Μέσα στο βαθύ σκοτάδι του χειμώνα γεννιέται ο πνευματικός Ήλιος φέρνοντας το χαρμόσυνο μήνυμα των Χριστουγέννων. Το φως της αγάπης αναβλύζει από όλα τα έθιμα φωτίζοντας τη μαγεία των ημερών με την εσωτερική της διάσταση.Η μαγική ατμόσφαιρα του τελευταίου δεκαήμερου του Δεκέμβρη έχει ιδιαίτερη επίδραση σε όλους μας. Αγγίζει τα κατάβαθα της ψυχής μας και έχει την ικανότητα να μας ξανακάνει παιδιά. Τούτη η ατμόσφαιρα φαντάζει αληθινή στα μάτια μας και μας ωθεί να ξαναγεννηθούμε στη μαγεία της παιδικής αθωότητας. Αναβιώνοντας τα έθιμα νιώθουμε την ανθρώπινη και αναντικατάστατη ανάγκη επαφής με τα αγαπημένα μας πρόσωπα. Μα πάνω από όλα, να πετάξουμε τις μάσκες και τα προσωπεία, ώστε να ανοίξει διάπλατα η καρδιά, ώστε να ξεχειλίσει με αγνή αγάπη και αδελφοσύνη για όλο τον κόσμο.
Τα Χριστούγεννα τα γιορτάζουμε μία φορά το χρόνο, ως γεγονός που συνέβη μία και μοναδική φορά και αφορά στην έλευση του Θεανθρώπου.
Μέσα από το πιο βαθύ σκοτάδι φαίνεται να αναδύεται μια υπέροχη αυγή. Είναι οι μέρες που το Φως γιορτάζει τη γέννησή του και μαζί του και ολόκληρη η πλάση. Η ελπίδα αναγεννάται και το όραμα ενός καλύτερου κόσμου αναβιώνει. Χριστούγεννα! Μια λέξη που το άκουσμά της ξεσηκώνει ό,τι πιο όμορφο υπάρχει μέσα μας. Μια γιορτή αφιερωμένη στη γέννηση του Σωτήρα του Κόσμου. Ένας ύμνος στο εσωτερικό Φως που μεσουρανεί, διαλύοντας το σκοτάδι του μεσονυκτίου.
Η γιορτή της γέννησης του Σωτήρα, της αναγέννησης του Ήλιου και της Χριστικής Δύναμης χάνεται στα βάθη της αρχαιότητας, πολύ πριν τη γέννηση του ιστορικού Ιησού Χριστού. Οι αρχαίοι λαοί συνήθιζαν να γιορτάζουν τον ερχομό του Λυτρωτή Ήλιου, ο οποίος προσωποποιήθηκε αργότερα στην ημέρα του Χειμερινού Ηλιοστασίου. Είναι εκείνη η στιγμή του Χειμώνα, η 21 Δεκέμβρη, κατά την οποία παρατηρείται αστρονομικά η μικρότερη διάρκεια ημέρας και η μεγαλύτερη διάρκεια νύχτας. Από εκεί και πέρα η μέρα διαρκώς μεγαλώνει, έως ότου εξισωθεί με τη νύχτα, κατά την Εαρινή Ισημερία. Σε αυτή την πορεία ο Ήλιος νικά το σκοτάδι, μετά καταφθάνει η άνοιξη, και η εποχή της αναγέννησης της φύσης φθάνει στο ζενίθ της, κατά το Θερινό Ηλιοστάσιο στις 21 Ιούνη.
Τούτη η γιορτή έχει να κάνει με το σπόρο που έχει θαφτεί κάτω από το έδαφος, μέσα στη χειμωνιά, και προετοιμάζεται για να βλαστήσει την εποχή της άνοιξης, μια κυοφορία που σχετίζεται με την ίδια την πηγή του φωτός και της ζωής, ένας κύκλος επαναγέννησης.
Υπάρχει μια ακόμη βαθύτερη αντιστοιχία αυτού του ρυθμού, που σχετίζεται με κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Είναι μια ευκαιρία εξέλιξης, που μας δίνεται ώστε να σπείρουμε τους εσωτερικούς μας σπόρους, προκειμένου να βλαστήσουν, να ανθίσουν και να θεριστούν οι καρποί. Είναι η εσωτερική σπορά, που παρέχει στον καθένα μας τη δυνατότητα να εισχωρήσει στα ψυχικά του περιεχόμενα και να επιλέξει το μονοπάτι επίτευξης που θα χαράξει. Είναι μια αναγέννηση που πραγματοποιείται κάτω από το φως της ίδιας μας της Ψυχής, κάτω από τη λάμψη του εσωτερικού Ήλιου.
Έτσι η γέννηση του Χριστού, του υπέρτατου συμβόλου της Αγάπης, συνδέεται αδιάσπαστα με όλη αυτή τη διαδικασία, και ο Ιησούς αποκτά τη θέση του ως Σωτήρας του Κόσμου. Είναι ένα θεϊκό σύμβολο Αγάπης, που αγκαλιάζει τη δημιουργία, και φέροντας το Φως του διαλύει τη σκοτεινιά. Εδώ και χιλιάδες χρόνια μας αγκαλιάζει όλους η μαγική ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων, τυλίγοντάς μας με το φως της αγνής αγάπης και αθωότητας, αισθήματα που θα έπρεπε να καλλιεργούμε σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, μέσα στη σύντομη ζωή μας.
Ως αρχετυπική κατάσταση, τα Χριστούγεννα συμβαίνουν καθημερινά και αφορούν τον καθένα μας, αλλά και όλους μαζί. Κάθε φορά που η ύλη-Ηρώδης μετρά τους υπηκόους της για να σταθμίσει τη δύναμή της, η άλλη πλευρά της πνευματικής μας όψης μάς δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε τη θεϊκή μας καταγωγή -τον τόπο γέννησής μας- και να «απογραφούμε». Και όταν η σοφία-Ιωσήφ και το ρεύμα συνειδητότητας-Μαρία αναγνωρίσει την αγνότητα του πνεύματός μας, υπακούοντας στη φωνή του Ανώτερου Εαυτού, τότε μπορούμε να κυοφορήσουμε το νέο άνθρωπο, τον ανώτερο άνθρωπο, τον πνευματικό άνθρωπο επί της Γης.
Ο Χριστός, ως ενσυνείδητος νους, επέτρεψε στην υπερσυνείδητη πραγματικότητα να εκδηλωθεί, και κάτω από τη θεϊκή βούληση ο Υιός του ανθρώπου έγινε Υιός του Θεού. Για να πραγματωθεί κάτι τέτοιο μέσα μας, πρέπει να εξαγνίσουμε σε τέτοιο βαθμό την ύπαρξή μας, ώστε να επιτρέψουμε τη ροή της θείας ενέργειας να εισχωρήσει και να πνευματοποιήσει τον εαυτό μας συνολικά. Και για αυτό το λόγο, είναι απαραίτητη η εξαγνιστική φύση του Αγίου Πνεύματος, ώστε να φωτίσει το άδυτο της δικής μας ύπαρξης, μέσω του φωτός του Χριστού. Τότε μόνο μπορεί να γεννηθεί ο Υιός της Σοφίας, ο εσωτερικός άνθρωπος, το Χριστικό πνεύμα μέσα μας. Η γέννηση του Χριστού μέσα μας είναι αποτέλεσμα της ατομικής μας ενδοσκόπησης. Αυτή η αυτογνωσία οδηγεί στην κατανόηση της ενότητας όλων των πραγμάτων, όλων όσων συνθέτουν την ανθρώπινη ύπαρξη.
Η γέννηση είναι δύσκολη, και γίνεται μέσα στο σκοτάδι της νύχτας, γιατί πάντα το νέο αναδύεται μέσα από τα βάθη του ασυνείδητου, έτσι όπως αποκαλύπτεται στο φως του συνειδητού. Γιατί το φως εμφανίζεται πάντα μέσα στο σκοτάδι, για να χαράξει νέα πορεία.
Μέσα από τη μήτρα του μικρόκοσμου, το νέο Φως θα γεννηθεί στη σκοτεινή μας διάνοια, που συμβολίζεται με το σπήλαιο. Η γέννηση μέσα στη φάτνη δηλώνει ότι η διάνοια, η εκδηλωμένη Σοφία, το ΄Aγιο Πνεύμα μπορεί να κατοικήσει τώρα στο σώμα. Έτσι, ο Υιός ενσαρκώνεται στο φυσικό σώμα, δηλαδή στην ενσυνείδητη πραγματικότητα, επιτρέποντας στον Υιό του Ανθρώπου και στον Υιό του Θεού να συνυπάρχουν, Πνεύμα και Ύλη μαζί. Η φάτνη αντιπροσωπεύει τα τέσσερα κατώτερα ενεργειακά κέντρα, το σώμα της υλικής φύσης μας, ενώ τα ζώα της φάτνης συμβολίζουν τη ζωτική μας ενέργεια, η οποία από την πρώτη στιγμή, μπαίνει στην υπηρεσία του Υιού, κάτω δηλαδή από τον έλεγχο της δύναμης της διάνοιας. Έτσι, οι τέσσερις ζωτικές δυνάμεις τον προσκυνούν, δηλώνουν υποταγή και υπηρεσία στο έργο της πνευματοποίησης του σώματος. Και το σώμα γίνεται ο ναός του ζώντος Θεού.
Η ατμόσφαιρα της αγάπης, της θαλπωρής και της αδελφοσύνης, που ξεπηδάει από την αναγνώριση του εσωτερικού φωτός που ανατέλλει, φωτίζει την ύπαρξη και την οδηγεί στην ουσιαστική απελευθέρωση και την ταύτισή της με τη θεϊκή αρχή. Ίσως είναι η ευκαιρία για να ακούσουμε τη φωνή του θεϊκού παιδιού που γεννιέται μέσα μας. Ίσως είναι μια ευκαιρία να εκφράσουμε την αθωότητα και την αγνή αγάπη που κάθε παιδί κρύβει μέσα του και να νιώσουμε πραγματικά πως ο κόσμος μας μπορεί να γίνει πολύ καλύτερος.
Αρχαία Ελλάδα και άλλες Παραδόσεις
Οι αρχαίοι Έλληνες, αυτή τη χειμερινή εποχή του Ήλιου, γιόρταζαν τη γέννηση του θεού Διoνύσου. Τον αποκαλούσαν «σωτήρα» και θείο «βρέφος», γεννημένο από την παρθένο Σεμέλη, αλλά και «βασιλέα των βασιλέων», «μονογενή Υιό του Θεού», «το άλφα και το ωμέγα», «θεός Κύριος γεννηθείς εκ Θεού» και πολλά άλλα. Ήταν καλός «Ποιμήν» και οι ιερείς του κρατούσαν την ποιμενική ράβδο, όπως συνέβαινε και με τον Όσιρι. Το χειμώνα θρηνούσαν το σκοτωμό του Διονύσου από τους Τιτάνες, αλλά στις 30 Δεκεμβρίου γιόρταζαν την αναγέννησή του. Οι Ιέρειες ανέβαιναν στην κορυφή του ιερού βουνού και κρατώντας ένα νεογέννητο βρέφος φώναζαν «ο Διόνυσος ξαναγεννήθηκε, ο Διόνυσος ζει». Σε επιγραφή αφιερωμένη στο Διόνυσο αναγράφεται: «Εγώ είμαι που σε προστατεύω και σε οδηγώ, εγώ είμαι το ΄Aλφα και το Ωμέγα».
Αυτή η αρχαία ελληνική γιορτή, είχε επίσης ταυτιστεί με τη γιορτή του Ήλιου, τον οποίο οι αρχαίοι λαοί είχαν θεοποιήσει. Και συγκεκριμένα με τον φωτοφόρο Απόλλωνα του Ήλιου, ο οποίος απεικονιζόταν πάνω στο ιπτάμενο άρμα του και μοίραζε το φως του Ήλιου. Οι αρχαίοι λαοί αναπαριστούσαν την κίνηση του Ήλιου με τη ζωή ενός ανθρώπου, όπου γεννιόταν κατά τη χειμερινή τροπή του Ήλιου και μεγάλωνε βαθμιαία, καθώς αυξάνονταν και οι ώρες που ο Ήλιος φωταγωγούσε τη Γη. Στη συνέχεια πέθαινε και ανασταινόταν το Μάρτιο, την ημέρα της Εαρινής Ισημερίας, συμβολίζοντας με αυτό τον τρόπο την αναγέννηση του φυτικού βασιλείου, μέσα από τη μήτρα της Γης.
Οι πρόγονοί μας την ονόμαζαν και Τριέσπερον, μία γιορτή προς τιμήν όλων των πυρφόρων και ηλιακών θεοτήτων, όπως ο Ηρακλής, αλλά και του ίδιου του Ήλιου. Το Τριέσπερον ξεκινούσε με το Χειμερινό Ηλιοστάσιο, τη νύκτα της 21ης προς την 22α του Δεκέμβρη, τη μεγαλύτερη δηλαδή νύκτα του έτους και κορυφωνόταν με την αναγέννηση του φωτοδότη Ηλίου, τη νύκτα της 24ης προς 25ης, όταν η ημέρα έχει ήδη μείνει «στάσιμη» για τρία μερόνυχτα.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, αυτή την εποχή του έτους, κατέβαιναν από τον ψυχρό Βορρά νεράιδες, τραγουδώντας και βαστώντας κλαδιά περιτυλιγμένα με βαμβάκι, κάτι που μάς θυμίζει το σημερινό χριστουγεννιάτικο δένδρο και τα κάλαντα.
Στη σκανδιναβική μυθολογία αναφέρεται πως ο θεός Οντίν ταξίδευε σε όλο τον κόσμο την περίοδο του χειμώνα, πάνω στο οκτάποδο άλογό του και μοίραζε δώρα ή τιμωρίες. Κατά την ίδια περίοδο η ευγενική γερμανική θεά Χέρτα μοίραζε στον κόσμο τα δώρα του καλού, της τύχης και της υγείας.
Η εορτή αυτή πέρασε και στην αρχαία Ρώμη, με τα δημοφιλή Σατουρνάλια και τα Κρόνια, προς τιμήν του Κρόνου, την εποχή του Δεκέμβρη. Κατά τη διάρκειά της οι άνθρωποι διασκέδαζαν με άφθονο φαγητό και ποτό, αντάλλασσαν σκωπτικούς χαρακτηρισμούς, ρόλους (οι δούλοι με τους αφέντες), αλλά και μικρά δώρα. Τα Σατουρνάλια ήταν από τις σημαντικότερες γιορτές, ονομάζονταν ακόμη και Dies Invicti Solis, δηλαδή «Ημέρα του Αήττητου Ήλιου», που είχε τις ρίζες της στη γιορτή του φωτοφόρου Απόλλωνα-Ήλιου!
Ήδη από τα ομηρικά χρόνια έχουμε και το έθιμο του χοίρου, τα γνωστά χοιροσφάγια προς τιμήν της θεάς Δήμητρας, όπου έκαναν θυσίες χοίρων για την ευφορία της γης. Μια πραγματική γιορτή, την εποχή των Χριστουγέννων, που κρατούσε τρεις ολόκληρες μέρες, με γέλια, χαρά, γλέντια και καλό κρασί.
Σύμφωνα με ένα ρωμαϊκό αλμανάκ, ο εορτασμός των Χριστουγέννων γιορταζόταν στη Ρώμη από το 336 μ.Χ. Στην ανατολική πλευρά της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ωστόσο, μία γιορτή που γινόταν στις 6 Ιανουαρίου μνημόνευε την εμφάνιση του Θεού ή του Αγίου Πνεύματος, κατά τη γέννηση και τη βάπτιση του Χριστού. Εξαίρεση αποτελούσε στην Ιερουσαλήμ, όπου γιορταζόταν μόνο η γέννηση του Χριστού.
Στην αρχαία Ρώμη η εορτή άρχιζε στις 17 Δεκεμβρίου και διαρκούσε επτά ήμερες. Στην εορτή αυτή οι άνθρωποι αντάλλασσαν δώρα, συνήθως λαμπάδες, και στα παιδιά έδιναν πήλινες κούκλες και γλυκά σε σχήμα βρέφους, για να θυμίζουν το Κρόνο, που τρώει τα παιδιά του. Σταδιακά, λοιπόν, τα γενέθλια του θεού Ήλιου μετατράπηκαν σε γενέθλια του Υιού του Θεού.
Κατά τον 4ο αιώνα, ο εορτασμός της γέννησης του Χριστού στις 25 Δεκέμβρη υιοθετήθηκε σταδιακά από τις περισσότερες ανατολικές εκκλησίες. Αντίθετα, η αρμενική εκκλησία ποτέ δε δέχτηκε την 25η Δεκέμβρη ως την ημέρα γέννησης του Χριστού. Ακόμη και σήμερα τα Χριστούγεννα γιορτάζονται στις 6 Ιανουαρίου. Μετά την αποδοχή των Χριστουγέννων στις ανατολικές εκκλησίες, καθιερώθηκε και ο εορτασμός της βάπτισης του Χριστού την Ημέρα των Φώτων (επιφάνεια), στις 6 Ιανουαρίου. Στη Δύση, ωστόσο, τα Επιφάνεια ήταν η ημέρα κατά την οποία εορταζόταν η επίσκεψη των Μάγων στο νεογέννητο Ιησού.
Οι Αιγύπτιοι στις 25 Δεκέμβρη γιόρταζαν τη γέννηση του θεού-Ήλιου Όσιρι. Μετά τη δολοφονία του ένα δένδρο φύτρωσε, στο οποίο η Ίσιδα, σε κάθε επέτειο της γέννησής του, άφηνε δώρα γύρω του.
Παρόμοια, κοντά στις 25 Δεκέμβρη του σημερινού ημερολογίου, οι Πέρσες λάτρευαν τη γέννηση του αήττητου-ήλιου και θεού Μίθρα, ο οποίος συμβόλιζε τον Ήλιο, το Φως. Ο Μίθρας γεννήθηκε σε μια σπηλιά και δέχτηκε δώρα από τρεις βοσκούς. Είχε 12 μαθητές και έκανε πολλά θαύματα, ενώ θάφτηκε μετά το θάνατό του και αναστήθηκε μέσα σε τρεις ημέρες. Ήταν ο θεός του Φωτός, που ανέτειλε για να δώσει Φως, Αλήθεια και Δικαιοσύνη στον κόσμο. Η σπηλιά δείχνει ότι ο Θεός έρχεται από το σκοτάδι για να ρίξει το Φως του στους ανθρώπους, να τους λυτρώσει από το σκότος! Την ίδια ημέρα γινόταν και ο εορτασμός του φρυγικού θεού ΄Aτι, ενώ στην ιουδαϊκή παράδοση τελείτο η Γιορτή της Αφιέρωσης, όπου γιορταζόταν η επαναφιέρωση του Ναού του Σολομώντα.
Εκτός από την ημέρα της γέννησης, πολλές από τις παραδόσεις των Χριστουγέννων, όπως ανταλλαγή δώρων, στολισμοί, κάλαντα, Χριστουγεννιάτικο δέντρο, έχουν τις ρίζες τους σε παλαιότερες θρησκείες. Πιο συγκεκριμένα τα κάλαντα! Πίσω από τα κάλαντα κρύβεται ένα αρχαίο ελληνικό έθιμο με το όνομα Ειρεσιώνη, που αναφέρεται ήδη από τον Όμηρο, ο οποίος σκάρωνε τραγούδια, που μαζί με παιδιά τα τραγουδούσαν στα σπίτια, ευχόμενοι πλούτο, χαρά και ειρήνη. Συμβόλιζε την ευφορία και γονιμότητα της γης, γιορταζόταν δυο φορές το χρόνο, μία την άνοιξη, με σκοπό την παράκληση των ανθρώπων προς τους θεούς, κυρίως του Απόλλωνος-ήλιου και των Ωρών, για προστασία της σποράς, και μία το φθινόπωρο, για να τους ευχαριστήσουν για τη συγκομιδή των καρπών. Ταυτόχρονα με τις ευχαριστίες προς τους θεούς έδιναν ευχές και στους ανθρώπους. Την ονομασία τους την πήραν τα κάλαντα από την λατινική λέξη calenda, που διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα καλώ. Αλλά και το κόψιμο της βασιλόπιτας! Aποτελεί εξέλιξη του αρχαίου ελληνικού εθίμου του «εορταστικού άρτου» και του μελιπήκτου, στις μεγάλες αγροτικές γιορτές, όπως τα Θαλύσια και τα Θαργήλια. Οι αρχαίοι Έλληνες τα πρόσφεραν προς τιμήν της θεάς Δήμητρας, αλλά και προς τους νεκρούς ή τους κακούς δαίμονες, φροντίζοντας για την εξασφάλιση της υγείας, της καλής τύχης και της ευλογίας.
Αποσυμβολισμός των Χριστουγεννιάτικων Εθίμων
Το Άστρο της Βηθλεέμ
Μία χειμωνιάτικη νύχτα, ένα νέο αστέρι ήρθε να λάμψει στον ουρανό. Ήταν τόσο φωτεινό, που έκανε τη νύχτα μέρα, αναγγέλλοντας πως κάτι πολύ σπουδαίο και υπέροχο συνέβη στον κόσμο. Οι βοσκοί της Βηθλεέμ είδαν το άστρο και τρομοκρατήθηκαν από τη λάμψη του. Ένας άγγελος, όμως, εμφανίστηκε και τους είπε: «Μη φοβάστε. Το αστέρι ήρθε για να σας φέρει χαρμόσυνα νέα, να σας γεμίσει με ευφορία και να σας οδηγήσει εκεί όπου γεννήθηκε ένα βρέφος, ο Ιησούς, που θα φέρει επί γης Ειρήνη και Χαρά σε ολόκληρη την ανθρωπότητα».
Θα μπορούσε αυτό το Αστέρι που καθοδηγεί τους Μάγους να είναι ένα θεϊκό θαύμα, και να τοποθετήθηκε στον ουρανό απ’ τον ίδιο το Θεό για να υποδηλώσει τη γέννηση του μονογενή του Υιού. Θα μπορούσε να είναι ένα δώρο από τον ίδιο τον Ιησού και πιο συγκεκριμένα από την Ανώτερη Συνείδηση προς την ανθρωπότητα. Είναι το σύμβολο που ανατέλλει με τη νέα συνειδητότητα, τη Χριστική έλευση στο υποσυνείδητο της ψυχικής αντίληψης, ατομικό για τον Ιησού και συλλογικό για την ανθρώπινη ύπαρξη.
Λέγεται πως οι τρεις σοφοί -Κασπάρ, Μελχιόρ, και Βαλτάσαρ- είναι οι αντιπρόσωποι της λευκής, της κίτρινης και της μαύρης Φυλής και ότι συμβολίζουν τους λαούς της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής, που το ΄Aστρο τους οδηγεί στο Σωτήρα του Κόσμου. Εκείνος είναι που τελικά θα ενώσει τα διασκορπισμένα έθνη υπό το λάβαρο της Ειρήνης και της Καλής Θέλησης.
Οι Τρεις Μάγοι
Οι τρεις Μάγοι ήταν από τα πιο μυστήρια πρόσωπα του αρχαίου κόσμου. Επρόκειτο για μια ιδιαίτερη κάστα ιερέων που εμφανίζονται στη Βαβυλωνία και την Περσία αλλά και στα περισσότερα ιερατεία της Ανατολής. Ο τίτλος «Μάγοι», κατά πάσα πιθανότητα, έχει σανσκριτικές ρίζες και πρέπει να προέρχεται από τη λέξη «μάγια» που σημαίνει «εκείνο που μπορεί να υπολογιστεί». Οι Μάγοι, λοιπόν, ήταν σοφοί μελετητές του ουράνιου θόλου, οι οποίοι υπολόγιζαν και κατέγραφαν τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων.
Λέγεται, σύμφωνα με μια εκδοχή, ότι ο Κασπάρ ερχόταν από την Ταρσό, ο Μελχιόρ από τη Βαβυλωνία και ο Βαλτάσαρ από την Αφρική. Υπάρχει, όμως, ένα μυστήριο σχετικό με τον αριθμό των Μάγων. Πόσοι ήταν τελικά; Η παράδοση αναφέρει άλλοτε δύο και άλλοτε περισσότερους. Τον αριθμό «τρεις» τον ανέφερε ο Πάπας Λέων τον 5ο αιώνα, ο οποίος, όπως και ο Ωριγένης, τον καθόρισε από τα τρία δώρα που προσφέρθηκαν στον Ιησού Χριστό. Ο Ματθαίος αναφέρει ότι όταν γεννήθηκε ο Ιησούς, μάγοι από την Ανατολή κατέφθασαν στην Ιερουσαλήμ και ζητούσαν να μάθουν πού βρισκόταν ο νέος βασιλιάς για να τον προσκυνήσουν.
Μόλις οι Μάγοι έφτασαν στο στάβλο, υποκλίθηκαν με σεβασμό στο θείο βρέφος και έδωσαν τα δώρα τους χρυσάφι, σμύρνα και λιβάνι. Μια συμβολική κίνηση που υπεδείκνυε την ψυχική του πραγματικότητα, την πορεία της ζωής του, το θείο του πεπρωμένο. Η Παναγία θέλοντας να ανταποδώσει τα δώρα των Μάγων, έδωσε στον καθένα ένα κομμάτι από τα σπάργανα του νεογέννητου Ιησού.
Το χρυσάφι του Μελχιόρ συμβολίζει τη βασιλική καταγωγή Του, το λιβάνι του Βαλτάσαρ συμβολίζει τη θεϊκή Του καταγωγή και η σμύρνα του Κασπάρ συμβολίζει τη θνητή Του καταγωγή. Ουσιαστικά πρόβλεψαν πως είναι ο αληθινός Βασιλιάς των Ουρανών, ο Ανώτατος Ιερέας και εκείνος που με τη θυσία του θα αποβεί ο υπέρτατος Σωτήρας όλων.
Αναλυτικότερα μπορούμε να πούμε πως ο Χρυσός, είναι το δώρο των Αγγελικών δυνάμεων προς τον εαυτό και συμβολίζει την ευημερία. Αυτός ο πλούτος προσφέρεται από τις δημιουργικές δυνάμεις μέσα στο σώμα, καθώς λειτουργούν μέσα από το πρώτο κέντρο του αδενικού μας συστήματος, αυτό που καλούμε γονάδες. Σε αυτό το κέντρο ανθίζει το δέντρο της ζωής, αποστολή του οποίου είναι η προμήθεια των δυνάμεων, η θεραπεία και η ανάπτυξη. Αυτή η υλική ευημερία στο φυσικό επίπεδο είναι απαραίτητη, καθώς ο χρυσός, οι φυσικές δυνάμεις, θα υποστηρίξουν την πνευματικοποίηση του σώματος προς την ολοκλήρωση, με σκοπό την επίτευξη της Χριστότητας.
Η σμύρνα είναι το δώρο του νοητικού επιπέδου. Συμβολίζει την πικρία του νου, αποτέλεσμα της ύψιστης κατανόησης που θα εισπράξει ο Υιός του Ανθρώπου, από τα πάθη του έως την Ανάσταση και την Ανάληψή του. Είναι η πικρία της θνητής διάνοιας πάνω στις διεργασίες που θα υποστεί ο νους, σταύρωση των ιδεών, για τον ερχομό των Χριστικών δυνάμεων μέσα στην ενσυνείδητη πραγματικότητα. Αυτή η πικρία είναι ένα δώρο κατανόησης, καθώς ο νους θα αντιληφθεί την πνευματική, μη υλική, διάσταση της ύπαρξής του.
Το λιβάνι συμβολίζει την αγνή, συναισθηματική φύση του Υιού, η οποία μέσω της Μαρίας έχει ήδη εξαγνιστεί, ώστε αυτή η φύση να μπορεί τώρα να ανυψωθεί στην ανώτερη συγκινησιακή πραγματικότητα που αντιπροσωπεύει το ‘Aγιο Πνεύμα.
Το Χριστόψωμο
Είναι το ευλογημένο ψωμί του χριστουγεννιάτικου τραπεζιού, ζυμώνεται με ιδιαίτερη ευλάβεια και φροντίδα και στολίζεται περίτεχνα. Κόβεται ανήμερα τα Χριστούγεννα· αφού πρώτα το σταυρώσει ο νοικοκύρης του σπιτιού, το μοιράζει στη συνέχεια σε όλους. Πολλοί βλέπουν εδώ το συμβολισμό της Θείας Κοινωνίας, όπως ο Χριστός μοίρασε τον άρτο της ζωής σε όλη την ανθρώπινη οικογένειά του. Μερικοί συνήθιζαν στη μέση του χριστόψωμου να βάζουν ένα άβαφο αυγό, που συμβόλιζε τη γονιμότητα.
Το Χριστουγεννιάτικο Δέντρο
Πολλοί μύθοι διηγούνται πως το έλατο είναι ένα από τα δέντρα του κήπου της Εδέμ. Πως είναι το δέντρο της Ζωής, του οποίου τα φύλλα μετατράπηκαν σε βελόνες όταν η Εύα έκοψε τον απαγορευμένο καρπό και δεν ξανάνθισε. Ένας άλλος μύθος διηγείται πως ο Αδάμ έφερε ένα κλαδάκι του δέντρου του Καλού και του Κακού μαζί του από την Εδέμ. Αυτό το κλαδάκι έγινε αργότερα το έλατο, που χρησιμοποιήθηκε για το χριστουγεννιάτικο δέντρο και για το Σταυρό.
Όπως προείπαμε, οι χριστουγεννιάτικες δοξασίες και παραδόσεις, αποτελούν ένα μίγμα από κατάλοιπα της λατρείας του Σατούρνο, αλλά και άλλων δοξασιών που αναμίχθηκαν με τις χριστιανικές, για να ξεχαστεί στο πέρασμα των αιώνων η αρχική τους προέλευση.
Το δέντρο, ως χριστουγεννιάτικο σύμβολο, χρησιμοποιήθηκε μετά τον 8ο αιώνα. Εκείνος που καθιέρωσε το έλατο ως χριστουγεννιάτικο δέντρο ήταν ο άγιος Βονιφάτιος. Προκειμένου να σβήσει την ιερότητα που απέδιδαν οι ειδωλολάτρες στη δρυ, την αντικατέστησε με το έλατο, ως χριστιανικό σύμβολο. Φυσικά, στο πέρασμα των αιώνων, το νόημα του χριστουγεννιάτικου δέντρου πήρε αναρίθμητες μορφές. Αρχικά, για να συμβολίσει την ευτυχία που κρύβει για τον άνθρωπο η γέννηση του Χριστού, άρχισε να γεμίζει με διάφορα χρήσιμα είδη, κυρίως φαγώσιμα και αργότερα ρούχα και άλλα είδη καθημερινής χρήσης, υποδηλώνοντας έτσι την προσφορά των θείων δώρων.
Στην πατρίδα μας, το χριστουγεννιάτικο δέντρο το έφεραν στην Αθήνα οι Βαυαροί. Για πρώτη φορά στολίστηκε δέντρο στα ανάκτορα του Όθωνα το 1833 και μετά στην Αθήνα. Από το Β' παγκόσμιο πόλεμο και μετά το δέντρο με τις πολύχρωμες μπάλες μπήκε σε όλα τα ελληνικά σπίτια. Πρόδρομος του χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι το χριστόξυλο ή δωδεκαμερίτης ή σκαρκάνζαλος, ένα χοντρό ξύλο, δηλαδή, από αχλαδιά ή αγριοκερασιά. Τα αγκαθωτά δέντρα, κατά τη λαϊκή αντίληψη, απομάκρυναν τα δαιμονικά όντα, όπως τους καλικάντζαρους. Οι πρόγονοί μας τοποθετούσαν το χριστόξυλο στο τζάκι του σπιτιού την παραμονή των Χριστουγέννων και έκαιγε μέχρι τα Φώτα. Ο λαός λέει ότι καθώς αυτό καίγεται, θα ζεσταίνεται ο Χριστός εκεί στην κρύα σπηλιά της Βηθλεέμ.
Το χριστουγεννιάτικο δέντρο εξαπλώθηκε από τη Γερμανία και ρίζωσε και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, για να ταξιδέψει στη συνέχεια έως την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Ωστόσο, κάποιοι υποστηρίζουν ότι η προέλευσή του δεν είναι Γερμανική. Ο καθηγητής χριστιανικής αρχαιολογίας Κώστας Καλογύρης υποστηρίζει ότι το έθιμο του δέντρου έχει ανατολίτικη προέλευση. Χειρόγραφο κείμενο του Βρετανικού Μουσείου αναφέρεται σε ένα ναό που έχτισε το 1512 ο Αναστάσιος ο Α΄ στα βόρεια της Συρίας και στον οποίο υπήρχαν δύο μεγάλα ορειχάλκινα δέντρα.
Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση, το στόλισμα του δέντρου καθιερώθηκε από το Μαρτίνο Λούθηρο, ο οποίος περπατώντας τη νύχτα στα δάση αντίκριζε τα αστέρια και συνέλαβε την ιδέα ενός φωτεινού δέντρου, που θα απεικόνιζε την έλευση του Χριστού.
Όμως, σε μερικά μέρη της χώρας το χριστουγεννιάτικο δέντρο δεν είναι από έλατο, αλλά από κλαδί ελιάς, το οποίο στολιζόταν με χρυσωμένα πορτοκάλια, καρύδια και διάφορα παιχνίδια. Ενώ πολλές φορές αντί γι’ αυτό στόλιζαν ξύλινα καραβάκια. Κατά την αρχαιότητα το καράβι συμβόλιζε τον ερχομό του θεού Διονύσου, όπου γινόταν επίκληση για βλάστηση της γης, για καρποφορία και καλή σοδειά. Το ελληνικό παραδοσιακό καραβάκι αποτελεί παράδοση των παλαιών εποχών της χώρας μας, αποτελούσε ένα είδος τιμής και καλωσορίσματος στους ναυτικούς που επέστρεφαν από τα ταξίδια τους. Συναντάμε το καραβάκι σε πολλά νησιώτικα σπίτια, όπου συνόδευε τα παιδιά καθώς έλεγαν τα κάλαντα.
Ο άη Βασίλης
Την παραμονή των Χριστουγέννων, σε ολόκληρο τον κόσμο, τα παιδιά κρεμούν τις κάλτσες τους και περιμένουν με λαχτάρα τα δώρα από τον άη Βασίλη...αφήνοντάς του γλυκίσματα με γάλα, ως ευχαριστία που τα θυμήθηκε.
Προικισμένος με εξαιρετικές δυνάμεις, μπορεί να κάνει το γύρο του κόσμου μέσα σε μία και μόνη νύχτα, ενώ ταυτόχρονα βρίσκεται σε αμέτρητα μέρη. Ξεκινά κάθε χρόνο από τη Λαπωνία του Βορρά, τις παραμονές της πρωτοχρονιάς, για να χαρίσει δώρα σε όλα τα παιδιά της γης.
Ο άη Βασίλης είναι παγκοσμίως σήμερα για τους Χριστιανούς μια λαογραφική μορφή, η οποία διανέμει δώρα σε όσους ήταν «καλοί» κατά τη διάρκεια του χρόνου. Είναι κυρίαρχο πρόσωπο του εορτασμού της Πρωτοχρονιάς και των Χριστουγέννων. Η γνωστή παρουσία του με κόκκινη στολή, λευκή γενειάδα, πάντα γελαστός, με το σάκο γεμάτο δώρα, με έλκηθρο που το σέρνουν ελάφια ή τάρανδοι με κουδουνάκια στο λαιμό τους, αποτελεί σήμερα τον αγαπημένο ήρωα των παιδιών, ακόμη και σε χώρες μη χριστιανικές.
Στη Δύση το πρόσωπο του αγίου Βασιλείου έχει ταυτιστεί με την ιστορία του Αγίου Νικολάου, που φημιζόταν για τη γενναιοδωρία του. Στην ιστορία του αγίου Νικολάου οι βόρειοι λαοί πρόσθεσαν στοιχεία των δικών τους παραδόσεων (τάρανδοι, έλκηθρο, άστρο του Βορρά, μεγάλες κάλτσες κ.λπ.), μια κουλτούρα που τον συνοδεύει μέχρι και σήμερα.
Για τους ορθόδοξους χριστιανούς ο άη Βασίλης ανάγεται στο Μέγα Βασίλειο, ο οποίος έζησε στην Καππαδοκία της Μικράς Ασίας και αφιέρωσε όλη του τη ζωή στη βοήθεια προς το συνάνθρωπο. Θεωρείται στην παγκόσμια ιστορία ως ο εμπνευστής, αλλά και πρώτος δημιουργός της οργανωμένης φιλανθρωπίας.
Ο Μέγας Βασίλειος πέθανε την 1η Ιανουαρίου του 379. Αυτή η ημερομηνία, θεωρήθηκε απ’ όλους τους χριστιανικούς λαούς ότι φέρνει ευλογία και καλή τύχη στη νέα χρονιά. Γι’ αυτό και την ημέρα της Πρωτοχρονιάς περιμένουμε όλοι τον άγιο Βασίλη να ευλογήσει τα σπιτικά μας και να πάρει το δικό του κομμάτι από τη βασιλόπιτα.
Αλλά και στη Σουηδία τα παιδιά περιμένουν με ανυπομονησία τον Γιουλετόμπεν, ένα ξωτικό που το έλκηθρό του τραβούν οι γίδες του Θορ, του θεού του κεραυνού. Στην Πολωνία τα δώρα έρχονται από τα αστέρια, ενώ στην Ουγγαρία τα φέρνουν οι άγγελοι. Στη Συρία τα φέρνει μια καμήλα στις 6 Ιανουαρίου, ενώ στην Ιταλία, αλλά και στις ισπανόφωνες χώρες, τα δώρα τα φέρνει η μάγισσα Μπεφάνα. Σύμφωνα με το μύθο, τη νύχτα που γεννήθηκε ο Χριστός την επισκέφθηκαν οι τρεις Μάγοι για να ξεκουραστούν, φεύγοντας της πρότειναν να πάει μαζί τους. Εκείνη όμως αρνήθηκε, αλλά στη συνέχεια νιώθοντας τύψεις το μετάνιωσε. Από τότε, κάθε χρόνο, πετάει με τη σκούπα της και μοιράζει δώρα σε όλα τα παιδιά, ελπίζοντας ότι κάποιο από αυτά είναι ο Χριστός. Γεμίζει τις κάλτσες των καλών παιδιών με δώρα, ενώ τις κάλτσες των «άτακτων» παιδιών με κάρβουνο, το οποίο είναι απλώς ένα γλυκό σε σχήμα κάρβουνου!
Η Χριστουγεννιάτικη Κάλτσα
Είναι μία άδεια κάλτσα ή σάκος σε σχήμα κάλτσας, που συνηθίζουν να κρεμάνε τα παιδιά την παραμονή των Χριστουγέννων, για να τη βρει ο άη Βασίλης και να τη γεμίσει με μικρά παιχνίδια, γλυκίσματα, φρούτα και χρήματα, όταν έρθει να τους επισκεφτεί.
Στην Ολλανδία τα παιδιά γεμίζουν τις κάλτσες τους με άχυρα και καρότα, για τα ελάφια του άγιου Βασίλη. Στην Ουγγαρία γυαλίζουν τα παπούτσια τους πριν τα βάλουν δίπλα στην πόρτα ή το περβάζι του παραθύρου. Στην Ιταλία τα παιδιά αφήνουν τα παπούτσια τους έξω από το σπίτι την παραμονή των Θεοφανίων, στις 5 του Γενάρη, για να τα βρει η καλή μάγισσα Μπεφάνα, ενώ στο Πουέρτο Ρίκο βάζουν γρασίδι και λουλούδια σε μικρά κουτάκια και τα τοποθετούν κάτω από τα κρεβάτια τους, για τις καμήλες των τριών Μάγων.
Το Ρόδι
Το πρωί της Πρωτοχρονιάς η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία, ντυμένοι όλοι με τα καλά τους ρούχα, για να παρακολουθήσουν τη λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και να υποδεχτούν με ευλογία το νέο χρόνο. Ο νοικοκύρης κρατάει στην τσέπη του ένα ρόδι, για να το λειτουργήσει. Επιστρέφοντας σπίτι μπαίνει με το δεξί και σπάζει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα λέγοντας: «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος και όσες ρόγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά».
‘Aλλη ευχή που συνηθίζεται να λέγεται κατά το σπάσιμο του ροδιού είναι: «όσο βαρύ είναι το ρόδι, τόσο βαρύ να είναι το πορτοφόλι μας, όσο γεμάτο καρπούς είναι το ρόδι, να είναι γεμάτο το σπίτι μας με καλά και όσο κόκκινο είναι το ρόδι, τόσο κόκκινη να είναι και η καρδιά μας!»
Στην Αράχωβα, μαζί με το ρόδι κρατούν και ένα λιθάρι που το «ξαστρίζουν αποβραδίς», δηλαδή τ’ αφήνουν τη νύχτα κάτω από τα άστρα. «Σαν το λιθάρι γεροί και σαν το ρόδι γεμάτοι» φωνάζουν, πετώντας τα.
Από άλλη παράδοση παίρνουμε την πληροφορία πως, από την παραμονή μια οικογένεια λέει σε κάποιο δικό της, που τον θεωρεί καλότυχο και γουρλή, να έρθει την πρωτοχρονιά και να κάνει ποδαρικό. Μόλις περάσει στο σπίτι, τον βάζουν να πατήσει ένα σίδερο, για να είναι όλοι σιδερένιοι και γεροί, ενώ η νοικοκυρά τον φιλεύει με μήλα ή καρύδια και μια κουταλιά γλυκό.
Η δύναμη του ροδιού, πίστευαν στην αρχαία Ελλάδα, πως ήταν οι κόκκοι του, που συμβόλιζαν την αφθονία και τη γονιμότητα, αλλά και το κόκκινο χρώμα του, που φέρνει τύχη καλή.
Στην ελληνική μυθολογία προστάτιδες θεές της ροδιάς ήταν η Ήρα και η Αφροδίτη. Η Ήρα ήταν θεά του γάμου και η Αφροδίτη του πάθους. Επομένως, το ρόδι βοηθούσε στην οικογενειακή ευτυχία και τον έρωτα. Για αυτό ακόμη και οι νεόνυμφοι σπάζουν το ρόδι στο κατώφλι του νέου σπιτιού τους, συνήθεια που κρατάει από τα ομηρικά χρόνια.
Το Στεφάνι
Το χριστουγεννιάτικο στεφάνι αποτελείται κυρίως από γκι, κουκουνάρια και έναν τεράστιο κόκκινο φιόγκο και συνηθίζεται να στολίζει τα σπίτια μας τα Χριστούγεννα. Έχει κυκλικό σχήμα, γιατί συμβολίζει γονιμότητα και αιωνιότητα, και πιστεύεται ότι φέρνει ευτυχία για τη νέα χρονιά. Πολλές φορές επάνω του τοποθετούνται κεριά, που συμβολίζουν τον ήλιο στο χειμερινό ηλιοστάσιο, ενώ οι κόκκινοι καρποί του και τα κουκουνάρια συμβολίζουν το θέρος.
Το Γκι
Ένας παλιός μύθος λέει ότι το γκι φύτρωσε για πρώτη φορά στις πατημασιές του Χριστού, όταν βάδιζε στη γη, και τα αγκαθωτά φύλλα του, αλλά και οι κόκκινοι καρποί του συμβόλιζαν τα μαρτύρια του Σωτήρα και τις σταγόνες από το αίμα του. Για αυτό το γκι λέγεται και «αγκάθι του Χριστού» σε πολλές περιοχές της Βόρειας Ευρώπης και γι’ αυτό ίσως ονομάστηκε και «΄Aγιο Δέντρο».
Στην πραγματικότητα, ο ιξός, όπως είναι η ελληνική ονομασία του φυτού, είναι ειδωλολατρικής προέλευσης, και δεν έχει χριστιανικό συμβολισμό. Έλκει την καταγωγή του από τις παγανιστικές τελετές. Λέγεται ότι Ρωμαίoι συνήθιζαν να στέλνουν κλαδιά δέντρων μαζί με άλλα δώρα στους φίλους τους, κατά τη διάρκεια της γιορτής για τα Σατουρνάλια. Το έθιμο αυτό υιοθετήθηκε και από τους πρώτους χριστιανούς, όπου διακοσμούσαν τα σπίτια με κλαδιά δέντρων, την ίδια εποχή με τους ειδωλολάτρες, καθώς τα Σατουρνάλια ξεκινούσαν περίπου μία εβδομάδα πριν από τα Χριστούγεννα.
Το γκι, όμως, υπήρχε ήδη από τα αρχαία χρόνια. Ο Πλίνιος αναφέρει ότι αν το γκι φυτευτεί κοντά σε ένα σπίτι ή αγρόκτημα διώχνει μακριά το δηλητήριο, το προστατεύει από τους κεραυνούς και τη μαγεία, ενώ τα λουλούδια του κάνουν το νερό να παγώνει. Λέγεται ακόμα πως, αν πετάξει κανείς κομμάτι ξύλου από τον κορμό του σε οποιοδήποτε ζώο, έχει την ιδιότητα να το ημερεύει.
Η προέλευση των διακοσμήσεων με το συγκεκριμένο φυτό φαίνεται να συνδέεται και με τους Δρυίδες, οι οποίοι διακοσμούσαν τις καλύβες τους με αειθαλή δέντρα κατά τη διάρκεια του χειμώνα, για να τα χρησιμοποιούν τα πνεύματα του δάσους ως κατοικία τους, αλλά και οι ίδιοι σε διάφορες τελετές. Σε άλλους πολιτισμούς, όπως στους Κέλτες, αναφέρεται ότι ο ιξός είχε μαγικές ιδιότητες και χρησιμοποιείτο ως αντίδοτο δηλητηρίου.
Μας είναι γνωστό, επίσης, πως για να έχουν μια χρονιά ευημερίας, ευτυχίας και καρποφορίας οι ερωτευμένοι, αρκεί να ανταλλάξουν φιλιά κάτω από ένα κλαδί γκι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς.
Η Κρεμμύδα
Ένα από τα γούρια που έχει επικρατήσει να θεωρείται ότι ξορκίζει την κακοδαιμονία και προσελκύει την καλή τύχη είναι η γνωστή μας πρωτοχρονιάτικη κρεμμύδα.
Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι τους προστάτευε από κάθε κακό, από καταστροφές, αρρώστιες ή βασκανίες. Ήδη, τον 6ο π.Χ. αιώνα, φέρεται πως κρέμαγε ο Πυθαγόρας την κρεμμύδα πάνω από την πόρτα του, ως σύμβολο καλής υγείας και αναγέννησης. Η Χρυσοβασιλίτσα, όπως αλλιώς λέγεται, ακόμα και ξεχασμένη σε κάποια γωνιά του σπιτιού, βγάζει φύλλα τέτοια εποχή, και ξαναρχίζει τον κύκλο της ζωής της. Ο λαός πιστεύει ότι αυτή τη μεγάλη ζωτική δύναμη μπορεί να τη μεταδώσει ολόγυρα, σε έμψυχα και άψυχα.
Λογικά, λοιπόν, συνδέθηκε με την Πρωτοχρονιά και το ξεκίνημα μιας καινούριας χρονιάς, γεμάτη ελπίδες και προσδοκίες. Στις μέρες μας, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας τοποθετείται η κρεμμύδα έξω από το σπίτι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, για να φέρει υγεία και τύχη στην οικογένεια.
Οι Καλικάντζαροι
Μα τι νάναι αυτοί οι καλικάντζαροι; Είναι, καθώς έλεγαν οι γιαγιάδες μας, αερικά, ξωτικά, δαιμόνια, τελώνια; Η αρχή των μύθων που είναι σχετικοί με τους καλικάντζαρους βρίσκεται στα πολύ παλιά χρόνια. Οι αρχαίοι πίστευαν πως όταν οι ψυχές έβρισκαν την πόρτα του ΄Aδη ανοιχτή, ανέβαιναν στον απάνω κόσμο και τριγύριζαν παντού, χωρίς έλεγχο και περιορισμούς.
Πολύ αργότερα, οι Βυζαντινοί γιόρταζαν το εορταστικό Δωδεκαήμερο με μουσικές, τραγούδια και μασκαρέματα. Πείραζαν τους ανθρώπους στους δρόμους, έμπαιναν απρόσκλητοι σε ξένα σπίτια κι αναστάτωναν τους νοικοκύρηδες. Κι όλα αυτά έως την παραμονή των Φώτων, οπότε με τον μεγάλο αγιασμό όλοι σταματούσαν και ησύχαζαν.
Με το πέρασμα του χρόνου, όλα αυτά τα παράξενα φερσίματα, τα μασκαρέματα και οι φόβοι των ανθρώπων έμειναν ζωντανά στη μνήμη του λαού μας, και η πλούσια φαντασία τους γέννησε σιγά-σιγά τα μικρά, αλαφροΐσκιωτα πλάσματα που τα ονόμασαν καλικάντζαρους.
Σύμφωνα με σύγχρονη δοξασία, πρόκειται για «δαιμόνια» που εμφανίζονται κατά το Δωδεκαήμερο. Επειδή από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα ο Χριστός είναι ακόμη αβάφτιστος, είναι και «τα νερά αβάφτιστα». Έτσι βρίσκουν ευκαιρία οι καλικάντζαροι να αλωνίσουν, κάνοντας σκανταλιές στον κόσμο.
Κάποιοι πιστεύουν πως είναι μαυριδεροί, ασχημομούρηδες, ψηλοί και ξερακιανοί. ΄Aλλοι λένε ότι φοράνε σιδεροπάπουτσα. Για άλλους, έχουν κόκκινα μάτια, πόδια τράγου και τριχωτό σώμα, ενώ καθένας τους έχει και από ένα κουσούρι. Είναι διχόγνωμοι και φιλόνικοι και δεν μπορούν να ολοκληρώσουν μία δουλειά. Γι' αυτό και δεν μπορούν να κάνουν κακό και στους ανθρώπους, παρόλο που αυτή είναι η μεγάλη τους επιθυμία.
Καθώς η παράδοση ρίζωνε, οι καλικάντζαροι απέκτησαν και άλλα ονόματα όπως: καλιοντζήδες, καλκάνια, καλιτσάντεροι, καρκάντζαροι, σκαλικαντζέρια, σκαντζάρια, τζόγιες, βερβελούδες, καλλισπούρδοι, καρκαλάτζαροι, καρκατσέλια, καρκαντζόλοι, καψιούρηδες, κολοβελόνηδες, λυκοκάντζαροι, μνημοράτοι, παγανοί, παρωρίτες, πλανητάροι, σιφιώτες, τσιλικρωτά, σταχτοπάτηδες κ.α.
Ολόκληρο το χρόνο οι καλικάντζαροι ζουν κάτω από τη γη, προσπαθώντας, άλλος με τσεκούρι, άλλος με πριόνι ή μπαλτά και άλλοι με νύχια και σουβλερά δόντια, να κόψουν το δέντρο που βαστάει τη γη. Κόβουν-κόβουν, μέχρι που απομένει πολύ λίγο, αλλά τότε έρχονται τα Χριστούγεννα και, επειδή φοβούνται μην πέσει η γη και τους πλακώσει, λένε «αφήστε το να πάμε πάνω στη γη και θα πέσει μοναχό του». Ανεβαίνουν, λοιπόν, για να τυραννήσουν τους ανθρώπους και τα Θεοφάνια, που ο ιερέας αγιάζει τα σπίτια, επιστρέφουν και βλέπουν το δέντρο ολάκερο, ακέραιο, άκοπο. Και πάλι κόβουν και πάλι έρχονται τα Χριστούγεννα, και πάλι από την αρχή.
Για να αποφύγουν οι νοικοκυραίοι τους καλικαντζάρους κρεμούσαν την κρεμμύδα ή έκαναν το σημείο του Σταυρού στην πόρτα, στα παράθυρα, στις καμινάδες, στους στάβλους και στα αγγεία λαδιού και κρασιού, ενώ άγιαζαν τα σπίτια λέγοντας το Πάτερ ημών. Υπάρχουν, όμως, και εκείνοι που θεωρούσαν πως όσα έκαναν οι καλικάντζαροι ήταν πιο πολύ διασκεδαστικά, παρά τρομακτικά, και θέλοντας να τους καλοπιάσουν τους πέταγαν γλυκά και τηγανίτες στην καπνοδόχο ή τη στέγη των σπιτιών. Με πόση χαρά και ζωτικότητα μας γεμίζουν ακόμη και σήμερα οι συμβολισμοί όλων αυτών των παραδόσεων, καθώς μας ξυπνούν τις μνήμες των παιδικών μας χρόνων.
Η Ουσία της Εσωτερικής Παράδοσης
Η ουσιαστική όμως φύση της παράδοσης και όλων αυτών των εθίμων, που χάνεται στο χρόνο, βρίσκεται στο αρχέτυπο της αληθινής προσφοράς, της άδολης αγάπης και της ενότητας, που έχει ως σκοπό να ανοίγει δρόμους χαράς και ευτυχίας σε κάθε ανθρώπινη καρδιά. Έχει σκοπό να κρατά ζωντανή στη μνήμη μας την άρρηκτη σχέση της απλής μας ύπαρξης με το ανώτερο πνευματικό θεϊκό κομμάτι μας. Είμαστε και εμείς παιδιά με θεϊκή καταγωγή, μόνο που αυτό έχει χαθεί βαθιά στη λήθη της υλικής μας εκδήλωσης. Έχοντας βαθιά συνειδητότητα θα μπορούσαμε και εμείς να εκφράσουμε όλα όσα η Χριστική αγάπη αντιπροσωπεύει. Το σημαντικότερο είναι ότι σχετίζεται με την πνευματική εκδήλωση μιας τέτοιας ύψιστης παρουσίας, με τον βαθύτερο συμβολισμό ενός φωτεινού άστρου, που καλεί τον καθένα μας να αναγεννηθεί σαν εσωτερική ύπαρξη και να εκφράσει αγάπη, ειρήνη, ευτυχία και ενότητα σε κάθε πλάσμα της γης.
Βιβλιογραφία
• Χρήστος Δ. Λάζος, Παγανιστικά Έθιμα στο Χριστιανισμό, Ιάμβλιχος, 2007
• Max Heindel, Η Ροδοσταυρική Κοσμοθεωρία, Ιάμβλιχος, 1993
• Αγγελική Μαστρομιχαλάκη, Χριστούγεννα-Πρωτοχρονιά-Θεοφάνεια
• Περιοδικό Ανεξήγητο, Σειρά Στα Μονοπάτια της Γνώσης, Τόμος 3
15 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου