόταν πολλές σελίδες. Η Saturnia Tellus συνδέθηκε με μια ολόκληρη μυθική γεωγραφία, που μέχρι σήμερα δεν έχει πάψει να αναδημιουργείται. Με τόπους όπως η λεγόμενη

κρονία πεντάπολις,PentapoliSaturnia (πέντε πόλεις των οποίων το όνομα αρχίζει από το γραμμα A: Anagnia, Alatrium, Aquinum, Antinum, Arpinum). Και με τα διάφορα μεγαλιθικά τείχη τηςπεριοχής, που ονομάστηκαν κυκλώπεια ή πελασγικά, εξαιτίας της αίσθησης μιαςμακρινής αρχαιότητας που εκπέμπουν (στην πραγματικότητα χρονολογούνταιεντός της ρωμαϊκής εποχής). Και με το ασυνήθιστο Κιρκαίον, το ακρωτήρι

 MonteCirceo, το «όρος της Κίρκης», μυστηριακό locus μιας εναλλακτικής ομηρικής γεωγραφίας. Από την περιοχή περνούσε η Αππία Οδός. Εκεί βρίσκεται και τοακατοίκητο νησί Zannone, όπου υπάρχουν ερείπια μοναστηριού – είναι δυνατόν το Zannone να μην φέρει στο νου τον Zanoni του Bulwer-Lytton;

Περί βιβλιογραφίας

Η ιστορία του εσωτερικού ρεύματος που ονομάστηκε Σχολήτης Νεαπόλεως περικλείεται σχηματικά ανάμεσα σε δύο πρόσωπα, τον Raimondodi Sangro (18ος αιώνας) και τον Giuliano Kremmerz (1861-1930). Μπορεί φυσικά να επεκταθεί σε πιο πρόσφατες εποχές, αλλά και προς τα πίσω, μέχρι ένα παρελθόνθρυλικό. Για την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίοδο που εκπροσωπεί ο De Sangro,όπως και για την περίοδο του Kremmerz (πολύ λιγότερο ενδιαφέρουσα κατά τη γνώμη μου) υπάρχει μια ικανοποιητική πρωτογενής όσο και δευτερογενήςβιβλιογραφία. Αντιθέτως, για τη φάση που εκπροσωπεί ο Domenico Bocchiniυπάρχει ένα σημαντικό βιβλιογραφικό κενό, το οποίο είναι αδύνατον να καλυφθείαπό σποραδικά άρθρα στα ιταλικά περιοδικά, αρκετά από τα οποία συσκοτίζουν τοζήτημα μέσα στην προσπάθεια των συγγραφέων τους να παρουσιαστούν ωςκληρονόμοι και διάδοχοι μιας φάσης η οποία υπήρξε μοναδική και δενεπαναλαμβάνεται... Το έργο του Bocchini δεν έχει επανεκδοθεί και κάποιεςπροσπάθειες να εκδοθούν κάποια κείμενα συνάντησαν την αυστηρή κριτική πουεντάθηκε από το γεγονός ότι αρκετές συζητήσεις για τον ιταλικό εσωτερισμόδιέξαγονται σε ένα κλίμα αντιμαχίας. Ωστόσο, ο εκδοτικός οίκος

Victrix έχει αρχίσει την επανέκδοση του έργου του Giustiniano Lebano. Ο Lebano, πουθεωρείται μαθητής ή διάδοχος του Bocchini, αν και επηρεάστηκε από τις επαφέςτου με το

occult revivalτης εποχής, στα κείμενά του ακολουθεί τη γραμμή τουGeronta Sebezio. Η κινητικότητα των τελευταίων ετών δείχνει ότι ο δρόμος έχειανοίξει. Το έργο του Domenico Bocchini θα αποκατασταθεί, όχι απλώς ως μέροςτης ιστορίας του εσωτερισμού, μερικά από τα πιο σημαντικά κεφάλαια της οποίαςέχουν γραφτεί στη Νάπολη ή έχουν την αφετηρία τους εκεί (αυτό λίγοι το γνωρίζουν), αλλά ως ουσιαστικό κτήμα της ναπολιτάνικης παράδοσης, τουιταλικού και κατ' επέκταση του μεσογειακού πολιτισμού.diploslogos.blogspot.com

 

 

ΟΙ ΜΥΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΛΑΤΡΕΙΕΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ....

Οι Μυστηριακές Λατρείες των Πόλεων

Ένας Αθηναίος και ένας Ναπολιτάνος συζητούν για τις μυστηριακές λατρείες των πόλεων χθες, σήμερα, αύριο.Γράφει ο Δημήτρης Τσουμάνης

«Η Νάπολη είναι τετράγωνη, το Μιλάνο ροτόντα»

Α – Πάντα είχα την αίσθηση, από την πρώτη στιγμή εδώ, ότι η Νάπολη βρίσκεται πιο ανατολικά από την Αθήνα...

Ν – Είναι κάτι στον αέρα...

Α – Ναι, πώς να το εξηγήσεις; Αυτή η πόλη ανήκει στην Ανατολή.

Ν – Αλλά σε ποιά Ανατολή...

Α – Υπάρχουν στη Νάπολη μεμονωμένα σημεία όπου εντελώς ξαφνικά βρίσκεσαι στη δεκαετία του '50, ή ακόμα πιο πίσω. Σε ένα ακαθόριστο παρελθόν, κάπου όπου ο χρόνος έχει σταματήσει. Κάτι μοιάζει να αντιστέκεται στη ροή. Αυτό μου έκανε τρομερή εντύπωση από την πρώτη στιγμή. Εδώ, η ζωντανή πραγματικότητα μοιάζει να έχει το πάνω χέρι...

Ν – Γι' αυτό αγαπάμε τη Νάπολη!

Α – Δεν έχει περάσει μέρα και νύχτα, όσες φορές έχω βρεθεί εδώ, που να μην πέσω πάνω σε κάποιο περιστατικό από εκείνα που περιλαμβάνονται στο αστυνομικό δελτίο...

Ν – Απειλείται η προσωπική σου ασφάλεια;

Α – Καθόλου, η αίσθηση δεν είναι καθόλου αυτή. Η αίσθηση είναι ότι στη Νάπολη η ζωή κυλάει απρόσκοπτα.

Ν – Πέρα από τον χρόνο...

Α – Η καρδιά της πόλης δεν είναι ένα ελβετικό ρολόι, αυτό μπορώ να το πω με βεβαιότητα.

Ν – Γνωρίζεις βέβαια ότι ένας παλιός πειρασμός των ταξιδιωτών είναι να περιγράφουν τις πόλεις – αν όχι και να τις αντιλαμβάνονται – σαν είναι, οι πόλεις, άνθρωποι.

Α – Τότε θα πρέπει να είναι είναι μία πολύ παράξενη οντότητα η Νάπολη που γνωρίζω, όχι άνθρωπος!

Ν – Μα το λέει ο μύθος, η Νάπολη ιδρύθηκε εκεί όπου η θάλασσα ξέβρασε νεκρή τη Σειρήνα, γύρω από τον τάφο της Σειρήνας.

Α – Έριξες το σύνθημα. Είναι λοιπόν καλύτερα να πέσουμε σε έναν άλλον πειρασμό;

Ν – Ναι, στον καλό πειρασμό...

Α – ...να συζητήσουμε για τις πόλεις από μία άλλη οπτική γωνία. Από μία γωνία που δεν είναι ανθρωποκεντρική.

Ν – Στο όνομα της Σειρήνας, ξεκίνα.

Α – Θα ξεκινήσω με κάτι που είπες την πρώτη φορά που συναντηθήκαμε: η Νάπολη είναι τετράγωνη, το Μιλάνο ροτόντα.

Ν – Το διάγραμμα των δρόμων της παλιάς Νάπολης συμπίπτει σχεδόν με εκείνο της αρχαίας Νεαπόλεως, το μεγάλο ορθογώνιο, το μεγάλο «τετράγωνο». Το Μιλάνο, αντιθέτως, έχει σχήμα κυκλικό, με κέντρο το Ντουόμο.

Α – Στο Μιλάνο, δηλαδή, περπατάς πάνω σε έναν χάρτη της μεσαιωνικής κοσμολογίας των ομόκεντρων σφαιρών του ουρανού. Στη Νάπολη διασχίζεις ευθείες, αλλά ο τετραγωνισμός οδηγεί και εδώ στον ουρανό, σε ένα διαφορετικό σχήμα του ουρανού: είναι ο τετράγωνος ουρανός που αποτελείται από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Μία προέκταση της Γης, μία νοητή προβολή. Να προήλθε άραγε από τη Βαβυλώνα; Ή από τους «Σουμέριους»;

Ν – Ή από ένα ακόμη πιο μακρινό παρελθόν, από την Ανατολή...

Α – ...αλλά ποιά Ανατολή.

Ν – Από την Ινδία, αλλά ποιά Ινδία...

Α – Αλήθεια, υπάρχει μία συνοικία της Νάπολης που λέγεται...Ινδία;

Ν – Όχι ακριβώς, αλλά θα μπορούσε! Η αλήθεια είναι ότι κάποιοι Ιησουίτες ονόμασαν τη Νάπολη Ινδία της Ευρώπης. Κάτι θα ήξεραν... Εδώ, άλλωστε, ιδρύθηκε το 1732 το πρώτο πανεπιστήμιο ανατολικών σπουδών και σινολογίας της Ευρώπης, το «Ανατολικό Πανεπιστήμιο της Νάπολης» – L' Orientale – έργο του Ιησουίτη ιεραπόστολου Matteo Ripa, που έζησε για πολλά χρόνια στην Άπω Ανατολή. Αλλά οι οπαδοί του Διαφωτισμού χρησιμοποίησαν τον ευγενικό αυτόν τίτλο, «Ινδία της Ευρώπης», με υποτιμητική σημασία, ότι η Νάπολη είναι «η Ινδία της Ιταλίας», με την έννοια ότι το Βασίλειο της Νάπολης είναι «οπισθοδρομικό», και ότι η Ιταλία ολόκληρη είναι η «Ινδία της Ευρώπης».

Α – Όσο πίσω και αν πάμε, βρίσκουμε αναλογίες και σχέσεις, οι οποίες με τον έναν ή τον άλλον τρόπο διασταυρώνονται στο παρόν... Ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι τα ζιγκουράτ είναι οι μήτρες των πρώτων πυραμίδων.

Ν – Πράγματι – και αυτό όχι μόνο επειδή βγαίνουν οι χρονολογίες.

Α – Είναι σχέση αρχετύπου και τύπου.

Ν – Ναι, σχέση τύπου και πρωτοτύπου, στην οποία ένας τύπος καθίσταται το αρχέτυπο ένος άλλου τύπου και ούτω καθεξής. Στο Μιλάνο, όλοι οι δρόμοι οδηγούν στον καθεδρικό, στο κέντρο. Πέρα από τα απομεινάρια του κυκλικού τείχους της ευρύτερης περιοχής του ιστορικού κέντρου, η σύγχρονη πόλη αναπτύσσεται, αναπόφευκτα, σε σχήμα κύκλου. Σχηματίζεται έτσι μία ακόμη πιο μεγάλη ροτόντα. Στη Νάπολη μία τέτοιου είδους οργάνωση δεν υπάρχει, δεν υπάρχει κάποιο απόλυτο κεντρικό σημείο αναφοράς. Και όχι μόνο, αλλά, επιπλέον, το μεγάλο τετράγωνο της αρχαίας Νεαπόλεως, όπως μπορεί κανείς να το περπατήσει σήμερα, είναι, κατά κάποιον τρόπο, κλειστό προς τη θάλασσα. Η πόλη ορθώνεται με μία αυτονομία – αυτό είναι το «μυστικό». Σαν η θάλασσα να μην αποτελεί σημείο αναφοράς. Παράξενο, ίσως, για έναν αρχαίο λαό ναυτικών. Αλλά, υπενθυμίζω και πάλι: η Νάπολη θεμελιώθηκε εκεί όπου η θάλασσα ξέβρασε τη Νεκρή Σειρήνα...

Α – Αυτά είναι μυστικά όχι ναυτών, ακριβώς, αλλά Αργοναυτών. Χαμένα μυστικά. Οι Λατίνοι λένε sacrum το ιερό – sacrum είναι το αποκομμένο, το διαχωρισμένο, το περίκλειστο. Το τετράγωνο είναι ιερό, επομένως η τετράγωνη πόλη παρουσιάζεται να ίσταται με την ισχύ του sacrum.

Ν – Όλα αυτά γεννήθηκαν εδώ από τους Έλληνες. Στη Νάπολη βρίσκεται η μήτρα της ρωμαϊκής πολεοδομίας και αρχιτεκτονικής.

Α – Και το «τοτέμ» της Νάπολης; Η Νεκρή Σειρήνα; Δεν σημαίνει το πεπρωμένο της πόλης, την κυριαρχία επάνω στο στοιχείο του νερού; Μπορώ να φανταστώ τους ιδρυτές της πόλης να λαμβάνουν έναν τέτοιο χρησμό από το στόμα της Σίβυλλας. Και η Σειρήνα του χρησμού, η «νεκρή σειρήνα», να γίνεται ο ιδρυτικός μύθος της πόλης.

Ν – Είναι ένα αρχέτυπο που επιστρέφει ξανά και ξανά κάτω από άλλες μορφές. Στην Αλεξάνδρεια, η οποία ήταν βέβαια τετράγωνη και αυτή, ορθογώνια, η κυριαρχία πάνω στη θάλασσα γινόταν αισθητή χάρη στον περίφημο Φάρο, πύργο του φωτός ή του πυρός, πύρινο πύργο που υψωνόταν επάνω από τα ύδατα. Στη Νάπολη έχουμε το περίφημο «κάστρο του αυγού», το Castel dell'Ovo, εκεί όπου ήταν κάποτε η νησίδα Μεγαρίς, ο γενέθλιος τόπος, η «προνύμφη» της πόλης. Στη Μεγαρίδα, οι Έλληνες άποικοι από την Cuma, την Κύμη – μία από τις πρώτες αποικίες της Μεγάλης Ελλάδας – θεμελίωσαν τον αρχικό πυρήνα της Νεαπόλεως, την Παλαιόπολη. Θα 'χεις ίσως ακούσει για τον Βιργίλιο Μάγο. Ο κωδικό μεσαιωνικός μύθος για τον ποιητή–μάγο, «που ήρθε από μακριά, από τον βορρά, από τον ουρανό...», διηγείται πως ο Βιργίλιος έκρυψε μέσα στο κάστρο ένα αυγό... Ένα αυγό, στα ενδότερα του «κάστρου πάνω από τα νερά», το φυλακτήριο τάλισμαν της πόλης...

Α – Στην ενδοχώρα, έναν ανάλογο συμβολισμό θα πρέπει να τον αναζητήσουμε όπου υπάρχει ποτάμι, στη «γέφυρα πάνω από τον ποταμό», στο «πέρασμα υπεράνω των υδάτων». Θυμάμαι το Τορίνο, που είναι η πιο ιδιόρρυθμη πόλη του Βορρά – και αυτό τετράγωνο. Εκεί βλέπει κανείς πώς επανεμφανίζεται, μετά την Αναγέννηση, ο «τύπος», το ελληνορωμαϊκό «μοντέλο», με έναν κάπως μεγαλεπίβολο, θεατρικό τρόπο. Είναι εμφανές ότι ο αυτός ο τύπος πολεοδομίας δεν ανταποκρινόταν πια σε κάποια ανάγκη, ούτε αντιστοιχούσε σε έναν τρόπο ζωής ή σε μία ζωντανή παράδοση. Αλλά επιλέχθηκε πιο πολύ για το θεαθήναι, σαν ένα σκηνικό για το θέατρο της καθημερινότητας των αστών.

Ν – Ήταν, εξ αρχής, μία απομίμηση του «αρχετύπου». Όλη η ιταλική Ανάγεννηση ήταν μία μεγάλη θεατρική παράσταση.

Α – Μια μασκαράτα... Όμως μία έκπληξη περιμένει τον επισκέπτη στο Τορίνο. Αφού διασχίσεις όλη αυτή την «καθώς πρέπει» ρυμοτομία, με την επίφαση τελειότητας, βρίσκεσαι ξαφνικά σε μία τεράστια μακρόστενη πλατεία, στο βάθος κυλάει ο Πάδος, ο Ηριδανός των αρχαίων Ελλήνων, ποτάμι του ουρανού, και, πέρα από τον Πάδο, βλέπεις έναν δασωμένο λόφο, στη μέση της πόλης, ένα δάσος απ' όπου, έχεις την εντύπωση, θα βγουν από στιγμή σε στιγμή οι Δρυίδες... Περνώντας τη γέφυρα, βρίσκεσαι στην αντίπερα όχθη μπροστά σε έναν κυκλικό ναό. Γύρω από τον σκοτεινό λόφο βρίσκονται οι «λέσχες μαγείας» του Τορίνου.

Ν – Η κρυφή πόλη, ο προθάλαμος της κρυφής πόλης. Ο κύκλος μέσα στο τετράγωνο. Το Τορίνο είναι η μαγική πόλη του Βορρά. Η Νάπολη, η μαγική πόλη του Νότου. Και οι δύο, τετράγωνες...

Α – Τετράγωνo είναι το αρχέτυπο, όπως η ταλισμανική πόλη του Τρισμέγιστου Ερμή, στο Picatrix.

Ν – Το τετράγωνο είναι θεμελιακό τάλισμαν. Το τετράγωνο, ο κύκλος, αλλά και το τρίγωνο. Αν δούμε τα σχήματα με μια αθώα, παρθενική ματιά... Τάλισμαν δεν είναι μόνο τα φυλαχτά. Το τάλισμαν δεν είναι απαραίτητα ένα αντικείμενο. Τέλεσμα δεν λέγεται στα ελληνικά το τάλισμαν;

Α – Ναι, προέκυψε από παραφθορά της ελληνικής λέξης. Οι θεουργοί το τάλισμαν το ονόμαζαν τέλεσμα, αλλά το ονόμαζαν επίσης και αποτέλεσμα. Διάφορες θεουργικές πραγματείες κυκλοφορούσαν με τον τίτλο Αποτελεσματικά. Το αποτέλεσμα είναι αυτό που διατηρεί μία ουσιώδη, εσωτερική συνάφεια με το αίτιον.

Ν – Το αίτιο φέρει εν δυνάμει το αποτέλεσμα. Και, αντιστρόφως, το αποτέλεσμα φέρει το αίτιο εν ενεργεία. Συζητάμε για τα σχήματα των πόλεων: το τετράγωνο και ο κύκλος είναι «νοητά», όπως έλεγαν οι αρχαίοι, δεν βρίσκονται στην πραγματικότητα. Οι πόλεις είναι υλοποιήσεις των νοητών μορφών. Οι πόλεις είναι, για να δανειστώ την έκφραση του Focillon, η ζωή των μορφών. Το τετράγωνο είναι το τέλεσμα...η τετράγωνη πόλη το απο-τέλεσμα.

Α – Διαισθάνομαι τί είναι αυτό που προσπαθείς να φωτίσεις. Θα ήταν σαν να λέγαμε ότι η τετράγωνη πόλη είναι η λειτουργία του τετραγώνου, η κυκλική πόλη η λειτουργία του κύκλου – λειτουργία με τη διπλή σημασία της λέξης. Με αυτή την έννοια η πόλη είναι η ισχύς του sacrum.

Ν – Επειδή είναι η υλοποίηση των Μέτρων. Αυτό, άλλωστε, δεν είναι που μας αποκαλύπτει, κατεξοχήν, η δωρική τεκτονική;

Α – Είναι κάτι που έρχεται από ένα πολύ μακρινό παρελθόν: η πόλη ως ένα ζωντανό, ενεργό τάλισμαν. Στα ελληνικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πόλη αποτελεί τέλεσμα. Είναι το αποτέλεσμα, που παράγεται από ένα τέλεσμα. Η πόλη-πόλος, η «πόλη του πόλου».

Ν – Ακριβώς. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον οι πόλεις έχουν ονόματα θηλυκά.

Η πόλη και η θεά: Αθηνά και 'Ισις

Α – Περιπλανιόμαστε στα αινίγματα που μας άφησαν οι αιώνες. Παρά τις τόσες και τόσες μελέτες που έχουν γίνει τα τελευταία εκατό χρόνια, αυτό που ονομάσθηκε λατρεία της πόλεως δεν έχει έρθει ακόμα στο φως.

Ν – Πράγματι, η κυρίαρχη άποψη βλέπει στη λατρεία της πόλεως μία ορθολογική κατασκευή, μία θρησκεία του κράτους η οποία υποτίθεται ότι δεν έχει καμία ουσιαστική σχέση με τις μυστηριακές λατρείες. Αλλά, τότε, πώς εξηγείται ότι στην πομπή προς την Ελευσίνα, για παράδειγμα, μπορούσαν να πάρουν μέρος όλοι, ενώ κάτι τέτοιο δεν ίσχυε στα Παναθήναια; Η συμμετοχή, μετά από επιλογή, στην πομπή του Πέπλου της Αθηνάς, αποτελούσε την ύψιστη τιμή.

Α – Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πίσω από τα Παναθήναια κρυβόταν μία μυστηριακή λατρείας της πόλεως. Ν – Τί ενδείξεις υπάρχουν για να υποστηριχθεί κάτι τέτοιο;

Α – Οι Πατέρες της Εκκλησίας, επιτιθέμενοι ενάντια στη «θρησκεία της πόλεως», μας αποκάλυψαν κάτι που διαφορετικά δεν θα το γνωρίζαμε, κάτι που ακόμα και σήμερα ελάχιστοι το γνωρίζουν: ότι υπήρχαν στην Αθήνα δύο λατρείες, μία εξωτερική και μία εσωτερική. Στην εξωτερική εκδοχή του μύθου, η Αθηνά είναι ταγμένη στην παρθενία, και γι' αυτό είναι η μητριά και όχι η μητέρα του βασιλικού γενάρχη της πόλεως, του Ερεχθέως. Αλλά στην εσωτερική εκδοχή, η οποία ήταν γνωστή μόνον στους ιερείς και στις ιέρειες της λατρείας της Ακροπόλεως, η Αθηνά ήταν, κρυφίως, σύζυγος του Ηφαίστου και μητέρα του Ερεχθέως!

Ν – Το θεμέλιο της λατρείας της πόλεως, δηλαδή, ήταν το «ερμητικό ανδρόγυνο», όπως το συναντάμε σε κάθε εσωτερική παράδοση.

Α – Ακριβώς. Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο. Ακόμη και ο εξωτερικός μύθος δίνει σε εκείνον που είναι, για τους μυημένους, υιός της Αθηνάς και του Ηφαίστου, την όψη φιδιού. Ο όφις είναι, όπως γνωρίζεις, συμβολική μορφή του μύστη. Ο Ερεχθεύς, βασιλιάς θεοποιημένος, είναι ο ηλιακός όφις, ο όφις του πυρός. Όλοι οι θεμελιώδεις συμβολισμοί υπάρχουν εδώ. Χωρίς αμφιβολία, ο ιδρυτικός μύθος της πόλης υποκρύπτει μία εσωτερική παράδοση. Και κάτι ακόμη: όπως γράφει ο Ευριπίδης, οι Αθηναίοι είναι οι Ερεχθείδες...

Ν – Κατ' όνομα όλοι είναι Ερεχθείδες, αλλά κατ' ουσίαν Ερεχθείδες είναι εκείνοι που πραγματοποιούν το πέρασμα στην εσωτερική Αθήνα...

Α – Εκείνοι που μυούνται στα Μυστήρια της Πόλεως. Αυτοί είναι οι πολίτες, οι πολίτες της έσω πόλεως, της πόλης-πόλου. Μητέρα τους είναι η Αθηνά Πολιάς. Δεν ξέρω αν έχεις ακούσει ένα άλλο, πολύ πιο αρχαίο, όνομα της θεάς: Αθάνα Πότνια.

Ν – Αθάνα Πότνια... Η Κυρία του Λαβυρίνθου, προφανώς...



Α – Ναι, η Κυρία της Μυήσεως. Η Κυρία του Μεγάλου Σπηλαίου.

Ν – Γνωρίζουμε με ποιόν ακριβώς τρόπο κάλυπταν τα Μυστήριά τους οι Ερεχθείδες;

Α – Το ιερατείο επινόησε έναν μύθο, τον γνωστό μύθο ότι η Αθηνά αντιστάθηκε στην ερωτική φλόγα του Ηφαίστου. Αλλά ο θεός του πυρός εκσπερμάτισε στον μηρό της. Η Αθηνά σκούπισε το πόδι της με ένα κομμάτι μαλλί και το πέταξε κάτω, στο έδαφος. Από το κομμάτι αυτό γεννήθηκε ο Ερεχθεύς ή Εριχθόνιος, «παιδί της Γης», αυτή τη φορά, και όχι της ουράνιας Παρθένου...

Ν – Όπερ έδει δείξαι.

Α – Πόσο εύκολα μπορεί να εξαπατηθεί κανείς αν δεν μπορεί να διακρίνει την εξωτερική από την εσωτερική εκδοχή του μύθου.

Ν – Σαφώς. Και αυτό μας φέρνει στο θέμα της παρακμής των ίδιων των Μυστηρίων. Στη λεγόμενη κλασική εποχή της Αθήνας, τα Μυστήρια της Πόλεως είχαν, απ' ό,τι φαίνεται, αποκρυσταλωθεί σε ένα είδος τυπολατρείας. Είναι κάτι που το βλέπουμε να συμβαίνει ξανά και ξανά – το πνεύμα φεύγει, απομένει το γράμμα. Και τότε έρχεται η ώρα της αποκατάστασης. Θα μπορούμε να πούμε ότι ο «Χρυσούς Αιών» αποτέλεσε μία απάντηση στο πρόβλημα αυτό. Μία τακτική ήταν η εξωτερίκευση των Μυστηρίων μέσω των τεχνών.

Α – Να διασωθεί ό,τι μπορεί να διασωθεί διαμέσου της παραδόσεως και των αιώνων.

Ν – Το αποκορύφωμα υπήρξε το θέατρο. Από την άποψη ότι στο θέατρο συντελέσθηκε μία νέα σύνθεση όλων των τεχνών.

Α – Κάτι που παραπέμπει στα «μυστήρια», στον «εσωτερισμό», στη σύνθεση των τεχνών και των επιστημών.

Ν – Αλλά αυτό το τιτάνιο εγχείρημα δεν μπόρεσε να αποτρέψει την καταστροφή. Η Αθήνα είχε εξελιχθεί σε ηγεμονική θαλάσσια δύναμη, ακολούθησε μία, θα λέγαμε, υγρή ατραπό... Ένα μονοπάτι άμετρο, επικίνδυνο, μία άμετρη ατραπό, μία ατραπό του άμετρου. Ήταν αναπόφευκτη η σύγκρουση με τη σπαρτιατική ατραπό, τη λακωνική, τη δωρική ατραπό.

Α – Με το δώρειο μονοπάτι, τη Χρυσή Ατραπό.

Ν – Οπότε, αναδύθηκε το αίτημα της εσωτερικής ανακαινίσεως της πόλης, αίτημα που δεν σημαίνει τίποτα λιγότερο από την επιστροφή της Αθήνας στο αρχέγονο πεπρωμένο της, στον μυστικό της προορισμό.

Α – Αναφέρεσαι προφανώς στον Πλάτωνα...

Ν – Μην πάει ο νους σου μόνο στην Πολιτεία. Ένα κλειδί βρίσκεται στο περί Φύσεως έργο του Πλάτωνα, τον Τίμαιο. Εκεί διακρίνεται κατά ποιόν τρόπο το πλατωνικό σχέδιο προϋποθέτει την ενεργό παρέμβαση της ιταλιωτικής πυθαγορείου αδελφότητας στην Αθήνα...

Α – Περιμένω να δω που θα το πας. Σκέφτομαι τις περιπέτειες του Πλάτωνα στην Ιταλία.

Ν – Η Ιταλία ήταν τότε ένα μεγάλο πειραματικό εργαστήρι. Ήταν δυνατόν να λείψει ο Πλάτων; Λοιπόν, ποιό είναι το πλαίσιο στο οποίο τοποθετείται ο διάλογος, στον Τίμαιο; Είναι τα Παναθήναια, η μεγαλύτερη γιορτή της Αθήνας, και η επίσκεψη στα Παναθήναια ενός φημισμένου πυθαγορείου φιλοσόφου, του Τίμαιου του Λοκρού από τη Μεγάλη Ελλάδα. Στο πλαίσιο αυτό εμφανίζονται τα δύο μεγάλα θέματα. Η μυστική ιστορία της Αθήνας, ο πόλεμος με την Ατλαντίδα, που αφηγείται ο Κριτίας, μεταφέροντας αυτά που άκουσε κάποτε ο Σόλων από το αιγυπτιακό ιερατείο. Αλλά ο λόγος του Κριτία διακόπτεται κάπως απότομα, για να συνεχισθεί στον επόμενο διάλογο, που φέρει και το όνομά του. Ο λόγος δίνεται στον Τίμαιο, ο οποίος αρχίζει να εκθέτει την πυθαγόρεια κοσμολογία. Εδώ έχουμε και πάλι μία «εξωτερίκευση των μυστηρίων», αυτή τη φορά μέσα από μία παράδοση φιλοσοφική που πρώτος καλλιέργησε ο Πλάτων. Το σημαίνον όμως είναι ότι η απόκρυφη κοσμολογία των Πυθαγορείων εκτίθεται μπροστά από ένα φόντο διπλό: ένα φόντο ιστορικό, που είναι τα Παναθήναια, και ένα φόντο υπεριστορικό, που είναι η μυστική ιστορία της Αθήνας. Στον Τίμαιο, συνεπώς, η αναγέννηση της πόλεως συνδέεται με την αναγέννηση των Μυστηρίων της πόλεως. Και η αναγέννηση των Μυστηρίων της πόλεως με την εισαγωγή της πυθαγόρειας παράδοσης...

Α – Είσαι κάτι παραπάνω από σαφής. Από την άλλη, όταν ο Πλάτων βάζει τον φιλόσοφο να παρουσιάζει όλη αυτή την περίτεχνη κοσμολογία την ημέρα που γιορτάζονται τα Παναθήναια, δεν είναι σαν να υπαινίσσεται ότι, όλα όσα λέγονται, αφορούν εμμέσως πλην σαφώς τη λατρεία της πόλης; Και άρα ότι ο λόγος του Τίμαιου του Λοκρού αναφέρεται λιγότερο σε μία διδασκαλία που προέρχεται από την Ιταλία και πολύ περισσότερο, και κατ' ουσίαν, στην απόκρυφη σημασία της ίδιας της λατρείας, των τυπικών και των τελετών της πόλης της Αθήνας;

Ν – Μία τέτοια ερμηνεία δεν είναι καθόλου αβάσιμη. Πράγματι, ο Πλάτων αυτό υπαινίσσεται, ακριβώς αυτό, ότι στις γιορτές της πόλης υποκρύπτεται ένας μυστικός συμβολισμός. Αλλά, τότε, είναι τυχαίο ότι χρειάζεται να έρθει ένας μύστης της Μεγάλης Ελλάδας για να εξηγήσει στους Αθηναίους τη σημασία των δικών τους παραδόσεων; Παραδόσεων των οποίων η εσωτερική όψη μοιάζει να έχει περιπέσει στη λήθη; Ένα είναι, κατά τη γνώμη μου, βέβαιο, ότι μέσα από την παράδοση της Μεγάλης Ελλάδας θα αναγεννηθεί η Αθήνα. Αυτή ήταν η πρόταση της Ακαδημίας.

Α – Άρα, πλέον, στα Μυστήρια της Αθήνας αγεωμέτρητος ουδείς εισίτω...

Ν – Ναι, η πολιτική τέχνη, στον Πλάτωνα, είναι μία βασιλική τέχνη. Και ως «τεκτονική της πόλεως», η πολιτική τέχνη υποκαθιστά – και δεν αντικαθιστά – τη μυστηριακή λατρεία της πόλης.

Α – Σε αυτό το πλαίσιο, η πλατωνική Ατλαντίδα τί σημαίνει;

Ν – Είναι ένας μύθος ο πόλεμος της Αθήνας ενάντια στην ωκεάνεια νήσο. Ένας μύθος που, πάνω απ' όλα, σημαίνει την απόπειρα να αναλάβει η Αθήνα, και πάλι, τη μεταϊστορική της αποστολή.

Α – Μια μυθολογική επανεκκίνηση της Ιστορίας...

Ν – Κατά κάποιον τρόπο, ναι. Αλλά όλοι ξέρουν ότι είναι ο Μέγας Αλέξανδρος εκείνος που θα καταστήσει τον Μύθο Ιστορία και την Ιστορία Μύθο.

Α – Η Μυθιστορία είναι η ουσία της τέχνης της πολιτικής. Ο απόκρυφος σκοπός της αληθινής πολιτικής τέχνης είναι η Μυθιστορία. Romance... Ελλάς, Αίγυπτος, Περσία, Βαβυλώνα, Ινδία, Ρώμη.

Ν – Ο κύκλος κλείνει... Από το έναν ή τον άλλον δρόμο, πάλι στα Μυστήρια της Πόλης καταλήγουμε.

Α – Ο ρόλος της Μεγάλης Ελλάδας , ποιός ήταν, εν τέλει;

Ν – Η Μεγάλη Ελλάς υπήρξε ένα μεγάλο χωνευτήρι, για να χρησιμοποιήσω αυτόν τον μεταλλουργικό όρο.

Α – Στη γεωργική γλώσσα θα λέγαμε ότι εδώ, όχι αλλού, φύτρωσε ο σπόρος του Πυθαγόρα.

Ν – Βέβαια, αλλά το έδαφος όπου φύτρωσε ο σπόρος του Πυθαγόρα ήταν το έδαφος ενός χθόνιου τελλουρισμού. Ένας τελλουρισμός μυστηριακός και μαγικός, που πάει σε βάθος, και ο οποίος ακόμη και σήμερα είναι αισθητός στον αέρα. Η «Κάτω Ιταλία», quell' umile Italia, όπως έλεγε ο Ντάντε, αυτή η «ταπεινή Ιταλία», ακριβώς επειδή βρίσκεται πιο «χαμηλά», είναι η Εσωτερική Ιταλία. Η πύλη προς την Εσωτερική Ιταλία. Αν το δούμε σε κάθετη διάταξη, όπως οι αρχαιολόγοι, είναι σαν να σκάβουμε και να βρίσκουμε τρία ή τέσσερα βασικά επίπεδα. Στο βαθύτερο επίπεδο, το χθόνιο και κρόνιο, η μαντική της γης, η φωνή της Σίβυλλας, η σπηλιά της Σειρήνας. Σε ένα ενδιάμεσο επίπεδο, η ορφική μυσταγωγία σύμφωνα με την οποία ο Κάτω Κόσμος είναι ο δίαυλος, η στενωπός προς τα άνω. Στο επόμενο επίπεδο ένας κόσμος τάξης, η εμπνευσμένη κοσμολογία και η πολιτική τέχνη των Πυθαγορείων, η μεγάλη ελληνική σύνθεση και η ελληνορωμαϊκή της εκδοχή. Στο τρίτο επίπεδο, στο κλείσιμο του αρχαίου ιστορικού κύκλου, οι μυστηριακές λατρείες της εποχής του τέλους, με προεξάρχουσα τη λατρεία της Ίσιδος.

Α – Στον ναπολιτάνικο εσωτερισμό, η Νάπολη είναι πόλη της Ίσιδος...

ο θεός Νείλος (Piazzetta Nilo, Νάπολη, φωτ. viman57)

Ν – Και πολύ σοφά. Γιατί, ποιά είναι η Ίσις; Είναι η θεά με τα χίλια ονόματα, η Πολυώνυμη. Και η Νάπολη είναι η πόλη όπου μπορεί κανείς να δει τα χίλια ονόματα, τις χίλιες μορφές της μίας και μοναδικής Θεάς...

Α – Δηλαδή μπορεί κανείς να δει...

Ν – ...τον Πέπλο της Ίσιδας...

Α – ...τον Πέπλο της Αθηνάς...

Ν – Ή της Σάκτι. Γιατί η Νάπολη δεν είναι μόνον η πιο ελληνική πόλη της Ιταλίας αλλά και η Ινδία της Ευρώπης...

Οι Ταξιδιώτες του Υπόγειου Νείλου

Ο Τάφος του Raimondo di Sangro, το πιο σημαντικό μνημείο της Cappella Sansevero, περνά σχεδόν απαρατήρητος (φωτ. Riccardo Siano)

Α – Βρισκόμαστε στην ιδανική – για όσους αγαπούν τις πολύωρες συζητήσεις – πλατεία. Είναι σαν μία αυτόνομη νησίδα, ένα τετράγωνο μέσα στο μεγάλο τετράγωνο της πόλης. Δεν υπάρχει καμία πλατεία σαν την πιάτσα Μπελίνι, ούτε στο Παρίσι, ούτε πουθενά. Και όσο σκέφτομαι ότι λίγους δρόμους πιο πέρα βρίσκεται το πιο σημαντικό μνημείο της Ερμητικής Ευρώπης...

Ν – Όσο γι' αυτό, θα είχα πολλά να σου πω.

Α – Δεν βιάζομαι, δεν θέλω να ταράξουμε τα τζίνια της πόλης.

Ν – Μην ανησυχείς. Αλλά, πες μου, στο Posillipo, στο Παυσίλυπον, όπως το λέτε εσείς, με την αρχαία του ονομασία, ανέβηκες τελικά;

Α – Όχι, με έφαγαν οι περίπατοι εδώ κάτω, για μία ακόμη φορά.

Ν – Να πας, από την πρώτη στιγμή σου τόνισα ότι πρέπει οπωσδήποτε να πας – μόνος. Η θέα από ψηλά στον Κόλπο της Νάπολης...

Α – Θα πάω, την επόμενη φορά...αν είναι, όπως λένε, να βρω στο Παυσίλυπον το φάρμακο της μελαγχολίας.

Ν – Η Νάπολη – το βλέπεις – δεν είναι πια εκείνη η παλιά Νάπολη των ποιητών, η Νάπολη των Ρομαντικών. Ένας λόγος παραπάνω να ανεβαίνουμε στο Παυσίλυπον, να διαιωνίζουμε τον μύθο της πόλης. Τί σκέφτεσαι;

Α – Κάτι από την πρώτη μου επίσκεψη στην Cappella Sansevero. Ανάμεσα στους λίγους επισκέπτες ήταν, θυμάμαι, μια καλόγρια. Το πρόσωπό της, καθώς στεκόταν πάνω από το σώμα του νεκρού Χριστού με το μαρμάρινο πέπλο, είχε μια έκφραση θλιμμένης απορίας. Την κοιτούσα και δεν μπορούσα να καταλάβω τί ήταν εκείνο που μεγάλωνε, η θλίψη ή η απορία. Η παραξενιά του γλυπτού περνούσε μέσα της και της άλλαζε το πρόσωπο. Μία μάσκα σχηματιζόταν στη θέση του προσώπου, ενώ εκείνη δεν μπορούσε να πάρει τα μάτια της από το άγαλμα. Λίγο ακόμα και η μοναχή θα γινόταν μέρος του μυστικού θιάσου, παρά τη θέλησή της.

Ν – Στο όνομα του Διονύσου... Η μυστηριακή τέχνη, ο σκοπός της μυστηριακής τέχνης είναι αυτή η εξαίφνης μεταλλαγή. Στα γλυπτά της Cappella Sansevero, το Ερμητικό μυστήριο εκφράζεται με μία ενάργεια που δεν έχει προηγούμενο ούτε επόμενο στην ευρωπαϊκή τέχνη. Δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω ότι η Cappella Sansevero είναι το πιο σημαντικό μνημείο της Ερμητικής Ευρώπης.

Α – Τα αγάλματα δικαιολογημένα τραβούν όλη την προσοχή, ιδιαίτερα ο Χριστός και η Πεπλοφόρος. Το ίδιο και οι θρυλικές ανατομικές μελέτες, στο υπόγειο – «Αδάμ και Εύα» αποκαλώ τα άσαρκα αυτά πτώματα και μου φαίνεται ότι συμπληρώνουν, υπόρρητα, το όλο σχέδιο του Έργου όπως το οραματίσθηκε ο Raimondo di Sangro. Το σοκ που προκαλεί η θέα του απολιθωμένου δάσους από φλέβες, αρτηρίες και τριχοειδή αγγεία, είναι το ίδιο σοκ αφύπνισης που μου προκάλεσε η ταινία που γύρισε ο Stan Brakhage σε ένα εργαστήριο ανατομίας και έχει τον τίτλο The Act of Seeing with one's own eyes... Αλλά μέσα στο γοητευτικό θέαμα που ξετυλίγει αυτός ο μυστηριακός, αλχημικός θίασος, όπου το μάρμαρο συγχέεται με το ύφασμα, και το οργανικό συγχέεται με το ανόργανο, κρατιέται στη σκιά εκείνο που είναι το πιο σημαντικό, για όσους έχουν μάτια να δουν, μνημείο ολόκληρου του Έργου. Αναφέρομαι βέβαια στον «Τάφο του Raimondo di Sangro»...

Ν – Είναι μία ατελείωτη πηγή έμπνευσης για εμάς. Είναι ηθελημένο ότι ο «Τάφος» παραμένει στη σκιά, περνά σχεδόν απαρατήρητος από τους πιο πολλούς, κι ας είναι το μνημείο εκείνο που, περισσότερο από κάθε άλλο, αποκαλύπτει την πεμπτουσία μιας ορισμένης Ερμητικής Νάπολης. Και όχι μόνο...

Α – Ολόκληρη η Cappella Sansevero μοιάζει να ξεπήδησε απ' το πουθενά. Από το κενό. Και, ωστόσο, ένα μυστικό ποτάμι κυλάει από κάτω.

Ν – Ακριβώς. Και για να ανακαλύψεις αυτό το υπόγειο ποτάμι δεν ήρθες εδώ;

Α – Μπλέχτηκα σε μία συνωμοσία βιβλίων, εγώ την ομορφιά αναζήτησα στη Νάπολη.

Ν – Η ομορφιά, το πνεύμα αυτού του τόπου, το genius loci της Νάπολης, αγαπά να κρύβεται, αγαπά και να φανερώνεται – καμιά φορά.

Α – Μία μέρα στη Ρώμη, τον καιρό που έμενα στη Ρώμη, είδα μέσα στο πλήθος, στη Via Condotti, έναν ηλικιωμένο εφημέριο. Ήταν μία μαύρη κηλίδα ανάμεσα στους περαστικούς που χάζευαν τις βιτρίνες. Το ακίνητο βλέμμα του, που είχε την οξύνοια και την αυστηρότητα των Ιησουιτών, ή κάτι ακόμα πιο σπάνιο, δεν θα το ξεχάσω. Μου φάνηκε τότε ότι ανακάλυψα το τζίνι της πόλης, ότι το κρυφό τζίνι της πόλης ήταν η μορφή αυτού του γέροντα, ότι ήταν ο γέροντας αυτός. Και ένα βράδυ, εδώ στη Νάπολη, στον σταθμό των τρένων, είδα κρυμμένο στο ημίφως έναν ερμαφρόδιτο, που πουλούσε το κορμί του. Είχε τη μορφή ψηλού γεροδεμένου άντρα αλλά απέπνεε μια σκοτεινή θηλυκότητα.

Ν – Αυτό που είδες είναι το πνεύμα της άλλης Νάπολης, όχι εκείνης που όλοι ξέρουν. Είναι μια Νάπολη παράλληλη, μυστικοπαθής, ταντρική. Είναι το νυχτερινό διπλό της Μαγικής Νεαπόλεως, της δικής μας Νάπολης.

Α – Πού βρίσκεται η πύλη της Μαγικής Νάπολης;

Ν – Εξαρτάται πού θέλεις να πας. Το ρητό λέει: vedi Napoli e poi muori...

Α – Δες τη Νάπολη κι έπειτα μπορείς να πεθάνεις...

Ν – Είμαστε μία συντροφιά, μία εκλεκτή συντροφιά, οι Ταξιδιώτες του Υπόγειου Νείλου... Για εμάς η πόλη είναι το σώμα της θεάς, η Νάπολη είναι ένα ποτάμι μυστικό, ο Νείλος, το σώμα της Ίσιδας...

Α – Πάνω στο συμβολικό σώμα της Ίσιδας, τί θέση έχει η οδός Νείλου και η ομώνυμη πλατεία, όπου βρίσκεται το άγαλμα του θεού Νείλου; Γνωρίζω ότι αυτό το σημείο, σε απόσταση αναπνοής από την Cappella Sansevero, είναι το επίκεντρο της όλης μυθολογίας.

Ν – Είναι η καρδιά. Από εκεί ξεκινούν και εκεί καταλήγουν πολλές από τις νυχτερινές μας διαδρομές. Οι διαδρομές περιλαμβάνουν διάφορους σταθμούς, ορισμένοι από τους οποίους σημαδεύονται από τις guglie, τους ναπολιτάνικους οβελίσκους – και δεν αναφέρομαι μόνο σε εκείνους που είναι γνωστοί σε ορισμένους ενημερωμένους τουρίστες. Οι διαδρομές έχουν σχεδιαστεί από τους καλύτερους της συντροφιάς, που έχουν μελετήσει κάθε μνημείο, σημαντικό ή – φαινομενικά – ασήμαντο. Όλα τα μνημεία, κάθε εποχής, στην παραμικρή τους λεπτομέρεια. Όλα τα μνημεία που βρίσκονται μέσα στο τετράγωνο της αρχαίας πόλης και είναι χιλιάδες, πολλές χιλιάδες... Ακολουθούμε τα χνάρια όσων προηγήθηκαν από εμάς, διαβάζουμε τα σημάδια. Τίποτα δεν γίνεται στο κενό. Βυθιζόμαστε στη μνήμη της πόλης, βαπτιζόμαστε στα νερά του Υπόγειου Νείλου...

Α – Αναφέρθηκες σε «σταθμούς».

Ν – Ναι, για παράδειγμα ένας σταθμός ονομάζεται Tomba di Virgilio.

Α – Εννοείς τον «Τάφο του Βιργίλιου» στην Piedigrotta;

Ν – Από εκεί είναι εμπνευσμένη η ονομασία, αλλά το μνημείο στο οποίο αναφέρεται δεν μοιάζει εξωτερικά με τάφο ούτε έχει κάποια προφανή σχέση με τον Βιργίλιο. Και βρίσκεται μέσα, όπως σου είπα, όχι έξω από το τετράγωνο.

Α – Οι σταθμοί ποιόν ρόλο ακριβώς παίζουν μέσα σε μία διαδρομή;

Ν – Είναι «στάσεις», παύσεις της κίνησης, με τις οποίες συντονίζεις την αναπνοή σου, τη ζωή σου. Κάθε διαδρομή έχει σχεδιαστεί ώστε να είναι ένας διαλογισμός εν κινήσει. Η στάση σε έναν σταθμό είναι η στιγμή κατά την οποία το υπό διαμόρφωση όραμα της διαδρομής ακινητοποιείται σε μία εικόνα. Αυτό το αποκαλούμε «τετραγωνισμό του κύκλου». Για να συνεχιστεί όμως η διαδρομή, ή, για να αρχίσει μία νέα διαδρομή, πρέπει αυτή η τελική εικόνα να διαλυθεί, να σβήσει, να την «πάρει το ποτάμι»...

Α – Ο Νείλος...

Ν – Ο Νείλος. Για μας ο Νείλος δεν είναι μία μεταφορική έννοια απλώς. Είναι κάτι που γίνεται απτό, αισθητό, κατά τη διάρκεια των διαδρομών...

Α – Υπάρχουν απρόοπτα κατά τη διάρκεια των διαδρομών; Παρεκκλίσεις από τον αρχικό σχεδιασμό;

Ν – Αν δεν υπάρχουν απρόοπτα τότε πρόκειται για κακή διαδρομή. Τότε λέμε ότι «το ποτάμι με πέταξε έξω». Κάποιος είπε κάποτε: «μπήκα στο ποτάμι δυο φορές».

Α – Δυο φορές στο ίδιο ποτάμι... Και τί γίνεται αν υπάρξουν άσχημα απρόοπτα; Που θα διαλύσουν εντελώς μία διαδρομή;

Ν – Υπάρχουν άσχημα απρόοπτα. Έχουν υπάρξει και τέτοιες στιγμές, να επιστρέψει κάποιος και να μας πει «ο Νείλος μ' έβγαλε στην έρημο»... Αλλά, πίστεψέ με, είναι αδύνατο να διακοπεί μία διαδρομή. Κάποιος που θα διέκοπτε μία διαδρομή δεν θα είχε καταλάβει παρά μόνο επιδερμικά αυτό που κάνουμε και δεν θα μπορούσε να ανήκει στη συντροφιά μας.

Α – Οι περιπλανήσεις είναι ατομικές ή ομαδικές;

Ν – Είναι απολύτως μοναχικές. Αλλά η όλη εμπειρία είναι μία προσωπική εμπειρία συνόλου.

Α – Φτάσαμε στο σημείο... Ας μην το υπερβούμε.

Ν – Ναι, είναι πράγματα που δεν μπορούν, καλώς ή κακώς, να συζητηθούν δημόσια.

Α – Πάντα, τα πιο ωραία πράγματα, εκείνα που φωτίζουν όλη την περιπέτεια, δύσκολα θα μπορούσαν να συζητηθούν δημόσια.

Ν – Προς το παρόν, λοιπόν, βρισκόμαστε μέσα στο κείμενο εκείνου που μας γράφει.

Α – Προς το παρόν. Είμαστε τα τζίνια της γραφής.

Ν – Ναι, πώς το λέγαμε προηγουμένως; Είμαστε οι αποτελεσματικοί, εμείς λειτουργούμε το κείμενο.

Α – Τί κάνουμε;

Ν – Τί κάνουμε; θα πάμε, σαν κανονικοί Ναπολιτάνοι, για πίτσα στη Spaccanapoli και θα τον αφήσουμε να ολοκληρώσει το κείμενο.

Α – Πώς κλείνει το κείμενο, αν κλείνει;

Ν – Μα με τον ύμνο στη θεά, με ένα από τα τραγούδια των Ταξιδιωτών του Υπόγειου Νείλου...

Α – Το οποίο είναι;

Ν – Ο Απόκληρος – El Desdichado – του Ζεράρ ντε Νερβάλ! Θυμάσαι πώς αρχίζει; Je suis le Ténébreux, – le Veuf, – l’Inconsolé, Le Prince d’Aquitaine à la Tour abolie: Ma seule Étoile est morte...

Α – ...et mon luth constellé/ Porte le Soleil noir de la Mélancolie. Ο μαύρος Ήλιος της Μελαγχολίας...

Ν – Κι έπειτα επικαλείται τη Μούσα: Dans la nuit du Tombeau, Toi qui m’as consolé,

Rends-moi le Pausilippe et la mer d’Italie...

Α – Και παρακάτω λέει το αινιγματικό: J’ai rêvé dans la Grotte où nage la sirène…

Ν – «Έχω ονειρευθεί μες στη Σπηλιά όπου κολυμπά η σειρήνα»... Ναι, γιατί είδε πέρα από την εξωτερική όψη του μύθου! Του αποκαλύφθηκε ότι, φαινομενικά μόνο, η σειρήνα υπήρξε το σύμβολο μιας νεκρής γνώσης... Η σειρήνα δεν πέθανε ποτέ...

Α – Η Σπηλιά της σειρήνας τί είναι για σένα; Τί είναι για σας;

Ν – Για μας... Η Νάπολη είναι η Σπηλιά της σειρήνας, η Μαγική Νάπολη...

Α – Ωραία... Και τώρα τα εκλεκτά αποσπάσματα σε μία εκδοχή στα ελληνικά:

Είμαι ο Ζοφερός, – ο Χήρος, – ο Απαραμύθητος,

Του έρημου Πύργου Πρίγκιπας, στης Ακουιτανίας το βασίλειο:

Το μόνο μου Άστρο είναι νεκρό, – και το λαούτο μου έναστρο

Ηχεί τον μαύρο της Μελαγχολίας Ήλιο.

Στο σκοτάδι του Τάφου, Εσύ που με παρηγόρησες,

Το Παυσίλυπον στείλε μου και τη θάλασσα της Ιταλίας...

Μες στη Σπηλιά όπου κολυμπά η σειρήνα έχω ονειρευθεί...

Δημήτρης Τσουμάνης

 

Φωτογραφία εποχής, θέα της Νάπολης από τον Τάφο του Βιργίλιου. Σε δεύτερο πλάνο το Castel dell'Ovo και στο βάθος το V ή το Μ που σχηματίζει ο Βεζούβιος.

Δημοσιεύθηκε στο Strange 143.

Σχετικά με το θέμα του ναπολιτάνικου εσωτερισμού, ένα θέμα γενικώς άγνωστο αλλά και περίπλοκο το οποίο ερευνώ εδώ και αρκετά χρόνια, μπορεί να διαβάσει κανείς και ένα παλιότερο άρθρο μου στο Strange 129 με τίτλο Ο Ρουμπινένιος Πίνακας και το Μυστικό της Αλχημείας. http://diploslogos.blogspot.gr/